System oświaty – zagadnienia wprowadzające

System oświaty – zagadnienia wprowadzające

• System oświaty można określić jako zbiór instytucji oświatowych

mających na celu kształcenie, wychowanie i opiekę, między którymi
zachodzą określone relacje i zależności (np. kolejność etapów
edukacyjnych, możliwości uzyskiwania dyplomów, świadectw).
System ten zapewnia realizację określonych wartości.

System oświaty w Polsce – rys historyczny

System oświaty w Polsce – rys historyczny

• Polska posiada bogate 1000-letnie tradycje oświatowe.

• W czasach plemiennych – pedagogika naturalna (naśladownictwo i

praktyczny współudział w życiu rodziny, wspólnoty plemiennej,
przekazywanie wiedzy, wierzeń, obrzędów na zasadzie intuicji.

• Przedchrześcijańska cywilizacja plemienna nie znała szkoły.

• Wraz z przyjęciem chrześcijaństwa przez Mieszka I do Polski

zaczęła wkraczać cywilizacja łacińska wraz ze szkołami i słowem
pisanym.

• W powstających klasztorach dyskusje na temat metod nauczania i

organizacji szkoły.

• 1248-1257r. – tworzenie zrębów narodowej szkoły polskiej

(nauczyciele w tym także Niemcy mieli nauczać w j. polskim).

• Powstanie centrum życia naukowego – Akademia Krakowska (1364

r.). Debaty nad kształtem szkoły humanistycznej.

• 1519 r. – założenie przez biskupa Jana Lubrańskiego w Poznaniu

pierwszego wzorcowego gimnazjum humanistycznego z kursami
akademickimi.

• Edukacja dziewcząt w 3 ośrodkach (dom rodzinny, dwór Książęcy,

klasztor).

• 1573 r. – Kolegium Jezuickie w Poznaniu (przeciwdziałanie ruchom

innowierczym i realizowanie humanistycznego ideału kulturowo-
wychowawczego).

• Epoka Oświecenia – nowe myśli w dziedzinie organizacji procesu

nauczania (idee racjonalistyczne i naturalistyczne).

• Reformy Komisji Edukacji narodowej.

• W XIX wieku Polacy nie mieli wpływu na reform1) szkolnictwa

(przeprowadzali ją zaborcy według własnych koncepcji).

• 1915 r. – Komisja Pedagogiczna Stowarzyszenia Nauczycielstwa

Polskiego ogłasza zasady przyszłej organizacji szkolnictwa
polskiego.

• 1918-1932 r. – spory co do kształtu systemu oświaty w Polsce:

 dekret o obowiązku szkolnym (7.02.1919 r.)

 ustawa o szkołach akademickich (13.07.1920 r.)

 ustawa o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół

powszechnych (17.02.1922 r.)

• Intensywne prace nad całościowym modelem szkolnym w okresie

rządów ugrupowań sanacyjnych:

 ustawa o ustroju szkolnictwa (11.03.1932 r.)

 ustawa o prywatnych szkołach oraz zakładach naukowych i

wychowawczych (11.03.1933 r.)

 ustawa o szkołach wyższych (15.03.1933 r.)

• 1939-1945 r. – tajne szkolnictwo w okresie okupacji (na założeniach

prawnych wypracowanych w latach 30-tych).

Oświata w okresie PRL

Oświata w okresie PRL

• Po wojnie wróciło do pracy tylko 43% nauczycieli.

• 1959 r. – społeczny Fundusz Budowy Szkół Tysiąclecia. Hasło „1000

szkół na 1000-lecie”.

• 1970-1971 r. Krytyka szkolnictwa na tle wydarzeń w grudniu 1970

r. Komitet Ekspertów pracuje nad Raportem o stanie oświaty w
PRL.

• W latach 1971-1979 prace nad generalną reformą szkolnictwa w

Polsce. Cel reformy – wprowadzenie 10-letniej obowiązkowej
ogólnokształcącej szkoły średniej.

• W czerwcu 1977 r. decyzja o wprowadzeniu reformy oświatowej od

1978/1979 r.

• 1980 r. – załamanie się reformy (nieadekwatność programów

nauczania

początkowego

do

możliwości

realizacyjnych;

dysproporcje w organizacji szkół pomiędzy miastem a wsią;
niesprawny system rozwożenia dzieci).

• 1986 r. – powołanie kolejnego Komitetu Ekspertów, który w ciągu

trzech lat miał przygotować projekt reformy i rozwoju edukacji
narodowej w Polsce po 1990 r.

