Temat:

Niepełnosprawność -

problematyka terminologiczna i jej

implikacje.

Zagadnienia:
1. Niepełnosprawność w opinii osób z

dysfunkcjami narządów ruchu oraz osób

pełnosprawnych (wyniki badań).

2. Psychologia egzystencjalna wobec

cierpienia.

3. Współczesne definicje niepełnosprawności.
4. Osoby niepełnosprawne jako kategoria

społeczna.

5. Typologia niepełnosprawności.

Znaczenie nadawane niepełnosprawności
przez młodzież z dysfunkcją narządu ruchu i
jej pełnosprawnych rówieśników.

Kluczowe pojęcia

• uszkodzenie (impairment) oznacza "...wszelką

stratę lub wadę psychicznej, fizjologicznej lub

anatomicznej struktury albo czynności„

• niepełnosprawność (disability) to: "wszelkie

ograniczenie lub brak - wynikający z uszkodzenia -

możliwości wykonywania czynności na poziomie

uważanym za normalny dla człowieka,

• upośledzenie (handicap) oznaczające "...

niekorzystną, gorszą sytuację danej osoby, będącą

wynikiem uszkodzenia i niepełnosprawności,

polegającą na ograniczeniu lub uniemożliwieniu jej

wypełniania ról, które uważane są za normalne,

biorąc pod uwagę jej wiek, płeć, czynniki kulturowe

i społeczne". (por. T. Majewski 1995):

Sekwencja pojęć

wersja ICIDH z 1980 roku

(Zaburzenie, choroba)

Uszkodzenia

Niepełnosprawności

Upośledzenia

Interakcja pojęć dotyczących

niepełnosprawności

wersja ICIDH z 1998 roku

Stan zdrowia

(zaburzenia, choroba)

Uszkodzenia

Aktywność

Uczestniczenie

(funkcjonowanie, budowa) (ograniczenie aktywności) (utrudnienia,

ograniczenie uczestnictwa)

Czynniki kontekstowe

Czynniki środowiskowe

Czynniki indywidualne

Na podstawie: Pedagogika Specjalna red. Władysław Dykcik

Poznań 2001

Społeczna percepcja osób

niepełnosprawnych

• Dychotomizacja świata

społecznego na kategorie:

 „tacy, jak ja” – „inni”
 „my” – „oni”

Społeczeństwo –

większość uprzywilejowana

uważa

"Osoba niepełnosprawna jest kimś,

kogo dotknęło nieszczęście
zakłócające życie na zawsze. Nie
zostaje jej zatem nic innego, jak tylko
się temu poddać zaprzeczając
posiadaniu normalnych potrzeb i
praw." (za: B. Wright 1965)

"Niewiele jest modeli ról czy też
subkultur, z którymi osoby
niepełnosprawne mogłyby się
identyfikować i które pomogłyby im w
integracji, gdyż sztywne standardy
stawiane wobec osób pełnosprawnych
są przeceniane, przypisuje się im tak
wiele wartości, że osobie
niepełnosprawnej już z samej definicji
nie może się powieść..."
(S. Tucker, za: J. Kirenko 1995 s. 59)

Wyznaczniki atrakcyjności

interpersonalnej:

• Efekt częstości kontaktów,
• Atrakcyjność fizyczna,
• Zalety i wady,
• Podobieństwo fizyczne i

psychologiczne,

• Komplementy i wyświadczane

przysługi.

Pułapki społeczne w ocenie siebie i

innych.

• Rzutowanie cech zewnętrznych - dość często

zdarza się tak, że przy ocenie człowieka dochodzi

do pewnego rodzaju rzutowania jakiejś jego cechy

na inne zupełnie z nią nie związane np. otyły to i

leniwy.

• Stereotypy to uproszczone, tradycyjne, nie

zawsze zgodne z rzeczywistością obrazy rzeczy,

osób instytucji. Są one złożone z cech używanych

za charakterystyczne dla nich, wpojone przez

społeczność jej członkom. Pomagają one co

prawda w poznawaniu rzeczywistości ale ją nieco

upraszczają. Trzeba mieć świadomość ich istnienia

i starać się ich unikać zwłaszcza w ocenie innych.

Procesy społecznej stygmatyzacji

• Trzy rodzaje stygmatów (wg

Goffmana):

ułomności ciała,
negatywne cechy charakteru,
cechy określane jako „plemienne”.
• Dwie kategorie stygmatów:
własności zdyskredytowane,
cechy potencjalnie dyskredytujące.

Czynniki wpływające na siłę stygmatu

• Jakość estetyczna stygmatu
• Wpływ na procesy komunikowania się
• Domniemywane pochodzenie stygmatu
• Siła i rodzaj wzbudzanego piętnem

poczucia zagrożenia

• Możliwość przeniesienia stygmatu
• Odpowiedzialność za zaistniałą sytuację

Niepełnosprawność a grupy

mniejszościowe

(B. Wright)

• Stereotypowa percepcja,
• Deprecjacja,
• Dystans i uprzedzenia,
• Postawy ambiwalencji i nieufności,
• Jawne lub skryte praktyki dyskryminacyjne,
• Alienacja i marginalizacja społeczna,
• Brak udziału w sprawowaniu władzy,
• Brak możliwości oddziaływania na własną

sytuację.

