Istota polityki

regionalnej

Region w ujęciu

ekonomicznym

Region

należy do podstawowych pojęć

gospodarki przestrzennej.

Brak jest powszechnie akceptowanych

i

jednoznacznych

kryteriów

delimitacji

regionów.

Korenik wyróżnia regiony ekonomiczne,

planistyczne,

administracyjne,

urbanistyczne,

krajobrazowe,

społeczne,

demograficzne itd. Regionami są nazywane

zarówno tereny powierzchniowo duże, jak i

niewielkie,

obszary

jednorodne

i

zróżnicowane.

Termin

region

wywodzi się z

łacińskiego słowa regio, co oznacza
ruch w określonym kierunku, lub też
okolicę, krainę, dzielnicę – to drugie
znaczenie

z

czasem

zyskało

powszechną akceptację, choć nie
zawsze odnosi się do tego samego.

Ważnym

czynnikiem

jest

dobór

kryteriów

stosowanych przy delimitacji regionu, przez co
można wyróżnić trzy główne z nich:

•

kryterium

fizyczno-geograficzne

,

którego

podstawą jest obszar podobnie ukształtowanego
terenu

pod

względem

cech

naturalnego

krajobrazu oraz klimatu, wyraźnie geograficznie
wydzielony z większego terytorium

•

kryterium ekonomiczno-przestrzenne

- geografia

gospodarcza analizuje tutaj cechy danego obszaru

z uwzględnieniem kryteriów fizyczno-geograficznych,

a głównie przyrodniczych, takich jak zasoby surowcowe,

gospodarka wodna, warunki rolnicze czy leśne; obszaru

charakteryzującego się zbliżonymi zasobami – zarówno

rzeczowymi, jak i ludzkimi – zaangażowanymi na

przykład w produkcji przemysłowej, handlu, transporcie,

infrastrukturze

ekonomicznej

czy

społecznej.

Uwzględniane tu są nie tylko zasoby surowcowe, ale też

działania ludzkie dotyczące kształtowania przestrzeni.

Według tego kryterium wyróżnia się więc na przykład

Zagłębie Śląskie czy Zagłębie Ruhry

•

kryterium administracyjne

– w tym

przypadku

stosuje

się

powszechnie

obowiązujący

układ

przestrzenny

administracji i region rozumiany jest jako
ściśle wyznaczony obszar kraju, stanowiący
kompleks gospodarczy o określonym profilu
lub specjalizacji, z wyodrębnionym centrum
administracyjno-gospodarczym, pełniącym
funkcje

ośrodka

decydującego

o rozwoju i funkcjonowaniu danego regionu.

W każdym przypadku, niezależnie od

dziedziny nauki, region ujmuje się jako

obszar

o

cechach

na

tyle

charakterystycznych, iż pozwalają one na

wydzielenie go z większego terytorium.

Zależnie od tego, z punktu widzenia jakiej

cechy poddaje się analizie dany obszar,

można mówić o regionach geograficznych,

kulturowych,

administracyjnych,

politycznych, ekonomicznych.

Region jest jednostką administracyjną

zajmującą najwyższe miejsce w podziale

terytorialnym państwa. Jest to tzw.

region

administracyjny

.

Między podziałem administracyjnym a tzw.

podziałem rzeczywistym powinna istnieć

jak najdalej idąca zbieżność. Jest to jeden

z wyznaczników sprawności działania

państwa.

Podejścia do definiowania

regionów wg Chojnickiego:

– analityczne

– przedmiotowe

Koncepcja analityczna

ujmuje region

jako jednorodny obszar występowania

pewnej cechy lub zespołu cech, z punktu

widzenia założeń problemu badawczego,

które zawierają pojęcie region.

Koncepcja przedmiotowa

traktuje region

jako realny obiekt społeczny lub jako

składnik

rzeczywistości

społecznej

w

postaci pewnej całości, wyodrębnionej

przestrzennie.

