Rola gatunków

inwazyjnych w

przyrodzie

Kamila Chuda

Agata Rawska

Gr. 47 B

Gatunek inwazyjny

Inwazyjne gatunki - to takie rośliny,

zwierzęta i mikroorganizmy, które

pojawiają się w nowym dla siebie

środowisku, po czym rozprzestrzeniają się

tam i wypierają rodzime gatunki lub -

krzyżując się z nimi - stwarzają mieszańca,

zdolnego zdominować ekosystem.

Gatunki inwazyjne

są szeroko

rozprzestrzenione na całym świecie i

możemy je znaleźć we wszystkich

kategoriach żywych organizmów i we

wszystkich rodzajach ekosystemów. Tym

niemniej rośliny, ssaki i owady to najbardziej

pospolite obce gatunki inwazyjne środowisk

lądowych. Obce gatunki inwazyjne stanowią

obecnie największe, poza utratą siedlisk,

zagrożenie dla różnorodności biologicznej.

Inwazje obcych gatunków roślin (a także zwierząt i

grzybów) są dziś jednym z ważniejszych

problemów przyrodniczych w skali globalnej,

uwzględnianych w zapisach międzynarodowych

konwencji.

Badania nad gatunkami obcego pochodzenia, w

tym głównie nad poszerzaniem się ich zasięgów,

ekologią i wpływem na rodzimą szatę roślinną

stały się zadaniem pilnym i niezbędnym.

Podkreślenia wymaga fakt, iż niektóre z

inwazyjnych gatunków roślin stanowią zagrożenie

zarówno dla człowieka (rośliny parzące i

alergogenne), lokalnej bioróżnorodności, jak i dla

szeregu gałęzi gospodarki, przede wszystkim

rolnictwa (uciążliwe chwasty).

Przyczyny rozprzestrzenienia się wielu gatunków

roślin i zwierząt poza ich naturalne zasięgi :



ocieplenie klimatu - migracja z południa na północ,



nieświadome zawleczenie przez człowieka.



świadoma introdukcja w celach łowieckich,

estetycznych i przyjemnościowych,



rozwój transportu lądowego i kanałów żeglugowych,



transport dużych ilości wód balastowych w

zbiornikach tankowców (tak rozprzestrzeniła się

racicznica zmienna, której dorosłe osobniki masowo

przyczepiają się do urządzeń hydrotechnicznych,

utrudniając ich funkcjonowanie).

Polska

Rak pręgowany

Został sprowadzony w 1890 r. z Pensylwanii w

Stanach Zjednoczonych i wsiedlony w ilości ok. 100

szt. w okolicach Myśliborza, skąd rozprzestrzenił się

bardzo szybko po wodach Polski i Europy. Jedynie

tereny południowo - zachodniej Polski są jeszcze

wolne od niego. Powodem jego introdukcji było

poprawiania ubytków w pogłowiu raków rodzimych,

które w większości wyginęły od choroby zwanej

dżumą raczą, na którą jest odporny .

Nowy gatunek okazał się jednak nieprzydatny

gospodarczo ze względu na małe rozmiary

i gorszy smak. Wypiera z rodzimych terenów

raki szlachetne i raki błotne.

Norka amerykańska



Norka amerykańska, hodowana u nas kiedyś jako

zwierzę futerkowe, jest obecnie gatunkiem inwazyjnym

i szkodnikiem groźnym dla polskich ekosystemów.



Nietypowy tryb życia norki amerykańskiej i jej

upodobania żywieniowe powodują teraz, że

systematycznie spada liczebność wielu gatunków

ptaków i gryzoni.

Nie boi się bliskości człowieka. Często

spotyka się ją w pobliżu osad ludzkich,

na śluzach kanałowych, a nawet

w granicach miast. Mieszka nad

brzegami rzek, jezior i stawów

i najrozmaitszych cieków wodnych.