System oświaty w Polsce po roku 1989

System oświaty w Polsce po roku 1989

• Ustawa o systemie oświaty z dnia 7.09.1991 r. (wielokrotnie

nowelizowana).

• Zgodnie z art. 1 u.s.o. system oświaty zapewnia w szczególności:

 realizację prawa każdego obywatela RP do kształcenia,

wychowania i opieki odpowiednich do wieku i osiągniętego
rozwoju,

 wspomaganie przez szkołę wychowawczej funkcji rodziny,

 możliwość zakładania i prowadzenia szkół i placówek przez

różne podmioty,

 dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do

możliwości psychofizycznych uczniów, a także umożliwienie
korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej,

 możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez

dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną
społecznie,

 specjalistyczną opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi, a

także szczególnie uzdolnionymi,

 upowszechnianie dostępu do szkół, których ukończenie

umożliwia dalsze kształcenie w szkołach wyższych,

 możliwość uzupełniania przez osoby dorosłe wykształcenia

ogólnego, zdobywania lub zmiany kwalifikacji zawodowych i
specjalistycznych,

 zmniejszenie różnic warunków kształcenia, wychowania i opieki

między poszczególnymi regionami kraju,

 utrzymywanie warunków bezpieczeństwa i higieny pracy w

szkołach i placówkach oświatowych,

 upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy o zasadach

zrównoważonego rozwoju,

 opiekę nad uczniami w trudnej sytuacji materialnej i życiowej,

 dostosowanie kierunków i treści kształcenia do wymogów rynku

pracy oraz kształcenie w uczniach postaw przedsiębiorczości,
które umożliwią między innymi przygotowanie uczniów do
wyboru zawodu i kierunku kształcenia,

 warunki do rozwoju zainteresowań i uzdolnień uczniów, na

przykład przez organizowanie zajęć pozalekcyjnych,

 upowszechnianie u dzieci i młodzieży wiedzy o bezpieczeństwie

i umiejętności postępowania w sytuacjach nadzwyczajnych.

• Współczesna struktura polskiego systemu oświaty została

wprowadzona w wyniku reform zapoczątkowanych w dniu 1 stycznia
1999 r., kiedy to prawie wszystkie placówki oświatowe przeszły pod
władzę samorządu terytorialnego. kolejnymi szczególnie ważnymi
datami w dziejach reformy oświatowej są:

 1 września 1999 r. – początek nauki pierwszych klas

gimnazjalnych, powstanie sześcioletniej szkoły podstawowej
(nowe programy w klasach I-IV sześcioletnich szkół
podstawowych i I klasie gimnazjum),

 2001/2002 r. – pierwszy rok funkcjonowania pełnych,

trzyklasowych gimnazjów,

 2002 r. – utworzenie pierwszej klasy szkół ponadgimnazjalnych,

 kwiecień 2002 r. – pierwszy ogólnopolski sprawdzian

kompetencji po sześcioletniej podstawówce,

 maj 2002 r. – pierwszy ogólnopolski egzamin po gimnazjum,

 2005 r. – pierwsza nowa matura według zreformowanych

programów szkolnych.

• Struktura systemu oświaty obejmuje:

 przedszkola,

szkoły

podstawowe,

gimnazja,

szkoły

ponadgimnazjalne (z wyjątkiem szkół wyższych), w tym
specjalne, integracyjne i szkoły artystyczne,

 placówki oświatowo-wychowawcze,

 placówki kształcenia ustawicznego, praktycznego oraz ośrodki

dokształcania i doskonalenia zawodowego,

 placówki artystyczne/ogniska artystyczne,

 poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie

specjalistyczne,

 młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki

socjoterapii, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, specjalne
ośrodki wychowawcze dla dzieci i młodzieży wymagających
stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i
wychowania, a także ośrodki, które umożliwiają dzieciom i
młodzieży upośledzonym umysłowo w stopniu głębokim
realizację

obowiązkowego

odpowiednio:

wychowania

przedszkolnego, szkolnego, obowiązku nauki,

 placówki zapewniające opiekę i wychowanie uczniom w okresie

pobierania nauki poza miejscem zamieszkania,

 Ochotnicze Hufce Pracy, w zakresie kształcenia i wychowania

ich uczestników,

 zakłady kształcenia i placówki doskonalenia nauczycieli,

 kolegia pracowników służb społecznych.

• Centralnym

organem

wśród

instytucji

oświatowych

jest

Ministerstwo Edukacji Narodowej (minister właściwy do spraw
oświaty i wychowania). Koordynuje on i prowadzi politykę
oświatową państwa, współdziałając w tym zakresie z wojewodami
oraz innymi organami i jednostkami organizacyjnymi właściwymi w
sprawach funkcjonowania oświaty.

