OCENA RYZYKA
OCENA RYZYKA
ZWIĄZKÓW
ZWIĄZKÓW
CHEMICZNYCH DLA
CHEMICZNYCH DLA
ORGANIZMÓW
ORGANIZMÓW
LĄDOWYCH
LĄDOWYCH
Obliczanie i ocena ryzyka dla roślin lądowych,
Obliczanie i ocena ryzyka dla roślin lądowych,
ptaków
ptaków
i ssaków.
i ssaków.
Ćwiczenie nr 4
Ćwiczenie nr 4
Mgr Małgorzata Semik
Mgr Małgorzata Semik
Politechnika Rzeszowska
Politechnika Rzeszowska
EKOSYSTEM LĄDOWY
EKOSYSTEM LĄDOWY
Ekosystem lądowy obejmuje organizmy żyjące na powierzchni
Ekosystem lądowy obejmuje organizmy żyjące na powierzchni
i ponad powierzchnią gruntu, w glebie oraz w wodach
i ponad powierzchnią gruntu, w glebie oraz w wodach
gruntowych.
gruntowych.
Działania niepożądane dla środowiska lądowego obejmują:
Działania niepożądane dla środowiska lądowego obejmują:
działanie na funkcje gleby a zwłaszcza na glebę jako substrat dla
działanie na funkcje gleby a zwłaszcza na glebę jako substrat dla
roślin włączając w to wpływ na kiełkowanie nasion,
roślin włączając w to wpływ na kiełkowanie nasion,
działanie na biomasę roślinną,
działanie na biomasę roślinną,
działanie na zwierzęta lądowe narażone na kontakt z
działanie na zwierzęta lądowe narażone na kontakt z
zanieczyszczoną żywnością, glebą, wodą, i powietrzem.
zanieczyszczoną żywnością, glebą, wodą, i powietrzem.
Wydano
stosowne
rozporządzenia
o
konieczności
Wydano
stosowne
rozporządzenia
o
konieczności
prowadzania badań ekotoksykologicznych dla gatunków
prowadzania badań ekotoksykologicznych dla gatunków
lądowych.
lądowych.
WYTYCZNE
WYTYCZNE
1.
1.
DYREKTYWA
DYREKTYWA
91/414/EWG
91/414/EWG
2.
2.
SANCO/10329/2002
SANCO/10329/2002
- wytyczne dotyczące
- wytyczne dotyczące
ekotoksykologii
lądowej,
wersja
końcowa
2
ekotoksykologii
lądowej,
wersja
końcowa
2
poprawiona z 17 października 2002.
poprawiona z 17 października 2002.
3.
3.
SANCO/4145/2000 –
SANCO/4145/2000 –
wytyczne dotyczące oceny
wytyczne dotyczące oceny
ryzyka dla ptaków i ssaków, zgodne z dyrektywą
ryzyka dla ptaków i ssaków, zgodne z dyrektywą
91/414/EWG.
91/414/EWG.
4.
4.
Wytyczne opublikowane przez EFSA – dostarczają
Wytyczne opublikowane przez EFSA – dostarczają
informacji
informacji
o ocenie ryzyka dla ptaków i ssaków.
o ocenie ryzyka dla ptaków i ssaków.
5
5
.
.
OECD
OECD
/EPA
/EPA
–
wytyczne
do
badań
–
wytyczne
do
badań
ekotoksykologicznych i ich analizy statystycznej.
ekotoksykologicznych i ich analizy statystycznej.
* EFSA -
* EFSA - The European Food Safety Authority
(
(
Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności)
Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności)
EKOTOKSYKOLOGIA
EKOTOKSYKOLOGIA
LĄDOWA
LĄDOWA
W ostatnich dziesięcioleciach ekotoksykologia
W ostatnich dziesięcioleciach ekotoksykologia
zaczęła analizować wpływ skażeń na gatunki
zaczęła analizować wpływ skażeń na gatunki
lądowe.
lądowe.
Najłatwiej zbadać wpływ chemikaliów na osiadłe
Najłatwiej zbadać wpływ chemikaliów na osiadłe
rośliny lądowe.
rośliny lądowe.
Wpływ ekspozycji na chemikalia organizmów
Wpływ ekspozycji na chemikalia organizmów
bytujących na lądzie jest trudny do zbadania.
bytujących na lądzie jest trudny do zbadania.
