Rozwój człowieka w pełnym

cyklu życia

mgr. Magdalena Mrozkowiak

Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Warszawa



Na podstawie:



Kielar-Turska, M. (2002).Rozwój
człowieka w pełnym cyklu życia. W: J.
Strelau (red.). Psychologia. Podręcznik
akademicki. Tom II, s. 285-332

Pojęcie zmiany rozwojowej



Jest to różnica w całości lub
organizacji struktury
charakteryzowanego przedmiotu,
zaznaczająca się w czasie i
prowadząca do jego trwałych
strukturalnych i funkcjonalnych
przekształceń

Zmiany rozwojowe



Mają zwykle charakter progresywny



Prowadzą do coraz lepszego
uporządkowania struktury układu



Lub do wywołania pozytywnych
przeżyć u rozwijającej się jednostki

Zmiany rozwojowe



Charakteryzowanie rozwijającego się
podmiotu wymaga dwojakiego
rodzaju ujęcia:

1.

Ukazanie procesu rozwoju w zakresie
każdej funkcji psychicznej (np.
pamięci, uwagi), sprawności (np.
lokomocyjnych) lub kompetencji (np.
komunikowania się z innymi

Zmiany rozwojowe

2. Ukazania zmian charakterystycznych

dla danego odcinka na osi czasu
(czyli okresu życia)

Zmiany rozwojowe



To dwojakie ujęcie jest związane z
właściwymi dla psychologii
rozwojowej podejściami badawczymi:

1.

Longituidalne – ujmujące zmiany tego
samego podmiotu wzdłuż osi czasu

Zmiany rozwojowe

2. Transwersalne – charakteryzujące

zmiany podmiotów w poszczególnych
momentach rozwoju

Zmiany rozwojowe



Zmiany rozwojowe, jakie zachodzą do
okresu adolescencji włącznie, mają
charakter konieczny (zasada życia)

Zmiany rozwojowe - adolescencja



U każdej jednostki od okresu
młodzieńczego występują zmiany
rozwojowe zarówno o charakterze
biologicznym, jak i psychologicznym,



w dużym stopniu bez jej udziału



zachodzą w kierunku
progresywnym

Zmiany rozwojowe - adolescencja



Oddziałujące na jednostkę warunki
zewnętrzne (środowisko, zamierzone
nauczanie, wychowanie), a także jej
aktywność własna w środowisku mogą
wpłynąć
modyfikująco na
tempo, rytm
i harmonię rozwoju.

Zmiany rozwojowe - adolescencja



Począwszy od okresu adolescencji,
rozwój staje się możliwy dzięki woli
jednostki i jej uczestniczeniu w
określonych zdarzeniach życiowych,
podejmowaniu określonych zadań.

Rozwój w okresie prenatalnym i
perinatalnym



Rozwój prenatalny rozpoczyna się w
momencie, kiedy plemnik łączy się z
komórką jajową.

Rozwój w okresie prenatalnym



Tak powstaje pojedyncza komórka =
zygota

Rozwój w okresie prenatalnym



Opisując rozwój od tego momentu aż
do narodzin wydziela się 3 fazy:

1.

Jajową (około 2 tygodnie)

2.

Embrionalną (2 pierwsze miesiące)

3.

Płodową (do momentu narodzin)

Stadium noworodka

Stadium noworodka



Okres ten obejmuje pierwszy miesiąc
– jest to okres przystosowawczy do
życia w nowym, pozamacicznym
środowisku.

Stadium noworodka



Proporcje ciała:



Duża głowa z małą częścią twarzową



Długi tułów i krótkie kończyny

Stadium noworodka



Przychodzące na świat dziecko wyposażone
jest w wiele rodzajów odruchowych
odpowiedzi na zewnętrzne bodźce.



Możemy podzielić je na 2 grupy:

1.

Wspólne dla noworodka i człowieka
dorosłego

2.

Występujące tylko u noworodka i/lub
niemowlęcia, a zanikające lub patologiczne
u dorosłego człowieka

Stadium noworodka

Do pierwszej grupy należą takie odruchy

jak:



Źrenicowy (zwężanie się źrenicy pod

wpływem światła)



Mrugania (zamykanie powiek przy

próbie dotknięcia rogówki)



Ssania



Połykania



Wydalania moczu i kału

Stadium noworodka



Do drugiej grupy należą:



Odruch Babińskiego
przy podrażnieniu stopy unoszenie
dużego palca

Stadium noworodka



Odruch toniczno – szyjny
wraz z odwróceniem głowy
wyprostowują się kończyny po tej
stronie, a kurczą po przeciwnej

Stadium noworodka



Odruch chwytny
ściskanie dłoni na przedmiocie i
trzymanie tak mocne, że można
dziecko unieść w górę i oderwać od
podłoża

Stadium noworodka



Odruch marszu automatycznego
przy zetknięciu stóp z podłożem
dziecko wykonuje rytmiczne ruchy
chodzenia

Stadium noworodka



Utrzymywanie się niektórych z tych
odruchów (np. odruchu Babińskiego)
jeszcze w 2 półroczu 1 r.ż. Jest
sygnałem nieprawidłowego
funkcjonowania systemu nerwowego.

Stadium noworodka



Noworodka charakteryzuje naturalny
rytm aktywności: snu i czuwania



Wraz z wiekiem wydłuża się okres
czuwania a zmniejsza się ilość snu –
noworodki śpią 16-18 godz na dobę, a
niemowlęta śpią 13-14 godz
(dorastający 7-8 godz, dorośli 6-7
godz)

Stadium noworodka



Noworodek ma spore możliwości
odbierania bodźców, np.:



Oddziałujących na rytm równowagi
(uspokaja się przy zmianie pozycji)



Dotyku



Smaku (preferuje słodki)

Stadium noworodka



Węchu (lokalizuje źródło zapachu
nieprzyjemnego i odwraca się)



Słuchu (preferuje czyste tony,
różnicuje dźwięki mowy ludzkiej,
preferuje dźwięki wysokie i
wypowiedzi z wysoką intonacją



Wzroku (próbuje śledzić poruszający
się obiekt)

Stadium noworodka



Ocena poziomu rozwoju dziecka (od lat
’50):



Skala Apgar – służy do oceny takich
podstawowych funkcji organizmu, jak:
częstotliwość uderzenia serca, reakcja na
ból

Stadium noworodka



Skala oceny zachowania – stosowana
do pomiaru wybranych właściwości
zachowania dziecka, takich jak:
fizjologiczna reakcja na stres, kontrola
pobudzenia, napięcie mięśniowe,
uwaga i relacje społeczne

Stadium noworodka



Tego rodzaju badania pozwalają
wyselekcjonować grupę dzieci, które
będą potrzebowały specjalnej opieki i
uwagi w następnych okresach życia



Są to dzieci grupy ryzyka, którym
grożą opóźnienia rozwojowe

Rozwój w okresie dzieciństwa



Dzieciństwo obejmuje okres do ok.
11-12 r.ż.



Przyjęto podział tego okresu na 3
mniejsze odcinki, dzieciństwo:

1.

Wczesne (do 3 r.ż.)

2.

Średnie (do 6 r.ż.)

3.

Późne (do 11 r.ż.)

Wczesne dzieciństwo



W okresie tym zaznaczają się
intensywne zmiany w zakresie
percepcji



Małe dziecko nabywa wiele sprawności

motorycznych,



rozwija się jego kompetencja

komunikacyjna,



nabiera zaufania do swoich opiekunów i

siebie samego: swoich zmysłów i zdolności

radzenia sobie pod nieobecność opiekunów

Życie uczuciowe i społeczne
małego dziecka



Najważniejsze fakty w tej dziedzinie
to:

1.

Różnicowanie uczuć

2.

Wytwarzanie więzi między dzieckiem
a osobą dorosłą

3.

Początki interakcji z innymi dziećmi

Życie uczuciowe i społeczne
małego dziecka



Początkowo dziecko jest zdolne do
przeżywania jedynie zadowolenia i
niezadowolenia



Pod koniec okresu niemowlęcego na
jego życie skłaniają się takie stany,
jak: radość, miłość, zazdrość



Pod koniec wczesnego dzieciństwa –
także: współczucie, nienawiść

Życie uczuciowe i społeczne
małego dziecka



Stany te są nietrwałe



Pozytywne łatwo przeradzają się w
negat i odwrotnie

Życie uczuciowe i społeczne
małego dziecka



Źródłem przeżyć dziecka są przede
wszystkim jego relacje z osobami
dorosłymi



Podstawą tych relacji jest:

1.

Umiejętność wyrażania przeżyć

2.

Odczytywania zewn. przejawów
emocji partnera interakcji

Życie uczuciowe i społeczne
małego dziecka



Dziecko już od 1 m-ca wyraża swoje stany
emocjonalne, np.:

1.

Radość uśmiechem – w 1 m-cu

2.

Strach – w 7 m-cu



Reaguje na stany emocjonalne osób
dorosłych, np.:

1.

W 2 m-cu uspokaja się pod wpływem
pieszczotliwego przemawiania

2.

W 3 m-cu odwzajemnia uśmiech dorosłego

Życie uczuciowe i społeczne
małego dziecka



Matka reaguje na mimiczne wyrazy
stanów emocjonalnych niemowlęcia



Częściej wzmacniane są stany pozyt,
co sprzyja częstszemu pojawianiu się
mimicznych wyrazów pozyt emocji, a
zmniejszaniu się reakcji negatywnych

Życie uczuciowe i społeczne
małego dziecka



Dzieci w 6 m-cu:

1.

Rozpoznają mimiczne wyrazy emocji
u dorosłych

2.

Potrafią wyrażać tę samą emocję,
jaką wyraża twarz, na jaką patrzy

Życie uczuciowe i społeczne
małego dziecka



Pod koniec 1r.ż. Dzieci regulują
własne zach na podst obserwowanego
wyrazu twarzy osoby dorosłej, np.
zachęcone uśmiechem zbliżają się do
nowej zabawki

Życie uczuciowe i społeczne
małego dziecka



Uczucia dziecka są ściśle związane z
jego:

1.

Działaniem

2.

Potrzebami

3.

Dążeniami

4.

Zainteresowaniami

5.

