Co powoduje raka???

Edyta Chrzanowska

Rak, największy zabójca w historii, stawał się

coraz groźniejszy w miarę rozwoju cywilizacji.
Chociaż w tym stuleciu w krajach wysoko
rozwiniętych ryzyko zachorowania na kilka
rodzajów nowotworów wyraźnie zmalało,
zapadalność na inne wzrasta.

Do najczęściej występujących nowotworów

zaliczamy: nowotwory płuca, piersi, prostaty i
jelita grubego. Szczególnie szybko pojawiły się
one zwłaszcza w krajach, w których
upowszechniły się takie czynniki ryzyka jak:
palenie papierosów, niezdrowe nawyki
żywieniowe, a także obecność niebezpiecznych
substancji chemicznych w środowisku lub
miejscu pracy.

Czynniki wpływające na wytworzenie się nowotworu

działają w dwojaki sposób:

1). Pierwsza kategoria obejmuje te, które

uszkadzają geny związane z kontrolą podziałów i
migracją komórek. Rak rozwija się wówczas, gdy
w pewnej komórce kumuluje się pewna ilość
mutacji.

2). Druga kategoria czynników kancerogennych to

te, które nie uszkadzają genów, lecz selektywnie
przyspieszają rozwój komórek guza, lub ich
prekursorów.

-paleniem tytoniu;
-złym sposobem odżywiania;
-promieniowaniem;
-pracą;
-lekami;
-mikroorganizmami;

Do wytwarzania nowotworów przyczyniają się
czynniki związane z:

Najważniejsze – nie palić!!!

Palenie papierosów jest przyczyną 30%

zgonów i prowadzi głównie do raka płuca,
górnych dróg oddechowych, przełyku,
pęcherza moczowego, trzustki,
prawdopodobnie także żołądka, wątroby i
nerek. Nałóg ten jest też związany z
przewlekłą białaczką szpikową i
przypuszczalnie powodują raka okrężnicy,
odbytnicy oraz innych narządów.

Bierne palenie, czyli wdychanie dymu

tytoniowego z otoczenia powoduje znacznie
mniej zachorowań na raka płuca niż palenie
aktywne. Mimo to corocznie kilka tysięcy ludzi
umiera na raka związanego z biernym paleniem.

Zdrowo jedz, będziesz żył dłużej…

Niewłaściwe odżywianie się, powoduje równie

wysoką liczbę zachorowań na raka każdego
roku. Tłuszcze zwierzęce (nasycone) w mięsie
białym (drób, ryby), a szczególnie czerwonym
kojarzone są z rakiem okrężnicy, odbytnicy, ale
także z rakiem prostaty. Jako czynnik
kancerogenny traktowana jest również sól,
mogąca przyczynić się do raka żołądka.
Wykazano również, że picie gorących płynów np.
maté może przyczynić się do raka przełyku.

Promieniowanie i Ty…

Niektórych czynników nie jesteśmy w stanie

uniknąć. Zaliczamy do nich różne rodzaje
promieniowania (słoneczne, emitowane przez
linie wysokiego napięcia, urządzenia
gospodarstwa domowego, telefony komórkowe,
radonu). Uznaje się je za przyczynę ok 2%
zgonów.

Promieniowanie UV

Spośród promieni UV docierających do powierzchni

Ziemi najgroźniejsze są promienie UV-B wysokiej
częstotliwości, które mogą uszkadzać DNA.
Promienie UV-B odpowiadają za ponad 90 %
przypadków nowotworów skóry, w tym czerniaka.

Innym źródłem promieniowania jest radon, bezbarwny i

bezwonny gaz radioaktywny. Może on przedostawać
się do wnętrza budynków i gromadzić w piwnicach lub
pomieszczeniach na parterze. Długotrwałe wdychanie
gazu występującego w kopalniach uważano za
najczęstszą przyczynę zachorowań na raka płuc. Nie
jest on jednak istotnym czynnikiem rakotwórczym w
całej populacji.

Pole elektryczne i magnetyczne wytwarzane

przez linie wysokiego napięcia i urządzenia
gospodarstwa domowego nie może wywołać
mutacji powodujących raka, dopóki cząsteczki
organiczne nie ulegną jonizacji. Jednak ten typ
promieniowania może zwiększać ryzyko
wystąpienia białaczki u dzieci.