SZACOWANIE
SZACOWANIE
SKUTKÓW DLA
SKUTKÓW DLA
ROŚLIN LĄDOWYCH
ROŚLIN LĄDOWYCH
Kluczowy element przy ocenie ryzyka dla roślin
Kluczowy element przy ocenie ryzyka dla roślin
lądowych to definicja roślin nie-docelowych:
lądowych to definicja roślin nie-docelowych:
Rośliny nie-docelowe
Rośliny nie-docelowe
- to rośliny nieuprawne,
- to rośliny nieuprawne,
mieszczące się poza obszarem poddanym
mieszczące się poza obszarem poddanym
działaniu substancji.
działaniu substancji.
Drogi narażenia:
Drogi narażenia:
Unoszenie się oprysków.
Unoszenie się oprysków.
Zanieczyszczenie metalami.
Zanieczyszczenie metalami.
Stosowanie herbicydów.
Stosowanie herbicydów.
SZACOWANIE
SZACOWANIE
SKUTKÓW DLA
SKUTKÓW DLA
ROŚLIN LĄDOWYCH
ROŚLIN LĄDOWYCH
Wpływ toksykantów na rośliny lądowe ocenia się
Wpływ toksykantów na rośliny lądowe ocenia się
na podstawie 3 poziomów:
na podstawie 3 poziomów:
Danych skriningowych
Danych skriningowych
Badania wzrostu siewek i zdolności wegetatywnej roślin,
Badania wzrostu siewek i zdolności wegetatywnej roślin,
wzrostu pędu i korzenia
wzrostu pędu i korzenia
Badań pół-polowych i polowych
Badań pół-polowych i polowych
WYTYCZNE
WYTYCZNE
Odpowiednie metody badawcze opisane są w projekcie
Odpowiednie metody badawcze opisane są w projekcie
OECD 208, OECD 227 oraz wskazówkach OPPTS.
OECD 208, OECD 227 oraz wskazówkach OPPTS.
SZACOWANIE
SZACOWANIE
SKUTKÓW DLA
SKUTKÓW DLA
ROŚLIN LĄDOWYCH
ROŚLIN LĄDOWYCH
POZIOM I – WSTĘPNE DANE SKRININGOWE
POZIOM I – WSTĘPNE DANE SKRININGOWE
Obejmują co najmniej 6 gatunków z różnych grup
Obejmują co najmniej 6 gatunków z różnych grup
taksonomicznych.
taksonomicznych.
Badania obejmują 1x stosowanie.
Badania obejmują 1x stosowanie.
Badania I-go poziomu są niekorzystne dla
Badania I-go poziomu są niekorzystne dla
herbicydów oraz regulatorów wzrostu – wymagają
herbicydów oraz regulatorów wzrostu – wymagają
badań II poziomu.
badań II poziomu.
SZACOWANIE
SZACOWANIE
SKUTKÓW DLA
SKUTKÓW DLA
ROŚLIN LĄDOWYCH
ROŚLIN LĄDOWYCH
POZIOM II – BADANIA LABORATORYJNE
POZIOM II – BADANIA LABORATORYJNE
Obejmują badania odpowiedzi na dawkę na min.
Obejmują badania odpowiedzi na dawkę na min.
10 gatunkach roślin, reprezentujących tyle grup
10 gatunkach roślin, reprezentujących tyle grup
taksonomicznych ile jest to możliwe.
taksonomicznych ile jest to możliwe.
Badania
umożliwiają
wybranie
najbardziej
Badania
umożliwiają
wybranie
najbardziej
odpowiedniego gatunku do dalszych badań.
odpowiedniego gatunku do dalszych badań.
Najpopularniejsze badania toksyczności dotyczą
Najpopularniejsze badania toksyczności dotyczą
wpływu metali na rośliny lądowe.
wpływu metali na rośliny lądowe.
SZACOWANIE SKUTKÓW DLA
SZACOWANIE SKUTKÓW DLA
ROŚLIN LĄDOWYCH
ROŚLIN LĄDOWYCH
Badania polegają na ocenie tolerancji roślin na
Badania polegają na ocenie tolerancji roślin na
metale, poprzez porównanie sprawności życiowej
metale, poprzez porównanie sprawności życiowej
roślin nie wykazujących tolerancji na metale z
roślin nie wykazujących tolerancji na metale z
reakcjami roślin odpornych. Podstawowymi
reakcjami roślin odpornych. Podstawowymi
parametrami w takich pomiarach są:
parametrami w takich pomiarach są:
przeżywalność siewek,
przeżywalność siewek,
przyrost biomasy,
przyrost biomasy,
wzrost pędu i korzenia.
wzrost pędu i korzenia.