Wydarzeniami w bezpośrednim środ.
społecznym

Życie uczuciowe i społeczne
małego dziecka



Dla prawidłowego rozwoju niezbędne

jest przywiązanie, które rozwija się

od chwili narodzin



Jednak wyraźne jego przejawy w

postaci nieufności wobec obcych czy

protestu przeciwko rozstaniu z matką,

a także śmiałości przejawianej u boku

opiekuna, obserwować można w

drugim półroczu 1r.ż.

Życie uczuciowe i społeczne
małego dziecka



Wytworzenie się przywiązania zależy
od:

1.

Wrażliwości matki na potrzeby
dziecka

2.

Od jego temperamentu

Życie uczuciowe i społeczne
małego dziecka



Przywiązanie ma wpływ na rozwój
kompetencji poznawczych i
społecznych dziecka  czując się

bezpiecznie dzięki obecności matki i
zachęcane przez nią do działania,
dziecko podejmuje eksplorację
otoczenia fizycznego i społecznego

Życie uczuciowe i społeczne
małego dziecka



W 2 r.ż. Dziecko pragnie przebywać z
dorosłymi, szczególnie z osobami
znanymi mu, które wywołują w nim
pozytywne doznania



Chętnie uczestniczy w domowych
zajęciach i próbuje naśladować
niektóre czynności dorosłych

Życie uczuciowe i społeczne
małego dziecka



W wieku niemowlęcym pojawiają się r-
e na inne dzieci



Od końca pierwszego półrocza
wyraźnie zaznacza się coraz większe
zainteresowanie kontaktami z
rówieśnikiem, które z czasem stają się
polem dziecięcych badań

Życie uczuciowe i społeczne
małego dziecka



Dziecko początkowo eksploruje
partnera podobnie jak inne obiekty
we otoczeniu:

1.

Dotyka go

2.

Popycha

3.

Pociąga

Życie uczuciowe i społeczne
małego dziecka



R-e partnera stają się natomiast
początkiem kontaktów, zwykle negat



Dziecko starsze naśladuje cechy
rówieśników, podobnie jak to czynią w
kontakcie z dorosłymi.

Średnie dzieciństwo – 3-6 lat



Dla tego okresu charakterystyczny jest
intensywny rozwój sprawności
motorycznych



Znaczące osiągnięcia w rozwoju orientacji w
przestrzeni



Postępy w myśleniu opartym na
wyobrażeniach



Tworzenie się umysłowej reprezentacji



Zmiany w kontaktach z rówieśnikami

Rozwój motoryczny



Sylwetka dziecka w wieku

przedszkolnym znacznie się zmienia:

1.

Następuje wydłużenie ciała wskutek

szybkiego zrostu kończyn

2.

Zmieniają się proporcje trzewio- i

mózgoczaszki – zwiększa się

wyraźnie cześć twarzowa przy

nieznacznym powiększeniu się

czaszki

Rozwój motoryczny



Dzieci przedszkolne charakteryzuje
silna potrzeba ruchu (głód ruchu)



Szczególnie intensywny rozwój
motoryczny następuje w wieku 5 r.ż.
= złoty okres w rozwoju ruchowym
dziecka

Rozwój motoryczny



Dziecko opanowuje swobodny chód i
bieg, co zbliża sposób jego poruszania
się do sposobu dorosłych

Rozwój motoryczny



W wykonywanych czynnościach
ujawnia się właściwy rytm, płynność i
harmonia ruchu



Nadal jednak czynnościom dziecka
brak elastyczności, dokładności i
przewidywania

Rozwój motoryczny



Dzieci przyswajają kilka umiejętności
ruchowych jednocześnie



Kształtują się kombinacje różnych
form ruchu: biegu i skoku, biegu i
kopnięcia piłki, chwytu i rzutu

Rozwój motoryczny



Zaznacza się duża zmienność ruchów
i niska zdolność do koncentracji ma
jednej czynności

Rozwój motoryczny



Rozwija się wyraźnie zwinność,
natomiast siła i wytrzymałość
pozostają na niskim poziomie, dlatego
dzieci nie potrafią dostosować się do
czynności dorosłego (szczególnie
długotrwałych)

Rozwój motoryczny



Zaznacza się dymorfizm płciowy 

zróżnicowanie sprawności i
zainteresowań ruchowych dz i ch. 

duża rola wzorców społecznych

Orientacja w świecie



Zachodzą wyraźne zmiany w
doświadczeniu logiczno-
matematycznym dziecka  modyfikacji

ulega orientacja w przestrzeni, czasie i
relacjach czasowych

Orientacja w czasie



Ujawnia się w uświadamianiu sobie
kolejności występowania zdarzeń,
umiejętności ich przewidywania, w
ocenianiu czasu trwania zdarzeń, a
także w znajomości i używaniu
konstrukcji językowych specyficznych
dla wyrażania relacji czasowych

Orientacja w czasie



3-latki oceniają czas trwania
codziennych zdarzeń w sposób
przypadkowy – umiejętność jego
właściwego oceniania znacznie
wzrasta w okresie do 6 r.ż.

Orientacja w czasie



Podobnie zmienia się umiejętność
porządkowania zdarzeń w czasie: od
ułożenia przypadkowego do
uwzględniającego następstwo
czasowe

Orientacja w czasie



Dzieci 5- i 6-letnie wykazują dobrą
orientację praktyczną w zakresie
relacji droga – prędkość - czas

Orientacja w czasie



Dziecko przechodzi do opisywania 2
kolejnych zdarzeń bez wyznaczania
relacji czasowej między nimi do
wyrażania tej konstrukcji przez
konstrukcje zdaniowe współrzędnie i
podrzędnie złożone  3-latki dobrze

rozumieją jedynie słowa „wczoraj” i
„dzisiaj”, zaś 4-latki: „wczoraj”,
„dzisiaj” i „jutro”

Orientacja w przestrzeni



Przestrzeń ma charakter egocentryczny 

centralnym elementem odniesienia jest
samo dziecko.



Rozpoznaje ono przestrzenie, które łączy z
działaniem i osobami  szkołą rozwijania

orientacji w przestrzeni są zabawy,
zwłaszcza ruchowe i konstrukcyjne 

dziecko praktycznie poznaje relacje
przestrzenne i odpowiadające im
konstrukcje językowe.

Przyczynowość



Przyczynowość może być ujmowana w

kategoriach zdolności do wnioskowania na

podstawie znanych faktów.



4-latki są zdolne do zestawienia stanu

początkowego (A) z końcowym (B) i

odkrywaniu czynników, które wpłynęły na

przekształcenie stanu A w B. Jednak są

lepsze w problemach praktycznych

dotyczących relacji przyczynowo-

skutkowych niż w zadaniach

abstrakcyjnych.

Przyczynowość



Z czasem wzrasta też zdolność
mówienia o przyczynach nie tylko w
aspekcie realizowania potrzeb, ale
również w dyskusji.

Funkcja symboliczna



We wczesnym dzieciństwie pojawia
się zdolność do przypominania sobie
nieobecnych przedmiotów i zjawisk za
pomocą symboli i znaków (funkcja
symboliczna)

Funkcja symboliczna



W wieku przedszkolnym dziecko
opanowuje różne systemy
symboliczne. W następnych okresach
rozwojowych może już ono wybierać
spośród wielu alternatywnych form
symbolizacji i doskonalić te, które
związane są z kulturą, w jakiej żyje.

Funkcja symboliczna



Reprezentacja symboliczna wiąże się

z rozwojem procesów intelektualnych.

Może występować równocześnie w

wielu postaciach, np. Zabawa,

rysunek, mowa.



Deficytom w zakresie funkcji

symbolicznej odpowiadają zwykle

deficyty w rozwoju językowym i

społecznym dziecko (np. autyzm).

Zabawa symboliczna



Pojawia się we wczesnym dzieciństwie
i oznacza zastępowanie jednych
przedmiotów przez inne.



Dziecko nie naśladuje rzeczywistości,
ale asymiluje świat do swojej
reprezentacji rzeczywistości 

przedstawia w zabawie to, co o
rzeczywistości wie.

Zabawa symboliczna



W okresie do 4 r.ż. Dziecko dokonuje
projekcji symbolicznych schematów
na nowe obiekty. Czyni to w formie
reprodukcji własnych działań na niby
(udaje płacz misia) lub zapożyczenia
działań obserwowanych (naśladuje
zaobserwowane czynności).

Zabawa symboliczna



Występują proste identyfikacje 1
obiektu na drugi (np. kota z
klockiem),



Zastępuje rzeczywiste sceny
wyobrażonymi (np. przygotowanie na
niby kąpieli dla lalki).

Zabawa symboliczna



W okresie 4-7 r.ż. Zabawa
symboliczna staje się uporządkowana



Dziecko w trakcie zabawy buduje w
wyobraźni własne światy (dom, sklep,
miasto, kraina), poznaje wiele ról
społecznych (mama, lekarz,
konduktor).

Rysunek



Łączy w sobie ikoniczne i symboliczne
aspekty oznaczania



Trend rozwojowy prowadzi od bazgroli
do symboli graficznych

Rysunek



Początkowo bazgroły dziecka mają

charakter nieprzedstawiający i są

wynikiem pozostawiania śladów

ołówka na papierze.



O bazgrołach przedstawiających

można mówić wtedy, gdy dziecko

potrafi rysować proste kształty

geometryczne i ich kombinacje oraz

traktować je jako graficzne symbole.

Rysunek



W tym okresie ogólną funkcję
symboliczną pełni głowonóg 

kombinacja okręgu i linii prostych
(dziecko przedstawia tak zarówno
ludzi, jak i zwierzęta).

Rysunek



Na okres przedszkolny przypada rozwój
symbolicznego przedstawiania
rzeczywistości w postaci rysunku.



Jest to okres ideoplastyki = okres schematu
= okres realizmu intelektualnego  dziecko

odkrywa typowe formy graficzne służące do
przedstawiania reprezentantów danej
kategorii, np. człowieka, drzewa, domu.

Rysunek



Rysunki wyrażają wiedzę dziecka o
rzeczywistości  dziecko rysuje to, co

wie, ignorując granice świata
wizualnego (przejrzystość rysunku)
oraz dokonuje przekształceń obiektów
trójwymiarowych, by przedstawić je
na dwuwymiarowej płaszczyźnie.

Rysunek



Rysunki dziecięce charakteryzuje
pasowe lub topologiczne
uporządkowanie przestrzeni.



