Lindebna Patrycja
Łubowska Urszula
Istota ryzyka
kredytowego
Ryzyko kredytowe oznacza
niebezpieczeństwo, iż kredytobiorca
nie wypełni zobowiązań zawartych w
umowie narażając kredytodawcę na
stratę finansową.
Ryzyko kredytowe
obejmuje następujący
zakres działalności
banku:
•
Udzielane kredyty
•
Przyznane, a niepobrane kredyty
•
Gwarancje i akcepty bankowe
•
Akredytywy
•
Lokaty międzybankowe
•
Instrumenty rynku kapitałowego
(transakcje futures, swap, akcje,
oligacje itd.)
Czynniki zwiększające
ryzyko kredytowe:
•
Długość okresy kredytowania
•
Okres istnienia przedsiębiorstwa
•
Stosunek między wielkością
zadłużenia a majątkiem firmy
•
Proporcja między zyskiem netto a
wielkością kredytu
Rodzaje ryzyka
kredytowego
•
Ryzyko aktywne (czynne)
•
Ryzyko pasywne (bierne)
•
Ryzyko indywidualne (jednostkowe)
•
Ryzyko portfelowe (ogólne)
Aktywne ryzyko kredytowe
Stanowi zagrożenie niespłacenia przez
kredytobiorcę płatności kredytowych
w ustalonych w umowie kredytowej
terminie i wysokości.
Pasywne ryzyko kredytowe
Oznacza zagrożenie wcześniejszego,
niż wynika to z umowy, wycofania
przez klienta zdeponowanych
środków lub zagrożenie nieuzyskania
kredytów refinansowych od instytucji
finansowych.
Indywidualne ryzyko
kredytowe
– wynika z
pojedynczej
umowy
kredytowej
Indywidualne ryzyko
kredytowe
Portfelowe ryzyko
kredytowe
– łączne,
zagregowane
ryzyka indywidualne
Przyczyny i skutki
ryzyka kredytowego
Przyczyny
Skutki
•
Opóźnienie lub
niewypełnienie
zobowiązań i warunków
umowy
•
Zła praca działów
kredytowych
•
Niekorzystne zmiany
otoczenia gospodarczego
•
Wcześniejsze niż w
umowie wycofanie
środków
•
Zysk
•
Utrata płynności i
strata banku
•
W konsekwencji
utrata wiarygodności
banku a nawet
bankructwo
Zarządzanie
indywidualnym ryzykiem
kredytowym
•
Identyfikacja ryzyka
•
Jego oszacowanie
•
Akceptacja i limitowanie ryzyka
•
Ochrona i zabezpieczenie przed
negatywnymi skutkami ryzyka
•
Kontrola (monitorowanie) ryzyka
•
Pokrywanie kosztów ryzyka
•
Zastosowanie działań doraźnych lub
ostatecznych (restrukturyzacja kredytu,
windykacja)
Metody pomiaru
indywidualnego ryzyka
kredytowego
Metody eksperckie
Decyzję w sprawie udzielenia kredytu
pozostawia się lokalnemu czy
oddziałowemu inspektorowi
kredytowemu.
Determinanty decyzji udzielenia kredytu:
•
doświadczenie tej osoby,
•
subiektywna ocena ,
•
umiejętność ważenia pewnych
kluczowych czynników.
„Pięć C kredytu”
•
Charakter (character) – ocenienie
reputacji firmy, jej gotowość do spłaty
kredytu, historia kredytowa, wiek firmy;
•
Kapitał (capital) – poziom dźwigni
finansowej
•
Zdolność kredytowa (capacity) –
zmienność zysków pożyczkobiorcy
•
Zabezpieczenie (collateral)
•
Faza cyklu, warunki ekonomiczne (cycle)
– niektóre branże wrażliwe na cykliczność
gospodarki
Problemy z metodą
ekspercką
•
Spójność – trudność określenia
czynników, które pozwalają
analizować sytuację różnych
kredytobiorców;
•
Subiektywność – określenie
optymalnej wagi poszczególnych
czynników;
Metody ratingowe
•
Systemy kwalifikacyjne dzielące
kategorie pożyczek spłaconych
(spłacanych) na określone
podkategorie.