Szczególnie groźne jest promieniowanie substancji

radioaktywnych – jego energia jest wystarczająca,
by zjonizować cząsteczki, i to kancerogenne
działanie nie podlega dyskusji. Trzeba jednak
podkreślić, że ogół społeczeństwa zwykł
wyolbrzymiać zagrożenie związane z niewielkimi
dawkami promieniowania. Spośród Japończyków
mieszkających w Hiroszimie i Nagasaki, którzy
przez co najmniej rok po wybuchu byli narażeni
na dawkę promieniowania, ok. 1% zmarł na raka
w wyniku napromieniowania.

Praca, leki, mikroorganizmy…

Znanych jest wiele substancji o działaniu

rakotwórczym

np. azbest, radon, formaldehyd, benzen, spaliny z

silników Diesla. Ich właściwości ujawniły się
podczas pracy ludzi przy stałej ekspozycji na
wysokie stężenie tych substancji. Systemy
kontrolowania poziomu tych kancerogenów
doprowadziło w ostatnich latach do obniżenia
zachorowalności na raka.

Stosowanie niektórych leków również przyczynia się

do pojawiania się nowotworów (ok. 1% zgonów).

o Leki stosowane w leczeniu ziarnicy złośliwej mogą

powodować białaczkę u 5% pacjentów;

o Leki immunosupresyjne wywołują niekiedy

chłoniaki;

o Estrogeny stosowane w terapii hormonalnej w

okresie menopauzaulnej mogą być przyczyną
raka endometrium lub piersi;

o Doustne środki antykoncepcyjne zwiększają

ryzyko nowotworów wątroby i piersi, ale
zmniejszają ryzyko zachorowania na raka jajnika,
endometrium oraz okrężnicy i odbytnicy;

Mikroorganizmy powodujące raka

o Wirus brodawczaka (papilloma) typu 16 i 18

przenoszone drogą płciową. może być przyczyna
raka szyjki macicy, narządów płciowych, odbytu;

o Wirus zapalenia wątroby typu B. Może powodowac

raka wątroby;

o Wirus Epsteina-Barr ( czynnik wywołujący

mononukleozę), przyczynia się do występowania
raka gardła, jak również do 30% przypadków ziarnicy
złośliwej, 10% chłoniaków nieziarniczych oraz
niektórych postaci raka przewodu pokarmowego;

o Zakażenie wirusem HIV grozi rakiem tkanek miękkich

( mięsak Kaposiego);

Skażenie środowiska

Zanieczyszczenie środowiska również jest ważnym

czynnikiem kancerogennym, z tego względu, że
organizm jest nastawiony na działanie wielu
czynników kancerogennych jednocześnie. W
miastach zanieczyszczonych zwiększa się
zachorowalność na raka płuc. Związki o budowie
pierścieniowej zwiększją ryzyko zachorowania na
raka piersi i inne nowotwory łączone z
estrogenem.

Czynniki związane z prokreacją

Spośród wszystkich naturalnych

czynników największe zagrożenie
stanowią te, związane z
rozmnażaniem. Zwiększone
ryzyko zachorowania na raka
piersi występuje u kobiet, które
zaszły w ciążę w późniejszym
wieku, a także u tych, które
zaczęły wcześnie miesiączkować.
I przeciwnie -
prawdopodobieństwo
zachorowania na raka maleje
wraz ze wzrastającą liczbą
urodzonych dzieci.

Mimo, że dane epidomologiczne pomagają nam

wskazać szkodliwość niektórych kancerogenów
środowiskowych, nie mówią nic o losie
poszczególnych ludzi. Nałogowy palacz może
uniknąć raka płuca, wieloletni nosiciel wirusa
zapalenia wątroby typu B, będzie cieszył się
znakomitym zdrowiem mimo fatalnego sposobu
odżywiania. W przypadku innych kancerogenów-
jak promieniowanie, tylko ekspozycja na ich duże
dawki stwarza ryzyko choroby. A to dlatego, że
powstanie nowotworu jest niemal zawsze
związane z nałożeniem się wielu czynników.

Dziękuję za uwagę!!!

(,,Świat Nauki’’, 11, 1996r.)