Dziecko zaznacza subiektywny
stosunek do rysowanych obiektów, co
znajduje wyraz w afektywnych
przekształceniach (np. mama większa
od taty, zamazana cała czarownica)

a)

Głowonóg

(4,3lata)

b)

Schemat czł prosty

(4,5lata)

c)

Schemat czł złożony

(5lat)

d)

Poziome uporządkowanie

przestrzeni

(6lat)

e)

Rys. topologiczny

(9,7lat)

f)

Rys. perspektywiczny

(10,7 lat)

Rysunek



W następnych okresach rozwojowych

schemat zostaje wzbogacony o coraz więcej

elementów, a przestrzeń przedstawiana jest

perspektywicznie.



Starsze dzieci odrysowują znaną im

rzeczywistość



Rysunki dorastających cechuje dążenie do

naśladowania natury i powolna rezygnacja z

indywidualizmu na rzecz wierności

odtworzenia oraz łączenie wiedzy o

rzeczywistości i konwencji kulturowej.

Rysunek



W przejściu od intelektualnego
realizmu (rysuje to, co wie) do
wizualnego realizmu (rysuje to, co
widzi) dzieci napotykają wiele
problemów, z których najpoważniejszy
to przedstawianie 3-wymiarowych
przestrzeni na 2-wymiarowej kartce
papieru.

Rysunek



Do momentu, w których dziecko może
przedstawić perspektywę graficznie, rozwój
rysunku postępuje wraz z rozwojem
umysłowym, rysunek zaś może być
używany jako narzędzie badania rozwoju
umysłowego.



Po tym okresie poziom rysowania nie
odpowiada już poziomowi rozwoju
inteligencji, a zależy od indywidualnych
uzdolnień jednostki.

Dziecięce teorie umysłu



Są to spójne koncepcje, czy teorie
przyczynowo-wyjaśniające, które
dzieciom w wieku przedszkolnym
pozwalają przewidywać i wyjaśniać
zachowania innych osób poprzez
odnoszenie się do nieobserwowalnych
stanów umysłu, np. pragnienia,
emocje, wrażenia, przekonania

Dziecięce teorie umysłu



Miedzy 4-5r.ż., kiedy dziecko buduje teorię
umysłu, rozwija się reprezentacyjny model
umysłu

Dziecięce teorie umysłu



Wiedza dziecka o umyśle, jego
funkcjonowaniu oraz o relacji między
rzeczywistością a umysłem powstaje
stopniowo.

Dziecięce teorie umysłu



3-latki są przekonane, że rzeczy i
zdarzenia są bezpośrednio
odzwierciedlone przez umysł



Zachodzi poznawcze połączenie
między realnie istniejącymi rzeczami i
sytuacjami a umysłem

Dziecięce teorie umysłu



Moment przełomowy w rozwoju dziecięcych

teorii umysłu przypada na 5 r.ż., kiedy

dziecko zaczyna odróżniać własne (i innych

osób) przekonania na temat rzeczywistości.



Poznaje, że poszczególne osoby mogą mieć

odmienne zdania na ten sam temat



Dostrzega, że sądy na jakiś temat mogą

być prawdziwe lub fałszywe



Dlatego rozumie dopiero teraz kłamstwa,

żarty i metafory

Rozwój umysłowy



Umysłowy rozwój dziecka w wieku
przedszkolnym wyznaczają

1.

Osiągnięcia w zakresie czynności
umysłowych (szeregowanie,
klasyfikowanie)

2.

Zmiany w rodzaju i treści obrazów
umysłowych

3.

Pojawienie się niezmienników

Rozwój umysłowy - szeregowanie



Szeregowanie – czynność polegająca
na wykrywaniu różnic między
obiektami



Już pod koniec wczesnego dzieciństwa
dziecko potrafi zestawiać obok siebie
obiekty tej samej klasy, różniące się
rozmiarem (np. mała i duża lalka 

tworzy małe szeregi).

Rozwój umysłowy - szeregowanie



Starsze dzieci szeregują w sposób
empiryczny  układają metoda prób i

błędów wzrastający / malejący szereg z
podanych elementów.



Na tym etapie rozwoju dziecko obejmuje
uwagą tylko sąsiadujące ze sobą elementy,
ustala relację większości / mniejszości w
jednym kierunku, a osiągnięty rezultat nie
podlega modyfikacji

Rozwój umysłowy - szeregowanie



Doskonalsza forma to szeregowanie

systematyczne  ok. 6 r. ż.



Jest to przyjęcie pewnej strategii

postępowania:

1.

Wybierania zawsze największego /

najmniejszego elementu z zestawu

2.

Ustalanie relacji mniejszości / większości w

obu kierunkach

3.

Możliwość transformowania szeregu przez

wprowadzanie nowych elementów

Rozwój umysłowy - klasyfikowanie



Polega na grupowaniu przedmiotów
na podstawie podobieństwa



Jest to czynność trudniejsza i pojawia
się nieco później w rozwoju

Rozwój umysłowy - klasyfikowanie



Czynność klasyfikowania przekształca się w
okresie przedoperacyjnym z tworzenia
zbiorów figuratywnych, poprzez
klasyfikowanie empiryczne, w
klasyfikowanie hierarchiczne.



Zbiory figuratywne świadczą o zdolności do
odtwarzania układów znanych z
doświadczenia, których podstawą jest
bliskość przestrzenna lub funkcja użytkowa

Rozwój umysłowy - klasyfikowanie



Tworząc zbiory niefiguratywne, dzieci

1.

kierują się jednym, obiektywnym
kryterium, np. kolor, kształt.

2.

Wyodrębniają w zbiorze podzbiory i
porównują je ilościowo



Z czasem potrafią brać pod uwagę
kilka kryteriów klasyfikowania
równocześnie.

Rozwój umysłowy - klasyfikowanie



Przechodząc do okresu operacyjnego,
dziecko zdolne jest dokonać
klasyfikacji hierarchicznej  potrafi

stosować kilka kryteriów, porównywać
podzbiory, a także podzbiór ze
zbiorem, posługiwać się
kwantyfikatorami logicznymi
(„wszystkie”, „niektóre”)

Rozwój umysłowy - klasyfikowanie



Umiejętność klasyfikowania wiąże się
z budowaniem naturalnych kategorii
semantycznych



Człowiek tworzy układy podobnych
obiektów poprzez przyrównywanie ich
do prototypu



Prototyp to reprezentatywny
przykład kategorii

Rozwój umysłowy - klasyfikowanie



Dzieci wcześnie rozpoznają
prototypowe przykłady i przyswajają
ich nazwy



3-latki zdolne są do sortowania
przykładów poziomu podstawowego,
który odznacza się wysoką spójnością



Przykłady tego poziomu: 

Rozwój umysłowy - klasyfikowanie



Przykłady tego poziomu:

1.

Mają wiele cech wspólnych

2.

Nazwy tych przykładów są proste,
krótkie i występują w języku
potocznym

3.

Są wcześnie używane w kontaktach
dorosłych z ludźmi, np. dom, pies,
jabłko

Rozwój umysłowy - klasyfikowanie



Trudność sprawia 3-latkom
sortowanie przykładów w terminach
poziomych

1.

Górnego  nazwy nadrzędne, np.

budowla, zwierzę, owoc

2.

Dolnego  nazwy specjalistyczne,

np. dworek, seter, antonówka

Rozwój umysłowy - klasyfikowanie



Kategorie percepcyjne i konceptualne:

1.

Percepcyjne  oparte są na percepcyjnym

podobieństwie między obiektami i
włączają wiedzę o tym, jak coś robić, czyli
wiedzę proceduralną, która posługiwanie
się wymaga wyjaśnienia

Rozwój umysłowy - klasyfikowanie

2. Konceptualne  wymaga wiedzy

dostępnej świadomemu myśleniu,
wiedzy dot. tego, jakie rzeczy są
podobne, czyli wiedzy deklaratywnej



Oba typy kategoryzacji mogą
występować już we czesnym
dzieciństwie

Rozwój umysłowy – obraz umysłowy



Obraz umysłowy – pewna forma kopii
rzeczywistości, która:

1.

Wywodzi się z naśladownictwa
odróżnicowego (występującego pod
nieobecność wzoru)

2.

Ujmuje jedynie pewne
charakterystyki obiektu

3.

Ma charakter symboliczny

Rozwój umysłowy – obraz umysłowy



Obrazy umysłowe mają

zindywidualizowany charakter:



Na zewnątrz wyrażane są za

pośrednictwem gestów, przedmiotów

zastępczych, rysunku, języka



Ich rozwój rozpoczyna się pod koniec

2 r.ż.



Intensywność zmiany przypadają na

okres wyobrażeń przedoperacyjnych

Rozwój umysłowy – obraz umysłowy



Kierunek rozwoju prowadzi do:

1.

Obrazów reprodukcyjnych

(spostrzeganych uprzednio obiektów)

2.

Antycypacyjnych (przewidywanych na

podstawie doświadczenia)

3.

Statycznych (obrazy wyglądów)

4.

Kinetycznych (obrazy ruchów)

5.

Transformacyjnych (obrazy

przekształceń)

Rozwój umysłowy – obraz umysłowy



Pod koniec średniego okresu
dzieciństwa dziecko zaczyna rozumieć
zasadę zachowania stałości 

odkrywa, że jakaś cecha obiektu
(przedmiotu, zbioru) nie ulega
zmianie przy jednoczesnej modyfikacji
innych cech

Rozwój umysłowy – obraz umysłowy



Uchwycenie niezmienności dot.
początkowo jedynie wartości
nieciągłych (ilość – 6r.ż.), dopiero
później dziecko opanowuje
niezmienność wartości ciągłych (masa
– 8 r.ż., ciężar – 9 r.ż., objętość – 11
r.ż.).

Rozwój umysłowy – obraz umysłowy



Opanowanie niezmienników zachodzi w
stałej kolejności i wiąże się z
przechodzeniem na coraz wyższy poziom
rozwoju



Im głębsze upośledzenie umysłowe dziecka,
tym trudniejsze staje się dla niego
opanowanie niezmienników położonych
coraz wyżej na drabinie rozwojowej (ilość,
masa, ciężar, objętość)

Rozwój umysłowy – obraz umysłowy



Opanowanie niezmienników jest
warunkiem rozwoju myślenia
operacyjnego, ponieważ zapewnia
odwracalność czynności umysłowych

Rozwój umysłowy – rozwój emocjonalny



Między 2 a 6r.ż. dziecko:

1.