• Do głównych zadań ministra właściwego do spraw oświaty i

wychowania należy:

 ustalanie podstawy programowej wychowania przedszkolnego,

kształcenia ogólnego, kształcenia w poszczególnych zawodach;

 publikacja wykazów programów nauczania dopuszczonych do

użytku szkolnego;

 określanie warunków i trybu dopuszczania do użytku szkolnego

programów nauczania, podręczników, zalecanych środków
dydaktycznych oraz tworzenie ich wykazów;

 ustalanie:

• ramowego statutu szkoły i placówki publicznej,

• organizacji roku szkolnego,

• organizacji i zasad przeprowadzania konkursów, turniejów i

olimpiad przedmiotowych,

• warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół i placówek

publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół do
innych,

• ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w szkole,

• sposobu prowadzenia przez szkoły i placówki dokumentacji

przebiegu nauczania i wychowania,

• zasad

prowadzenia

działalności

innowacyjnej

i

eksperymentalnej,

• zasad

organizowania

opieki

nad

uczniami

niepełnosprawnymi,

• zasad i warunków organizowania turystyki i krajoznawstwa,

• zasad

udzielania

uczniom

pomocy

psychologiczno-

pedagogicznej;

 zakładanie i prowadzenie:

• szkól, zespołów szkolnych oraz punktów konsultacyjnych

przy

przedstawicielstwach

dyplomatycznych,

urzędach

konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych RP w celu
kształcenia

dzieci

obywateli

polskich

czasowo

przebywających za granicą,

• publicznych placówek doskonalenia nauczycieli o zasięgu

ogólnokrajowym;

 możliwość zakładania i prowadzenia:

• publicznych

szkól

i

placówek

o

charakterze

eksperymentalnym,

• publicznych placówek kształcenia ustawicznego o zasięgu

ogólnokrajowym;

 sprawowanie nadzoru pedagogicznego nad szkołami, dla

których jest organem prowadzącym, i placówkami doskonalenia
zawodowego nauczycieli, o zasięgu ogólnokrajowym;

 nadzór i koordynacja wykonywania nadzoru pedagogicznego

przez kuratorów na terenie kraju;

 określanie

szczegółowych

zasad

sprawowania

nadzoru

pedagogicznego i kwalifikacji niezbędnych do prowadzenia tego
nadzoru;

 ustalanie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania

uczniów oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów;

 sprawowanie nadzoru nad działaniem Centralnej Komisji

Egzaminacyjnej i okręgowych komisji egzaminacyjnych;

 określanie regulaminu konkursu na kuratora oświaty i

wyznaczanie swych przedstawicieli do komisji konkursowej;

 określanie wymogów, jakie powinna spełniać osoba zajmująca

stanowisko dyrektora szkoły oraz inne stanowiska kierownicze
w poszczególnych typach szkół i placówek oświatowych.

• Bardzo ważną centralną instytucją oświatową, będącą państwową

jednostką budżetową finansowaną z budżetu ministra właściwego
do spraw oświaty i wychowania i przez niego nadzorowaną, jest
Centralna Komisja Egzaminacyjna. Zarówno jej działalnością, jak i
okręgowych komisji egzaminacyjnych kierują dyrektorzy powołani
przez ministra.

• Do głównych zadań Centralnej Komisji Egzaminacyjnej należy (art.

9a u.s.o.):

 opracowywanie propozycji standardów wymagań będących

podstawą przeprowadzania sprawdzianów oraz egzaminów (np.
gimnazjalnego, maturalnego), we współpracy w szczególności z
zainteresowanymi ministrami, szkołami wyższymi, jednostkami
badawczo-rozwojowymi,

organizacjami

pracodawców

i

samorządami zawodowymi,

 przygotowywanie pytań, zadań i testów oraz ustalanie zestawów

do przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów,

 opracowywanie, we współpracy z okręgowymi komisjami

egzaminacyjnymi, a w zakresie egzaminów zawodowych również
z ministrami właściwymi dla danych zawodów, oraz ogłaszanie
informatorów zawierających na przykład opis zakresu
sprawdzianu lub egzaminu, kryteria ich oceniania,

 analizowanie wyników sprawdzianów i egzaminów oraz

składanie ministrowi właściwemu do spraw oświaty i
wychowania corocznych sprawozdań o poziomie uczniów na
poszczególnych etapach kształcenia,

 przygotowywanie i upowszechnianie programów doskonalenia

nauczycieli w zakresie diagnozowania i oceniania,

 inspirowanie badań naukowych i innowacji w dziedzinie

oceniania i egzaminowania,

 koordynowanie

działalności

okręgowych

komisji

egzaminacyjnych i sprawowanie nad nią nadzoru.