Szrotówek kasztanowcowiaczek



Motyl po raz pierwszy zaobserwowany w Europie w 1985

w Macedoni w 1998r. rozprzestrzenił się na prawie całym

kontynencie (z wyjątkiem Półw. Iberyjskiego, Skandynawii

i Wlk. Brytanii), w ’98 dotarł do Polski i dalej postępuje na

północ. Żeruje w liściach kasztanowca białego oraz

znacznie rzadziej kasztanowca czerwonego i żółtego, jest

najgroźniejszym szkodnikiem kasztanowców w Europie



W naszych warunkach

klimatycznych szkodnik ten

rozwija zwykle 3 pokolenia

w ciągu roku.



Liście zaatakowanych drzew wypełniają się

minami, zmieniając barwę z zielonej poprzez

jasnobeżową do brązowej, skręcają się i

przedwcześnie opadają – nawet już w czerwcu.

Coroczne pojawianie się szkodników przez kilka

lat prowadzi do karłowacenia pędów drzew i źle

wpływa na ulistnienie. Osłabione drzewa poddają

się chorobom, suszy oraz uszkodzeniom i w

rezultacie giną.

Do tej pory nie zdołano znaleźć całkowicie

skutecznej metody zwalczania szkodnika.

Trudności te są wynikiem między innymi

żerowania larw owada we wnętrzu liści drzew

oraz ogromnym potencjałem reprodukcyjnym

tego szkodnika.

Ponieważ poczwarki można zniszczyć wysoką

temperaturą, za najlepszą metodę profilaktyczną

uznaje

się wygrabianie i kompostowanie liści

kasztanowców.

W wielu miastach próbuje się też

mikroiniekcji

metody polegającej na nawiercaniu pni na

głębokość 7 cm i wypełnianiu otworów żelem

zwalczającym szrotówka. Leczenie jednego

drzewa tą metodą kosztuje od 60 do 100 zł.

Rzepień brzegowy

Drugi sezon walki z rzepieniem brzegowym w Ujściu

Warty

Pracownicy Dyrekcji Parku Narodowego Ujście Warty

kontynuują w tym roku walkę z rzepieniem brzegowym

Xanthium albinum. Ta inwazyjna roślina pochodzi z Ameryki

Północnej i latem zarasta zalewowe łąki. Ponieważ jest

niejadalna dla bydła - obniża wartość pastwisk i terenów

lęgowych ptaków. Ekolodzy mają nadzieję, że coroczne,

wczesne koszenie (w tym roku na ok. 200 ha) ograniczy

występowanie jednorocznej rośliny.

Racicznica zmienna

Przybyła do nas z dorzecza Morza Czarnego. Jej
pierwsze okazy wyławiano pod koniec XVIII. 150 lat
później opanowała praktycznie wszystkie nasze
słodkie wody. Jej oficjalna nazwa, racicznica
zmienna, zapewne nie każdemu kojarzy się z
konkretnym zwierzęciem. Ale ten nieduży małż o
ciemnej muszli, twardo "przyspawany" do podłoża
jest tak pospolity, że żaden z naszych rdzennych
małży nigdy nie dorównał mu liczebnością. Setki,
tysiące osobników zasiedlają podwodne kamienie,
żwir, barki, zatopione pomosty, pnie i każdy inny
rodzaj twardego dna. W Zalewie Szczecińskim na
obszarze metr na metr doliczono się kiedyś...
ponad 100 tys. osobników tego małża. Wydawało
się, że rekord ten jest nie do pobicia.

Podboje racicznicy nie skończyły się jednak na
Europie. W 1987 r. po raz pierwszy doniesiono o
jej obecności w Ameryce Północnej. Już 2-3 lata
później w amerykańskich wodach występowała
tak masowo, że zatykała filtry wodne, rury,
kanały i zakłócała pracę hydroelektrowni. Wydaje
się to niewiarygodne, ale wkrótce jej
zagęszczenie pobiło rekord z Zalewu
Szczecińskiego i doszło do... 700 tys. osobników
na metr kwadratowy!

Stany Zjednoczone

Salvinia molesta

Ekolodzy w USA są załamani skalą inwazji pływającej

paproci zawleczonej z tropikalnych wód Brazylii.