Coraz lepiej rozumie emocje własne i

innych osób

2.

Nabiera zdolności regulowania

ekspresji emocji

3.

Nabywa umiejętności zaradczych,

które pozwalają mu kształtować

pozyt. kontakty z dorosłymi i

rówieśnikami

Rozwój umysłowy – rozwój emocjonalny



Młodsze dzieci przedszkolne potrafią:

1.

Właściwie ocenić przyczyny podstawowych
reakcji emocjonalnych

2.

Skłonne są zwracać uwagę raczej na zewn
czynniki wywołujące emocje, niż na wewn
(z wiekiem mają jest odwrotnie)

3.

Potrafią na podst zewn przejawów emocji
(mimika, ruchy, mowa) przewidzieć zach
rówieśnika w zabawie

Rozwój umysłowy – rozwój emocjonalny



Zmiany warunków wzbudzających
emocje przynoszą zmiany w sposobie
przeżywania emocji i ich wyrażania



Obok przejawów fizjologicznych
(czerwienienie się, pocenie)
obserwuje się wiele ruchowych
przejawów emocji (klaskanie,
podskakiwanie)

Rozwój umysłowy – rozwój
emocjonalny



Pod wpływem oddziaływań społ. następuje
ograniczenie ekspresji emocji  przede

wszystkim hamowanie przejawów emocji
negat (gniewu, strachu)

Rozwój umysłowy – rozwój emocjonalny



Wskazówki dorosłych:

1.

Służą kulturowej kontroli emocji

2.

Przyczyniają się do kształtowania
pozytywnych relacji dziecka z innymi
osobami

Rozwój umysłowy – rozwój emocjonalny



Pod koniec wczesnego dzieciństwa
(2,3 r.ż.)pojawiają się emocje:

1.

Duma

2.

Wstyd

3.

Zazdrość

4.

Zakłopotanie

Rozwój umysłowy – rozwój emocjonalny



Powstają one wskutek tych kontaktów
z otoczeniem, które są istotne dla
samooceny i oceny dokonywanej
przez innych



W miarę jak dzieci stają się świadome
znaczenia sukcesu i porażki, cierpią w
wyniku niekorzystnych dla siebie
porównań z innymi

Rozwój umysłowy – rozwój emocjonalny



Kształtowanie się u dzieci
wyznaczników dobrego zach.
powoduje, że obecność innych
przestaje być konieczna do
wystąpienia emocji poczucia winy,
które pojawia się przy odniesieniu
własnego zach. do norm moralnych

Rozwój umysłowy – rozwój emocjonalny



Rozwój obrazu własnej osoby, a
zwłaszcza osobistych ideałów, wpływa
na rozwój poczucia wstydu

Rozwój umysłowy – rozwój emocjonalny



Od 2 r.ż. zaznacza się wyraźny wzrost
zdolności i skłonności do mówienia o
emocjach oraz do refleksji nad nimi



Dzięki temu dzieci mogą dzielić się
swymi doświadczeniami i pozostawać
w intymnych kontaktach z innymi
osobami

Rozwój umysłowy – rozwój emocjonalny



Dzieci nabywają umiejętności
zaradczych, które pozwalają im
manipulować zachowaniami i uczuciami
innych osób poprzez wyrażanie
własnych emocji, np. przytulanie się

Rozwój umysłowy – rozwój emocjonalny



Między 2 a 4 r.ż. Dzieci nabierają
biegłości w:

1.

Pocieszaniu innych

2.

Droczeniu się

3.

Żartowaniu z innymi

Rozwój umysłowy – rozwój emocjonalny



Małe dzieci są także zdolne do:

1.

Dzielenia wspólnych przeżyć

2.

Pomagania, gdy dostrzegą kogoś w
kłopocie

Rozwój umysłowy – rozwój emocjonalny



Zdolność do empatii zależy od

1.

poziomu rozwoju poznawczego

2.

poziomu rozwoju językowego dziecka

3.

od jego doświadczeń

Rozwój umysłowy – rozwój emocjonalny



Dzieci rodziców empatycznych
reagują z troską na zmartwienia
innych ludzi



Dzieci karane wykazują mniej zach.
empatycznych, natomiast często
reagują gniewem, lękiem, atakiem fiz

Rozwój umysłowy – rozwój społeczny



Umiejętności społeczne dzieci w
średnim dzieciństwie wzrastają w
miarę rozwoju:

1.

świadomości i umiejętności
komunikacyjnych

2.

rozumienia uczuć i sposobu myślenia
innych osób

Rozwój umysłowy – rozwój społeczny



Widać to najwyraźniej w zabawach z
rówieśnikami, w których dzieci nabywają
specyficznych doświadczeń, jakich nie
mogłyby zdobyć inaczej

1.

Wchodzą w równoważne interakcje z
rówieśnikami

2.

Podejmują odpowiedzialną współpracę

3.

Wspólnie ustalają cele zabaw

4.

Nawiązują przyjaźnie

Rozwój umysłowy – rozwój społeczny



Kontakty społeczne w zabawie
przyjmują różną postać:



Od zabaw samotnych (gdzie
dziecko jeszcze nie przejawia
aktywności społecznej)



Poprzez zabawy równoległe (oparte
na naśladownictwie rówieśników)



Do społecznych form zabawy

Rozwój umysłowy – rozwój społeczny



Zabawy społeczne mają postać:

1.

Zabaw wspólnych (poszczególne
dzieci odgrywają swoje role)

2.

Następnie zabaw zespołowych
(wyraźny jest wspólny cel działania)

Rozwój umysłowy – rozwój społeczny



Wszystkie wymienione formy

koegzystują w wieku przedszkolnym

dziecka:

1.

Zabawy samotne – najczęściej

występują w grupie 3 i 4-latków

2.

Zabawy samotne i równoległe

stabilizują się w wieku 3-6 lat

3.

5-latki częściej podejmują społeczne

formy zabawy

Rozwój umysłowy – rozwój społeczny



Rozwój społeczny wspierają zabawy

w udawanie, w których dzieci:

1.

Odgrywają różne przeżycia

2.

Odpowiadają na uczucia innych ludzi

3.

Uczą się współpracować, negocjować

4.

Poznają role społeczne i zasady

postępowania związane z pewnymi

syt. społ., np. kupowanie, wizyta u

lekarza, podróż

Rozwój umysłowy – rozwój społeczny



W wieku przedszkolnym nawiązują się
przyjaźnie, które nie są jeszcze trwałe
i nie opierają się na wspólnym
działaniu.



Dla dzieci przyjaźń to relacja oparta
na przyjemnej zabawie i dzieleniu się
zabawkami

Rozwój umysłowy – rozwój społeczny



Badania wskazują, że dzieci, które się
przyjaźnią:

1.

są wobec siebie bardziej
ekspresywne

2.

patrzą na siebie

3.

rozmawiają ze sobą

Późne dzieciństwo – 7-11 lat



W późnym dzieciństwie następuje



Przejście na wyższy, operacyjny
poziom myślenia



Dziecko potrafi kierować się zasadami
przyjętymi przez grupę, której jest
członkiem



Tworzy zróżnicowany, a jednocześnie
uporządkowany obraz własnej osoby

Późne dzieciństwo – rozwój poznawczy



Aktywność dziecka staje się:

1.

Dowolna

2.

Selektywna

3.

Systematyczna

Późne dzieciństwo – rozwój poznawczy



Dziecko w tym okresie potrafi:

1.

Dowolnie koncentrować swoją uwagę

i obejmować nią więcej elementów

(3-6), niż w poprzednim okresie

2.

Dowolnie zapamiętywać oraz

stosować różne zabiegi ułatwiające

przyswajanie i zapamiętywanie

materiału (strategie pamięciowe, np.

powtarzanie)

Późne dzieciństwo – rozwój poznawczy



Pod wpływem doświadczeń w uczeniu
się zaznacza się refleksja dziecka nad
własnymi procesami poznawczymi 

rozwija się m.in. metapamięć –
wiedza o własnej pamięci

Późne dzieciństwo – rozwój poznawczy



Pojawia się nowa postać czynności
umysłowych = operacje konkretne.
Są one:

1.

Zinterioryzowane – ich materiałem
są obrazy umysłowe wyrażane na
zewnątrz przez symboliczne
zastępniki, np. liczmany

Późne dzieciństwo – rozwój poznawczy

1.

Ghj

2.

Zintegrowane – proste czynności
umysłowe (dodawanie, odejmowanie,
mnożenie, dzielenie) dot. relacji między
obiektami i tworzą układy złożone z
czynności jednego rodzaju

3.

Odwracalne – dzięki opanowaniu
niezmienników możliwa jest odwracalność
czynności umysłowych na zasadzie prostej
odwracalności (negacja) lub wzajemności
(A na lewo od B; B na prawo od A)

Późne dzieciństwo – rozwój poznawczy



Operacje konkretne występują w
rozwiązywaniu zadań, które zawierają pełne
informacje



Są one ograniczone pod względem treści,
ponieważ nabycie umiejętności
prowadzenia operacji na materiale jednego
rodzaju (dodawanie liczby obiektów) nie
zapewnia przeniesienia tej umiejętności na
inne treści (dodawanie kilogramów)

Późne dzieciństwo – rozwój poznawczy



Operacje konkretne są również
ograniczone pod wzgl. formy, co
oznacza brak możliwości
formułowania na ich podst. praw,
zasad, reguł.

Późne dzieciństwo – rozwój moralny



Poznanie moralnego rozwoju dziecka
odnosi się do rozważenia jego
stosunku do wymogów społecznych,
występujących w formie nakazów,
zakazów oraz norm społecznych.



Ważne są tu:

1.

Rzeczywiste zach. się dzieci

2.