• Okręgowe

komisje

egzaminacyjne

to

organy

o

zasięgu

terytorialnym tworzone przez ministra właściwego do spraw oświaty
i wychowania (art. 9c u.s.o.). Organem wyższego stopnia w
stosunku do dyrektora okręgowej komisji jest dyrektor Centralnej
Komisji Egzaminacyjnej.

• Do zadań okręgowych komisji egzaminacyjnych należy w

szczególności:

 przeprowadzanie sprawdzianów i egzaminów,

 przygotowywanie w porozumieniu z Centralną Komisją

Egzaminacyjną propozycji pytań, zadań i testów,

 analizowanie wyników sprawdzianów i testów,

 opracowywanie sprawozdań i przekazywanie ich dyrektorom

szkół, organom prowadzącym szkoły, kuratorom i Centralnej
Komisji Egzaminacyjnej,

 szkolenie kandydatów na egzaminatorów i egzaminatorów oraz

prowadzenie ich ewidencji,

 współpraca z innymi okręgowymi komisjami; kuratorami

oświaty i Centralną Komisją Egzaminacyjną.

• System oświaty obejmuje instytucje oświatowe od przedszkoli do

szkół dających wykształcenie średnie. Wyższe szkoły licencjackie
należą już do systemu szkolnictwa wyższego.

System szkół

System szkół

• Szkoły stanowią podstawowy składnik systemu oświaty. Szkołę

można uznać za podstawową instytucję w systemie oświaty. Jej
zadaniem jest kształcenie oraz wychowywanie dzieci i młodzieży4.
Termin „szkoła” pochodzi od łacińskiego słowa schola, czyli
spokojny czas poświęcony naukom.

• Do podstawowych form działalności dydaktyczno-wychowawczej

szkoły zalicza się (art. 64 u.s.o.):

 obowiązkowe i dodatkowe zajęcia edukacyjne,

 zajęcia

dydaktyczno-wyrównawcze

i

specjalistyczne

organizowane dla uczniów mających trudności w nauce oraz
inne zajęcia wspomagające rozwój dzieci i młodzieży z
zaburzeniami rozwojowymi,

 nieobowiązkowe zajęcia pozalekcyjne,

 w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe – praktyczną

naukę zawodu, która „może odbywać się w placówkach
kształcenia

ustawicznego,

placówkach

kształcenia

praktycznego, warsztatach szkolnych, pracowniach szkolnych,
szkolnych gospodarstwach pomocniczych, u pracodawców, a
także w indywidualnych gospodarstwach rolnych” (art. 70
u.s.o.).

• Szkołą publiczną można nazwać placówkę, która:

 zapewnia bezpłatne nauczanie w zakresie ramowych planów

nauczania,

 przeprowadza

rekrutację

uczniów

zgodnie

z

zasadą

powszechnej dostępności,

 zatrudnia nauczycieli o wymaganych prawem kwalifikacjach, w

uzasadnionych przypadkach za zgodą kuratora oświaty, a w
przypadku szkoły artystycznej – ministra właściwego do spraw
kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, może też zatrudniać
osobę niebędącą nauczycielem, lecz mającą przygotowanie
uznane przez dyrektora szkoły za odpowiednie do prowadzenia
danych zajęć (np. wybitny śpiewak w szkole muzycznej);

 realizuje:

• programy nauczania uwzględniające odpowiednią do typu

szkoły podstawę programową,

• ramowy plan nauczania;

 realizuje ustalone przez ministra właściwego do spraw oświaty i

wychowania zasady oceniania, klasyfikowania i promowania
uczniów oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów;

 zapewnia uzyskanie świadectw i dyplomów państwowych.

System szkół

System szkół

Szkoła podstawowa

(6-letnia)

Gimnazjum

(3-letnie)

Liceum

ogólnokształcące

(3-letnie, matura)

Liceum profilowane

(3-letnie, matura)

Technikum

(4-letnie, dyplom

potwierdzający

kwalifikacje

zawodowe, matura)

Zasadnicza szkoła

zawodowa

(2-3-letnia, dyplom

potwierdzający

kwalifikacje

zawodowe)

Liceum

ogólnokształcące

uzupełniające

(2-letnie, dla

absolwentów

zasadniczych szkół

zawodowych,

matura)

Technikum

uzupełniające

(3-letnie, dla

absolwentów

zasadniczych szkół

zawodowych,

dyplom

potwierdzający

kwalifikacje

zawodowe, matura)

