1

Zagrożenia biologiczne

Zagrożenia biologiczne

2013/2014

2013/2014

2

Zagrożenie

Zagrożenie

(niebezpieczeństwo)

„

Potencjalna

szkodliwość,

która

może

przynieść

krzywdę osobom, naruszyć
majątek i środowisko”

Definicja wg Materiałów dydaktycznych powstałych

we współpracy WSZOP z Uniwersytetem Paryż 13

3

Cel wykładu

(Wykład wprowadzający)



Zagadnienia

podstawowe,

klasyfikacja szkodliwych czynników
biologicznych.



Podstawy

prawne

regulujące

warunki pracy przy narażeniu na
czynniki biologiczne, zobowiązania
pracodawcy

4

Literatura



Łuczak M., Zużewicz M. A.: Zagrożenia biologiczne: wybrane

zagadnienia, CIOP, Warszawa 2001



Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w

sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w

środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo

narażonych na te czynniki (Dz.U.05.81.716 z późn. zm.)



Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 kwietnia 2003 r. w

sprawie wykazu prac, przy wykonywaniu których istnieje

możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby



Rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i

Budownictwa z dnia 1 października 1993 r. w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy w oczyszczalniach ścieków (Dz.

U. Nr 96, poz. 438)



Romanowska-Słomka I.: Zagrożenia biologiczne w służbie

zdrowia – wykazy, charakterystyka. PIP, Wrocław 2007



Gacek W., Majchrzycka K.: Środki ochrony indywidualnej.

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 3(41), s. 53-60,

Wyd. CIOP, Warszawa 2004

5

WZÓR ZNAKU OSTRZEGAJĄCEGO

WZÓR ZNAKU OSTRZEGAJĄCEGO

PRZED ZAGROŻENIEM

PRZED ZAGROŻENIEM

BIOLOGICZNYM

BIOLOGICZNYM

(

Piktogram)

Piktogram powinien być koloru czarnego na żółto-

pomarańczowym tle, w formie trójkąta.

BIOHAZARD

6

Opakowanie pojemników z

Opakowanie pojemników z

materiałem niebezpiecznym !!!

materiałem niebezpiecznym !!!

Substancje zakaźne muszą być pakowane w trzy

warstwy:

1.

Pierwsze naczynie wodoszczelne z danym

materiałem biologicznym

2.

Drugie

naczynie

zawierające

środek

adsorpcyjny wchłaniający materiał, który by

się wydostał po uszkodzeniu pierwszego

naczynia

3.

Zewnętrzne opakowanie chroniące przed

zewnętrznym uszkodzeniem i wodą podczas

transportu.

Zewnętrzne opakowanie musi mieć nalepkę sygnalizacyjną

BIOHAZARD = ryzyko niebezpieczeństwa biologicznego

Ważne jest przylepienie nalepki z opisem danych

dotyczących przesłanego materiału (druga kopia

wysłana jest pocztą a trzecia zostaje u wysyłającego

7

Służba Zdrowia

Służba Zdrowia

Podmioty odpowiedzialne za system
zdrowia: zakłady opieki zdrowotnej
publiczne (SPZOZ) i niepubliczne
(NZOZ), praktyki lekarskie, praktyki
dentystyczne,

laboratoria

analityczne, apteki.

8

Organy nadzoru Służby

Organy nadzoru Służby

Zdrowia

Zdrowia



Państwowa Inspekcja Sanitarna (Sanepid)

Główny Inspektor Sanitarny (GIS)
sprawowanie bieżącego
nadzoru sanitarnego oraz działalności

zapobiegawczej i przeciwepidemicznej.



Państwowa Inspekcja Farmaceutyczna

Główny Inspektor Farmaceutyczny (GIF)
nadzór nad produktami leczniczymi, wstrzymanie

lub wycofanie z obrotu lub stosowania w zakładach

opieki zdrowotnej produktów leczniczych w

przypadku podejrzenia lub stwierdzenia, że dany

produkt nie jest dopuszczony do obrotu w Polsce.