Badania skutków działania zanieczyszczeń
Badania skutków działania zanieczyszczeń
gazowych, oprysków - CHLOROZA
gazowych, oprysków - CHLOROZA
SZACOWANIE
SZACOWANIE
SKUTKÓW DLA
SKUTKÓW DLA
ROŚLIN LĄDOWYCH
ROŚLIN LĄDOWYCH
POZIOM III – BADANIA POLOWE LUB PÓŁ-POLOWE
POZIOM III – BADANIA POLOWE LUB PÓŁ-POLOWE
Obejmują badania roślin nie-docelowych w trakcie
Obejmują badania roślin nie-docelowych w trakcie
realnego stosowania.
realnego stosowania.
Polegają na analizie bujności roślin oraz produkcji
Polegają na analizie bujności roślin oraz produkcji
biomasy
biomasy
w różnych odległościach od upraw.
w różnych odległościach od upraw.
Badania nie są wymagane, zależnie od tego czy ryzyko
Badania nie są wymagane, zależnie od tego czy ryzyko
oparte na badaniach poziomu II może zostać
oparte na badaniach poziomu II może zostać
złagodzone.
złagodzone.
Są bardzo czasochłonne i kosztowne.
Są bardzo czasochłonne i kosztowne.
OCENA NARAŻENIA I OCENA
OCENA NARAŻENIA I OCENA
RYZYKA DLA ROŚLIN LĄDOWYCH
RYZYKA DLA ROŚLIN LĄDOWYCH
OCENA NARAŻENIA
OCENA NARAŻENIA
Opracowane są specjalne modele służące do oceny
Opracowane są specjalne modele służące do oceny
narażenia roślin lądowych, zawierające dane
narażenia roślin lądowych, zawierające dane
głównie odnośnie oprysków tzw.: modele unoszenia.
głównie odnośnie oprysków tzw.: modele unoszenia.
Ocena standardowa powinna być przeprowadzona
Ocena standardowa powinna być przeprowadzona
w odległości 1 m od krawędzi pola do uprawy
w odległości 1 m od krawędzi pola do uprawy
owoców, chmielu lub warzyw, (takiego jak
owoców, chmielu lub warzyw, (takiego jak
w przypadku herbicydów), oraz 3 m od innych
w przypadku herbicydów), oraz 3 m od innych
upraw.
upraw.
OCENA NARAŻENIA I OCENA
OCENA NARAŻENIA I OCENA
RYZYKA DLA ROŚLIN LĄDOWYCH
RYZYKA DLA ROŚLIN LĄDOWYCH
OCENA RYZYKA –
OCENA RYZYKA –
OCENA WSTĘPNYCH
OCENA WSTĘPNYCH
DANYCH
DANYCH
Punkty końcowe we wstępnych danych skriningowych takie
Punkty końcowe we wstępnych danych skriningowych takie
jak FITOTOKSYCZNOŚĆ, CHLOROZA, interpretowane są
jak FITOTOKSYCZNOŚĆ, CHLOROZA, interpretowane są
jako kontrola wzrokowa.
jako kontrola wzrokowa.
Ogólna zasada
Ogólna zasada
RYZYKO JEST DOPUSZCZALNE
RYZYKO JEST DOPUSZCZALNE
- jeżeli nie istnieją dane
- jeżeli nie istnieją dane
wskazujące na działania fitotoksyczne, większe niż 50% przy
wskazujące na działania fitotoksyczne, większe niż 50% przy
maksymalnym tempie stosowania.
maksymalnym tempie stosowania.
RYZYKO JEST NIEDOPUSZCZALNE
RYZYKO JEST NIEDOPUSZCZALNE
– jeżeli wyniki wskazują
– jeżeli wyniki wskazują
na działanie wyższe niż 50% na jeden lub więcej gatunków.
na działanie wyższe niż 50% na jeden lub więcej gatunków.
OCENA NARAŻENIA I OCENA RYZYKA
OCENA NARAŻENIA I OCENA RYZYKA
DLA ROŚLIN LĄDOWYCH
DLA ROŚLIN LĄDOWYCH
OCENA RYZYKA – ILOŚCIOWA OCENA
OCENA RYZYKA – ILOŚCIOWA OCENA
RYZYKA
RYZYKA
Poziom obejmuję ilościową ocenę ryzyka uwzględniając
Poziom obejmuję ilościową ocenę ryzyka uwzględniając
współczynnik TER.
współczynnik TER.