•
Typy ratingu:
•
Wewnętrzny – nadawany przez bank
•
Zewnętrzny – nadawany przez agencje
ratingowe
Dziesięciostopniowy
system kwalifikacyjny
Klasyfikacj
a obligacji
Ocen
a
Określenie
ryzyka
Opis
AAA
1
Minimalne
Znakomita wiarygodność firmy,
znakomita zdolność kredytowa,
doskonałe pokrycie długu.
AA
2
Umiarkowane Dobra wiarygodność firmy, duża
zdolność kredytowa i dobre pokrycie
długu.
A
3
Średnie
Przeciętna wiarygodność firmy,
zadowalająca płynność, dobre
pokrycie długu.
BBB
4
Akceptowaln
e
Akceptowalna wiarygodność firmy,
niewielka nadwyżka płynności,
umiarkowana zdolność kredytowa.
BB
5
Ostrożnie
akceptowaln
e
Akceptowalna wiarygodność firmy,
ale znaczne ryzyko, bardzo
niewielka płynność , ograniczona
zdolność kredytowa.
Dziesięciostopniowy
system kwalifikacyjny
Klasyfika
cja
obligacji
Ocen
a
Określenie
ryzyka
Opis
B
6
Wymagające
uwagi
kierownictw
a
Wiarygodność kredytowa niepewna,
płynność nieco ograniczona, bardzo
znaczna dźwignia finansowa.
CCC
7
Szczególne
Wiarygodność finansowa ledwo
akceptowalna, widoczne słabości.
Pogarszająca się sytuacja finansowa.
CC
8
Standardow
e
Nieakceptowalna wiarygodność
kredytowa, zagrożona spłata pożyczki
w zwykłym trybie. Wyraźnie widoczne
są trudności przy ściąganiu długu.
C
9
Pożyczka
wątpliwa
Pełna spłata pożyczki wątpliwa,
problemy ze ściąganiem należności,
istnieje szansa częściowej utraty
kwoty głównej.
D
10
Strata
Oczekiwana całkowita strata,
pożyczka nieściągalna lub ściągalna
w nikłym stopniu.
9 kryteriów oceny w
ratingu
1.
Zakres działalności / branża
2.
Uwarunkowania rynkowe/ pozycja
konkurencyjna
3.
Jakość zarządzania
4.
Rentowność
5.
Płynność i wypłacalność
6.
Informacje perspektywiczne/ prognozy
7.
Prowadzenie rachunku firmy
8.
Stosunki z bankiem/ okres współpracy
9.
Forma prawna firmy
Skala ocen 1-niewielkie ryzyko, 8- najwyższe ryzyko
Metody oceny ilościowej
•
Metoda wykorzystywana dla wszystkich
rodzajów analizy kredytowej
(konsumpcyjnych, komercyjnych).
•
Polega na ustaleniu kluczowych
czynników określających
prawdopodobieństwo niewywiązania
się z umowy kredytowej.
Model wskaźnika Z
Altmana
Problemy z oceną
ilościową
•
Jest to model liniowy, podczas gdy droga
do bankructwa nie musi być liniowa.
•
Wykorzystywane są dane księgowe czyli
historyczne i istnieje przypuszczenie, że
przeoczony zostanie przypadek firmy,
której sytuacja gwałtownie się pogarsza.
Metody punktowe
(scoring)
Metoda polega na określeniu
wiarygodności kredytowej Klienta na
podstawie porównania jego profilu z
profilem Klientów, którzy już otrzymali
kredyty. Im bardziej profil danego
Klienta jest podobny do profilu Klientów
terminowo spłacających swoje kredyty
w przeszłości, tym lepszą ocenę
punktową otrzyma ten Klient.