Region w ujęciu systemowym

jest

realną

jednostką

przestrzenną

lub

terytorialną, złożoną z różnych elementów
powiązanych ze sobą.

Regiony ekonomiczne

to obszary zwarte

przestrzennie będące częścią większego –
powiązanego z innymi – terytorium, spójne
wewnętrznie i stanowiące kompleksy o
określonym profilu gospodarczym

Kryteria typologii regionów

ekonomicznych:

odmienności strukturalnej

ekonomiczno-administracyjne

poziomu rozwoju

statystyczne

podstawowy rodzaj działalności

Regiony

wg

kryterium

odmienności

strukturalnej:

jednorodne

węzłowe

Regiony jednorodne

są to obszary

względnie jednolite w zakresie pewnych

cech skupiające sąsiadujące tereny o

podobnych cechach.

Regiony węzłowe

są to obszary objęte

występowaniem pewnego centrum (węzła),

wokół którego skupione są pozostałe części

regionu.

Podział ze względu na kryterium
ekonomiczno-administracyjne

czyli podział administracyjny kraju
jest

podstawowym

punktem

odniesienia dla polityki regionalnej
oraz jest podstawą do gromadzenia
danych
o

charakterze

społeczno-

gospodarczym.

Regiony wg kryterium poziomu rozwoju:

regiony rozwinięte

regiony rozwijające się

regiony opóźnione w rozwoju

Kryterium statystyczne zaproponowane zostało przez Unię

Europejską i umożliwia prowadzenie jednolitej polityki przez

wszystkie kraje członkowskie. Według tego kryterium

podzielono przestrzeń europejską na tzw. NUTS-y.

W polskich warunkach NUTS 1 odpowiada poziomowi

makroregionów. Wyróżnia się:

 makroregion

centralny

(województwa

łódzkie

i

mazowieckie)

 makroregion południowy (województwa małopolskie i

śląskie)

 makroregion

wschodni

(województwa

lubelskie,

świętokrzyskie, podkarpackie i podlaskie)

 makroregion

północno-zachodni

(województwa

wielkopolskie, zachodniopomorskie, lubuskie)

 makroregion

południowo-zachodni

(województwa

dolnośląskie

i opolskie)

 makroregion północny (województwa kujawsko-pomorskie,

warmińsko-mazurskie i pomorskie)

NUTS 2

odpowiada wielkości polskich

regionów,

NUTS 3

obejmuje obszar tzw.

podregionów,

NUTS

4

dotyczy

powiatów, zaś

NUTS 5

obejmuje gminy.

Cechy regionu

W

płaszczyźnie

gospodarczej

,

granice

regionu wyznaczane są stopniem i charakterem

rozwoju

gospodarczego,

zaawansowaniem

procesów urbanizacji, położeniem względem

szlaków komunikacyjnych.

Regionem

w

systemie

organizacji

terytorialnej

państwa

jest

–

za

Zgromadzeniem

Regionów

Europy

–

podporządkowana

bezpośrednio

szczeblowi

centralnemu jednostka terytorialna posiadająca

reprezentację polityczną.

W pełni wykształcony region powinien posiadać
cztery cechy:

• wspólnotę interesów gospodarczych, dośrodkową

integrację gospodarczą,

• reprezentację polityczną pochodzącą z wyboru,

• więź społeczną opartą na poczuciu wspólnej

tożsamości,

• bezpośrednie

podporządkowanie

szczeblowi

centralnemu.

Region społeczno-ekonomiczny wyróżnia:

• określony obszar geograficzny wraz z zasobami

naturalnymi,

• ludzie zamieszkujący dany obszar oraz ich

świadomość polityczna i kulturowa a także

umiejętności

i kwalifikacje zawodowe oraz mobilność

społeczna i przestrzenna,

• potencjał

gospodarczy,

jego

wykorzystanie

i konkurencyjność,

• potencjał infrastruktury oraz usługi świadczone przez

ten potencjał na rzecz zaspokajania potrzeb ludności,

• możliwość zatrudnienia ludzi i poziom

bezrobocia,

• zasoby majątkowe i pieniężne ludzi;

charakter zagrożeń bezpieczeństwa
społecznego i socjalnego,

• system współżycia ludzi i władzy,

jednostek społecznych, gospodarczych,
zdolności do rozwiązywania problemów
regionalnych i globalnych.