TER
TER
= DZIAŁANIE/ NARAŻENIE
= DZIAŁANIE/ NARAŻENIE
(g/ha)
(g/ha)
działanie i narażenie wyrażone są w kategoriach tempa
działanie i narażenie wyrażone są w kategoriach tempa
stosowania (g/ha)
stosowania (g/ha)
Działanie
Działanie
= TD
= TD
50
50
(g/ha) – tempo działań z badań na
(g/ha) – tempo działań z badań na
poziomie II
poziomie II
Podejście deterministyczne
Podejście deterministyczne
Podejście probabilistyczne
Podejście probabilistyczne
OCENA NARAŻENIA I OCENA
OCENA NARAŻENIA I OCENA
RYZYKA DLA ROŚLIN LĄDOWYCH
RYZYKA DLA ROŚLIN LĄDOWYCH
OCENA RYZYKA – ILOŚCIOWA OCENA
OCENA RYZYKA – ILOŚCIOWA OCENA
RYZYKA
RYZYKA
Podejście deterministyczne –
Podejście deterministyczne –
TER > 5 RYZYKO
TER > 5 RYZYKO
JEST DOPUSZCZALNE
JEST DOPUSZCZALNE
Podejście probabilistyczne – jeżeli stężenie
Podejście probabilistyczne – jeżeli stężenie
efektywne
efektywne
znajduje się poniżej przewidywanego
znajduje się poniżej przewidywanego
poziomu narażenia dla mniej niż 5% gatunków
poziomu narażenia dla mniej niż 5% gatunków
zakłada się że ryzyko dla roślin lądowych nie-
zakłada się że ryzyko dla roślin lądowych nie-
docelowych
docelowych
JEST DOPUSZCZALNE
JEST DOPUSZCZALNE
OCENA NARAŻENIA I OCENA
OCENA NARAŻENIA I OCENA
RYZYKA DLA ROŚLIN LĄDOWYCH
RYZYKA DLA ROŚLIN LĄDOWYCH
OCENA RYZYKA – OCENA RYZYKA
OCENA RYZYKA – OCENA RYZYKA
WYŻSZEGO POZIOMU
WYŻSZEGO POZIOMU
Poziom obejmuje 3 kluczowe elementy tej
Poziom obejmuje 3 kluczowe elementy tej
oceny:
oceny:
Ekologiczne obserwacje działań,
Ekologiczne obserwacje działań,
Wpływ na funkcje gleby,
Wpływ na funkcje gleby,
Potencjał wyzdrowienia
Potencjał wyzdrowienia
OPCJE ŁAGODZENIA
OPCJE ŁAGODZENIA
RYZYKA
RYZYKA
W celu zmniejszenia narażenia na rośliny nie-
W celu zmniejszenia narażenia na rośliny nie-
docelowe należy:
docelowe należy:
stosowanie stref buforowych we wrażliwych
stosowanie stref buforowych we wrażliwych
obszarach
obszarach
(wewnątrz obszaru upraw)
(wewnątrz obszaru upraw)
techniki stosowane w celu redukcji unoszenie
techniki stosowane w celu redukcji unoszenie
w sąsiedztwie wrażliwych obszarów
w sąsiedztwie wrażliwych obszarów
EKOTOKSYKOLOGIA
EKOTOKSYKOLOGIA
KRĘGOWCÓW
KRĘGOWCÓW
Z powodu dbałości o dobrostan zwierząt, należy unikać
Z powodu dbałości o dobrostan zwierząt, należy unikać
niepotrzebnych badań, zwłaszcza na gatunkach kręgowców.
niepotrzebnych badań, zwłaszcza na gatunkach kręgowców.
Ptaki i ssaki jako składowy element ekosystemu są
Ptaki i ssaki jako składowy element ekosystemu są
przedmiotem zainteresowań ekotoksykologów w Uni
przedmiotem zainteresowań ekotoksykologów w Uni
Europejskiej.
Europejskiej.
Zatrute ptaki są największą troską społeczną, podczas gdy
Zatrute ptaki są największą troską społeczną, podczas gdy
wpływ na rozrodczość jest może mniej widoczny ale
wpływ na rozrodczość jest może mniej widoczny ale
stanowi o wiele większe ryzyko ekologiczne.
stanowi o wiele większe ryzyko ekologiczne.
Zwrócono uwagę na zmniejszającą się liczbę ptaków
Zwrócono uwagę na zmniejszającą się liczbę ptaków
(zwłaszcza
dużych
wartościowych
pod
względem
(zwłaszcza
dużych
wartościowych
pod
względem
estetycznym i rekreacyjnym), których liczba drastycznie
estetycznym i rekreacyjnym), których liczba drastycznie
spadła po wprowadzeniu do użycia niektórych substancji
spadła po wprowadzeniu do użycia niektórych substancji
chemicznych a w szczególności DDT.
chemicznych a w szczególności DDT.
EKOTOKSYKOLOGIA
EKOTOKSYKOLOGIA
KRĘGOWCÓW
KRĘGOWCÓW
Obserwowano zatrucia ptaków metalami śladowymi
Obserwowano zatrucia ptaków metalami śladowymi
(skażenia ołowiem ptactwa wodnego oraz zatrucia
(skażenia ołowiem ptactwa wodnego oraz zatrucia
związane ze spożyciem metalortęci przez ptaki żywiące
związane ze spożyciem metalortęci przez ptaki żywiące
się rybami).
się rybami).