System punktowy
Barclay’s Bank
Wskaźnik kapitałowy
Wskaźnik
kapitałowy
(%)
Punkty
<0
22
0-5
19
5-10
8
10-20
4
20-30
1
>30
0
System punktowy
Barclay’s Bank
Wskaźnik cash flow
Wskaźnik cash
flow (%)
Punkty
<0
17
0-2
9
2-5
4
5-10
2
>10
0
Metody skorygowane o
ryzyko rentowności
kapitału
•
RAROC (Risk Adjust ed Return on Capital
– zwrot z kapitału obciążonego
ryzykiem) – ideą jest zróżnicowanie
kosztów akceptacji ryzyka kredytowego
przez bank;
•
Kapitał obciążony ryzykiem- kapitał
zakumulowany przez bank dla
zabezpieczenia nieoczekiwanej straty
Metody skorygowane o
ryzyko rentowności
kapitału
•
RORAC (Return on Risk-Adjucted Capital-
zwrot na kapitale uwzględniający
wewnętrzne miary kapitału zagrożonego)
•
Nie istnieje jeden uniwersalny model
pomiaru rentowności skorygowanej o
ryzyko, każdy podmiot opracowuje swoją
zindywidualizowaną metodę pomiaru
zysku w relacji do kapitału
ekonomicznego.
Przykładowe modele RORAC
Sterowanie indywidualnym
ryzykiem kredytowym
Limity zaangażowania
kredytowego banku
•
pułap zaangażowania banku (lub
oddziału) wobec klientów lub grupy
klientów mających wspólne cechy
•
suma wierzytelności banku z tytułu
udzielonych kredytów oraz innych
wierzytelności w stosunku do jednego
podmiotu lub podmiotów powiązanych
kapitałowo i organizacyjnie
Limity zaangażowania
kredytowego banku
Limity zaangażowania
kredytowego banku
W bankach nie ma zwykle jednolitej
procedury szacowania ryzyka
kredytowego, dlatego też decyzje
dotyczące limitów oparte są na
zróżnicowanych i subiektywnych
kryteriach oceny. Mogą być stosowane
odrębne limity dla poszczególnych
rodzajów usług (kredyty inwestycyjne,
obrotowe, gwarancyjne, akredytywy itp.).
Limity odrębne
Limity łączne
Monitoring
Monitoring kredytowy
–
system bieżącej i systemowej
weryfikacji
zdolności kredytowej
klienta oraz zabezpieczeń prawnych
w toku funkcjonowania kredytu.
Monitoring
Podstawowy cel:
systematyczne analizowanie
poszczególnych umów kredytowych, a
także struktury jakościowej
portfela kredytowego na szczeblu
oddziału i całego banku
Kluczowa rola:
inspektor kredytowy
Monitoring
Uruchomienie procedur związanych z
monitoringiem kredytowym wynika z:
•
zewnętrznych regulacji ustawowych
•
regulacji wewnętrznych banku
Monitoring – regulacje
ustawowe
Regulacje ustawowe związane są z:
•
współczynnikiem wypłacalności banku
•
obligatoryjnymi rezerwami celowymi
•
koncentracją zaangażowania
kredytowego
•
poziomem zadłużenia większych
kredytobiorców
Wewnętrzne procedury
banku
Funkcje monitoringu
Zakres monitoringu
kredytowego
Na podstawie
analizy tych
zmian
otrzymuje się
sygnały
wczesnego
ostrzegania.
Personalna zdolność
kredytowa
W zakresie obserwacji przedsiębiorcy zbiera się m.in.
następujące informacje:
Ekonomiczna zdolność
kredytowa
Warunki kredytowania
Tryb monitorowania
Niezależnie od trybu
monitorowania, raz w roku
inspektor przeprowadza
rozmowę z klientem, połączoną
z lustracją firmy.
Sygnały wczesnego
ostrzegania
•
Zmiana formy prawnej – ograniczenie odpowiedzialności właścicieli
•
Niezgoda w kadrze zarządzającej
•
Pozbywanie się fachowców
•
Zmiany w zachowaniu, zwyczajach lub stylu życia kadry zarządzającej
•
Choroba lub śmierć osoby o kluczowym znaczeniu dla firmy
•
Problemy małżeńskie zarządzających firmą
•
Problemy następców kadry zarządzającej
•
Autokratyczny styl zarządzania
•
Powolne dostosowywanie się do zmian w otoczeniu
•
Postępowanie sądowe wobec właścicieli i zarządu
•
Redukcja zatrudnienia
•
Wprowadzenie skróconego czasu pracy w firmie
•
Napięcia społeczne w firmie, problemy pracownicze, niskie morale pracowników
•
Zmiana stosunku do banku lub jego pracowników, niechęć do współpracy
•
Niemożność terminowego wypełnienia zobowiązań
•
Ponowne pojawienie się problemów, wcześniej uznanych za rozwiązanie
Zabezpieczenia spłaty
kredytów
Metoda zmniejszenia indywidualnego
ryzyka kredytowego.
