DEMOGRAFIA SPOŁECZNA

Marek Okólski

Wykład 11

Drugie przejście demograficzne

Drugie przejście

demograficzne

• Radykalne odstępstwa od

prawidłowości przejścia
demograficznego na Zachodzie

• Koncepcja „2. PD”
• Czy upadek rodziny?
• Ponowoczesność a reprodukcja ludności
• Cztery komplementarne hipotezy
• Skutki 2. PD

Drugie przejście

demograficzne

Radykalne odstępstwa od

prawidłowości przejścia
demograficznego na Zachodzie

• Wydłużenie życia, a nawet przyśpieszenie

tempa tego procesu

• Wzmożona imigracja i zmiana salda

migracji

• Gwałtowny spadek płodności

Drugie przejście

demograficzne

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

5,5

1855 1865 1875 1885 1895 1905 1915 1925 1935 1945 1955 1965 1975 1985 1995

Francja

Finlandia

Holandia

Norwegia

Drugie przejście

demograficzne

0,00

0,05

0,10

0,15

0,20

0,25

0,30

0,35

18

21

24

27

30

33

36

39

42

%

mężatki

kobiety stanu wolnego
pozostające w
związkach partnerskich

kobiety ogółem

kobiety stanu wolnego
(bez partnera)

Drugie przejście

demograficzne

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

21-24

25-59

30-34

35-39

40-44

wiek

śr

ed

ni

a

lic

zb

a

dz

ie

ci

kobiety stanu wolnego,
pozostające w
związkach parnterskich

kobiety stanu wolnego (brak
trwałego związku lub

samotność)

mężatki

w 1994 r.
w 1986 r.

(54%)

(69%)

(20%)

(10%)

(21%)

(26%)

Drugie przejście

demograficzne

Koncepcja „2. PD”

Wersja pierwotna R. Lesthaeghe i D. van

de Kaa

Powrót do koncepcji równowagi

Przejście demograficzne a „2. PD”

Drugie przejście

demograficzne

czas

współczynnik urodzeń (BR)
współczynnik zgonów (DR)

współczynnik migracji zagranicznych netto (NMR)

stopa wzrostu ludności (PGR)

drugie przejście

demograficzne

przejście demograficzne

0

natężenie zjaw isk

ludnościow ych

Drugie przejście

demograficzne

Czy upadek rodziny?

• Nowe formy rodziny

• Nietrwałość rodziny

• Rodzina niepełna

• Zmiana rodziny – brakujące ogniwo w teorii

przejścia demograficznego?

Drugie przejście

demograficzne

Ponowoczesność a reprodukcja ludności
Charakterystyka ponowoczesnośi
Schemat van de Kaa
Rewolucja antykoncepcyjna a rewolucja

seksualna

Dywersyfikacja i metamorfozy życia

partnersko-rodzinnego

Zmiany rozrodczości: urodzenia

pozamałżeńskie, bezdzietność

Drugie przejście demograficzne

SCHEMAT WYJAŚNIAJĄCY

DRUGIE PRZEJŚCIE DEMOGRAFICZNE

Jednostki społeczne

Wymiary lub

procesy społeczne

Grupy wtórne

Grupy pierwotne

(para/rodzina)

Pojedyńcze osoby

STRUKTURA

Modernizacja, rozwój

społeczeństwa post-

industrialnego i państwa

opiekuńczego

WZROST:
-

standardu życia

-

bezpieczeństwa

społecznego

-

złożoności
strukturalnej i

podziału funkcji

-

ruchliwości

-

wykształcenia

-

uczestnictwa kobiet

Rozwój warstw średnich

Redukcja roli ochronnej

grup wtórnych

Wzrost wzajemnych

uzależnień

Spadek znaczenia

funkcjonalnego grup

politycznych i religijnych

Wzrost kosztu

“utraconych możliwości”
z powodu małżeństwa i

macierzyństwa

Wzrost niezależności

partnerów, wolność
wyboru

Coraz trudniejsze

godzenie ról społecznych i
rodzicielskich

Decydujący wpływ

jednostkowych zdolności,
ambicji i umiejętności na

pozycję i dochód

Wielostronność wymagań

trudnych do pogodzenia

Konieczność elastyczności

Częściowa integracja

Wczesna niezależność

Zindywidualizowane
bezpieczeństwo

KULTURA

“Cicha rewolucja”

WZROST:
-

demokracji

-

równości

-

wolności osobistych

-

pluralizmu wartości

-

uniwersalizmu

-

indywidualizmu

-

świeckości

-

potrzeb wyższego

rzędu

Spadek dominacji grup

normotwórczych

Redukcja spójności tych
grup

Wzrost afiliacji

“poprzecznych”

Nasilona rywalizacja płci

Nasilona rywalizacja

generacji

Zmiana układu sił między

płciami

Zanik mocnych zasad
kierunkowych

Konieczność tworzenia

własnych norm

Mniej klarowne i pewne

zasady rodzicielskie

Ograniczenie swobody
wyboru przez partnerstwo

dzieci

Trudność pogodzenia

karier

Niechęć wobec

długotrwałych związków

Akcent na samorealizację

Trudność zdefiniowania
własnej tożsamości

Szukanie własnego stylu

Kariera kobiety bardziej

niezależna

Konflikt ról w różnych

sferach życia

TECHNOLOGIA

“Druga rewolucja

antykoncepcyjna” oraz
powszechny TV przekaz

inform

acji

POPRAWA:

-

transportu

-

łączności

-

opieki zdrowotnej

-

technik medycznych

-

środków i technik

antykoncepcyjnych

Szybki przepływ

informacji

Redukcja kosztów

Dostęp do usług w ramach
ubezpieczenia

zdrowotnego

Równy dostęp dla

wszystkich grup

Lepsze informacje o

możliwościach
zawodowych, itp.

Ekspansja wiedzy

Szansa na “doskonałą”

regulację urodzeń

Bezdzietność jako

akceptowana opcja

Rodzicielstwo jako

świadomy wybór

Antykoncepcja może być

decyzją jednostki

Większa swoboda

seksualna

“Błędy” można naprawić

aborcją

Wyższy poziom

odpowiedzialności
jednostkowej

Drugie przejście

demograficzne

Cztery komplementarne hipotezy

• Aries: altruizm  egoizm

• Heinz i Obracht: asymetria  symetria

• Leridon: doskonała kontrola urodzeń

• Davis: komercjalizacja rodziny

Drugie przejście

demograficzne

Skutki 2. PD

• Wydłużanie trwania i wzrost potencjału

„społecznego niedostosowania”

• Przyśpieszone starzenie się populacji
• Scenariusze rozwoju stosunków

ludnościowych na Zachodzie

• „Zderzenie cywilizacji”?