Salvinia molesta

występuje w wolno płynących

strumieniach i jeziorach w całych południowych Stanach

Zjednoczonych i na Hawajach. Pierwsza obserwacja

w USA pochodzi z 1995 roku z Południowej Karoliny.

Paproć podwaja swoje rozmiary w ciągu 8-10 dni

i tworzy grube na 30 cm kożuchy unoszące się na

wodzie. Pod taki kożuch nie dociera światło i w zbiorniku

ginie życie. Salwinia pojawia się w coraz to nowych

miejscach. W niewielkich zbiornikach zwalczana jest

herbicydami ale na większą skalę – brak skutecznego

sposobu jej zwalczania. W ubiegłym i bieżącym roku

naukowcy

wypuścili 200 tysięcy owadów

Cyrtobagous salviniae

żerujących na

paproci, ale ocena efektów walki biologicznej możliwa

będzie możliwa będzie dopiero za kilka lat.

Stokłosa dachowa

Trawa ta opanowała rozległe, pustynne

i półpustynne tereny amerykańskiego

Zachodu przyczyniając się do zwiększenia erozji i częstości

pożarów, zmniejszając wartość użytkową pastwisk.

Instytucje zarządzające przestrzenią oraz zajmujące się

zwalczaniem gatunków inwazyjnych otrzymały oprogramowanie

przedstawiające aktualne rozmieszczenie stokłosy na podstawie

zdjęć satelitarnych. W analizie wykorzystuje się przebarwianie

się stokłosy na kolor purpurowy późną wiosną, gdy inne rośliny

zachowują zielone barwy. W USA walka z roślinami inwazyjnymi

pochłania co roku miliardy dolarów, a mimo to rośliny te zajmują

ponad 40 milionów hektarów.

Szpak

Problemem dla USA i Kanady jest szpak. Pod

koniec XIX w. w Nowym Jorku wypuszczono na

wolność 100 tych ptaków sprowadzonych

z Europy. Dziś ich populacja w USA i Kanadzie

oceniana jest na ponad 200 mln osobników.

Szpak, niszcząc gniazda innych ptaków, wypiera

rodzime gatunki i w kanadyjskim stanie Quebec

może spowodować całkowity zanik błękitnego

drozda.

Niepokalanek

W latach 90-tych obsadzono nim zniszczone przez

huragan wydmy na wybrzeżu Południowej Karoliny

w celu ich ochrony przed erozją. W krótkim czasie

ta pochodząca z zachodniopacyficznych wybrzeży

roślina zarosła ogromne obszary wydm

nadmorskich pojawiając się także w sąsiednich

stanach.

Niepokalanek osiąga 0,5 m wysokości,

ma pachnące fioletowe kwiaty i jajowate,

srebrzyste liście. Nasiona roznoszone są

przez fale morskie. Wszędzie gdzie się

pojawi, tworzy zwarte zarośla

wypierając gatunki rodzime.

Australia

Pies dingo

Pies Dingo został przywieziony do Australii ok.

5000 lat temu przez przybyszów z Azji

(Aborygenów). Pies ten powtórnie zdziczał, wiele

gatunków nie potrafiło się przed nim obronić. Do

dziś nie wiadomo ile z nich wymarło z powodu

nagłego wtargnięcia łożyskowego drapieżnika

polującego

stadnie.

Dzikie króliki

W roku 1859 farmer Thomas Austin wypuścił w

swoich włościach 24 króliki europejskie, licząc

nato, że będzie mógł oddawać się przyjemnościom

polowania. Inni farmerzy podchwycili pomysł i

rzeczywiście - polować mogli wkrótce do woli. W

roku 1869 królików w Australii było już tyle, że

odstrzeliwano ich dwa miliony rocznie,

bez żadnych widocznych

ubytków w liczebności

populacji.