Region

definiuje się jako terytorium,

charakteryzujące

się

historyczną,

kulturalną,

geograficzną

lub

ekonomiczną jednorodnością, lub też

wszystkimi

tymi

cechami

łącznie,

dającymi zamieszkałej tam ludności

poczucie

wspólnoty

w

realizacji

własnych

interesów

i zamierzeń

(Deklaracja Rady Europejskiej ds. Problemów

Regionalizacji - 1978 Bordeaux)

Region stanowi podstawowy element układu
regionalnego,

administracyjnego,

czy

gospodarczego kraju. Oprócz niego wyróżnia
się

jednostki

wyższego

rzędu,

zwane

makroregionami, składające się z kilku
regionów – mają one charakter planistyczno-
pomocniczy
i nie stanowią szczebla administracyjnego,
oraz układ niższego rzędu, na który składają
się subregiony. Najniższy wymiar stanowią –
w układzie lokalnym – mikroregiony.

Podstawowe pojęcia

związane

z rozwojem regionalnym

Rozwój

zawsze charakteryzuje się ściśle

określonymi kierunkami zmian. Zmiany te
mogą być rozpatrywane w aspekcie
ilościowym i jakościowym.

Zmiany ilościowe dotyczą wzrostu lub
zmniejszenia się pewnych cech systemów
lub

obiektów.

Natomiast

zmiany

jakościowe dotyczą powstania nowych
wartości systemów i obiektów.

Teoria rozwoju regionalnego wiąże się
ściśle

z

teorią

wzrostu

w

makroekonomii.

Pod pojęciem

rozwoju regionalnego

rozumie się trwały wzrost potencjału
gospodarczego

regionów

oraz

systematyczną i trwałą poprawę ich
konkurencyjności oraz poziomu życia
mieszkańców, co przyczynia się do
rozwoju społeczno-gospodarczego kraju.

Rozwój regionalny jest definiowany przez

pryzmat zmian w następujących komponentach:

 potencjale gospodarczym

 strukturze gospodarczej

 środowisku przyrodniczym

 zagospodarowaniu infrastrukturalnym

 ładzie przestrzennym

 poziomie życia mieszkańców

 zagospodarowaniu przestrzennym

W teorii rozwoju regionalnego zakłada się

istnienie różnic międzyregionalnych jako cos

obiektywnego. Wiąże się to ściśle

z podziałem na regiony silne i słabe.

Kryteriami tego podziału są:



wielkość

potencjału

gospodarczego

i demograficznego



efektywność

regionalnych

struktur

gospodarczych



jakość życia w poszczególnych regionach

Rozwój regionalny to nie tylko proces
o charakterze gospodarczym, ale również
społecznym jako trwały wzrost poziomu życia
i dobrobytu mieszkańców.

Wyróżnia się następujące czynniki rozwoju regionalnego:

 ekonomiczne

– które dzielą się na tradycyjne (kapitał, ziemia,

praca) i nowoczesne (postęp naukowo-techniczny, zmiany w

organizacji zarządzania)

 przestrzenne

– dotyczą rozmieszczenia różnych elementów sił

wytwórczych (zasobów surowcowych i kapitałowych)

 przyrodnicze – dotyczą stanu najważniejszych elementów

środowiska przyrodniczego w poszczególnych regionach

 lokalne – związane są ze stopniem autonomii i mobilności

samorządów terytorialnych

 społeczne – obejmują rozwój różnych instytucji nauki, oświaty,

kultury i instytucji tzw. otoczenia biznesu (agencje i fundacje

rozwoju regionalnego, inkubatory przedsiębiorczości, instytucje

finansowe, banki, giełdy, targi, instytucje konsultingowe, instytucje

pośrednio wpływające na rozwój regionalny ale stwarzające

odpowiedni klimat

Polityka regionalna

jest działalnością

zmierzającą do kształtowania rozwoju
poszczególnych regionów i relacji
międzyregionalnych zgodnie z celami
społeczeństwa jako całości, jak również
celami społeczności regionalnych.