Ptaki narażone są na ekspozycję na pestycydy
Ptaki narażone są na ekspozycję na pestycydy
chloroorganiczne
chloroorganiczne
i fosforoorganiczne (głownie zawierające węglowodory)
i fosforoorganiczne (głownie zawierające węglowodory)
oraz PCB.
oraz PCB.
Ssaki narażone na ekspozycję chemikaliów takich jak
Ssaki narażone na ekspozycję chemikaliów takich jak
związki halogenoorganiczne, oraz PCB co ma wpływ na
związki halogenoorganiczne, oraz PCB co ma wpływ na
rozrodczość.
rozrodczość.
SZACOWANIE
SZACOWANIE
RYZYKA DLA
RYZYKA DLA
KRĘGOWCÓW LĄDOWYCH
KRĘGOWCÓW LĄDOWYCH
Reprezentatywny
Reprezentatywny
gatunek to
gatunek to
:
:
Ssaki
Ssaki
Szczury i myszy
Szczury i myszy
Ptaki
Ptaki
Przepiórki Bobwhite
Przepiórki Bobwhite
Kaczka krzyżówka
Kaczka krzyżówka
Przepiórka japońska
Przepiórka japońska
TEST OSTREJ TOKSYCZNOŚCI
TEST OSTREJ TOKSYCZNOŚCI
DOUSTNEJ
DOUSTNEJ
Badanie wykonane w oparciu o metodyką
Badanie wykonane w oparciu o metodyką
SETAC, OECD 223 na jednym z zlecanych
SETAC, OECD 223 na jednym z zlecanych
gatunków ptaków tj.
gatunków ptaków tj.
Anas platyrhynchos,
Anas platyrhynchos,
Coturinx coturinx japonia.
Coturinx coturinx japonia.
Test jest zawsze wymagany.
Test jest zawsze wymagany.
Czas trwania testu – 14 dni.
Czas trwania testu – 14 dni.
Badanie dostarcza danych o wartościach LD
Badanie dostarcza danych o wartościach LD
50
50
(mg/kg masy ciała), NOEC, NOEL, przebiegu
(mg/kg masy ciała), NOEC, NOEL, przebiegu
czasowym wystąpienia oraz leczeniu.
czasowym wystąpienia oraz leczeniu.
NOEL
NOEL
– najwyższy stopień narażenia.
– najwyższy stopień narażenia.
Najwyższa dawka zastosowana do testu nie może
Najwyższa dawka zastosowana do testu nie może
przekraczać 2000 mg/kg wagi ciała.
przekraczać 2000 mg/kg wagi ciała.
TEST TOKSYCZNOŚCI
TEST TOKSYCZNOŚCI
POKARMOWEJ
POKARMOWEJ
KTÓTKOTERMINOWEJ
KTÓTKOTERMINOWEJ
Badanie wykonane w oparciu o metodyką
Badanie wykonane w oparciu o metodyką
OECD 205 na jednym z zlecanych gatunków
OECD 205 na jednym z zlecanych gatunków
ptaków tj.
ptaków tj.
Anas platyrhynchos, Colinus
Anas platyrhynchos, Colinus
virginianus.
virginianus.
Test ten musi zawsze zostać wykonany na tylko jednym z ww.
Test ten musi zawsze zostać wykonany na tylko jednym z ww.
gatunków,
gatunków,
chyba że
chyba że
NOEL z badania toksyczności ostrej
NOEL z badania toksyczności ostrej
<500 mg/kg masy ciała, lub NOEC z powyższego badania
<500 mg/kg masy ciała, lub NOEC z powyższego badania
<500 mg/kg pożywienia.
<500 mg/kg pożywienia.
Czas trwania badania 5 dni, 3 dni rekonwalescencji.
Czas trwania badania 5 dni, 3 dni rekonwalescencji.
Badanie dostarcza danych o wartościach LD
Badanie dostarcza danych o wartościach LD
50
50
(mg/kg masy
(mg/kg masy
ciała), NOEC (stężenie bez śmiertelnych skutków), przebiegu
ciała), NOEC (stężenie bez śmiertelnych skutków), przebiegu
czasowym wystąpienia oraz leczeniu.
czasowym wystąpienia oraz leczeniu.