Szkoły specjalne

przysposabiające

do pracy dla

uczniów z

upośledzeniem

umysłowym w

stopniu

umiarkowanym lub

znacznym oraz dla

uczniów z

niepełnosprawności

ami sprzężonymi

(3-letnie,

świadectwo

potwierdzające

przysposobienie do

pracy)

Szkoła policealna

(do 2,5 roku,

dyplom

potwierdzający

kwalifikacje

zawodowe)

• W celu wykonania zadań zawartych w statucie szkoły publicznej

powinna ona zapewnić uczniom możliwość korzystania z:

 pomieszczeń do nauki z niezbędnym wyposażeniem,

 biblioteki i świetlicy,

 gabinetu profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej,

 zespołu urządzeń sportowych i rekreacyjnych,

 pomieszczeń administracyjno-gospodarczych.

• Szkoła niepubliczna może uzyskać uprawnienia szkoły publicznej, jeśli

spełnia następujące wymogi ustawowe:

 realizuje programy nauczania uwzględniające podstawy programowe

wymagane od szkól publicznych;

 realizuje zajęcia edukacyjne w cyklu nie krótszym oraz w wymiarze nie

niższym niż łączny wymiar obowiązkowych zajęć edukacyjnych
określonych w ramowym planie nauczania szkoły publicznej danego
typu;

 stosuje

zasady

klasyfikowania

i

promowania

uczniów

oraz

przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów ustalone przez ministra
właściwego do spraw oświaty i wychowania (z wyjątkiem egzaminów
wstępnych);

 prowadzi dokumentację przebiegu nauczania ustaloną dla szkół

publicznych,

 w przypadku:

• szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe – kształci w zawodach

określonych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, z
uwzględnieniem klasyfikacji zawodów i specjalności występujących
w gospodarce narodowej, ustalonych przez ministra właściwego do
spraw oświaty i wychowania na wniosek właściwych ministrów,

• liceum profilowanego – kształci w profilach ogólnozawodowych

odpowiadających określonym dziedzinom gospodarki, ustalonym
przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania,

 zatrudnia nauczycieli do obowiązkowych zajęć edukacyjnych, którzy

mają kwalifikacje określone dla nauczycieli szkół publicznych (wyjątek
dotyczy szkół uznanych przez ministra właściwego do spraw oświaty i
wychowania za eksperymentalne).

• Szkoły i placówki oświatowe mogą być zakładane i prowadzone

przez:

 jednostkę samorządu terytorialnego (gminę, powiat i

województwo samorządowe),

 ministra,

 inną osobę prawną (np. stowarzyszenie, fundacja),

 osobę fizyczną.

• W ustawie o systemie oświaty przewidziano, że szkoły i placówki

oświatowe mogą być prowadzone także przez niektóre organy
centralne administracji państwa, czyli oprócz ministra właściwego
do spraw oświaty i wychowania także przez ministra obrony
narodowej, ministra sprawiedliwości oraz ministrów spraw
wewnętrznych, kultury i dziedzictwa narodowego, rolnictwa i
środowiska. Zgodnie z art. 29 u.s.o. Rada Ministrów ma prawo
ustalić w drodze rozporządzenia wykaz szkół i placówek, które
może prowadzić minister obrony narodowej oraz ministrowie
sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

• Przedszkola, szkoły i placówki publiczne zakładane i prowadzone

przez ministrów i jednostki samorządu terytorialnego mają pod
względem organizacyjno-prawnym postać zakładów budżetowych
(art. 79 u.s.o.). Jednostki samorządu terytorialnego pokrywają
zatem koszty działalności prowadzonych przez siebie szkół i
placówek z przychodów własnych oraz dotacji przewidzianych w
budżecie na zadania oświatowe.

• Prowadzenie szkół i publicznych placówek oświatowych leży w

gestii głównie administracji samorządowej, dlatego też –
uwzględniając wynikające z konstytucji (art. 70 ust. 3) prawo
zakładania szkół i placówek przez inne podmioty – w u.s.o.
przewidziano reglamentowanie ich tworzenia, przez wymóg
otrzymania zezwolenia. Właściwy organ jednostki samorządu
terytorialnego, którego zadaniem jest prowadzenie szkół lub
placówek publicznych tego typu, wydaje zainteresowanej osobie
fizycznej lub prawnej zezwolenie po uzyskaniu pozytywnej opinii
kuratora oświaty, a w przypadku szkól artystycznych – właściwego
ministra do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego,
również po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty (art. 58
ust. 3 u.s.o.).

