Styl życia a zdrowie.

Postawy pacjentów wobec

choroby.

Postawa



Pojęcie "postawy" to konstrukt teoretyczny, który nie może być
przedmiotem bezpośredniego fizycznego pomiaru. Stąd też
wiedza na temat postaw czerpana jest na podstawie
wnioskowania z obserwacji, reakcji na określoną klasę bodźców
lub w oparciu o wskaźniki werbalne (Mika 1972).



Możemy jednak przyjąć, że postawy to indywidualny stosunek
pacjenta do faktu choroby i sytuacji związanych z samą
chorobą, jak i leczeniem oraz rehabilitacją. Pojęcie postawy
wobec choroby wg Kazimierza Wrześniewskiego zgodne jest z
podejściem klasycznym, w którym człowiek ma wobec
przedmiotu postawy jakiś stosunek emocjonalny (komponent
emocjonalny postawy), coś o nim wie (wymiar poznawczy) i
jakoś się wobec niego zachowuje (wymiar behawioralny)
(Wrześniewski 1980).

Etapy choroby

Postawa wobec choroby może zależeć od

tego, jak pacjent poradził sobie z

poszczególnymi etapami choroby. K.

Osińska wyróżnia trzy etapy w procesie

choroby: zaskoczenie, poszukiwanie

równowagi oraz uzależnienie się od

uwarunkowań chorobowych, określa je

mianem zdobywania umiejętności

chorowania (Osińska 1990). 

Pierwszy etap-etap zaskoczenia

Związany jest z faktem zachorowania,

oczekiwaniem na diagnozę, leczenie.
Cechuje się dużą niepewnością,
niepokojem, rozdrażnieniem, obfituje w
elementy stresujące, a nawet
nerwicorodne. Człowiekiem targają
liczne obawy, zażenowanie,
zawstydzenie, załamanie, chęć ucieczki
(Osińska 1990). 

Drugi etap-rozczarowanie

Związany jest głównie z dążeniem do znalezienia wyjścia z trudnej sytuacji, jaką

jest choroba. Po okresie dużego napięcia emocjonalnego dochodzi do głosu:

rozumowanie, rozsądek, myśl, refleksja. Osoba zaczyna poszukiwać równowagi,

która może mieć cechy negatywne, nijakie lub pozytywne. Negatywny kierunek

cechuje się nastawieniem na urządzenie się dzięki chorobie, tzn. na

wykorzystanie

miłości,

życzliwości

ludzkiej,

przepisów,

przywilejów

egoistycznych kosztem innych ludzi ze społeczeństwa. Wiąże się on z bierną

akceptacją choroby oraz biernym dostosowaniem wymogów leczniczych i

rehabilitacyjnych. Taka osoba przyjmuję postawę - "niech się dzieje, co chce",

"nic mnie nie obchodzi" - chce mieć tylko święty spokój. Nijaki sposób

poszukiwani równowagi można streścić w stwierdzeniu "jakoś to będzie".

Pacjent gubi się w wątpliwościach, w efekcie stając się "nijakim". Ludzie

negatywnie lub nijako poszukujący informacji nie widzą możliwości rozwoju

swojej osobowości, gubią się i trwają w pozornej równowadze. Ciężar ich

choroby staje się większy, dręczący i może nabierać cech porażki życiowej.

Przeciwne do nijakiego i negatywnego stylu jest pozytywne poszukiwanie

równowagi. Przejawia się ono w dążeniu do opanowania siebie,

zharmonizowania i uspokojenie. Zaczynają pojawiać się działania nastawione

na cel, przemyślane, zmierzające do odzyskania zdrowia, powrotu do pracy,

realizowania swoich ról społecznych - mimo choroby (Osińska 1990).

Trzeci etap-radzenie sobie z
chorobą

Polega na uwolnieniu się od uzależnień

chorobowych. Cechą charakterystyczną tego etapu
jest osiągnięcie umiejętności chorowania,
polegające na uwolnienie się od ciężarów, jakie
niesie za sobą choroba. Osoba chora wykazuje
wszechstronną aktywność, myśli twórczo i
samodzielnie, potrafi podejmować szerokie
inicjatywny pracy, wspaniale kieruje podwładnymi,
zaciekawia bogactwem myśli, może realizować się
w małżeństwie, rodzinie i wychowywaniu dzieci.
Osoba taka godzi się z faktem choroby i stara się
żyć pełnią sił (Osińska 1990

Kolejnym, istotnym czynnikiem, który kształtuje postawę wobec

choroby jest także to, jakie znaczenie osoba po transplantacji
nada swojej sytuacji. Człowiek swojej chorobie może
przypisywać różnorodne znaczenia. 