Oceny zach. moralnych

Późne dzieciństwo – rozwój moralny



Rozwój moralny ma charakter sekwencyjny

 zmiany w zakresie rozumowania

moralnego zachodzą:

1.

według stałej kolejności

2.

bez możliwości pominięcia jakiegoś stadium

3.

zmiany wcześniejsze nie tylko wpływają na

te, które są później, ale także zmiany

późniejsze przeorganizowują struktury

charakterystyczne dla stadiów

wcześniejszych

Późne dzieciństwo – rozwój moralny



W okresie między 2 a 5r.ż. dziecko nie
jest zdolne do rozumowania cudzych
stanów psych., innym osobom
przypisuje stany własne

Późne dzieciństwo – rozwój moralny



Zachachowanie dziecka, związane z
podporządkowaniem się regułom
narzuconym przez dorosłych, jest
uwarunkowane dążeniem do
osiągnięcia własnych celów i
uniknięcia kary, z czym wiąże się
doznawanie zadowolenia lub zawodu



Nie występuje poczucie winy

Późne dzieciństwo – rozwój moralny



Ta faza nazywa się fazą
egocetryczną  odniesieniem do

ocen moralnych dziecka są jego
własne cele i osiągnięcia

Późne dzieciństwo – rozwój moralny



Moralność tego okresu sprowadza się
do ujmowania sytuacji w kategoriach
bezpośrednio spostrzeganych i
doświadczeniach potrzeb, pragnień,
zainteresowań konkretnej jednostki

Późne dzieciństwo – rozwój moralny



Z czasem dziecko zaczyna
zachowywać się tak, aby uzyskać
aprobatę innych ludzi, wzbudzić w
nich pozytywne doznania 

Późne dzieciństwo – rozwój moralny

1.

Zach. się konformistycznie

2.

Chce być grzecznym dzieckiem

3.

Jeśli postępuje niezgodnie z regułami,
jest świadome, że sprzeniewierzyło
się czyimś oczekiwaniom i ma
poczucie winy

4.

Godzi się z tym, że za
nieprzestrzeganie zasad grozi kara

Późne dzieciństwo – rozwój moralny



Zgodnie z dziecięcym realizmem
moralnym, kara powinna być
proporcjonalna do materialnej
wielkości szkody związanej z
wykroczeniem, bez wzgl. na intencje
sprawcy czynu

Późne dzieciństwo – rozwój moralny



Dla późnego dzieciństwa

charakterystyczne jest kierowanie się

normami grupy



Zdolność do spostrzegania i

rozumienia cudzych stanów psych.

skłania dziecko do uznania, że słuszne

jest to, co łączy się z równą wymianą i

prowadzi do wzajemnej korzyści

Późne dzieciństwo – rozwój moralny



Jednak traktowanie zasad jako
zewnętrznych (choć niekoniecznie
pochodzących od dorosłych) skłania
dziecko do przyjęcia postawy
wyrażającej moralny pryncypializm
 dobre jest to, co względnie zgodne

z literą prawa, niezależnie od
konieczności

Późne dzieciństwo – rozwój moralny



Okres dzieciństwa kończy się wejściem na
poziom konwencjonalny w rozwoju
moralnym  dziecko, przyjmując

perspektywę własną:

1.

Uwzględnia perspektywy innych ludzi

2.

Okazuje zainteresowanie i troskę o innych

3.

Stara się utrzymać dobre stosunki z innymi


Późne dzieciństwo – rozwój moralny

1.

G

2.

G

3.

G

4.

Uważa, że słuszne jest czynienie tego,

czego oczekuje się od osób pełniących

określone role społeczne – w rodzinie, w

szkole

5.

Dąży do zgodności z tym, co ogólnie

przyjęte i oczekiwane w grupie, której jest

członkiem

6.

Zaczyna oceniać zach. innych z punktu

widzenia intencji ich działania



Przyjmując reguły grupy w działaniu i

ocenianiu zach innych, wchodzi w okres

moralności autonomicznej

Późne dzieciństwo – rozwój społeczny



W okresie późnego dzieciństwa
dziecko staje się członkiem formalnej
grupy – klasa szkolna



Nawiązywanie kontaktów w grupie i
znalezienie w niej swojego miejsca
zależy od:

1.

Umiejętności komunikacyjnych

2.

Orientacji w zach. innych

Późne dzieciństwo – rozwój społeczny



Może to być pozycja dziecka:

1.

Popularnego – wybieranego do wspólnych

zabaw, lubianego

2.

Odrzuconego – z którym nikt z grupy nie

chce wchodzić w kontakt

3.

Kontrowersyjnego – które przez jednych

jest bardzo lubiane, przez innych

odrzucane

4.

Lekceważonego – z którym nie chętnie

wchodzi się w kontakt

5.

Nie wyróżniającego się – które jest

niezauważane

Późne dzieciństwo – rozwój społeczny



Zajmowane pozycje cechuje brak
trwałości



Trwała jest jedynie pozycja dziecka
odrzuconego

Późne dzieciństwo – rozwój społeczny



Pozycję dziecka odrzuconego
zajmują często dzieci, które:

1.

Rzadko rozmawiają z innymi

2.

Często wzniecają bójki i kłótnie

3.

Unikają udziału w działaniach
wymagających współpracy

Późne dzieciństwo – rozwój społeczny



Przyjaźnie dzieci w oparte są na
wzajemnych zaufaniu i udzielaniu sobie
nawzajem pomocy



Przyjacielem jest dziecko ze wzgl. na swoje
cechy, a nie posiadane przedmioty czy
uczestniczenie w zabawie



Pod koniec tego okresu przyjaźń staje się
trwałą relacją, opartą na wspólnocie
zainteresowań i podobieństwie cech
osobowości

Późne dzieciństwo – rozwój O



W ciągu pierwszych lat życia dziecka
kształtują się podstawy jego osobo. i
to one sposób decydują o dalszym
rozwoju



Niektóre właściwości zaznaczają się
bardzo wcześnie i są stosunkowo
trwałe, inne podlegają ciągłym
zmianom

Późne dzieciństwo – rozwój O



Na początku możemy zauważyć
ogólny napęd psychoruchowy, żywość
lub powolność ruchów i r-i dziecka

Późne dzieciństwo – rozwój O



W wieku poniemowlęcym dzieci przejawiają

także zaczątkowe cechy woli i charakteru



W syst. zdobywania upragnionego

przedmiotu, którym towarzyszy

pokonywanie przeszkód, można

obserwować wytrwałość dziecka, upór,

gwałtowność jego r-i



Zaznaczają się wyraźne przejawy

powściągania, które umożliwiają rozwój

celowych ruchów i właściwego reagowania

na zakazy słowne

Późne dzieciństwo – rozwój O



Na wiek przedszkolny przypada
kształtowanie się struktury O – pewne
cechy utrwalają się (zwykle dodatnie),
inne ulegają osłabieniu (zwykle
ujemne)

Późne dzieciństwo – rozwój O



Procesy te zachodzą pod wpływem

swobodnych działań dziecka, jak i

ukierunkowujących kontaktów z

dorosłymi



W rezultacie kształtują się:

1.

Podstawowe nawyki (np. mycie rąk

przed jedzeniem)

2.

Sposoby zach. się (np.

nieprzerywanie, gdy ktoś mówi)

Późne dzieciństwo – rozwój O



Na podstawie trwałych oczekiwać
dziecka oraz odczuwania przez nie
braku, gdy nie mogą być one
spełnione, kształtują się podstawowe
potrzeby psychiczne (bezpieczeństwa,
miłości, przynależności, uznania i
osiągnięć)

Późne dzieciństwo – rozwój O



Zmiany rozwojowe dotyczą

1.

Sposobu i środków sposobu zaspakajania

potrzeb

2.

Stopniowemu zwiększaniu się tolerancji na

ich zaspokojenie

3.

Przejmowania sposobów zaspokajania

potrzeb przejętych w danej grupie

społecznej

4.

Zwiększania roli własnej aktywności w

zaspokajaniu potrzeb

5.

Coraz większe zaznaczanie się

indywidualności w tym względzie

Późne dzieciństwo – rozwój O



W późnym dzieciństwie ujawnia się
rozwój zainteresowań – jako wzgl.
trwałych dążeń do poznania
otaczającego świata, przybierających
postać ukierunkowanej aktywności
poznawczej o określonym nasileniu i
przejawiającym się selektywnym
stosunkiem do otaczających zjawisk

Późne dzieciństwo – rozwój O



Kalendarz rozwoju zainteresowań:

1.

Niemowlęta są zaciekawione obiektami
nowymi i pozostającymi w ruchu

2.

Potem ich zaciekawienie przenosi się na
słowa, sformułowania, sposób mówienia

3.

Dzieci przedszkolne przejawiają czasowe
zainteresowania różnymi formami zabaw i
zabawkami 

Późne dzieciństwo – rozwój O

1.

I

2.

I

3.

I

4.

U uczniów klas młodszych przejawiają

się czasowe zainteresowania

sportem, zabawami ruchowymi,

recyptywnymi (np. oglądanie tv),

czytaniem

5.

Jedynie dzieci z klasy I interesują się

szkołą - W następnych klasach

zainteresowania wyraźnie się

obniżają

Późne dzieciństwo – rozwój O



Ogólnie rozwój zainteresowań zależy
od:

1.

Płci

2.

Zdolności

3.

środowiska społecznego

4.

oddziaływania szkoły

Późne dzieciństwo – rozwój O



Trzonem O jest obraz samego siebie



Dziecko kształtuje swój obraz pod
wpływem:

1.

Własnej aktywności

2.

Opinii dorosłych

3.

Porównywania się z innymi

Okres dorastania



Okres dorastania jest bardzo
zróżnicowany interindywidualnie i
trudno wyznaczyć granice odnoszące
się do wszystkich jednostek w każdej
kulturze



Dla porządku przyjęto granice 11-18
lat

Okres dorastania



Początek tego okresy wyznaczają
zmiany natury anatomiczno-
fizjologicznej, zachodzące w
organizmie



Fazę tą kończy osiągnięcie
biologicznej dojrzałości – zdolność
dawania życia

Okres dorastania



Na ten proces składają się 2 fazy:

1.

Faza pokwitania / pubertalna

2.

Faza zmian z sferze psych, przede

wszystkim w obrazie własnej osoby 

zakończenie tej fazy wiąże się z

osiągnięciem dojrzałości psych:

zdolności decydowania o sobie,
odkryciem sensu własnego istnienia
odnalezieniem własnej tożsamości

Okres dorastania



Przebieg i obraz okresu dojrzewania
zależą od kontekstu społeczno-
ekonomicznego



Tylko niektóre symptomy dojrzewania
występują powszechnie



Jest to etap wielorakich transformacji

Dorastanie – dojrzewanie biologiczne



W fazie pokwitania pojawiają się
pierwszo- i drugorzędne cechy
płciowe



U obu osób obserwujemy skok
pokwitaniowy = szybki wzrost ciała
 dziewczyny przechodzą go

szybciej, krócej i wcześniej

Dorastanie – dojrzewanie biologiczne



Zmiany w budowie ciała postępują od

dolnych części ku górnym i od

położonych najdalej ku najbliższej osi

ciała.



