dr hab. Jerzy Supernat

Instytut Nauk Administracyjnych

Uniwersytet Wrocławski

Anatomia grupy

Materiał pomocniczy do wykładu
z socjologii organizacji

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Amerykański

socjolog

George

Caspar

Homans

(1910-1989) w pracy z 1950 r.

Human Group:

Grupa jest to zbiór komunikujących
się ze sobą przez pewien czas osób w
liczbie poz-walającej wszystkim na
komunikację bez-pośrednią (twarzą w
twarz), a nie przez pośredników.

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

G.C. Homans swoją definicję grupy oparł na
ba-daniach grup pierwotnych (primary
groups), jakie przeprowadził amerykański
socjolog

Charles Hor-ton Cooley

(1864-

1929). Tenże w pracy z 1908 r. Social
Organization napisał, że znaczenie grup
pierwotnych jest tak duże, że człowiek
zachowuje przywiązanie do pierwotnych
ideałów w bardziej złożonych związkach, a
nawet

tworzy

nowe

pier-wotne

ugrupowania w obrębie organizacji formal-
nych.

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Grupę pierwotną, w przeciwieństwie do
grupy wtórnej (grupy zatomizowanej,
organizacji

for-malnej),

charakteryzuje

występowanie bliskich, zażyłych, osobistych
interakcji. Typowymi grupa-mi pierwotnymi
są rodzina i krąg przyjaciół.

Charles Horton Cooley

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

David J. Lawless:

Grupę tworzą dwie lub więcej osoby,
pomiędzy którymi zachodzą interakcje.
Interakcje są tego rodzaju, że zachowanie
każdego

członka

grupy

wpływa

na

zachowanie każdego innego członka grupy
oraz że członków grupy charakteryzuje
wspólnota niektórych percepcji, przekonań,
war-tości i celów.

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Tres faciunt collegium.

Trzej tworzą zespół (zdolny do decyzji).

Omne trinum perfectum.

Wszytko, co złożone z trzech, jest

doskonałe.

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

E. Frank Harrison

:

Grupę charakteryzuje:

•

interpersonalny konsensus

•

interakcje między członkami grupy

•

komunikacja między członkami grupy

•

wspólny interes

•

bliskość miejsca

•

formalne lub nieformalne normy określające

zachowania członków grupy

•

struktura

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

E. Frank Harrison:

Grupę

tworzy

pewna

liczba

osób,

pozostających ze sobą w kontakcie. Przez
bliskie interakcje i ot-wartą komunikację
dążą

one

do

interpersonalne-go

konsensusu, a nadto przyjmują i realizują
role członkowskie zgodnie z akceptowanymi
normami

postępowania,

co

zapewnia

osiągnięcie wspólne-go celu grupy.

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Teorie zachowania grupowego

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Teoria systemowa G.C. Homansa

Zgodnie z tą teorią zachowania członków grupy
muszą być traktowane jako system zachowań, a
nie zachowania odrębne i niepowiązane ze sobą
(zmiana w jednym ro-dzaju zachowania prowadzi
do zmiany w pozostałych). Trzy elementarne
rodzaje (formy) zachowania to:

•

czynność (na przykład czytanie, pisanie,
prowadzenie samochodu, a także – oczywiście –
praca)

•

interakcja (czynność skierowana do innej osoby
i biorącą pod uwagę reakcje czy wzajemne
zachowanie tej osoby)

•

sentyment (odnosi się do uczuć, postaw i
przekonań)

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Teoria społecznej integracji

Petera M. Blaua

Teoria ta wyjaśnia, dlaczego i jak osoby zostają
akcepto-wane jako członkowie grupy.
Zdaniem autora warunkami członkostwa w grupie
są atrakcyjność i przystępność (dostępność).
Potencjalny no-wy członek musi najpierw wykazać
się przed grupą posia-daniem osobistych cech
wysoko cenionych przez grupę, a następnie z
odpowiednią skromnością przekonać grupę o
swojej osobistej przystępności.

Nota bene kandydat, który wydaje się grupie zbyt
atrakcyjny, może zostać uznany za niedostępnego i
stanowiącego zagrożenie dla usta-lonych relacji w grupie, co
powoduje, że nie zostanie zaakcepto-wany.

Peter M. Blau (1918-

2002)

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Teoria wpływu społecznego

Herberta C.