9

Instytucje naukowo-badawcze

Instytucje naukowo-badawcze

związane

związane

z ochroną zdrowia

z ochroną zdrowia



Centralny Instytut Ochrony Pracy (CIOP):

zajmuje

się

działalnością

naukowo-badawczą

związaną z kształtowaniem warunków pracy

zgodnie z zasadami BHP i ergonomii



Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego,

Państwowy Zakład Higieny (NIP- PZH)

prowadzi

prace naukowe i badawcze z zakresu

zdrowia

publicznego

oraz

monitorowanie

biologicznych, chemicznych i fizycznych czynników

ryzyka w żywności, wodzie i powietrzu pomieszczeń

oraz do chorób zakaźnych i zakażeń.

W Instytucie

znajduje się laboratorium BioSafety Level (BSL3) o

podwyższonym poziomie bezpieczeństwa, w którym możliwe

jest badanie wysoce niebezpiecznych drobnoustrojów,

wywołujących takie choroby jak wąglik, dżuma, tularemia.

10

Instytut Medycyny Pracy
(IMP)

działalność

naukowo-badawczą

zajmującą się problematyką zdrowia
publicznego, zdrowia środowiskowego
czyli medycyną pracy.

Ministerstwo Zdrowia
(MZ)

organ nadzorujący i koordynujący
pracą i funkcjonowaniem
wszystkich instytucji związanych
z ochroną zdrowia

11

Szkodliwe czynniki

Szkodliwe czynniki

biologiczne

biologiczne

(biological agent)

(biological agent)

To żywe mikro- i makroorganizmy oraz
struktury i substancje, wytwarzane przez
te organizmy, które występując w danym
środowisku pracy wywierają szkodliwy
wpływ na organizm ludzki i mogą być
przyczyną chorób i różnych dolegliwości.

12

Czynniki biologiczne mogą

Czynniki biologiczne mogą

mieć postać:

mieć postać:



kropel cieczy



aerozoli

(substancje stałe lub

płynne przenoszone drogą powietrzną,
których wielkość cząstek wynosi od 0,01
do 100 mikrometrów) zalicza się je do
pyłów, dymów, oparów



suchych proszków

13

Podział szkodliwych

Podział szkodliwych

czynników biologicznych

czynników biologicznych

(wg ich działania chorobotwórczego)



czynniki wywołujące choroby zakaźne i
inwazyjne (wirusy, bakterie, grzyby)



alergeny biologiczne (pochodzenia roślinnego
i zwierzęcego)



toksyny biologiczne (endotoksyna bakteryjna)



czynniki rakotwórcze (aflatoksyny)



biologiczne

wektory

patogenów

(np.

stawonogi przenoszące zarazki: komary,
kleszcze)

14

Działanie czynników

Działanie czynników

biologicznych

biologicznych



Toksyczne



Drażniące



Rakotwórcze



Zakaźne

15

Rozporządzenie Ministra

Zdrowia z dnia

22 kwietnia 2005r

w sprawie szkodliwych czynników

biologicznych dla zdrowia w

środowisku pracy oraz ochrony

zdrowia pracowników zawodowo

narażonych na te czynniki.

(Dz.U. z 2005r. Nr 81, poz.716 )

16

Rozporządzenie to obejmuje:

Rozporządzenie to obejmuje:



klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników
biologicznych

wykaz prac narażających pracowników na
działanie czynników biologicznych

szczegółowe warunki ochrony pracowników
przed zagrożeniami spowodowanymi przez
szkodliwe czynniki biologiczne

sposób

prowadzenia

rejestru

prac

narażających pracowników na działanie
szkodliwych

czynników

biologicznych

i

rejestru pracowników zatrudnionych przy
tych pracach

17

Klasyfikacja szkodliwych

Klasyfikacja szkodliwych

czynników biologicznych

czynników biologicznych

(w zależności od zdolności wywoływania

zakażenia)

Grupa I zagrożenia (ryzyka) – czynniki,

które prawdopodobnie mogą być przyczyną
chorób u ludzi

Grupa II zagrożenia (ryzyka) – czynniki,

które mogą wywoływać chorobę u ludzi,
mogą być szkodliwe u pracowników, ale
rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej
jest mało prawdopodobne. Istnieją w
stosunku do nich skuteczne metody
profilaktyki np. pałeczka tężca

18

Grupa III zagrożenia (ryzyka) – czynniki

mogące wywoływać ciężki przebieg choroby u

ludzi, ich rozpowszechnienie w populacji

ludzkiej

jest

bardzo

prawdopodobne.

Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich

skuteczne metody profilaktyki i leczenia np.

prątek gruźlicy, wirus HIV, HBV

Grupa IV zagrożenia (ryzyka) – czynniki,

które wywołują ciężki przebieg choroby u ludzi,

ich rozpowszechnienie w populacji ludzkiej jest

bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj nie istnieją

w stosunku do nich skuteczne metody

profilaktyki i leczenia np. wirus Ebola

19

Oznaczenia dla szkodliwych

Oznaczenia dla szkodliwych

czynników biologicznych

czynników biologicznych

A

– czynnik wywołujący alergię

T

– czynnik produkujący toksyny

D

– rejestr pracowników mających

kontakt z tym czynnikiem
przechowuje się dłużej niż 10 lat

V

– dostępność skutecznej szczepionki

20

Wykaz prac narażających na kontakt z

niebezpiecznym czynnikiem biologicznym

1.

Praca w zakładach produkujących żywność

2.

Praca w rolnictwie

3.

Praca, podczas której dochodzi do kontaktu

ze zwierzętami lub produktami pochodzenia

zwierzęcego

4. Praca w jednostkach ochrony zdrowia
5 Praca w laboratoriach klinicznych,

weterynaryjnych lub diagnostycznych

6 Praca w zakładach gospodarki odpadami
7 Praca przy oczyszczaniu ścieków
8

Praca w innych okolicznościach niż

wymienione w pkt. 1-7, podczas której jest

potwierdzone

narażenie

na

działanie

czynników biologicznych

21

Wykaz prac w Służbie Zdrowia

Wykaz prac w Służbie Zdrowia

narażających pracowników na działanie

narażających pracowników na działanie

czynników biologicznych

czynników biologicznych



personel oddziałów szpitalnych:

chirurgicznych,

ginekologiczno-położniczych,

intensywnej

opieki

medycznej,

zakaźnych,

pulmonologicznych,

hematologicznych, hemodializy i prosektorium



personel pracowni endoskopowych



stomatolodzy



pracownicy stacji krwiodawstwa



pracownicy pogotowia ratunkowego



pracownicy laboratoriów diagnostycznych



pracownicy DPS (Domu Pomocy Społecznej)

22

Drogi przenoszenia

Drogi przenoszenia

zakażenia

zakażenia



powietrzna

(gruźlica,

grypa,

mononukleoza)



przez bezpośredni kontakt z
pacjentem

(opryszczka)



pokarmowa

(Salmonella, Shigella)



przez krew

(wirusowe zapalenie

wątroby B i C, HIV)

23

Wykaz szkodliwych czynników biologicznych

wg grup zagrożenia

Szkodliwe czynniki biologiczne zakwalifikowane do grupy 2 zagrożenia

BAKTERIE i podobne organizmy

Actinomadura madurae 2
Actinomyces pyogenes 2
Actinomyces spp. 2
Aeromonas hydrophila 2
Alcaligenes faecalis 2 A
Arcanobacterium haemolyticum (Corynebacterium haenolyticum) 2
Arthrobacter globiformis 2 A
Bacillus subtilis 2 A
Bacillus thuringiensis 2 A
Bacteroides fragilis 2
Brevibacterium linens 2 A
Cardiobacterium hominis 2
Chlamydia pneumoniae 2
Chlamydia trachomatis 2
Chlamydia psittaci 2
Clostridium botulinum 2 T
Clostridium perfringens 2
Clostridium tetani 2 T, V