Może traktować chorobę jako wyzwanie - czyli sytuację

życiową, którą trzeba przezwyciężyć. Może również podejść
do choroby jak do wroga, którego trzeba zwalczyć za wszelką
cenę, korzystając zarówno z dostępnych metod medycznych
jak i mechanizmów obronnych (zaprzeczenia, regresji,
zależności). Osoba chora robi wszystko, aby zredukować
napięcie związane z poczuciem zagrożenia i niepokoju.
Choroba może być postrzegana nawet jako kara, którą osoba
chora może uznać za zasłużoną lub niesprawiedliwą. W
pierwszym przypadku może doprowadzić to do postawy
biernego poddania się losowi, akceptacji, a nawet zmian norm
moralnych czy sposobu widzenia świata. 

Drugi przypadek zazwyczaj łączy się z depresją. Strategie

stosowane w tym rozumieniu choroby zazwyczaj są
demobilizujące. Człowiek może traktować chorobę również jako
słabość, jako wyraz braku silnej woli. To z kolei wiąże się z
poczuciem wstydu, skłonnością do zaprzeczenia jej istnieniu,
odrzuceniem pomocy uznawanej jako niepotrzebną.
Przeciwstawnie do wcześniejszego podejścia jest postrzeganie
choroby jako ulgi - wówczas choroba pomaga w ucieczce od
trudnych problemów, wymagań, odpowiedzialności. Często
występują wówczas objawy agresji czy hipochondryczne.
Jeśli będą one trwały dłużej mogą być nieprzystostosowawcze i
prowadzić do izolacji chorego od innych osób. 

Choroba może być także użyta przez chorego jako swego

rodzaju strategia - służy wtedy uzyskaniu różnorodnych
korzyści: prestiżowych, materialnych, uzyskaniu
zainteresowania, uczucia. Może być punktem wyjścia do
reakcji roszczeniowych. Z kolei choroba może być
także odczuwana jako nieodwracalna strata lub
uszkodzenie, choć nie zawsze to rozumienie choroby
związane jest z rzeczywistą stratą lub uszkodzeniem.
Uszkodzony narząd może mieć po prostu szczególną
wagę dla pacjenta (znaczenie symboliczne). Często
pojawia się wówczas depresja i wrogość. Ostatnim
możliwym rodzajem przypisywania chorobie swoistego
znaczenia jest rozumienie choroby jako wartości - wiąże
się to z filozoficzną postawą wobec cierpienia jako źródła
nowych wartości (Lipkowski 1981).

To, jakie chory nadaje znaczenie chorobie i jaką

ma do niej postawę ma istotny wpływ na
przebieg choroby i radzenie sobie z nią.
Postawa wobec choroby najczęściej jest
również zbieżna z tym, jaka wartość została
nadana chorobie oraz na jakim etapie
zmagania chory się znajduję. Stąd też istotne
jest określenie, jakie podejście osoba chora
prezentuje wobec swojej choroby i jeśli jest ono
negatywne, to należy dążyć do zmiany tego
znaczenia na pozytywne oraz rozwijające.

CZYNNIK

BARIERA

MOTYWATOR

Czas trwania choroby

Długoletnia choroba-chory uczy się
żyć z chorobą, odważniej manipuluje
farmakoterapią, mniej objawia się
objawów i skutków choroby.