Komponenty postawy

Postawa

Element

poznawczy

Element

emocjonalny

Element

behawioralny

Typologia niepełnosprawności

(podział niepełnosprawności przyjęty przez

A. Wyszyńską 1987)

• Kryterium kliniczne dotyczy czasu i przyczyn

niepełnosprawności, ich zakresu, lokalizacji i stopnia, w jakim

zakłóca funkcjonowanie osoby nią dotkniętej.

• Kryterium psychologiczne dotyczy indywidualnego

odczucia stopnia uszkodzenia i różnej u poszczególnych

jednostek świadomości inwalidztwa.

• Kryterium społeczne dotyczy przede wszystkim możliwości

i ograniczeń funkcjonowania jednostki niepełnosprawnej w

społeczeństwie.

• Kryterium pedagogiczne dotyczy cech osób

niepełnosprawnych, które ze względu na trudności

percepcyjne ograniczają ich kontakty społeczne, utrudniają

porozumiewanie się z innymi, a szczególnie wypełnianie roli

ucznia.

• Kryterium prawne uwzględnia podział niepełnosprawności

zapisany w obowiązujących aktach prawnych. W świetle

nowej ustawy z dn.26.06.1996

Kryterium kliniczne

1.

etiologia inwalidztwa:

•

osoby o niepełnosprawności wrodzonej,

•

osoby o niepełnosprawności nabytej,

2.

lokalizacja uszkodzenia:

•

osoby o uszkodzeniach systemu nerwowego centralnego lub

obwodowego,

•

osoby o uszkodzeniach narządów zmysłów,

•

osoby o uszkodzeniach układu kostno-stawowego,

•

osoby o uszkodzeniach systemu krwionośnego i dokrewnego,

3.

zakres niepełnosprawności:

•

osoby o niepełnosprawności jednorodnej,

•

osoby o niepełnosprawności sprzężonej,

4.

stopień inwalidztwa:

•

osoby niepełnosprawne w stopniu lekkim,

•

osoby niepełnosprawne w stopniu ciężkim.

W Międzynarodowej Klasyfikacji Uszkodzeń,

Niepełnosprawności i Upośledzeń, l Zdrowia

(por. T. Majewski 1995),

1. uszkodzenia w zależności od zakresu i głębokości, czasu

trwania mogą być:

•

okresowe lub trwałe (defekt),

•

wrodzone lub nabyte;

2. w zależności od dynamiki procesu mogą być:

•

ustabilizowane (bez pogłębiania)

•

progresywne (postępujące w kierunku pogłębiania się)

•

regresywne (ustępujące).

3. Uszkodzenia mogą być spowodowane różnymi

czynnikami:

•

uszkodzenia dziedziczne i wrodzone

•

spowodowane przez chorobę.

Kryterium

psychologiczne

• osoby w pełni świadome istnienia

swojej niepełnosprawności

• osoby nie mające świadomości

własnych ograniczeń

Kryterium społeczne

1.

stopnia odrębności niepełnosprawnego:

•

osoby ciężko poszkodowane,

•

osoby poszkodowane zawodowo,

•

osoby wtórnie ograniczone w zdolności do wykonywania

pracy,

2.

dostrzegalności, widoczności niepełnosprawności:

•

osoby o niepełnosprawności niewidocznej,

•

osoby o niepełnosprawności widocznej,

3.

możliwości komunikowania się z otoczeniem:

•

osoby mające zdolność werbalnej komunikacji,

•

osoby pozbawione zdolności werbalnej komunikacji,

4.

stopnia samodzielności wykazywanej w życiu:

•

osoby wymagające stałej opieki,

•

osoby nie wymagające pomocy w samoobsłudze.

Kryterium pedagogiczne

1.

drogi-kanały informacyjne, które zostały

uszkodzone:

•

osoby niewidome i niedowidzące,

•

osoby głuche i niedosłyszące,

2.

stopień wyuczalności właściwy osobie

poszkodowanej:

•

osoby upośledzone umysłowo w stopniu lekkim,

•

osoby upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym,

•

Osoby upośledzone umysłowo w stopniu znacznym,

•

osoby upośledzone umysłowo w stopniu głębokim,

3.

możliwości kontaktów społecznych:

•

osoby o bardzo ograniczonych kontaktach społecznych,

•

osoby o nieograniczonych kontaktach społecznych.

Kryterium prawne

• osoby niezdolne do samodzielnej

egzystencji,

• osoby wymagają stworzenia

odpowiednich warunków do pracy,

• osoby zdolne do samodzielnego życia

i pracy .