TEST TOKSYCZNOŚCI
TEST TOKSYCZNOŚCI
REPRODUKCYJNEJ PTAKÓW
REPRODUKCYJNEJ PTAKÓW
Badanie wykonane w oparciu o metodyką OECD 206 na
Badanie wykonane w oparciu o metodyką OECD 206 na
jednym z zlecanych gatunków ptaków tj.
jednym z zlecanych gatunków ptaków tj.
Anas
Anas
platyrhynchos, Colinus virginianus, Coturinx coturinx
platyrhynchos, Colinus virginianus, Coturinx coturinx
japonia
japonia
.
.
Test wymagany zawsze, chyba że można wykazać że narażenie
Test wymagany zawsze, chyba że można wykazać że narażenie
ptaków
ptaków
(dorosłych i młodych) nie występuję podczas sezonu
(dorosłych i młodych) nie występuję podczas sezonu
rozrodczego.
rozrodczego.
Wymagane dla substancji trwałych lub mających możliwość do
Wymagane dla substancji trwałych lub mających możliwość do
bioakumulacji.
bioakumulacji.
Czas trwania badania – około 20 dni (zależnie od gatunku).
Czas trwania badania – około 20 dni (zależnie od gatunku).
Wynik badania to NOEC (mg/kg masy ciała),
Wynik badania to NOEC (mg/kg masy ciała),
przy uwzględnieniu
przy uwzględnieniu
wielu parametrów (produkcja jaj, przeżywanie zarodków, liczba
wielu parametrów (produkcja jaj, przeżywanie zarodków, liczba
wylęgów, przeżywalność młodych).
wylęgów, przeżywalność młodych).
OCENA NARAŻENIA I OCENA
OCENA NARAŻENIA I OCENA
RYZYKA DLA KRĘGOWCÓW
RYZYKA DLA KRĘGOWCÓW
OGÓLNA ZASADA OCENY RYZYKA:
OGÓLNA ZASADA OCENY RYZYKA:
„
„
Jeżeli istnieje prawdopodobieństwo ekspozycji ptaków
Jeżeli istnieje prawdopodobieństwo ekspozycji ptaków
lub innych nie-docelowych kręgowców lądowych,
lub innych nie-docelowych kręgowców lądowych,
ryzyko
ryzyko
nie będzie akceptowalne
nie będzie akceptowalne
jeżeli stosunek ostrej i
jeżeli stosunek ostrej i
krótkoterminowej toksyczności/ekspozycji dla ptaków i
krótkoterminowej toksyczności/ekspozycji dla ptaków i
innych nie-docelowych kręgowców lądowych jest
innych nie-docelowych kręgowców lądowych jest
< niż 10
< niż 10
na podstawie wyznaczonej wartości LD
na podstawie wyznaczonej wartości LD
50,
50,
bądź jeżeli
bądź jeżeli
stosunek toksyczności długoterminowej/ekspozycji jest
stosunek toksyczności długoterminowej/ekspozycji jest
<
<
niż 5
niż 5
do chwili gdy za pomocą odpowiedniej oceny ryzyka
do chwili gdy za pomocą odpowiedniej oceny ryzyka
ustalone zostanie że w warunkach polowych nie zachodzi
ustalone zostanie że w warunkach polowych nie zachodzi
żadne nieakceptowany wpływ po zastosowaniu środków
żadne nieakceptowany wpływ po zastosowaniu środków
ochrony roślin w proponowanych warunkach stosowania”.
ochrony roślin w proponowanych warunkach stosowania”.
*
*
*
*
Załącznik VI Dyrektywa 91/414/EWG
Załącznik VI Dyrektywa 91/414/EWG
CHARAKTERYSTYKA
CHARAKTERYSTYKA
RYZYKA
RYZYKA
ANALIZA RYZYKA OBEJMUJE 2
ANALIZA RYZYKA OBEJMUJE 2
POZIOMY
POZIOMY
:
:
POZIOM I - STANDARDOWY
POZIOM I - STANDARDOWY
Poziom ten zawiera proste procedury wyliczenia
Poziom ten zawiera proste procedury wyliczenia
TER.
TER.
Ryzyko jest identyfikowane na podstawie obserwowanej
Ryzyko jest identyfikowane na podstawie obserwowanej
odpowiedzi pojedynczego osobnika w kontrolowanych
odpowiedzi pojedynczego osobnika w kontrolowanych
doświadczeniach laboratoryjnych
doświadczeniach laboratoryjnych
Ocenie podlegają najgorsze przypadki.
Ocenie podlegają najgorsze przypadki.
Celem tego podejścia jest wyłączenie (ze znaczną
Celem tego podejścia jest wyłączenie (ze znaczną
wydajnością) fałszywych wyników negatywnych (=nie
wydajnością) fałszywych wyników negatywnych (=nie
wykryto ryzyka).
wykryto ryzyka).