(R.Domański)

Polityka

regionalna

powinna

być

płaszczyzną szczególnej współpracy

organów

rządowych

z

organami

samorządowymi,

regionalnymi

i

lokalnymi.

Można wyróżnić, ze względu na podmiot

prowadzący politykę regionalną, dwa

wymiary tej polityki:

politykę inter-

i intraregionalną

Polityka

interregionalna

(bezpośrednia, międzyregionalna) to
usystematyzowane oddziaływanie na
obszary

będące

wyodrębnionymi

ponadlokalnymi

jednostkami

terytorialnego

podziału

administracyjnego kraju (regiony),
podejmowane przez rząd centralny
oraz jego agendy

Polityka

intraregionalna

(autonomiczna, wewnątrzregionalna)
prowadzona jest przez samorządowe
władze

regionu,

to

usystematyzowane oddziaływanie na
procesy

rozwoju

społeczno-

gospodarczego

zachodzące

na

obszarze regionu

Polityka regionalna UE

jest tematycznie

uporządkowanym, działaniem mającym na
celu - przy pomocy zespołu instrumentów
prawnych
i finansowych - usunięcie dysproporcji w
rozwoju

gospodarczym

i

społecznym

regionów
w Unii oraz zapewnienie zrównoważonego
wzrostu

wszystkich

jej

obszarów

z zachowaniem jej wewnętrznej spójności
ekonomicznej i społecznej.

Potrzeba prowadzenia wewnątrz UE
polityki

regionalnej

jest

konsekwencją dużego zróżnicowania
stopnia

rozwoju

społecznego

i

gospodarczego

poszczególnych

krajów członkowskich Unii oraz
istnienia

jeszcze

większych

dysproporcji rozwojowych pomiędzy
ich regionami.

Dysproporcje

te mają często charakter

strukturalny, wynikający przede wszystkim z:

• peryferyjnego położenia regionu, trudnych

warunków klimatycznych i geograficznych,

niedostatecznie rozwiniętej infrastruktury,

niekorzystnej

struktury

gospodarki

(z

dominującym

rolnictwem),

niskiego

poziomu kwalifikacji zawodowych ludności

itp.,

• dominacji tzw. przemysłów schyłkowych

(górnictwo węgla, hutnictwo stali, przemysł

tekstylny i stoczniowy).

Regionalizacja

Regionalizm

jest zjawiskiem powstałym

wskutek obrony przed centralizacją życia
społeczno-politycznego, a także ochrony
własnej tożsamości i świadomości narodowej.  

Regionalizm

ma szczególne znaczenie

w

państwach

wielonarodowych

(np.

Hiszpania

)

oraz

zróżnicowanych

pod

względem

rozwoju

gospodarczego

(np.

Włochy

).

Proces regionalizacji

państwa jest z kolei

wyodrębnieniem

nowych

jednostek

terytorialnych,

mających

niejednokrotnie

rzeczywiste kompetencje administracyjne.

Na proces regionalizacji składają się:

• określenie charakteru ustrojowego regionów

i ich roli w organizacji politycznej państwa,

• redystrybucja zadań i kompetencji ze

szczebla centralnego na poziom regionu,

• delimitacja regionów.

Regionalizacja

to procedura wyróżniania

regionów. Dokonuje się jej za pomocą

różnych metod, na dwa zasadnicze sposoby:

poprzez dzielenie obszaru na jednostki

regionalne

na

podstawie

przyjętych

kryteriów,

poprzez łączenie ze sobą przylegających do

siebie małych jednostek o podobnych

cechach środowiska.