Pozwalają na odzyskanie całości lub
przynajmniej części zaangażowanych
środków.
Zabezpieczenia spłaty
kredytów - podział
I
płynne
rzeczowe
II
osobiste
rzeczowe
Osobiste zabezpieczenia
spłaty kredytów
Poręczenie według prawa cywilnego
•
Umowa, przez którą poręczyciel (osoba fizyczna lub
prawna) zobowiązuje się do spłaty kredytu wraz z
odsetkami i innymi kosztami na wypadek, gdyby
kredytobiorca nie spłacił kredytu w wyznaczonym
terminie.
•
Następuje przez przyjęcie przez bank pisemnego
oświadczenia złożonego przez poręczyciela.
•
Przed przyjęciem poręczenia bank sprawdza, czy stan
finansowy poręczyciela stanowi wystarczające
zabezpieczenie udzielanego kredytu.
Osobiste zabezpieczenia
spłaty kredytów
Weksel
Szczególny przypadek - weksel gwarancyjny
(gwarantuje spłatę kredytu), np. weksel in blanco.
•
Musi być zaopatrzony co najmniej w podpis wystawcy,
bez wypełniania treści formularza wekslowego.
•
Bank może go uzupełnić, gdy wystawca nie spłaci
kredytu w terminie.
•
Do takiego weksla kredytobiorca dołącza deklarację
upoważniającą bank do jego wypełnienia na kwotę
obejmującą zadłużenie, odsetki, prowizję i koszty
poniesione przez bank.
Osobiste zabezpieczenia
spłaty kredytów
Przelew wierzytelności (cesja)
•
Pisemna umowa między kredytobiorcą a kredytującym go
bankiem, w której kredytobiorca ceduje na bank swoją
wierzytelność wobec osoby trzeciej - dłużnika (musi być on o tym
pisemnie powiadomiony i powinien to potwierdzić).
•
Cesja globalna – kredytobiorca ceduje na bank wszystkie
istniejące i przyszłe wierzytelności wynikające z działalności
gospodarczej.
•
Cesja ograniczona – może dotyczyć tylko konkretnej lub kilku
wierzytelności.
•
Kredytobiorca nie ponosi odpowiedzialności za wypłacalność
dłużnika, dlatego banki przed przyjęciem cesji dowiadują się o
sytuacji majątkowej dłużników kredytobiorcy.
Osobiste zabezpieczenia
spłaty kredytów
Gwarancja lub poręczenie
bankowe –
Rolę gwaranta przejmuje bank.
Osobiste zabezpieczenia
spłaty kredytów
Przystąpienie do długu i przejęcie długu
kredytowego
•
Do długu kredytowego wobec banku może
przystąpić osoba trzecia, niewystępująca do tej
pory jako jedna ze stron.
•
Odpowiada ona za dług solidarnie z
kredytobiorcą.
•
Przystąpienie do długu następuje poprzez
umowę między osobą przystępującą do długu a
bankiem i kredytobiorcą (2 oddzielne umowy).
Rzeczowe zabezpieczenia
spłaty kredytów
Kaucja
•
Przyjmowana przez bank w postaci gotówki w
walucie krajowej lub obcej bądź w postaci bonów
oszczędnościowych, na podstawie pisemnej umowy.
•
Kredytobiorca upoważnia bank pisemnie do
wykorzystania złożonej kaucji na pokrycie
niespłaconego kredytu wraz z odsetkami i prowizja.
•
W przypadku bonów bank je realizuje, a po
potrąceniu wierzytelności ewentualną nadwyżkę
zwraca kredytobiorcy.
Rzeczowe zabezpieczenia
spłaty kredytów
Blokada środków pieniężnych
•
Blokady tej dokonuje bank na rachunku
bankowym, na pisemny wniosek jego posiadacza.
•
Kredytobiorca składa w kredytującym go banku
pisemne upoważnienie (określające kwotę i
termin) dokonania nieodwołalnej blokady oraz
upoważnienie uprawniające bank do pobrania z
zablokowanego rachunku wierzytelności.