Pacjent z chorobą niedawno
zdiagnozowaną – zaskoczony,
przestraszony swoim stanem
zdrowia jest zmotywowany do
leczenia

Moment wykrycia choroby

Choroba wykryta u osoby starszej-
trudno zmienić nawyki i
przyzwyczajenia związane z niezdrową
i brakiem aktywności fizycznej

Choroba w dzieciństwie lub
wczesnej młodości-zalecenia
związane z chorobą związane w
rutynę i styl życia pacjenta

Występowanie
odczuwalnych objawów
choroby

Brak odczuwalnych objawów choroby-
poczucie bycia zdrowym wzmocnienie
tendencji do bagatelizowania lub
wypierania choroby

Odczuwane objawy choroby
motywują do leczenia-
przypominają o stanie zdrowia,
uświadamiają konsekwencje
nieleczenia

Postawa wobec
hospitalizacji/przebyta
hospitalizacja

Przebyta hospitalizacja:
uświadamia powagę sytuacji,
możliwość zetknięcia się z
poważnymi jednostkami
chorobowymi, możliwość
dokładnej edukacji nt. choroby i
leczenia

Schemat leczenia

Trudny schemat terapeutyczny
zwiększa ryzyko niezrozumienia
zaleceń oraz zapomnienia o
przyjmowaniu dawek leków

Prosty schemat daje pacjentowi
poczucie kontroli nad procesem
terapeutycznym.
Minimalizuje ryzyko popełnienia
pomyłek

Efekt leczenia

Brak odczuwanych efektów powoduje
utratę poczucia sensu leczenia

Widoczne efekty terapii
zachęcają do stosowania się do
zaleceń, nadają sens działaniom
pacjenta

Skutki uboczne leczenia

Odczuwalne skutki uboczne
stosowanej terapii mogą powodować
odstawienie leków

Brak skutków ubocznych to
mniejsze ryzyko zaprzestania
leczenia

Reakcje pacjenta na
chorobę



Strach – reakcja na oczekiwane, konkretne

niebezpieczeństwo (np. operacja, zastrzyk),



Lęk przed:



odrzuceniem przez bliskich,



śmiercią jako czymś nieznanym



trwałym kalectwem



utratą niezależności



Gniew:



reakcja na przeszkodę w realizacji celów (dzieje się coś co

nie powinno),



gniew ogólny - poczucie niesprawiedliwości losu, pretensje

do Boga,



gniew przeniesiony – np. na personel medyczny,



gniew ukryty – negatywne nastawienie,
odmowa współpracy, przygnębienie,
akcentowanie dolegliwości somatycznych,



gniew stłumiony – nieakceptowany przez
pacjenta, jego ujawnienie powoduje
poczucie winy



Gniew podobnie jak lęk może mieć funkcje

pozytywne – siła mobilizująca do walki z
chorobą. Jednak niekontrolowany może
przerodzić się w agresję wobec otoczenia i
siebie samego



Podobnie jak lęk, uczucie to powinno być

uświadomione i przetworzone w
procesie adaptacji



Przygnębienie:



jawne – płacz, skarga, pesymistyczne sądy,



utajone – ogólne spowolnienie, zgarbienie, smutny wyraz

twarzy.



agresja skierowana ku sobie,



brak apetytu, wczesne budzenie się, płytki lub

przerywany sen,



nadzieja – mobilizująca do działania, wraz z wolą życia

stanowi ważny element przystosowania się do choroby,



apatia – obojętność wobec otaczającego świata i

siebie samego



Nastrój wyrównany – odważny spokój oraz rzeczywisty i

pozorny,



Nastrój podwyższony – „niepoprawni optymiści”

Patologiczne reakcje
psychiczne



Zespół psychoterminalny



wahania nastroju,



okresowe lęki



drażliwość,



zaburzenia snu, objawy wegetatywne

(nadmierna potliwość, tachykardia)

Pacjent wobec choroby

W wyniku oceniania choroby, interpretowania

jej skutków i następstw chory przeprowadza
„psychologiczne” opracowanie swojej
sytuacji i ustala określony stosunek do
stanu bycia chorym i cierpienia. Na ten
proces ma wpływ: osobowość przed
chorobowa, poziom wiedzy i wcześniejsze
doświadczenia :

Zmaganie się i dostosowanie się chorego
do trudnej, nieznanej sytuacji wywołuje
następujące reakcje emocjonalne:



Niepokój



Depresja



Zachowanie regresywne



Zachowania psychotyczne

Niepokój

Jest pospolitą reakcją na chorobę zawierającą

fizyczną i psychiczną komponentę. Uczuciu
niepokoju i strachu towarzyszy
podwyższenie ciśnienia tętniczego,
przyspieszony oddech zmęczenie, uciążliwe
bóle głowy, delikatne drżenie, biegunka,
trudności w zasypianiu

Depresja



Jest jedną z najbardziej poważnych objawów

towarzyszącym, różnym typom chorób. Często

dołącza się: patologicznie obniżony afekt,

nastawienie pesymistyczne i wiele objawów

somatycznych wraz z niepokojem, uczucie

bezradności co do swojej przyszłości



Szczególnie często występuje w przypadku zmiany

w wyobrażeniu własnego ciała np. chorób

leczonych chirurgicznie, uszkodzeń.