Zakładanie i prowadzenie szkól i placówek oświatowych jako

Zakładanie i prowadzenie szkól i placówek oświatowych jako

zadanie własne gminy

zadanie własne gminy

• W wyniku zreformowania systemu oświaty prowadzenie i

zakładanie wielu typów szkół i placówek oświatowych zostało
przekazane

gminom.

Podstawowe

jednostki

samorządu

terytorialnego – gminy, zakładają i prowadzą publiczne przedszkola,
szkoły podstawowe i gimnazjalne. Przejęcie niemal całego
szkolnictwa przez odpowiednie szczeble samorządu terytorialnego
umożliwiło im prowadzenie własnej polityki edukacyjnej z
uwzględnieniem lokalnych uwarunkowań w osiąganiu ustalonych w
państwie ogólnych celów i zadań edukacyjnych. Zrealizowanie w
naszym kraju postulatu samorządności oświaty jest efektem
uwzględnienia w organizacji i zarządzaniu systemem oświaty
głównych zasad ustrojowych zakładających decentralizację i
subsydiarność.

• Podstawowy podział zadań gminy obejmuje zadania własne i

zlecone. Własne zadania gminy są dla niej podstawowe, i to one
warunkują funkcjonowanie samorządu gminnego.

• Zadania zlecone z zakresu administracji państwowej to druga

kategoria zadań wykonywanych przez gminę. Gmina działa jako
przedstawiciel tej administracji, dokonując czynności prawnych w
jej imieniu i ze skutkiem dla niej.

• Zadaniem własnym gminy o charakterze obowiązkowym jest – w

zakresie oświaty – zakładanie i prowadzenie publicznych:

 przedszkoli, w tym specjalnych i z oddziałami integracyjnymi,

 szkół podstawowych i gimnazjów, w tym z oddziałami

integracyjnymi, z wyjątkiem szkól artystycznych oraz szkól przy
zakładach karnych, zakładach poprawczych i schroniskach dla
nieletnich.

Zakładanie i prowadzenie szkól i placówek oświatowych przez

Zakładanie i prowadzenie szkól i placówek oświatowych przez

powiat

powiat

• Można wyróżnić dwa typy powiatów:

 powiat ziemski, obejmujący obszar graniczących ze sobą gmin,

 miasto na prawach powiatu (powiat grodzki; art. 91 i 92 u.s.p.).

• Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o

charakterze ponadgminnym (art. 4 ust. 1 u.s.p.).

• Jako obowiązkowe, oświatowe zadanie własne powiat zakłada i

prowadzi:

 licea ogólnokształcące,

 licea profilowane,

 zasadnicze szkoły zawodowe,

 technika,

 szkoły policealne,

 placówki artystyczne/ogniska artystyczne,

 szkoły

specjalne:

podstawowe

i

gimnazja,

szkoły

ponadgimnazjalne (z wyjątkiem szkól o znaczeniu regionalnym
i ponadregionalnym), w tym z oddziałami integracyjnymi,

 placówki oświatowo-wychowawcze, w tym szkolne schroniska

młodzieżowe,

 szkoły sportowe,

 szkoły mistrzostwa sportowego,

 placówki kształcenia ustawicznego, kształcenia praktycznego

oraz ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego,
umożliwiające uzyskanie i uzupełnienie wiedzy ogólnej,
umiejętności i kwalifikacji zawodowych,

 poradnie psychologiczno-pedagogiczne,

 młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki

socjoterapii, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, specjalne
ośrodki wychowawcze dla dzieci i młodzieży wymagających
stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i
wychowania, a także ośrodki umożliwiające dzieciom i
młodzieży

upośledzonym

umysłowo

ze

sprzężonymi

niepełnosprawnościami i upośledzonym umysłowo w stopniu
głębokim

realizację

obowiązkowego

–

odpowiednio

–

wychowania przedszkolnego, szkolnego i obowiązku nauki,

 placówki zapewniające opiekę i wychowanie uczniom w okresie

pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania (wyjątek
dotyczy uczniów szkól artystycznych, dla których opiekę
zapewnia minister właściwy do spraw kultury i ochrony
dziedzictwa narodowego).

Zakładanie i prowadzenie szkól i placówek oświatowych jako

Zakładanie i prowadzenie szkól i placówek oświatowych jako

zadanie województwa samorządowego

zadanie województwa samorządowego

• Zgodnie z art. 1 u.s.w: „Mieszkańcy województwa tworzą z mocy

prawa regionalną wspólnotę samorządową.” Województwo jest więc
traktowane jako związek mieszkańców danego terenu – korporację
terenową.