Kelmana

Jej przedmiotem jest sposób wywierania wpływu
przez grupę na jej poszczególnych członków.
Zdaniem autora w relacjach grupowych zachodzą z
różną intensywnością trzy procesy:

•

uległość (z procesem takim mamy do czynienia
między innymi w grupach rówieśniczych)

•

identyfikacja (z identyfikacją mamy do czynienia
w przypadku wpływu, jaki przywódca wywiera
na swoich zwolenników)

•

internalizacja (przykładem internalizacji jest
wpływ, jaki lekarz wywiera na swoich pacjentów)

Herbert C. Kelman

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Teoria dynamiki grupowej

Kurta Lewina

(1890-1947)

Grupa ma przestrzeń życiową, w której zajmuje miejsce
w rela-cji do innych obiektów; jest zorientowana na cele
i podejmuje działania w dążeniu do ich osiągnięcia,
mogąc napotykać prze-szkody w tych działaniach.
Członków grupy między sobą i z grupą jako całością
wiążą w szczególności następujące siły:

•

zadowolenie, jakie osoby uzyskują z bycia w grupie

•

stopień bliskości lub ciepła, jaki członkowie grupy

odczuwają wobec siebie nawzajem

•

duma odczuwana przez członków będąca rezultatem

ich członkostwa w grupie

•

zdolność

członków

do

stawienia

czoła

niebezpieczeństwom lub kryzysom, które dotykają ich
jako grupę

•

gotowość członków grupy do otwartego i uczciwego

wyraża-nia swoich poglądów i uczuć

A successful individual typically sets his next goal
somewhat but not too much above his last achievement.
In this way he steadily raises his level of aspiration.
Kurt Lewin

Dom w Mogilnie w województwie

kujawsko-pomorskim, w którym urodził

się Kurt Lewin,

oraz fragment tablicy pamiątkowej,

umieszczonej na tym domu.

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Teoria zachowania grupowego

Roberta F.

Balesa

(1916-2004)

Teoria ta dostarcza narzędzi analizy zachowania
grupowe-go. W swoim analitycznym schemacie
autor rozważa czte-ry podstawowe problemy,
wobec których staje grupa:

•

adaptacja do czynników znajdujących się poza
grupą, a wywierających na nią wpływ

•

instrumentalna kontrola tych spraw w grupie,
które są istotne dla osiągnięcia jej zadań

•

wyrażanie i zarządzanie uczuciami członków
grupy

•

rozwój i utrzymanie integracji między członkami
grupy oraz między nimi a grupą jako całością

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Dwuwymiarowa teoria członkostwa

Jay’a M.

Jack-sona

Zgodnie z nią członkostwo w grupie może być
oparte albo na przyciąganiu, albo na akceptacji. W
grę wchodzą cztery rodzaje członkostwa:

•

członkostwo

psychologiczne

(pozytywne

przyciąganie + pełna akceptacja)

•

członkostwo

preferencyjne

(pozytywne

przyciąganie + minimalna akceptacja)

•

członkostwo marginalne (żadne lub niewielkie
przycią-ganie + pełna akceptacja)

•

członkostwo

alienacyjne

(negatywne

przyciąganie + negatywna akceptacja)

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Normy grupowe i konformizm

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

G.C. Homans

Norma jest ideą w umysłach członków
grupy, która może zostać zwerbalizowana,
aby określić, co członkowie grupy mają
zrobić w danych okoli-cznościach.

Społeczna pozycja w grupie poszczególnych
jej członków zależy w dużym stopniu od
tego, czy stosują się oni do ustalonych
norm. Nonkonfor-mizm jest karany, a
konformizm – nagradzany.

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Konformizm zapewniają między innymi
trzy pro-cesy społeczne:

•

wymuszanie

(edukacja,

nadzór

/

obserwacja, ostrzeganie oraz działania
dyscyplinujące / na-gradzające)

•

internalizacja (uznanie norm za własne)

•

nacisk grupowy

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Jednostki z niezależną osobowością. W
zachowa-niach grupowych jednostki te:

•

mogą być głęboko przekonane, że ich
stanowisko jest właściwe (nawet jeżeli wiedzą,
że różnią się od grupy, mogą twardo bronić
swojego stanowiska)

•

często odchodzą z grupy (może je bardziej
charaktery-zować sztywne trzymanie się zasady
indywidualności

niż

aktywna

obrona

poprawności własnego stanowis-ka)

•

mogą odczuwać znaczne napięcie i niepewność
wyni-kające z różnic w ich percepcji, ale
pomimo tego nie zmieniają swojego stanowiska,
ponieważ są głęboko przekonane, że jest ono
koniecznym warunkiem sku-teczności działania

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Jednostki uległe. W zachowaniach grupowych
jednostki te:

•

mogą

zniekształcać

swoją

percepcję

i

przyjmować za właściwe wybory większości

•

mogą wątpić w poprawność własnej percepcji i
okazy-wać brak zaufania do własnego sądu

•

mogą postrzegać sytuację całkowicie poprawnie,
ale pomimo tego podążać za większością,
uznając odmien-ność za zbyt kłopotliwą

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Struktura grupowa



rodzaje grup:

•

grupa formalna i grupa nieformalna

•

grupa członkowska i grupa odniesienia

•

grupa pierwotna i grupa wtórna

•

zespół / kolektyw (a team)



stosunki w obrębie grupy; socjometria

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Powszechne jest przenikanie się
grup

formalnych

i

grup

nieformalnych. W organizacjach
przemysłowych

zjawisko

to

stwierdził między innymi urodzony
w Australii socjolog i psycholog

George Elton Mayo

(1880-1949) w

słynnych badaniach w Hawthorne
koło Chicago.