W przypadku wystąpienia depresji konieczna jest

bezwarunkowa akceptacja pacjenta przez rodzinę,

która umożliwia mu zaakceptowanie siebie i

szukanie akceptacji u osób w jego otoczeniu.

Zaprzeczenie

Jest to wyparcie rzeczywistości przez

fantazjowanie lub zachowanie. W
przypadku zaawansowanej choroby
wskazane jest utrzymanie zaprzeczenia,
utrzymanie uczucia nadziei do momentu aż
pacjent zasugeruje gotowość przyjęcia
prawdy o sytuacji

Złość i wrogość

Jest często rzutowana na członka rodziny,

lekarza lub pielęgniarkę. Pacjenci mogą być
irracjonalni w swoim narzekaniu i wrogości,
często też nie współpracują i odciągają
współudział w leczeniu

Zachowania regresywne

Proces hospitalizacji i rola chorego często

przyczynia się i zachęca do przyjmowania
postawy dziecka (rezygnacja z roli
dorosłego – życiowych problemów,
odpowiedzialności)

Psychozy

Są rzadką formą reakcji na chorobę. Jej

podstawą są zwykle predyspozycje do
psychotycznych zachowań. Ujawnia się
poprzez załamanie dotychczasowego
funkcjonowania osobowości na skutek
działania stresu chorobowego. Jej
najczęstsze objawy to: zaburzenia
myślenia, urojenia, halucynacje.

Proces adaptacji



Przyzwyczajenie – szczególnie możliwe

gdy choroba trwa długo,



Oswojenie się z sytuacją, uznanie swoich

ograniczeń i dolegliwości za normalne,



Żywą reakcje negatywną wywołują tylko

nowe objawy,

Konstruktywność i
destruktywność



Działanie konstruktywne może przejawiać

się w motywacji chorego do aktywnej
współpracy w czasie rehabilitacji.



Destruktywność może przejawiać się np.

w „utrzymywaniu pozorów”, że nigdy nic
się nie stało i zachowywaniu się jak osoba
zdrowa pomimo swoich ograniczeń.

Utrzymywanie pozorów



Może polegać również na starannym

ukrywaniu przed otoczeniem swojego
inwalidztwa i to za wszelką cenę. Ciągła
potrzeba zachowania czujności,
maskowania się, udawanie – wszystko to
wywołuje napięcia emocjonalne i dotkliwe
skutki tego stanu

Styl życia a
zdrowie



STYL ŻYCIA

– CAŁOKSZTAŁT CECH

CHARAKTERYSTYCZNYCH

DLA JEDNOSTKI LUB ZBIOROWOŚCI, WYRÓŻNIAJĄCY SIĘ W
ŻYCIU CODZIENNYM – W POSTAWACH WOBEC PRACY,

SPOSOBU

SPĘDZANIA CZASU WOLNEGO, KONSUMPCJI, STROJU,
STOSUNKACH MIĘDZYLUDZKICH.



ZDROWIE

TO JAK NAJDŁUŻSZA

MOŻLIWOŚĆ AKTYWNEGO I
TWÓRCZEGO ŻYCIA BEZ CHORÓB I
NIEPEŁNEJ SPRAWNOŚCI, ALE

NAWET Z NIMI, JEŻELI NIE DA SIĘ ICH

WYELIMINOWAĆ.