CHARAKTERYSTYKA
CHARAKTERYSTYKA
RYZYKA
RYZYKA
ANALIZA RYZYKA OBEJMUJE 2
ANALIZA RYZYKA OBEJMUJE 2
POZIOMY
POZIOMY
:
:
POZIOM II - NIESTANDARDOWY
POZIOM II - NIESTANDARDOWY
Poziom dopasowania który prowadzi do poprawy
Poziom dopasowania który prowadzi do poprawy
wartość
wartość
TER
TER
obliczonych na pierwszym etapie
obliczonych na pierwszym etapie
(głównie ekspozycji),
(głównie ekspozycji),
Analiza opiera się na dodatkowych danych
Analiza opiera się na dodatkowych danych
badaniach smakowitości (unikania)
badaniach smakowitości (unikania)
badaniach w terenie.
badaniach w terenie.
CHARAKTERYSTYKA
CHARAKTERYSTYKA
RYZYKA
RYZYKA
Stosunek toksyczności do ekspozycji
Stosunek toksyczności do ekspozycji
-
-
TER
TER
TER = TOKSYCZNOŚĆ/EKSPOZYCJA
TER = TOKSYCZNOŚĆ/EKSPOZYCJA
*
*
toksyczność i ekspozycja wyrażone w tych samych
toksyczność i ekspozycja wyrażone w tych samych
jednostkach (dawka lub stężenie (mg/kg pożywienie)),
jednostkach (dawka lub stężenie (mg/kg pożywienie)),
z powodów naukowych stosunki ekspozycji do
z powodów naukowych stosunki ekspozycji do
toksyczności są lepiej osadzone w dawce dziennej
toksyczności są lepiej osadzone w dawce dziennej
*DAWKA DZIENNA - DDD
*DAWKA DZIENNA - DDD
OCENA TOKSYCZNOŚCI DLA
OCENA TOKSYCZNOŚCI DLA
KRĘGOWCÓW
KRĘGOWCÓW
Do wyliczeń TER stosowane są odpowiednie wartości
Do wyliczeń TER stosowane są odpowiednie wartości
toksyczności, jest to toksyczność zmierzona dla najbardziej
toksyczności, jest to toksyczność zmierzona dla najbardziej
wrażliwego gatunku:
wrażliwego gatunku:
OSTRY
OSTRY
ptaki: LD
ptaki: LD
50
50
z ostrego testu doustnego
z ostrego testu doustnego
ssaki: LD
ssaki: LD
50
50
z ostrego testu doustnego
z ostrego testu doustnego
KRÓTKOTERMINOWY
KRÓTKOTERMINOWY
Ptaki: LC
Ptaki: LC
50
50
z 5-dniowego testu diety
z 5-dniowego testu diety
Ssaki: oparty na wartościach NOEL
Ssaki: oparty na wartościach NOEL
DŁUGOTERMINOWY
DŁUGOTERMINOWY
Ptaki i ssaki: oparty na wartościach NOEL
Ptaki i ssaki: oparty na wartościach NOEL
OCENA TOKSYCZNOŚCI DLA
OCENA TOKSYCZNOŚCI DLA
KRĘGOWCÓW
KRĘGOWCÓW
Przekształcenie wartości toksyczności do dawki
Przekształcenie wartości toksyczności do dawki
dziennej DDD
dziennej DDD
(dla ptaków), dla ssaków DDD stosowana
(dla ptaków), dla ssaków DDD stosowana
rutynowo;
rutynowo;
Zasada konwersji:
Zasada konwersji:
DDD
DDD
=
=
stężenie substancji w pokarmie
stężenie substancji w pokarmie
(mg/kg)
(mg/kg)
*
*
dzienne spożycie pokarmu
dzienne spożycie pokarmu
(g/ptak/dzień)
(g/ptak/dzień)
/
/
masę
masę
ciała
ciała
(g)
(g)
OCENA EKSPOZYCJI
OCENA EKSPOZYCJI
(NARAŻENIA) DLA KRĘGOWCÓW
(NARAŻENIA) DLA KRĘGOWCÓW
Drogi narażenia (ekspozycji):
Drogi narażenia (ekspozycji):
uprawy lub inna skażona roślinność
uprawy lub inna skażona roślinność
skażone owady
skażone owady
skażone dżdżownice
skażone dżdżownice
skażone ryby
skażone ryby
skażone kręgowce
skażone kręgowce
zaprawiane nasiona
zaprawiane nasiona
OCENA NARAŻENIA DLA
OCENA NARAŻENIA DLA
KRĘGOWCÓW
KRĘGOWCÓW
Obliczanie narażenia dla kręgowców
Obliczanie narażenia dla kręgowców
(krótkoterminowa i ostra toksyczność):
(krótkoterminowa i ostra toksyczność):
ETE = (FIR/mc)* C * AV * PT * PD
ETE = (FIR/mc)* C * AV * PT * PD