Króliki zdewastowały przyrodę Australii. Pożerały
roślinność, przez co wymarło wiele gatunków
australijskich ssaków. Udało się je wytępić dopiero
w latach pięćdziesiątych ostatniego stulecia,
sprowadzając na wyspę chorobę: myksomatozę.
Wirus w ciągu dwóch lat zabił pół miliarda z
sześciuset milionów królików. Pozostałe króliki były
na chorobę odporne i ich liczebność znowu zaczęła
wzrastać, dlatego w latach dziewięćdziesiątych
ludzie pognębili je kolejną plagą, zwaną chińskim
pomorem królików.

Ropucha aga

Przybyła w szczytnym celu: by przyczynić się do

rozwoju branży cukrowniczej. Miała zwalczyć

chrząszcze, które zajadały się trzciną cukrową. W

latach trzydziestych XX wieku na kontynent

przywieziono 101 ropuch talerzowych. Po pół

roku było ich 60 tysięcy. Wyparły niemal zupełnie

inne płazy z północno-wschodniej Australii.

Stanowią zagrożenie dla drapieżników, które

próbują na nie polować

(są toksyczne). Na populacje

chrząszczy - szkodników trzciny

cukrowej - nie wywarły wpływu.

Opuncje

Są kaktusami występującymi na terenie obu Ameryk.

Zostały sprowadzone do Australii w 1839r. jako rośliny

doniczkowe, zaczęto jednak używać ich przy sadzeniu

żywopłotów we wschodniej Australii. Stopniowo

wymykały się spod kontroli i już około roku 1880

zostały uznane za groźny chwast, który szybko się

rozprzestrzeniał tworząc zwartą pokrywę gruntu,

wyrastającą na wysokość 1-2 m i tak gęstą, że

niemożliwe było jego sforsowanie. Problem wyplenienia

tego chwastu stał się poważny ze względów

finansowych. Ceny pastwisk we wschodniej Australii

wynosiły kilka dolarów

za akr, koszt wytępienia opuncji wynosił

25-100 dolarów za akr. Inwazja kaktusów

spowodowała opuszczenie gospodarstw.

Od roku 1920 badania prowadzone na terenie Stanów
Zjednoczonych, Meksyku, i Argentyny pozwoliły
wyselekcjonować 50 gatunków, które wysłano do Australii, w
celu prób zastosowania ich do walki biologicznej z opuncją.
Spośród nich 12 zostało wypuszczonych na wolność, 3
okazały się pomocne w walce z opuncjami, jeden z nich-
motyl Cactoblastris cactorum
był w stanie je wyeliminować.

Obecnie opuncje występują w formie stabilnej
metapopulacji dzięki motylowi, którego jaja nie są
składane przypadkowo, lecz zgrupowane są na
niektórych roślinach, podczas gdy inne nie są zupełnie
opanowywane przez owada. Powoduje to, z jednej
strony, niezwykłą skuteczność wyeliminowaniu roślin
opanowanych przez owada, lecz również pozostawia
rośliny, które nie są zainfekowane, w dobrej kondycji,
dzięki czemu metapopulacja może istnieć pomimo
zaniku poszczególnych populacji lokalnych.

Wyspa Guam

Wąż Boiga irregularis

Pochodzi z Nowej Gwinei i Australii. Został

zawleczony na wyspę Guam w czasie II Wojny

Światowej wraz ze sprzętem wojskowym . Wąż

ten dosłownie zdziesiątkował endemiczną faunę

ptasią (8 z 11 gatunków uległo zagładzie), a wąż

rozplenił się do gigantycznego zagęszczenia 5000

(!!!) osobników na km2

Francja

Pełzatka

Pełzatka (

Caulerpa taxifolia

) zyskała we Francji miano

algue tueuse

, czyli morderczej algi. W latach 80. udało

się jej wydostać z oceanarium w Monako. Do dziś

skolonizowała ponad 17 tys. ha dna Morza

Śródziemnego, wypierając wszystkie lokalne gatunki

alg. Do walki z pełzatką sprowadzono z Karaibów

ślimaka morskiego

Elysia subornata

, który jednak nie

daje sobie z nią rady. Pełzatka znalazła w Morzu

Śródziemnym doskonałe warunki. A że rozmnaża się

przez fragmentację, to nawet najlepszy sposób na jej

usuwanie – wyrywanie – nie pomaga. Wystarczy bowiem

fragment rośliny, by dać początek nowej kolonii.