Zmiany w dojrzewaniu fizycznym

zależne są od czynników

socjoekonomicznych  większą

podatność w tym zakresie obserwuje

się u ch niż u dz

Dorastanie – rozwój motoryczny



Okres dojrzewania prowadzi do:

1.

Zakończenia naturalnego rozwoju

ruchowego, uwarunkowanego prawami

natury

2.

Ostatecznego zróżnicowania typu

motorycznego w zależności od płci

3.

Ukształtowania się indywidualnego stylu

ruchowego

4.

Ukształtowania się indywidualnego modelu

aktywności ruchowej

Dorastanie – rozwój motoryczny



Na początku dojrzewania
jest destrukturalizacja
uprzednio ukształtowanej i
doprowadzonej do swoistej
doskonałości motoryki
dziecięcej

Dorastanie – rozwój motoryczny



Efektem tego procesu jest
pogorszenie się motoryczności:

1.

Zanika lekkość i harmonia ruchów

2.

Pojawia się ociężałość

3.

Zmniejsza się tempo ruchów, ich
płynność i elastyczność

4.

Zmniejsza się stabilność osiągnięć
ruchowych

Dorastanie – rozwój motoryczny



Zaznacza się nadpobudliwość ruchowa



Obserwuje się występowanie bezwiednych
przyruchów



Zmniejsza się precyzja ruchów



Pogarsza się zdolność uczenia się ruchów
złożonych



Ruchy stają się niezgrabne, co często
powoduje do rezygnacji z aktywności
ruchowej

Dorastanie – rozwój motoryczny



Następnie na nowo dokonuje się

strukturalizacja motoryczność 

zróżnicowana według płci i

zindywidualizowana



Powraca płynność, dynamika i dokładność

ruchów



Ujawnia się umiejętność antycypowania

ruchów



Wzrasta zdolność tworzenia nowych

kombinacji i kompozycji ruchowych



Wzrasta zdolność uczenia się ruchów

złożonych

Dorastanie – rozwój motoryczny



Zaznacza się wyraźnie dymorfizm
płciowy w rozwoju motorycznym:



Ruchy dz. są bardziej płynne,
elastyczne i precyzyjne



U ch. zaznacza się wzrost siły

Dorastanie – rozwój motoryczny



Duży wpływ ma wykonywanie ćwiczeń
fiz  dzieci uprawiające sporty

przechodzą pokwitanie łagodniej

Dorastanie – rozwój psychoseksualny



Na podłożu dojrzewania płciowego
rozwija się potrzeba seksualna – stan
ogólnego pobudzenia, z czasem
przyjmuje formę dążenia ku sobie płci
przeciwnej



Potrzeba jest
większa u ch.
niż u dz.

Dorastanie – rozwój psychoseksualny



Rozwijają się intymne przyjaźnie
miedzy rówieśnikami tej samej płci



Dobierają się na zasadzie
podobieństwa psych.



Zarówno ch jak i dz kierują uczucia ku
osobom dorosłym tej samej płci 

zjawisko to przyjmuje formę adoracji u
dz i postać kultu bohatera u ch

Dorastanie – rozwój psychoseksualny



Popęd seksualny realizowany jest
przez masturbację  częściej u ch

(90%) niż u dz (40%)



Następnym etapem jest gwałtowne
obdarzenie uczuciem, zwykle na
krótko, rówieśnika płci odmiennej



Są to tematy najczęstszych rozmów
przyjaciół tej samej płci

Dorastanie – rozwój psychoseksualny



W drugiej fazie dorastania rozluźniają
się związki z osobami tej samej płci, a
tworzą się przyjaźnie heteroseksualne



Dz wybierają przyjaciół na zasadzie
podobieństwa psych, ch podobnie, ale
duże znaczenie mają atrybuty
fizyczne dz

Dorastanie – rozwój psychoseksualny



Pojawia się pierwsza postać miłości –
miłość szczenięca – dla której
ważniejsze jest samo kochanie niż
obiekt uczuć



Potem jest miłość romantyczna –
która prowadzi do idealizowania
osoby obdarzonej uczuciem

Dorastanie – rozwój psychoseksualny



Formą aktywności seksualnej w
kontaktach rówieśników płci
przeciwnej jest necking (pieszczoty
miłosne górnej części ciała) i petting
(narządy płciowe  prowadzący do

orgazmu)

Dorastanie – zmiany poznawcze



Myślenie przyjmuje postać operacji
formalnych  dot. relacji między

relacjami, np. implikacja wyrażająca
związek między możliwą przesłanką i
koniecznym skutkiem (np. jeśli
czytasz tekst uważnie, to potrafisz
odpowiedzieć na pytania kontrolne)

Dorastanie – zmiany poznawcze



Możliwe staje się rozumowanie
dedukcyjne  polega na

przechodzeniu od ogólnych
sformułowań do ich zastosowania w
konkretnych sytuacjach

Dorastanie – zmiany poznawcze



Okres dorastania kończy długą drogę
dochodzenia do wiedzy pełnej,
uporządkowanej i logicznej

Dorastanie – zmiany poznawcze



Rozwój operacji formalnych prowadzi

do pojawienia się takich właściwości

myślenia dorastających, jak:

1.

Refleksyjność

2.

Krytycyzm

3.

Metaforyczne ujmowanie zdarzeń

4.

Niezależność sądów od sądów innych

osób

5.

Formułowanie własnych opinii

Dorastanie – zmiany poznawcze



Intensywnie rozwija się wyobraźnia, co

znajduje odzwierciedlenie w pomysłowości

młodzieży, w jej marzeniach i twórczości



Dorastających cechuje:

1.

Tendencja do oryginalnego ujmowania

zjawisk

2.

Łatwość przyjmowania rozmaitych nowości

(też technicznych)

3.

Spontaniczne racjonalizatorskie pomysły,

ułatwiające życie na co dzień

Dorastanie – zmiany poznawcze



Twórczość młodzieży jest zjawiskiem

powszechnym, występuje najczęściej w

formie:

1.

Pisania pamiętników

2.

Listów

3.

Wierszy

4.

Piosenek

5.

Opowiadań



Większość tych wytworów cechuje często

przesadny, pretensjonalny styl i treść –

ważna zwykle jedynie dla autorów

Dorastanie – zmiany poznawcze



Większą aktywność w zakresie
twórczości werbalnej, także w formie
społecznej (np. redagowanie gazetki
szkolnej) przejawiają dz

Dorastanie – zmiany poznawcze



Zaznaczają się zmiany w poszczególnych

procesach poznawczych

1.

Wzrasta wrażliwość zmysłów (osiągając

najniższe progi)

2.

Ostrość wzroku 15-latka przewyższa

ostrość wzroku dorosłego

3.

Pod koniec okresu dorastania wzrasta

ostrość słuchu muzycznego

4.

Zwiększa się czułość zmysłów –
zdolność do odczuwania różnicy
między 2 bodźcami tego samego
typu

Dorastanie – zmiany poznawcze



Powiększa się rozpiętość wrażliwości:
od dużej wrażliwości na bodziec słaby
(np. ściszone dźwięki) do bardzo dużej
tolerancji na bodźce silne (np.
dyskoteka)

Dorastanie – zmiany poznawcze



Rozwija się uwaga i pamięć
dorastających:

1.

Uwaga staje się bardziej pojemna

2.

Pamięć – dowolna, strategiczna i
logiczna (oparta na rozumieniu
zapamiętywanego materiału)

Dorastanie – rozwój tożsamości



Dorastanie to okres poszukiwań
własnej tożsamości i próby określenia
siebie



Dorastający poszukuje wiedzy o sobie
poprzez refleksje nad sobą



Jest to podstawowy problem okresu
dorastania

Dorastanie – rozwój tożsamości



W tym czasie obserwujemy kryzys
tożsamości – dorastający musi:

1.

scalić dotychczasową wiedzę o sobie

2.

uzyskać integrację swojej przeszłości
z teraźniejszością

3.

sformułować koncepcję przyszłości

Dorastanie – rozwój tożsamości



Rozwiązanie kryzysu tożsamości

zależy od:

1.

Poczucia wewnętrznej identyczności i

ciągłości

2.

Dostrzegania tej identyczności i

ciągłości

3.

Potwierdzenia percepcji samego

siebie w kontaktach

interpersonalnych

Dorastanie – rozwój tożsamości



Młodzież poszukuje własnej
tożsamości w:

1.

Stałości stosunku do niej rodziców

2.

Tworzeniu nowego obrazu własnej
osoby (często poprzez przejmowanie
cudzych zach, poglądów, przekonań)

3.

Sprawdzaniu swoich możliwości fiz i
psych

Dorastanie – rozwój tożsamości



Określenie siebie stanowi podstawę
dokonywania samodzielnych wyborów, np.
dot. dalszego kształcenia czy zawodu



Wybory te często wiążą się z przeżywaniem
konfliktu między pragnieniem
samodzielności a lękiem przed
odpowiedzialnością



Pod koniec dorastania decyzje młodzieży są
w coraz większym stopniu racjonalne

Dorastanie – rozwój tożsamości



Wynikiem dobrze rozwiązanego
kryzysu tożsamości jest:

1.

Mocne poczucie własnego Ja

2.

Zdolność do głębokiego
zaangażowania się w wartości i ideały

3.

Zdolność do podejmowania
odpowiedzialnych zadań

4.

Darzenie miłością

Dorastanie – rozwój tożsamości



Brak rozwiązania kryzysu tożsamości
prowadzi do trudności w ustalaniu
właściwych relacji z otoczeniem,
uwzględniających wzajemne
wymagania partnerów interakcji 

mamy wówczas do czynienia z
rozproszeniem ról, poczuciem
dezorientacji co do tego, kim się jest.