•
Blokowane mogą być środki pieniężne
kredytobiorcy lub jego poręczycieli (za ich zgodą).
Rzeczowe zabezpieczenia
spłaty kredytów
Zastaw na zasadach ogólnych
•
Może być ustanowiony na zbywalnych rzeczach
ruchomych.
•
Pozostaje w mocy bez względu na zmiany, którym
przedmiot zastawu może ulec w toku przetwarzania.
•
W razie połączenia tego przedmiotu z innymi, zastaw
obejmuje też te inne rzeczy.
•
Przedmiot zastawu może być własnością kredytobiorcy
lub osoby trzeciej.
•
Jego wartość wycenia osoba lub instytucja do tego
uprawniona.
Rzeczowe zabezpieczenia
spłaty kredytów
Zastaw rejestrowy
•
Odnosi się nie tylko do kredytów, ale również innych
wierzytelności.
•
Wymaga pisemnej umowy między zastawcą a
wierzycielem oraz wpisu do rejestru zastawów.
•
Rzeczy obciążone zastawem rejestrowym mogą zostać
w posiadaniu zastawcy lub osoby trzeciej wskazanej w
umowie.
•
Zastawca powinien dbać wtedy o zachowanie danego
przedmiotu w dobrym stanie oraz umożliwiać
wierzycielowi zbadanie stanu przedmiotu w każdej chwili.
Rzeczowe zabezpieczenia
spłaty kredytów
Sądy rejonowe prowadzą jawny rejestr
zastawów.
Rzeczowe zabezpieczenia
spłaty kredytów
Zastaw na prawach
•
Dotyczy praw zbywalnych (papierów
wartościowych, udziałów w spółkach,
praw w zakresie wynalazczości).
•
Przy sprzedaży ratalnej – tzw. zastaw
ustawowy.
Rzeczowe zabezpieczenia
spłaty kredytów
Przewłaszczenie na zabezpieczenie
•
Umowa polegająca na przeniesieniu
własności rzeczy ruchomych kredytobiorcy lub
osób trzecich na rzecz banku do czasu spłaty
kredytu wraz z odsetkami.
•
Bez zgody banku przewłaszczający nie może
oddać tych rzeczy osobie trzeciej do używania.
•
Bank prowadzi rejestr rzeczy
przewłaszczonych.
Rzeczowe zabezpieczenia
spłaty kredytów
Hipoteka
•
Gwarantuje bankowi zwrot kredytu nawet wtedy,
gdy nieruchomość zmieni właściciela lub zostanie
dodatkowo obciążona długami.
•
Zapis hipoteczny powstaje przez wpis do księgi
wieczystej nieruchomości prowadzonej przez sądy
rejonowe, z określeniem formy pieniężnej
wyrażonej w zł.
•
Wniosek o dokonanie wpisu składa właściciel
nieruchomości lub bank kredytujący.
•
Hipotekę zwykłą stosuje się do udzielonych
kredytów.
Rzeczowe zabezpieczenia
spłaty kredytów
Hipoteka umowna -
pierwszeństwo przed bankami ma
państwo, dlatego przed
udzieleniem takiego zabezpieczenia
bank powinien
sprawdzić, czy
kredytobiorca nie ma żadnych
zobowiązań wobec państwa
Rzeczowe zabezpieczenia
spłaty kredytów
Hipoteka kaucyjna -
służy zabezpieczeniu spłaty do
nieustalonej wysokości (np. kredytu w
rachunku bieżącym) oraz
kredytów, które
będą udzielone w
przyszłości
Rzeczowe zabezpieczenia
spłaty kredytów
Hipoteka przymusowa -
bank może żądać od kredytobiorcy
będącym właścicielem danej
nieruchomości, gdy nie spłacił kredytu
w terminie
Klauzule zabezpieczające
w umowach kredytowych
•
Klauzule wekslowe
•
Bankowy tytuł egzekucyjny
Bankowy tytuł
egzekucyjny
•
Opis procedury stosowanej przez bank w celu
wyegzekwowania pożyczonych pieniędzy i
ustalenie wysokości roszczeń finansowych, jeśli
klient przestanie spłacać zobowiązania.