• W sferze oświaty województwo samorządowe zakłada i prowadzi następujące

placówki o znaczeniu regionalnym i ponadregionalnym (a nie lokalnym),
których dotyczy strategia rozwoju województwa:

 zakłady kształcenia i placówki doskonalenia nauczycieli,

 biblioteki pedagogiczne,

 publiczne

specjalne:

szkoły

podstawowe

i

gimnazja,

szkoły

ponadgimnazjalne, w tym z oddziałami integracyjnymi,

 szkoły sportowe,

 szkoły mistrzostwa sportowego,

 placówki oświatowo-wychowawcze, w tym szkolne schroniska

młodzieżowe,

 placówki kształcenia ustawicznego, kształcenia praktycznego oraz

ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego, umożliwiające
uzyskanie i uzupełnianie wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji
zawodowych,

 poradnie psychologiczno-pedagogiczne,

 młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii,

specjalne

ośrodki

szkolno-wychowawcze,

specjalne

ośrodki

wychowawcze dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania
specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania, a także
ośrodki umożliwiające dzieciom i młodzieży upośledzonym umysłowo ze
sprzężonymi niepełnosprawnościami i upośledzonym umysłowo w
stopniu głębokim realizację obowiązkowego – odpowiednio –
wychowania przedszkolnego, szkolnego, obowiązku nauki,

 placówki zapewniające opiekę i wychowanie uczniom w okresie

pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania (z wyjątkiem
uczniów szkół artystycznych, dla których opiekę zapewnia minister
właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego).

Nadzór pedagogiczny

Nadzór pedagogiczny

• Termin „nadzór” jest pojęciem prawnym, które nie ma jednolitej

definicji.

Pod

względem

znaczenia

pojęciem

najbliższym

„nadzorowi” jest „kontrola”.

• W Małym słowniku języka polskiego PWN nadzór jest definiowany

jako „dozorowanie, pilnowanie, strzeżenie kogoś lub czegoś”, ale
także jako „kontrola i opieka. Można zatem stwierdzić, że nadzór to
badanie

działalności

danego

podmiotu

administracyjnego

(kontrola), połączone z możliwością pomocy, wiążącego wpływu, a
także modyfikacji tej działalności, dokonywane przez organ z reguły
zwierzchni organizacyjnie bądź funkcjonalnie, w celu zapewnienia
zgodności tej działalności z prawem.

• Nadzór pedagogiczny jako badanie i pomiar jakościowego rozwoju

szkół i placówek oświatowych, wspomaganie rozwoju szkół,
placówek,

uczniów

oraz

rozwoju zawodowego

nauczycieli,

połączone z możliwością wywierania wiążącego wpływu i
modyfikowania przez właściwy organ nadzoru pedagogicznego w
celu osiągnięcia najwyższej jakości.

• Celem nadzoru pedagogicznego jest doskonalenie systemu oświaty,

a w szczególności jakościowego rozwoju szkół i placówek z
ukierunkowaniem na rozwój ucznia, szkół i placówek oraz rozwój
zawodowy nauczycieli.

• Aby to osiągnąć, organy sprawujące nadzór pedagogiczny:

 prowadzą planowy i systematyczny pomiar jakości pracy szkół i

placówek,

 wspierają działalność szkół i placówek,

 wspomagają nauczycieli i dyrektorów szkół i placówek w

spełnianiu przez te jednostki wymagań w zakresie jakości
pracy,

 kontrolują zgodność organizacji i funkcjonowania szkół i

placówek z przepisami prawa.

• Zgodnie z u.s.o. (art. 33) nadzór pedagogiczny polega na:

 ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej,

wychowawczej i opiekuńczej szkół, placówek i nauczycieli,

 analizowaniu i ocenianiu efektów działalności dydaktycznej,

wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej
szkół i placówek,

 udzielaniu pomocy szkołom, placówkom i nauczycielom w

wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i
opiekuńczych,

 inspirowaniu

nauczycieli

do

wprowadzania

innowacji

pedagogicznych, metodycznych i organizacyjnych.

• W zakresie podanym w punktach 1 i 2 nadzorowi podlegają w

szcze¬gólności:

 zatrudnianie nauczycieli zgodnie z wymaganymi kwalifikacjami,

 realizacja podstaw programowych i ramowych planów

nauczania,

 przestrzeganie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania

uczniów

oraz

przeprowadzania

egzaminów,

a

także

przestrzegania przepisów dotyczących obowiązku szkolnego i
obowiązku nauki,

 przestrzeganie statutu szkoły lub placówki,

 przestrzeganie praw dziecka i praw ucznia;

 zapewnianie uczniom bezpieczeństwa i higieny warunków

nauki, opieki i wychowania.