24

WIRUSY

Szkodliwy czynnik biologiczny Klasyfikacja szkodliwy czynników biologicznych

dla zdrowia według grup zagrożenia

Astroviridae 2
Wirus Buynamwera 2
Wirus Bhanja 2
Wirus Germiston 2
Phlebovirus:
Wirus sandfly fever 2
Wirus Toscana 2
Caliciviridae
Norovirus 2
Wirus opryszczki pospolitej typu 1 i 2 (HSV-1 i 2) 2
Wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV) 2
Wirus cytomegalii (CMV) 2
Ludzki herpes wirus typu 6 (HHV 6) 2
Ludzki herpes wirus typu 7 (HIV-7)
Wirus Epsteina-Barr (EBV)
Ludzki herpes wirus typu 8 (HIV-8) 2 Dorthomyxoviridae
Wirusy grypy typu A, B i C 2 V (c)
Wirusy BK i JC
Ludzkie wirusy papilloma
Paramyxoviridae
Wirus odry 2 V
Wirus świnki (nagminnego zapalenia przyusznic) 2 V

25

PASOŻYTY

Szkodliwy czynnik biologiczny Klasyfikacja szkodliwych czynników biologicznych dla

zdrowia według grup zagrożenia

Angiostrongylus costaricensis 2
Ascaris lumbricoides 2 A
Ascaris suum 2 A
Brugia malayi 2
Brugia pahangi 2
Brugia timori 2
Clonorchis sinensis 2
Clonorchis viverrini 2
Cryptosporidium spp. 2
Cyclospora cayetanensis 2
Dipetalonema streptocerca 2
Diphyllobothrium latum 2
Fasciola gigantica 2
Giardia lamblia (Giardia intestinalis) 2
Leishmania ethiopica 2
Leishmania mexicana 2
Leishmania peruviana 2
Leishmania tropica 2
Leishmania major 2
Leishmania spp. 2
Mansonella perstans 2
Necator americanus 2
Onchocerca volvulus 2
Opisthorchis felineus 2
Opisthorchis spp. 2
Paragonimus westermani 2
Plasmodium spp. (ludzki i małpi) 2

26

GRZYBY

Szkodliwy czynnik biologiczny Klasyfikacja szkodliwych czynników biologicznych dla

zdrowia według grup zagrożenia

Aspergillus fumigatus 2 A
Candida albicans 2 A
Candida tropicalis 2
Cryptococcus neoformans var. neofonnans (Filobasidiella
neofonnans var. neofonnans)
Cryptococcus neoformans var. gattii (Filobasidiella bacillispora) 2 A
Emmonsia parva var. parva 2
Emmonsia parva var. crescens 2
Epidermophyton floccosum 2 A
Microsporum spp. 2 A
Penicillium marneffei 2 A
Scedosporium apiospermum (Pseudallescheria boydii) 2
Scedosporium prolificans (inflatum) 2

27

Szczególne przypadki

Szczególne przypadki

zagrożenia dla pracowników

zagrożenia dla pracowników

jednostek

jednostek

Służby Zdrowia

Służby Zdrowia



E. coli



prątki gruźlicy



wirusy zapalenia wątroby B i C



ludzki wirus niedoboru odporności



wirusy wywołujące choroby układu
oddechowego

28

Wartości dopuszczalne dla bakterii,

Wartości dopuszczalne dla bakterii,

endotoksyn bakteryjnych, alergenów, grzybów

endotoksyn bakteryjnych, alergenów, grzybów

i wirusów

i wirusów

29

30

31

32

Identyfikacja i pomiary liczbowe

Identyfikacja i pomiary liczbowe

biologicznych czynników w środowisku

biologicznych czynników w środowisku

pracy

pracy



I sposób: polega na wykryciu tego czynnika

i

określeniu wielkości jego ekspozycji np. na podstawie

badań mikrobiologicznych powietrza (pobiera się próbkę

powietrza poddaje inkubacji na żelu u liczy się po czasie

ilość wyhodowanych drobnoustrojów



II sposób: polega na bezpośrednim stwierdzeniu

obecności czynnika biologicznego w organizmie

chorego

pracownika

poprzez:

-

badanie mikroskopowe

-

izolację na pożywkę mikrobiologiczną

-

pośrednie ustalenie kontaktu z tym czynnikiem poprzez

stwierdzenie dodatniej reakcji immunologicznej chorego na

antygen danego czynnika.