PRZYCZYNY NADMIERNEJ MASY
CIAŁA



PREDYSPOZYCJE GENETYCZNE



BŁĘDY ŻYWIENIOWE



ZBYT NISKA AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA



SYTUACJA SPOŁECZNO – EKONOMICZNA



- BIERNE FORMY WYPOCZYNKU



- MODEL ŻYWIENIA W DOMU RODZINNYM



- REAKCJA NA STRES

10 ZASAD PRAWIDŁOWEGO
ŻYWIENIA



DOSTOSUJ ILOŚĆ ZJEDZONEGO POŻYWIENIA DO

TWOJEJ AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ



SPOŻYWAJ POSIŁKI REGULARNIE, JEDZ WOLNO I

PRZEŻUWAJ KAŻDY KĘS



STARAJ SIĘ, ABY CODZIENNE

ZAPOTRZEBOWANIE ORGANIZMU NA ENERGIĘ W

CO NAJMNIEJ 55% POKRYWAŁY WĘGLOWODANY



BIAŁKO POWINNO DOSTARCZYĆ 12% OGÓŁU

ENERGII



TŁUSZCZE POWINNY DOSTARCZAĆ NIE WIĘCEJ NIŻ 30% OGÓLNEJ
ENERGII, UŻYWAJ OLEJÓW ROŚLINNYCH, WYSTRZEGAJ SIĘ
TŁUSTYCH MIĘS, WĘDLIN I PRZETWORÓW MLECZNYCH O
WYSOKIEJ ZAWARTOŚCI TŁUSZCZU



LEKO I PRZETWORY MLECZNE SPOŻYWAJ CODZIENNIE



SPOŻYWAJ PRODUKTY ZAWIERAJĄCE BŁONNIK



CZĘSTO SPOŻYWAJ WARZYWA I OWOCE



OGRANICZ SPOŻYWANIE SOLI



STARAJ SIĘ, ABY TWOJE POŻYWIENIE BYŁO UROZMAICONE I
ZBILANSOWANE

Mięso

czerwone

Słodycze

Jaja

Drób
Ryby

Ser i jogurt

Olej

Orzechy, migdały, ziarna

owoce

Pestki, rośliny strączkowe

warzywa

Makaron, chleb, kasza i inne produkty zbożowe, ryż, ziemniaki

Kilka razy w
miesiącu

lub częściej w mniejszych ilościach

Kilka razy w
tygodniu

Codzienni
e

AKTYWNOŚĆ
FIZYCZNA
CODZIENNIE

WARZYWA I
OWOCE
5 x DZIENNIE

NAŁÓG

NAŁÓG



PRZYZWYCZAJENIE

– PSYCHICZNE UZALEŻNIENIE

OD JAKIEJŚ SUBSTANCJI PROWADZĄCE DO
WYSTĄPIENIA OBJAWÓW ABSTYNENCJI PO JEJ
ODSTAWIENIU.



NADUŻYWANIE

– UŻYWANIE DANEJ SUBSTANCJI

W NADMIERNYCH ILOŚCIACH , SZKODLIWYCH
DLA ZDROWIA.



NAŁÓG

- CIELESNE I PSYCHICZNE

UZALEŻNIENIE SIĘ OD JAKIEJŚ SUBSTANCJI,
KTÓREMU TOWARZYSZĄ OKREŚLONE ZMIANY
ZACHOWANIA ORAZ KONIECZNOŚĆ CIĄGŁEGO
ZWIĘKSZANIA DAWKI.

OD CZEGO MOŻEMY
UZALEŻNIĆ SIĘ?



ALKOHOL



LEKI



SUBSTANCJE PSYCHOAKTYWNE



NIKOTYNA



JEDZENIE



SEKS



KOMPUTER



HAZARD

SPOŁECZNE SKUTKI
NAŁOGÓW



ZATRUCIE POWIETRZA I CAŁEGO ŚRODOWISKA



ZWIĘKSZONE RYZYKO ZACHOWAŃ PRZESTĘPCZYCH



ZAGROŻENIE POŻAROWE



ZWIĘKSZONE ZAGROŻENIE CHOROBAMI



TRUDNOŚCI W PRZYSWAJANIU NOWYCH TREŚCI



OBNIŻONY POZIOM SAMOKONTROLI



OBNIŻONA EFEKTYWNOŚĆ PRACY



STRATY MATERIALNE, RODZINNE



NIEHIGIENICZNOŚĆ ŻYCIA I WYGLĄDU



STRATY MORALNE



UTRATA PRACY



WYKLUCZENIE ZE SPOŁECZEŃSTWA

Dziękuję za uwagę