Dorastanie – rozwój tożsamości



Dorastający może mieć poczucie

opuszczenia i rozpaczy i w

konsekwencji wycofać się z otoczenia



W skrajnych przypadkach może

przyjmować negat. tożsamość –

prezentować zach. bądź postawy

społeczne sprzeczne z

obserwowanymi u rodziców i

wychowawców

Dorastanie – światopogląd



Światopogląd to:



Wyraz intelektualnego modelu świata,
połączonego z jego oceną.



Żywa wizja świata każdej jednostki, jej
potoczna wiedza o świecie

Dorastanie – światopogląd



Na tworzenie się umysłowej reprezentacji
świata ma wpływ:

1.

Czas historyczny (zdarzenia, atmosfera)

2.

Czynniki O: styl umysłowości, poczucie
osobistej kompetencji życiowej (konkretne
umiejętności i poczucie ich posiadania)

3.

Indywidualne doświadczenia życiowe

4.

Płeć

Dorastanie – światopogląd



Światopogląd ulega ciągłym zmianom, jego

podstawowe funkcje, zaczynają się dopiero

kształtować. Należą do nich:

1.

Mobilizowanie do podejmowania zadań i

pokonywania trudności

2.

Scalanie poszczególnych poglądów

3.

Obrona przed zwątpieniem i utratą sensu

istnienia

4.

Kontrolowanie własnego postępowania

5.

Wyjaśnianie świata

Dorastanie – światopogląd



Specyficzną formą światopoglądu
młodzieży jest idealizm młodzieńczy,
który przejawia się w 3 kolejnych stadiach:

1.

Idealizm antycypacyjny - optymistyczna
wizja przyszłości, połączona z wiarą w
realizację własnych pragnień i marzeń.
Zderzenie młodzieńczych ideałów z
rzeczywistością prowadzi do rozczarowań,
co jest przyczyną buntu młodzieży

Dorastanie – światopogląd

1.

2

2.

Idealizm kompensacyjny – wyraża się
krytykowaniem innych. Młodzież może
prezentować postawy negat, np. nihilizm
(zaprzeczanie sensu istnienia ludzkości,
samego siebie), cynizm (rozbieżność
między głoszonymi przekonaniami a ich
realizacją)

3.

Idealizm normatywny – praktyczny
(rozróżnianie, co jest, a co nie jest możliwie
do zrealizowania)

Zmiany w sferze społeczno-moralnej



Na okres dorastania przypada etap
moralności autonomicznej – początkowo
ujawnia się pryncypialny stosunek do zasad
moralnych; obowiązuje on zawsze i
wszędzie



Następny jest relatywizm moralny –
dorastający uczą się, że złożone sytuacje
społeczne wymagają dużej plastyczności
postępowania, a bezwzględne stosowanie
zasad może prowadzić do konfliktów.

Zmiany w sferze społeczno-moralnej



Kolejny etap to stadium moralności

postkonwencjonalnej – początkowo

ukierunkowani są na przestrzeganie

społecznej umowy, przy czym

dopuszczalna jest umowa wolna oraz

możliwość zmiany prawa  14- i 15-

latkowie stają się świadomi, że każdą

kwestię można rozpatrywać z
wielu stron

Zmiany w sferze społeczno-moralnej



Pod koniec okresu dorastania mamy
ukierunkowanie na osądy sumienia
oraz osobiste zasady etyczne, które
spełniają wymogi logiki,
uniwersalności i spójności
wewnętrznej  są to uniwersalne

zasady sprawiedliwości, równości
praw ludzkich, wzajemności i
szacunku.

Zmiany w sferze społeczno-moralnej



Moralności okresu dorastania przypisuje się

konformizm moralny, który wiąże się z

dostosowywaniem się do grupy i opinii

większości.



Wyrazem konformizmu jest młodzieżowa

subkultura, obejmująca sposób ubierania

się, zach, hierarchię wartości, wspólny język



Akceptacja grupy rówieśniczej przez

jednostkę będzie tym większa, im więcej

przeżywa ona konfliktów z dorosłymi

Zmiany w sferze społeczno-moralnej



Konflikty z dorosłymi są typowe dla

tego okresu



Jest to uwarunkowane

1.

Wzrastającym krytycyzmem

dorastających

2.

Bardziej restrykcyjnym zach.

rodziców, którzy chcą opóźnić

wkroczenie swego dziecka w świat

dorosłych

Zmiany w sferze społeczno-moralnej



Obie strony starają się niwelować
napięcia i nawzajem szanować swój
punkt widzenia

Zmiany w sferze społeczno-moralnej



W miarę jak młodzi ludzie wyzwalają
się spod wpływu dorosłych,
zacieśniają się ich więzi z grupą
rówieśniczą



Większość dorastających identyfikuje
się z rówieśnikami, wyznaje wartości
zgodnie z tymi, które wyznawane są
przez rówieśników

Zmiany w sferze społeczno-moralnej



Związki rówieśnicze w okresie adolescencji
przyjmują formę paczek i przyjaźni



Paczki

1.

Grupy oparte na ścisłych, intymnych
związkach interpersonalnych

2.

Skupiają osoby najpierw jednej, później obu
płci

3.

Wywodzą się z podobnych środowisk

4.

Prezentują te same zainteresowania

Zmiany w sferze społeczno-moralnej



Przyjaźń

1.

Zakłada związek bardziej intensywny i

intymny

2.

Dorastający mogą wyrażać swoje

najskrytsze uczucia

3.

Przyjaźń może poprawić poczucie własnej

wartości, bo umożliwia doznawanie

szacunku oraz zainteresowania własnymi

myślami i przeżyciami, jakie okazuje

przyjaciel

Zmiany w sferze społeczno-moralnej



Chłopcy, którzy wcześniej dojrzewają:

1.

Mają większe szanse na wybicie się w
sporcie ze względu na swą siłę i
wzrost

2.

Wcześniej osiągają pewność siebie w
kontaktach z dz

Zmiany w sferze społeczno-moralnej



Chłopcy dojrzewający później

1.

Bywają częściej spięci

2.

Nadmiernie się kontrolują

3.

Są społecznie niedostosowani

4.

Mają poczucie odrzucenia

Zmiany w sferze społeczno-moralnej



Różnice spowodowane wiekiem
rozpoczęcia dojrzewania mogą
utrzymać się do dorosłości
Mężczyźni, którzy późno dojrzewali
przejawiają obniżony poziom zaufania
we własne siły i silną potrzebę
wsparcia ze strony
innych

Rozwój w okresie dorosłości



Rozwój w dorosłości zależy od:

1.

Wyposażenia biologicznego jednostki

2.

Jej indywidualnych wyborów

3.

Kierowania własnym rozwojem

4.

Zależy też od sytuacji, w jakiej
jednostka się znalazła w ciągu
swojego życia

Rozwój w okresie dorosłości



W okresie dorosłości zaznaczają się następujące

trendy rozwojowe:

1.

Stabilizacja własnej tożsamości

2.

Nawiązywanie głębszych związków

interpersonalnych, co związane jest z uwolnieniem

się od samego siebie, a wyczuleniem na potrzeby

innych

3.

Pogłębienie dziedzin aktywności: praca, nauka,

zainteresowania

4.

Wyraźniejsze dostrzeganie problemów moralnych i

etycznych

5.

Wzrost znaczenia troski nie tylko o najbliższych, ale

również wszystkich potrzebujących i cierpiących

Dorosłość – wiek młodzieńczy



Wiek młodzieńczy = wczesna
dorosłość



Okres od 18 do 25-30r.ż.

Dorosłość – wiek młodzieńczy



Na okres młodości przypada 8 zadań:

1.

Wybór partnera do małżeństwa

2.

Uczenie się życia z partnerem małżeńskim

3.

Rozpoczęcie życia rodzinnego

4.

Wychowywanie dzieci

5.

Prowadzenie domu

6.

Podjęcie pracy zawodowej

7.

Przyjmowanie na siebie obywatelskiej

odpowiedzialności

8.

Znalezienie bliskich grup społecznych



Większość zadań skupia się na tworzeniu rodziny jako

najmniejszej grupy społecznej

Intymność i budowanie związków z
innymi



Młody dorastający, który w poprzednim
okresie znalazł własną tożsamość chce
złączyć ją z tożsamością innych

1.

Jest zdolny angażować się w związki lub
wspólnoty

2.

Gotowy do kompromisów i poświęceń na
rzecz solidarności z tymi, z którymi
pozostaje w bliskich związkach

3.

Przygotowany do intymności

Intymność i budowanie związków z
innymi



W tym stadium rozwija się w pełni
prawdziwy genitalizm  w akcie

seksualnym partnerzy dążą do
odnajdowania najdoskonalszego
przeżycia, jakim jest dostosowanie do
siebie 2 istot

Intymność i budowanie związków z
innymi



Niebezpieczeństwem dla rozwoju jest
unikanie kontaktów, które prowadzą
do intymności  rezultatem takiej

sytuacji jest izolacja, która utrudniać
będzie osiągnięcie produktywności
(kreatywności) w następnym okresie
rozwojowym

Intymność i budowanie związków z
innymi



Tworzenie związków przyjacielskich 

podobieństwo cech O jest silniejszym
predyktorem pomyślnych relacji
interpersonalnych niż ich
przeciwieństwo czy
komplementarność

Intymność i budowanie związków z
innymi



W budowaniu
związków ważne są
czynniki
demograficzno-
społęczne:

1.

Wiek

2.

Wykształcenie

3.

Stopień zamożności

4.

Religia

5.

Przynależność
etniczna

Intymność i budowanie związków z
innymi



W budowaniu długotrwałego związku
można wyróżnić 5 faz:

1.

Zauważenie się nawzajem i powstanie
gotowości do nawiązywania znajomości

2.

Rozpoczęcie znajomości i podjęcie
bezpośrednich kontaktów 

Intymność i budowanie związków z
innymi

1.

I

2.

I

3.

Pogłębienie wzajemnego

zaangażowania

4.

Pojawienie się kryzysów grożących

rozpadem – tendencje „od” stają się

silniejsze niż tendencje „ku”

5.

Rozpad układu wskutek rezygnacji

lub śmierci 1 z partnerów



Na okres młodości przypadają zwykle

2 lub 3 pierwsze fazy

Intymność i budowanie związków z
innymi



Większość młodych dorosłych ma
świadomość zmian, jakie zachodzą w
ich miłości w małżeństwie:

1.

Dostrzegają dojrzewanie miłości

2.

Jej zmiany jakościowe

3.