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Socjometria jest oparta na fakcie, że ludzie w stosunkach
interperso-nalnych dokonują wyborów. Jak pisze J.L. Moreno:
Choices are funda-mental facts in all ongoing human
relations, choices of people and choices of things. It is
immaterial whether the motivations are known to the chooser
or not; it is immaterial whether [the choices] are inarticulate
or highly expressive, whether rational or irrational. They do
not require any special justification as long as they are
spontane-ous and true to the self of the chooser. They are
facts of the first existential order.  

Twórcą socjometrii jest urodzony w Rumunii
amery-kański socjolog i psychoterapeuta

Jacob

Levy Moreno

(1889-1974), który zdefiniował ją

jako: the mathema-tical study of psychological
properties of populations, the experimental
technique of and the results obtained by
application of quantitative methods.

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Komunikacja grupowa

Efektywność grupy zależy od istnienia konsensusu
między jej członkami. Konsensus jest następstwem
interakcji, które z kolei są produktem otwartej
komunikacji. Zatem tak lub inaczej definiowana
efektywność grupy pośrednio lub bezpośrednio jest
warunkowana otwartą komunikacją. W tym
kontekście komunikację można zdefiniować jako
wszystkie środki, za pomocą których między
członkami grupy są przekazywane rozmaite
informacje.

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Typy struktury sieci komunikacyjnej

koło

łańcuch

igrek

okrąg

sieć ze

wzajemnymi

powiązaniami

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Efektywna grupa

•

osiąga organizacyjne cele, które legły u

podstaw jej utworzenia

•

zaspokaja potrzeby członków grupy

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Myślenie grupowe / Grupomyśl

Terminem

groupthink,

wprowadzonym

przez an-gielskiego pisarza i publicystę
politycznego

George’a Orwella

(1903-1950)

w

głośnej

anty-utopii

Rok

1984,

amerykański psycholog spo-łeczny

Irving L.

Janis

(1918-1990) nazywa inten-sywny

nacisk grupy na jednomyślność i spójność,
który powoduje u jej członków obniżenie
spraw-ności intelektualnej, gorszą ocenę
rzeczywistości i gorszy osąd moralny, a w
efekcie wpływa nega-tywnie na jakość
decyzji grupowej.

Doublethink means the power of holding two contradictory
beliefs in one's mind simultaneously, and accepting both of
them.

George Orwell

An excellent example of doublethink in modern society is the war on drugs. If you ask
people their opinion on alcohol prohibition in the 1920s, most people would agree that it
was a complete failure. People agree that it only caused more crime, it made gangsters
rich, it corrupted politicians, and most importantly... it didn't keep people from drinking.
Yet, we have almost the exact same situation today with war on drugs, yet most people
think that our modern prohibition is a good idea... and more than that, they believe that
anybody that thinks that the war on drugs isn't a good idea must be completely out of their
minds.

Newspeak Dictionary

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Symptomy myślenia grupowego (grupomyśli) według I.L. Janisa:

•

Illusion of invulnerability (złudzenie niezniszczalności) – Creates
excessive optimism that encourages taking extreme risks.

•

Collective rationalization (zbiorowa racjonalizacja) – Members discount
warnings and do not reconsider their assumptions.

•

Belief in inherent morality (wiara we własną moralność) – Members
believe in the rightness of their cause and therefore ignore the ethical or
moral consequences of their decisions.

•

Stereotyped views of out-groups (stereotypowe postrzeganie grup
zewnętrznych) – Negative views of ‘enemy’ make effective responses to
conflict seem unnecessary.

•

Direct pressure on dissenters (intensywny nacisk na dysydentów) –
Members are under pressure not to express arguments against any of
the group’s views.

•

Self-censorship (samocenzura) – Doubts and deviations from the
perceived group consensus are not expressed.

•

Illusion of unanimity (złudzenie jednomyślności) – The majority view and
judgments are assumed to be unanimous.

•

Self-appointed ‘mindguards’ (tendencyjna selekcja informacji) –
Members protect the group and the leader from information that is
problematic or contradictory to the group’s cohesiveness, view, and/or
decisions.

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Myślenie grupowe

– linki do interesujących materiałów w sieci

(polecam w szczególności 1. i 3.).

1

2

3

Anatomia grupy

dr hab. Jerzy Supernat

Myślenie grupowe

a

decyzja o wybuchu Powstania Warszawskiego

Myśl końcowa

dr hab. Jerzy Supernat

There are basically two types of people.
People who accomplish things, and people
who claim to have accomplished things.
The first group is less crowded.

Mark Twain