• Kuratorzy i właściwe organy (takie jak minister właściwy do spraw

oświaty i wychowania, Minister Sprawiedliwości, minister właściwy
do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, minister
właściwy do spraw rolnictwa, minister właściwy do spraw
środowiska, minister właściwy do spraw transportu i gospodarki
morskiej) wykonują czynności w ramach nadzoru przy pomocy
nauczycieli, którzy są zatrudnieni na stanowiskach wymagających
kwalifikacji pedagogicznych w kuratoriach oświaty oraz w urzędach
tych

organów

lub

podporządkowanych

im

jednostkach

organizacyjnych (art. 35 ust. 5 u.s.o.).

• Do głównych informacyjnych środków nadzoru pedagogicznego

stosowanych przez nauczycieli wykonujących czynności z zakresu
nadzoru pedagogicznego zalicza się prawo:

 wstępu do szkół i placówek oświatowych,

 wglądu do dokumentacji, którą prowadzi szkoła lub placówka,

dotyczącej przebiegu nauczania, wychowania i opieki oraz
organizacji pracy,

 udziału w posiedzeniach rady pedagogicznej (po uprzednim

powiadomieniu dyrektora szkoły),

 wstępu w charakterze obserwatora na zajęcia dydaktyczne,

wychowawcze, opiekuńcze i inne zajęcia organizowane przez
szkołę lub placówkę,

 przeprowadzania

badań

służących

ocenie

efektywności

działalności dydaktycznej, wychowawczej oraz opiekuńczej
szkół i placówek.

• Środki korygujące nadzoru pedagogicznego to środki stosowane ex

post, w celu skorygowania już zaistniałych nieprawidłowości.
Nadzór

ten

można

więc

określić

mianem

następczego,

weryfikacyjnego. Środki służące organom sprawującym nadzór
pedagogiczny do zapobiegania powstawaniu błędów oraz usuwania
niedociągnięć powstałych w działalności organów nadzorowanych
są nazywane środkami korygującymi.

• Podstawowymi korygującymi środkami nadzoru są zalecenia, uwagi

i wnioski z przeprowadzonych czynności, kierowane do dyrektorów
szkół lub placówek oraz niezależnie od tego zgłaszane
zawiadomienia do organu prowadzącego szkołę lub placówkę o
stwierdzonych istotnych uchybieniach.

• Do organów sprawujących nadzór pedagogiczny należą: minister

właściwy do spraw oświaty i wychowania, kurator oświaty, Minister
Sprawiedliwości, minister właściwy do spraw kultury i ochrony
dziedzictwa narodowego, minister właściwy do spraw rolnictwa,
minister właściwy do spraw środowiska, minister właściwy do spraw
wewnętrznych, Minister Obrony Narodowej, dyrektor szkoły lub
placówki.

• Organem sprawującym nadzór pedagogiczny jest także dyrektor szkoły lub

placówki. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu
w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego,
wykonuje on we współpracy z nauczycielami zajmującymi inne kierownicze
stanowiska następujące zadania w zakresie nadzoru:

 planuje, organizuje i przeprowadza wewnętrzne mierzenie jakości

pracy, w tym badanie osiągnięć edukacyjnych uczniów,

 tworzy (może w tym zakresie współpracować z instytucjami

wspomagającymi) i decyduje o doborze technik i narzędzi
diagnostycznych wykorzystywanych w wewnętrznym mierzeniu jakości,

 raz w okresie roku szkolnego sporządza raport z przeprowadzonego

wewnętrznego mierzenia jakości i przedstawia go kuratorowi oświaty,
radzie pedagogicznej, radzie rodziców i organowi prowadzącemu,

 opracowuje program rozwoju szkoły lub placówki określający zadania

służące doskonaleniu jakości pracy szkoły lub placówki i terminy ich
wykonania,

 analizuje wyniki sprawdzianu lub egzaminu i podejmuje właściwe

działania naprawcze,

 wspomaga nauczycieli w osiąganiu najwyższej jakości oraz inspiruje do

podejmowania innowacji pedagogicznych,

 wspomaga rozwój zawodowy nauczycieli, głównie przez organizowanie

szkoleń, narad i konferencji, oraz współpracuje z ośrodkami
doskonalenia nauczycieli,

 gromadzi informacje o pracy nauczycieli w celu dokonywania oceny ich

pracy,

 opracowuje i wdraża we współpracy z radą pedagogiczną

wewnątrzszkolny system zapewniania jakości.