•
Najważniejsza część: suma wszystkich kosztów
kredytu, opłat, kosztów postępowania
egzekucyjnego, odsetek naliczanych w związku z
tytułem egzekucyjnym, termin, do którego bank
będzie mógł wystawić ten tytuł. Po wystawieniu
tytułu egzekucyjnego bank kieruje go do sądu.
•
Na jego rozpatrzenie sąd ma 3 dni.
•
Po upływie terminu egzekucyjnego komornik
przystępuje do egzekucji długów
przedsiębiorstwa.
Transfer ryzyka
Przeniesienie całości lub części ryzyka na
inny podmiot, np. partnera biznesowego.
Forma:
bank udziela kredytu klientom
indywidualnym lub korporacyjnym i
jednocześnie transferuje ryzyko na
nabywców wierzytelności lub
sekurytyzowanych papierów
wartościowych
Sekurytyzacja należności
kredytowych
Proces, którego celem jest emisja
papierów wartościowych na podstawie
zespołu wierzytelności; proces,
podczas którego pożyczki i inne
wierzytelności są scalane,
ubezpieczane i sprzedawane w postaci
papierów wartościowych.
Sekurytyzacja należności
kredytowych - rodzaje
Typowy przebieg procesu
sekurytyzacji
Metody transferu aktywów
Rezerwa celowa
Rezerwa na jakikolwiek składnik
aktywów lub zobowiazan
pozabilansowych banku, który mo0e
stanowic zagro0enie dla
bezpieczenstwa srodków pienie0nych
zgromadzonych przez klientów w
bankach lub istotnie zniekształcic
sytuacje finansowa banku.
Rezerwy celowe
•
Uchwała nr 8/1999 KNB zobowiazuje banki do tworzenia i
utrzymywania rezerw celowych na należnosci2 oraz na udzielone
zobowiazania pozabilansowe o charakterze finansowym i
gwarancyjnym.
•
Wielkość odpisów na rezerwy celowe na należnosci ustala sie na
podstawie indywidualnej oceny ryzyka przy wykorzystaniu dwóch
niezale0nych kryteriów: terminowosci spłaty kapitału i odsetek oraz
sytuacji ekonomiczno-finansowej.
•
W rezultacie tej oceny nale0nosci klasyfikowane sa do 5 kategorii.
W zale0nosci od kategorii klasyfikacji, uchwała okresla minimalna
wysokosc wymaganej rezerwy, która wynosi odpowiednio:
1,5% - w odniesieniu do należnosci pod obserwacja3
20% - w odniesieniu do należnosci poni0ej standardu
50 % - w odniesieniu do należnosci watpliwych
100% - w odniesieniu do należnosci straconych
Rezerwy celowe
•
W zakresie należnosci z tytułu pożyczek i kredytów udzielonych
osobom fizycznym na cele niezwiazane z działalnoscia
gospodarcza (kredyty konsumpcyjne), banki zostały
zobowiazane do tworzenia i utrzymywania rezerwy celowej
także na należnosci zaklasyfikowane do kategorii normalnych.
•
Minimalny poziom tej rezerwy, jaki banki powinny utrzymywac
od 1 stycznia 2001 roku, wynosi 1,5 % kwoty tych należnosci.
•
Jeżeli bank nie utworzy rezerw celowych w wysokosci
wymaganej, zobowiazany jest powiadomic o przyczynach takiej
sytuacji Komisje Nadzoru Bankowego i uzupełnić brakujące
rezerwy nie pózniej niż przy najbliższym przeglądzie należnosci.
•
Komisja Nadzoru Bankowego może też w uzasadnionych
przypadkach wyrazić zgodę na obniżenia minimalnego,
określonego w uchwale poziomu rezerw celowych.
Bibliografia
•
A. Saunders, Metody pomiaru ryzyka
kredytowego, 2001
•
Z. Dobosiewicz, Bankowość
•
W.L. Jaworski, Z. Zawadzka, Bankowość.
Zagadnienia podstawowe, 2005
•
S. Heffernan, Nowoczesna bankowość, 2007
•
M. Zaleska, Współczesna bankowość I
•
www.polrisk.pl/index.php/pl/Zarzadzanie-ryzykiem
/Slownik/Transfer-ryzyka-przeniesienie-przekazan
•