Przekształcenie się miłości namiętnej
w miłość koleżeńską

Tworzenie rodziny



Na okres młodości przypada faza
prokreacji  w życiu kobiety kończy

się w zasadzie ok. 30r.ż.

Tworzenie rodziny



W rodzinie następuje podział ról między

małżonkami



Kobieta jest organizatorką życia

rodzinnego

1.

Tworzy klimat emocjonalny

2.

Szczególną atmosferę w domu

3.

Kultywuje tradycje rodzinne i narodowe

4.

Zaspakaja potrzeby fizjologiczne i

psychiczne dzieci

5.

Sprawuje pieczę nad ich rozwojem

Tworzenie rodziny



Mężczyzna

1.

Dba o przestrzeganie przyjętych w
rodzinie norm, zasad, wartości

2.

Reprezentuje rodzinę na zewnątrz



Młodzi dorośli muszą nauczyć się
pełnienia ról żony/męża, a także
matki/ojca

Tworzenie rodziny



Można mówić o różnych modelach

aktywności młodych rodziców w

poszczególnych sferach życia:

1.

W sferze społeczno-kulturowej

zaznacza się partnerski model

aktywności  małżonkowie wspólnie

podejmują takie formy aktywności,

jak korzystanie z rozrywek, spotkanie

towarzyskie 

Tworzenie rodziny

1.

I

2.

W dziedzinie prowadzenia domu
zaznacza się wyraźnie
matricentryczność  większość

prac wykonują kobiety, opiekują się
dziećmi  w rodzinach 2-dzietnych

zaznacza się wymienność ról:
większość prac w domu wykonuje
czasem żona, a czasem mąż

Tworzenie rodziny



Pojawienie się pierwszego dziecka w

rodzinie wpływa na:

1.

Zwiększenie doświadczeń

2.

Sprawność współmałżonków w

dziedzinie prowadzenia domu i

wychowywania dzieci

3.

Doświadczenia te nie ulegają

zasadniczym modyfikacjom po

narodzinach kolejnego dziecka

Tworzenie rodziny



Urodzenie pierwszego dziecka
wywołuje również zmiany w systemie
wartości współmałżonków

1.

wzrasta ranga wartości rodzinnych,

2.

zmniejsza się natomiast ranga sensu
i wartości pozarodzinnych

Kariera zawodowa



Rozwój młodego mężczyzny i młodej

kobiety przebiega odmiennie

1.

Kobieta po założeniu rodziny zwykle

zajmuje się organizacją domu i

wychowaniem dzieci

2.

Kobieta musi dzielić realizowanie

zadań związanych z rolą matki i

gospodyni z karierą zawodową – lub

przerwać pracę zawodową

Kariera zawodowa



Mężczyzna skupia się na zdobywaniu
środków do życia dla rodziny



Mężczyzna nawiązuje kontakty z
osobami bądź instytucjami, które
mogą mu pomóc w spełnieniu tego
podstawowego zadania

Kariera zawodowa - Levinson



Młody mężczyzna:

1.

Poznaje świat dorosłych

2.

Utożsamia się z osobą dorosłą

3.

Rozwija zainteresowania i system
wartości dorosłych

4.

Podejmuje decyzje dot. pracy,
małżeństwa, rodziny

Kariera zawodowa - Lievegoed



Podjęcie pracy i jej wykonywanie zależy od

nastawienia, orientacji zawodowej



6 nastawień zawodowych:

1.

Badawcze

2.

Refleksyjne

3.

Organizacyjne

4.

Opiekuńcze

5.

Innowacyjne

6.

Utrwalające



Każde z tych nastawień może wyrażać się

w 1 z 2 rodzajów modalności: twórczej i

nietwórczej

Kariera zawodowa - Lievegoed



Nastawienie zawodowe to klucz,
według którego komponowana jest
biografia jednostki.

Kariera zawodowa - Lievegoed



Jednostka może dążyć do:

1.

Porządkowania wiedzy i idei w systemy,

teorie (nastawienie refleksyjne)

2.

Porządkować, kierować, ujarzmiać, kierować

się wartościami praktycznymi (nastawienie

innowacyjne)

3.

Reprodukować, podtrzymywać to, co

istnieje (nastawienie utrwalające)



W każdym zawodzie może ujawnić
się 1 lub więcej nastawień

Rozwój intelektualny



Rozwój intelektualny dorosłych
opisywany jest w kategoriach
myślenia postformalnego



Myślenie to ma charakter:

1.

Relatywistyczny

2.

Dialektyczny

3.

Metasystemowy

Rozwój intelektualny



Relatywizm w rozwiązywaniu problemów

ujawnia się jako:

1.

Coraz pełniejsze zrozumienie

subiektywnego charakteru wiedzy i

systemów wartości

2.

Umiejętność ujmowania problemu w

ramach różnych systemów odniesień

3.

Zdolność do konstruowania wielu

równoważnych rozwiązań

4.

Umiejętność uwzględniania różnych

punktów widzenia innych

Rozwój intelektualny



Myślenie relatywistyczne spełnia
funkcje adaptacyjne, ponieważ:

1.

Umożliwia rozumienie różnych
systemów przekonań

2.

Kształtuje świadomość własnych
przekonań

3.

Zapewnia porozumienie się z innymi

Rozwój intelektualny



Myśleniem dorosłych rządzą zasady
dialektyczne. Dzięki temu dorosły
może:

ujmować przeciwieństwa i tworzyć

adekwatne reprezentacje ciągle
zmieniającej się rzeczywistości



Myślenie dialektyczne stanowi
wyższą formę rozwoju inteligencji

Rozwój intelektualny



Myślenie postformalne łączy się ze
zdolnością do odkrywania problemów



Są to problemy życia codziennego i
problemy źle ustrukturowane

Realizacja planu życiowego



W podejmowaniu decyzji, w dokonywaniu
trudnych wyborów młodemu człowiekowi
może pomóc mądry doradca



Znalezienie mentora i podtrzymywanie z
nim stosunków to ważne zadanie rozwojowe
młodego dorosłego



Mentor w sposób moralny i rzeczowy
pomaga w sprecyzowaniu i osiąganiu
nadrzędnego celu (marzenia życia)

Realizacja planu życiowego



Przejście z drastania do dorosłości to
czas, kiedy konkretyzuje się plan
życiowy i następuje jego realizacja



Mogą wystąpić korekty lub nawet
poważne zmiany przyjętego planu
życiowego dzięki zdobytemu
doświadczeniu – jest to okres
stabilizacji planu życiowego

Człowiek dorosły



Wiek dorosły wiąże się z:

1.

Kreatywnością

2.

Potrzebą dokonań

3.

Rozszerzeniem kręgów społecznych

4.

Pracą zawodową

5.

Pełnieniem różnych ról zawodowych

6.

Życiem rodzinnym

7.

Wzrostem odpowiedzialności jednostki

8.

Specyficznym wzorem aktywności i

powiązań jednostki z otoczeniem



Jest to okres względnej stabilizacji i pełni

życia

Człowiek dorosły



Na okres dorosłości przypada

podejmowanie i realizacja wielu zadań

życiowych:

1.

Pomaganie nastoletnim dzieciom stać się

szczęśliwymi i odpowiedzialnymi dorosłymi

2.

Osiągnięcie w pełni dojrzałej społecznej i

obywatelskiej odpowiedzialności

3.

Osiągnięcie i utrzymanie

satysfakcjonującej działalności w karierze

zawodowej

Człowiek dorosły

1.

,

2.

,

3.

,

4.

Rozwijanie zainteresowań i hobby
stosownych do wieku dojrzałego

5.

Akceptacja fizjologicznych zmian
wieku średniego

6.

Przystosowanie się do starzenia się
rodziców

Człowiek dorosły



Głównymi komponentami struktury
życia człowieka dorosłego są:

1.

Praca zawodowa

2.

Życie rodzinne

Człowiek dorosły



Inne ważne składniki to:

1.

Narodowość

2.

Wyznawana religia

3.

Relacje z przyjaciółmi

4.

Sposoby spędzania wolnego czasu

Człowiek dorosły



Między 30-35r.ż. Następuje ocenianie
różnych aspektów własnego życia na
podstawie skorygowanego zespołu wartości



Jeśli wybór współmałżonka lub kariery
zawodowej zostanie oceniony jako
niewłaściwy, jednostka będzie starała się
dokonać wyborów alternatywnych – bardziej
zgodnych z
wyznawanymi wartościami

Człowiek dorosły



Pozytywne oceny w tym względzie
wzmagają zaangażowanie jednostki w
sprawy rodzinne i zawodowe

Człowiek dorosły



Dorosły:



Potrzebuje mniej (lub wcale) zachęty

do działania



Przejawia większą samodzielność,

umiejętność realizowania zadań bez

konieczności aprobaty ze strony

autorytetów



Czuje się odpowiedzialny za

podejmowane działania i ich rezultaty

Człowiek dorosły



40 r.ż. Stanowi linię graniczną między

przeszłością i przyszłością  jest to

okres środka życia



Ten moment może wiązać się z

kryzysowymi przeżyciami, które dot.

oceny dokonań z poprzedniego okresu

i planów na przyszłość z perspektywy

możliwości pełnego wyrażania

samego siebie

Człowiek dorosły



Po przekroczeniu środka życia następuje,
zależnie od uprzednich doświadczeń, albo
okres najbardziej twórczego życia, albo
okres jego zwężania i ograniczenia.

Dorosłość jako okres kreatywny



Kreatywność w dorosłości przejawia
się głównie w powołaniu i
wychowaniu następnego pokolenia.



Może to przybrać formę tworzenia lub
uczestniczenia w pracach instytucji,
stowarzyszeń realizujących idee
opieki na dzieckiem

Dorosłość jako okres kreatywny



Dążenie do posiadania dzieci jest uwarunkowane

wieloma motywami:

1.

Rodzice pragną przekazać dziecku własne cechy

2.

Lub dorobek własnego życia

3.

Chcą realizować poprzez dzieci swoje marzenia i cele,

których nie udało im się osiągnąć

4.

Potrzeba bezpieczeństwa, którą dzieci mogą

zapewnić

5.

Naciskiem społecznym ze strony społeczeństwa (np.

ze strony rodziców)

6.

Miłość dzieci może być wartością, którą rodzice chcą

realizować w swoim życiu