Gdzie:
Gdzie:
ETE – ekspozycja ( narażenie)
ETE – ekspozycja ( narażenie)
FIR – stopień (rząd) pobierania pokarmu (g świeżej wagi na dzień)
FIR – stopień (rząd) pobierania pokarmu (g świeżej wagi na dzień)
mc – masa ciała (g)
mc – masa ciała (g)
C – stężenie związku w świeżym pokarmie (mg/kg)
C – stężenie związku w świeżym pokarmie (mg/kg)
AV – czynnik unikania (1= brak unikania)
AV – czynnik unikania (1= brak unikania)
PT – porcja diety otrzymana w obszarze poddawanym działaniu ( pomiędzy
PT – porcja diety otrzymana w obszarze poddawanym działaniu ( pomiędzy
0 – 1)
0 – 1)
PD – porcja typu pokarmu w diecie ( pomiędzy 0 – 1, jeden typ lub więcej
PD – porcja typu pokarmu w diecie ( pomiędzy 0 – 1, jeden typ lub więcej
typów)
typów)
AV, PT, PD = 1 ( mogą zostać pominięte)
AV, PT, PD = 1 ( mogą zostać pominięte)
OCENA NARAŻENIA DLA
OCENA NARAŻENIA DLA
KRĘGOWCÓW
KRĘGOWCÓW
Obliczanie narażenia dla kręgowców
Obliczanie narażenia dla kręgowców
(długoterminowa toksyczność, wielokrotne stosowanie):
(długoterminowa toksyczność, wielokrotne stosowanie):
C = C
C = C
0
0
* MAF * f twa
* MAF * f twa
Gdzie:
Gdzie:
C
C
0
0
– początkowe stężenie po pojedynczym podaniu
– początkowe stężenie po pojedynczym podaniu
MAF – czynnik podawania wielokrotnego
MAF – czynnik podawania wielokrotnego
f twa – czynnik średniej czasowo-ważonej (średnie stężenie podczas
f twa – czynnik średniej czasowo-ważonej (średnie stężenie podczas
określonego okresu czasu po ostatnim podaniu),
określonego okresu czasu po ostatnim podaniu),
CHARAKTERYSTYKA
CHARAKTERYSTYKA
RYZYKA
RYZYKA
Porównanie
Porównanie
TER
TER
do ustalonej wartości progowej,
do ustalonej wartości progowej,
wartości krytycznej (Aneks VI z 91/414/EWG)
wartości krytycznej (Aneks VI z 91/414/EWG)
Ustalone wartości progowe:
Ustalone wartości progowe:
TER
TER
ostre lub krótkoterminowe
ostre lub krótkoterminowe
dla kręgowców lądowych
dla kręgowców lądowych
=
=
10
10
TER
TER
długoterminowe
długoterminowe
dla kręgowców lądowych =
dla kręgowców lądowych =
5
5
Wartość progowa spełniona
Wartość progowa spełniona
– NISKIE RYZYKO
– NISKIE RYZYKO
Wartość progowa niespełniona
Wartość progowa niespełniona
– ISTNIEJE RYZYKO
– ISTNIEJE RYZYKO
(dalsze etapy oceny poziom II)
(dalsze etapy oceny poziom II)
METODY ALTERNATYWNE
METODY ALTERNATYWNE
Organizacje aktywnie działające na rzecz metod alternatywnych:
Organizacje aktywnie działające na rzecz metod alternatywnych:
Fundacja do Zastępowania Zwierząt w
Fundacja do Zastępowania Zwierząt w
Doświadczeniach Medycznych
Doświadczeniach Medycznych
– FRAME
– FRAME
Europejskie Centrum Oceny Metod Alternatywnych
Europejskie Centrum Oceny Metod Alternatywnych
– ECVAM
– ECVAM
Cele:
Cele:
Poprawa poziomu nauki
Poprawa poziomu nauki
Ograniczenie cierpienia zadawanego zwierzętom
Ograniczenie cierpienia zadawanego zwierzętom
Trzy podstawowe założenia:
Trzy podstawowe założenia:
Zastępowanie (ang. replacement)
Zastępowanie (ang. replacement)
Ograniczenie liczby zwierząt (ang. reduction)
Ograniczenie liczby zwierząt (ang. reduction)
Zminimalizowanie cierpienia (ang. refinement)
Zminimalizowanie cierpienia (ang. refinement)
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