33

Diagnostyka laboratoryjna

Diagnostyka laboratoryjna

stosowana

stosowana

w celu:

w celu:



Stwierdzenia choroby zakaźnej:

-

badania serologiczne

-

test immunoenzymatyczny (ELISA)

• Stwierdzenia alergii:

- testy skórne
- test inhalacyjny
- test ELISA
- test radioimmunoabsorpcji

34

Ocena ryzyka zawodowego

Ocena ryzyka zawodowego

Ryzyko (zagrożenie)

Ryzyko (zagrożenie)

–

oznacza możliwość

wystąpienia uszkodzenia, zranienia lub choroby.

Ocena ryzyka

może być jakościowa lub

ilościowa. W przypadku czynnika biologicznego
jest ona

jakościowa.

Wg Rozporządzenia Ministra Zdrowia z

2007r ocena ryzyka dotyczy:

1.

Zebrania informacji potrzebnych do oceny
ryzyka

zawodowego:

rodzaj

czynnika

biologicznego, klasyfikacja do grupy ryzyka,
droga

przenoszenia,

zdolność

przetrwania,

wrażliwość na środki dezynfekujące, skutki
zdrowotne, możliwość zastosowania szczepień
ochronnych

35

2. Informacje o warunkach pracy –

ważne

jest powiązanie czynnika biologicznego z

wykonywanymi

czynnościami

(czas

kontaktu z czynnikiem biologicznym,

częstotliwość)

3.

Informacja o specyficznych czynnościach

np. z czynnikami z grupy wysokiego

ryzyka, charakteryzującym się ryzykiem

skaleczenia

4. Wskazówki organów właściwej Inspekcji

Sanitarnej, Państwowej Inspekcji Pracy

36

Schemat oceny ryzyka zawodowego

Schemat oceny ryzyka zawodowego

przy pracach w narażeniu na czynniki

przy pracach w narażeniu na czynniki

biologiczne

biologiczne

37

Karty oceny ryzyka

Karty oceny ryzyka

zawodowego

zawodowego

Na

dyrektorach

placówek

ciąży

odpowiedzialność za:



sporządzanie dokumentacji oceny ryzyka

zawodowego wg zasad (Dz.U. 2007r. Nr 49.

poz. 330)



prawidłowe przygotowanie dokumentacji

związanej z opisem zagrożeń na każdym

stanowisku pracy np. lekarza, laboranta

itd.



informować pracowników o istniejącym

zagrożeniu biologicznym



stosować niezbędne środki profilaktyczne

zmniejszające ryzyko

38

Ocenę ryzyka zawodowego

Ocenę ryzyka zawodowego

wykonuje:

wykonuje:

Zespół w skład którego

wchodzi:



pracodawca



osoby

wyznaczone

przez

pracodawcę

np.

kierownicy

jednostek szpitalnych



eksperci spoza zakładu pracy

39

Kiedy pracodawca dokonuje

Kiedy pracodawca dokonuje

oceny ryzyka?

oceny ryzyka?



w przypadku każdej zmiany warunków

pracy, która może doprowadzić do

większego zagrożenia zatrudnionych



po

stwierdzeniu

lub

podejrzeniu

zanieczyszczenia miejsca pracy



w przypadku wystąpienia u pracowników

infekcji lub choroby, która może mieć

związek z czynnościami wykonywanymi z

udziałem czynnika biologicznego



kiedy

lekarz

zakładowy

podejrzewa

ewentualne problemy zdrowotne, zaleca

skontrolować miejsce pracy

40