Ważną cechą regionalizacji
jest to, że pokrywa ona
cały

obszar

(nie

pozostawia się „pustych
miejsc”, które nie należą
do żadnego regionu)

Wyróżnia się dwa typy
regionalizacji:

•regionalizacja od góry

•regionalizacja od dołu

Regionalizacja od góry

wypływa z dążeń

państwa

i

jest

wynikiem

decentralizacji

kompetencji (Francja, Portugalia).

Można wyróżnić następujące etapy:

• kryzys państwa opiekuńczego,

• dążenie do osiągnięcia większej efektywności,

• projekty ustroju i delimitacji, konsultacje,

referenda,

• utworzenie regionów.

Regionalizacja od dołu

wypływa z realizacji żądań

regionalistycznych i konieczności uznania autonomii

regionów przez władze centralne.

Można zaobserwować następujące procesy:

• istnienie wspólnot regionalnych,

• osiągnięcie świadomości regionalnej,

• pojawienie się pragnienia odrębności (regionalizacji,

autonomii, separatyzmu),

• lobbing na rzecz regionalizacji,

• projekty ustroju i delimitacji, konsultacje, referenda,

• utworzenie regionów.

Zalety regionalizacji

1.

Rozwój

kultury

danego

regionu

dzięki

przeznaczeniu funduszy unijnych bezpośrednio dla

konkretnych regionów.

2.

Pojawienie się możliwości decydowania na

szczeblu regionalnym

. Decyzje dotyczące danego

regionu podejmowane są przez jednostki, które

najlepiej znają potrzeby i oczekiwania społeczności

danego regionu.

3.

Wyróżnienie różnic miedzy regionami bogatymi

i biednymi

,

dzięki czemu podział funduszy miedzy

poszczególne z nich staje się łatwiejszy.

4.

Oddzielenie regionów sprzyja poprawie

środowiska naturalnego

. Szczególnie

zauważalna

jest

ona

w

mniejszych

regionach.

5.

Przyspieszenie rozwoju kraju poprzez

równomiernie

rozporządzenie

funduszami w zależności od potrzeb

rozwojowych danego regionu.

6.

Promowanie kulturowej różnorodności

,

co uwidacznia się w poczuciu mieszkańców,

że mają większy wpływ na współtworzenie

europejskich struktur i praw.

Wady regionalizacji

1.

Oddzielenie

regionów

bogatych

od

słabo

rozwiniętych.

Podział na regiony może doprowadzić do

szybszego rozwoju jednych regionów, a zacofaniu innych.

2.

Zróżnicowanie regionów może stać się powodem

migracji

do regionów bogatszych, gdzie łatwiej o prace i

gdzie wyższy jest standard zabezpieczenia socjalnego.

3.

Powstanie tzw. Regionów „wygranych” w związku

odgrodzeniem się regionów bogatych od biednych.

4.

Pojawienie się bezrobocia szczególnie w biednych

regionach

,

co

powoduje

utratę

bezpieczeństwa

socjalnego.

5.

Nadmierny

rozwój

separatyzmu

niektórych regionów.

6.

Występowanie nacjonalizmu

. Regionalizm

może być postrzegany jako zagrożenie dla

integralności państwa oraz wywoływać

reakcję obronną struktur państwowych.

7.

Zanieczyszczenie

środowiska

naturalnego

,

szczególnie w regionach

uprzemysłowionych

i dalece rozwiniętych.

Rodzaje regionów

Występują trzy rodzaje regionów

Występują trzy rodzaje regionów

(w sensie politycznym):

(w sensie politycznym):

•

region federalny

region federalny

•

region autonomiczny

region autonomiczny

•

region administracyjno–samorządowy.

region administracyjno–samorządowy.