Azjatyckie biedronki

Azjatyckie biedronki pojawiły się we Francji w
roku 1982, sprowadzone z China w celach
naukowych. Celem eksperymentów miało być
stworzenie doskonałego naturalnego wroga
mszyc. W 2000 roku okazało się, że
eksperyment udał się nieco za dobrze -
biedronki rozmnażały się w niezwykłym tempie
i okazały się zagrożeniem nie tylko dla mszyc,
ale dla wielu innych owadów, grożąc
zachwianiem równowagi w środowisku.
Niestety, jak się okazuje, zatrzymanie
eksperymentów w niczym nie pomogło,
jako że insekty w jakiś sposób wydostały się
z laboratoriów.

Aktualnie biedronki zagrażają północnej i
wschodniej Francji, gdzie nie tylko pożerają inne
insekty, ale - zgodnie z opinią ekspertów - mogą
stanowić także zagrożenie dla zbiorów
winogron.Na jednym z domów w Strassburgu
widziano już około tysiąca tych chrząszczy. Jeśli
nie zostaną powstrzymane, mogą zachwiać całym
środowiskiem Francji. Większość naukowców
francuskich uważa jednak, że biedronek nie da się
już zatrzymać.
Ekspansywne biedronki znane są też
z ogromnego apetytu. Żywią się
mszycami, pyłkami, nektarem,
a także innymi biedronkami.
Głodne potrafią nawet ugryźć
człowieka.

W Wielkiej Brytanii harlekiny po raz pierwszy
zauważono we wrześniu 2004 roku. Od tego czasu
naukowcy obserwują gwałtowną ekspansję
azjatyckich biedronek w Wielkiej Brytanii. Obecnie
w Wielkiej Brytanii występuje 46 rodzimych
gatunków biedronek. Jak sugerują badacze, w
wyniku azjatyckiej inwazji część z nich wyginie.

Azjatyckie biedronki dotarły już do Szwajcarii. Na
razie miejscowe gatunki i szwajcarskie winnice nie
są jeszcze zagrożone, ale skoro biedronki zdołały
przedostać się na kontynent z Wysp Brytyjskich,
dalsze rozprzestrzenianie się po Europie wydaje się
być nieuniknione.

Żółw czerwonolicy

Rodowity mieszkaniec dorzecza Missisipi,
został rozwieziony po całym świecie jako
zwierzę
domowe lub na mięso. Dziś
rozprzestrzenia się na całą Azję i
południową Europę, żerując na
rodzimych żabach i mięczakach

Inwazyjne gatunki

podbijają dziś nowe terytoria o wiele
łatwiej niż przed wiekami. Pomagają im w tym
samoloty, statki, kolej, handel. Walka
z najeźdźcami pochłania potem znaczne sumy
pieniędzy. Najtańszą metodą jest po prostu
prewencja – skrupulatne przestrzeganie
przepisów zabraniających niekontrolowanego
importu zwierząt i roślin. Ekspansja silnych
gatunków i wymieranie słabszych jest zwykłą
koleją rzeczy w przyrodzie. O tym, kto
zwycięża, bardzo często decyduje jednak
nieprzemyślana działalność człowieka.

Co powinniśmy zrobić?

• należy zapobiegać przenoszeniu się
gatunków,

• jeżeli gatunek już dokonał inwazji, trzeba
stworzyć enklawy, których granic nie
przekroczy,

• rezerwaty ptaków muszą znaleźć się pod
kontrolą, by nie dostały się tam norki
amerykańskie oraz lisy ( od kiedy zaczęliśmy je
szczepić przeciw wściekliźnie,
jest ich coraz więcej i są dla ptaków
olbrzymim zagrożeniem)