Region federalny

Region federalny

– ma najszerszy

– ma najszerszy

zakres

kompetencji

tj.

jednostka

zakres

kompetencji

tj.

jednostka

składowa państwa wyposażona we

składowa państwa wyposażona we

władztwo. Tylko część władztwa należy

władztwo. Tylko część władztwa należy

do kompetencji państwa i ten szerszy

do kompetencji państwa i ten szerszy

zakres

mieści

się

zakres

mieści

się

w kompetencji federacji. Państwo ma

w kompetencji federacji. Państwo ma

wydzielone kompetencje – dotyczą one

wydzielone kompetencje – dotyczą one

obrony państwa i polityki zagranicznej.

obrony państwa i polityki zagranicznej.

Region autonomiczny

Region autonomiczny

– na znacznie węższy

– na znacznie węższy

zakres uprawnień niż federacja. Charakteryzuje

zakres uprawnień niż federacja. Charakteryzuje

się tym, że jest wyposażony w pewien

się tym, że jest wyposażony w pewien

ograniczony

zakres

kompetencji

ograniczony

zakres

kompetencji

ustawodawczej. Te kompetencje są ustalone w

ustawodawczej. Te kompetencje są ustalone w

taki sposób, że kwestie, które wynikają ze

taki sposób, że kwestie, które wynikają ze

specyfiki

regionu

specyfiki

regionu

i mają taki charakter iż nie naruszają stabilności

i mają taki charakter iż nie naruszają stabilności

systemu całego państwa są przekazane do

systemu całego państwa są przekazane do

kompetencji regionu autonomicznego. Jest to

kompetencji regionu autonomicznego. Jest to

wąski zakres i podlega ona w różnych

wąski zakres i podlega ona w różnych

zakresach kontroli państwa.(Włochy, Hiszpania)

zakresach kontroli państwa.(Włochy, Hiszpania)

Region

administracyjno–

Region

administracyjno–

samorządowy

samorządowy

jest przeważającym

jest przeważającym

modelem w Europie. Charakteryzuje się

modelem w Europie. Charakteryzuje się

decentralizacją uprawnień na zasadach

decentralizacją uprawnień na zasadach

określonych

określonych

w ustawach, nie mają uprawnień do

w ustawach, nie mają uprawnień do

stanowienia

prawa.

Władza

–

stanowienia

prawa.

Władza

–

konsekwencją

(skutkiem)

pewnej

konsekwencją

(skutkiem)

pewnej

odrębności (cech) występujących na

odrębności (cech) występujących na

danym

obszarze.

Występują

też

danym

obszarze.

Występują

też

przesłanki o niepolitycznym charakterze.

przesłanki o niepolitycznym charakterze.

Inne typy regionów:

Inne typy regionów:

Typy regionów wg. Raportów Komisji Europejskiej

Typy regionów wg. Raportów Komisji Europejskiej

• regiony peryferyjne

regiony peryferyjne

, w których dominuje rolnictwo,

, w których dominuje rolnictwo,

czyli

czyli

o niskim poziomie rozwoju,

o niskim poziomie rozwoju,

• inne regiony rolnicze

inne regiony rolnicze

, które nie są peryferyjnie

, które nie są peryferyjnie

położone,

położone,

• regiony „osierocone”

regiony „osierocone”

, tj. regiony górnicze, z

, tj. regiony górnicze, z

przemysłem włókienniczym czy stoczniowym,

przemysłem włókienniczym czy stoczniowym,

• „

„

nowe landy”

nowe landy”

z byłego NRD,

z byłego NRD,

• regiony przygraniczne

regiony przygraniczne

,

,

• regiony o niskiej gęstości zaludnienia (szczególnie

regiony o niskiej gęstości zaludnienia (szczególnie

północne obszary krajów skandynawskich),

północne obszary krajów skandynawskich),

• regiony konurbacyjne

regiony konurbacyjne

,

,

charakteryzujące się wysokim

charakteryzujące się wysokim

poziomem bezrobocia.

poziomem bezrobocia.

Dziękuję za uwagę