OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

SUBSTANCJI CHEMICZNYCH

SUBSTANCJI CHEMICZNYCH

NIEBEZPIECZNYCH I SZKODLIWYCH

NIEBEZPIECZNYCH I SZKODLIWYCH

Substancje

Substancje

chemiczne

chemiczne

Przez substancje chemiczn

Przez substancje chemiczn

ą

ą

nale

nale

ż

ż

y rozumie

y rozumie

ć

ć

:

:



pierwiastki chemiczne i ich zwi

pierwiastki chemiczne i ich zwi

ą

ą

zki w stanie, w

zki w stanie, w

jakim

jakim

wyst

wyst

ę

ę

p

p

u

u

j

j

ą

ą

w przyrodzie lub zostaj

w przyrodzie lub zostaj

ą

ą

uzyskane za pomoc

uzyskane za pomoc

ą

ą

jakiegokolwiek procesu produkcyjnego, wraz ze

jakiegokolwiek procesu produkcyjnego, wraz ze

wszystkimi dodatkami

wszystkimi dodatkami

wymaganymi dla zachowania ich

wymaganymi dla zachowania ich

trwało

trwało

ś

ś

ci oraz wszystkimi zanieczyszczeniami

ci oraz wszystkimi zanieczyszczeniami

powstałymi w wyniku zastosowanego procesu, jednak

powstałymi w wyniku zastosowanego procesu, jednak

bez rozpuszczalników, które mo

bez rozpuszczalników, które mo

ż

ż

na oddzieli

na oddzieli

ć

ć

bez

bez

wpływu na trwało

wpływu na trwało

ść

ść

substancji i bez zmiany jej składu,

substancji i bez zmiany jej składu,

a tak

a tak

ż

ż

e

e

,

,



mieszaniny pierwiastków chemicznych lub ich zwi

mieszaniny pierwiastków chemicznych lub ich zwi

ą

ą

zków,

zków,

o których mowa

o których mowa

powyżej

powyżej

, z wył

, z wył

ą

ą

czeniem mieszanin

czeniem mieszanin

b

b

ę

ę

d

d

ą

ą

cych odpadami.

cych odpadami.

Skutki

Skutki

działania substancji chemicznych dzieli się na

działania substancji chemicznych dzieli się na

miejscowe, układowe i odległe (działanie

miejscowe, układowe i odległe (działanie

kancerogenne,

kancerogenne,

teratogenne, embriotoksyczne).

teratogenne, embriotoksyczne).

Mog

Mog

ą

ą

one wyst

one wyst

ę

ę

powa

powa

ć

ć

w nast

w nast

ę

ę

puj

puj

ą

ą

cych miejscach:

cych miejscach:



wchłaniania - skóra, oczy, nabłonek nosa, płuca, przewód

wchłaniania - skóra, oczy, nabłonek nosa, płuca, przewód

pokarmowy

pokarmowy



przemian - wątroba, płuca, nerki, przewód pokarmowy,

przemian - wątroba, płuca, nerki, przewód pokarmowy,

miejsca zawierające specyficzne mechanizmy przemian

miejsca zawierające specyficzne mechanizmy przemian



kumulacji (odkładania) - nerka, ośrodkowy układ nerwowy,

kumulacji (odkładania) - nerka, ośrodkowy układ nerwowy,

wątroba

wątroba



wydalania - wątroba, przewód pokarmowy, nerka, pęcherz

wydalania - wątroba, przewód pokarmowy, nerka, pęcherz

moczowy

moczowy



w

w

narządach

narządach

o szczególnej wrażliwości - gonady, zarodek,

o szczególnej wrażliwości - gonady, zarodek,

układ nerwowy, narządy wydzielania wewnętrznego, układ

układ nerwowy, narządy wydzielania wewnętrznego, układ

krwiotwórczy, układ odpornościowy.

krwiotwórczy, układ odpornościowy.

Jako niebezpieczne klasyfikuje si

Jako niebezpieczne klasyfikuje si

ę

ę

substancje

substancje

chemiczne:

chemiczne:



o wła

o wła

ś

ś

ciwo

ciwo

ś

ś

ciach

ciach

wybuchowych,

wybuchowych,



o w

o w

ł

ł

a

a

ś

ś

ciwo

ciwo

ś

ś

ciach

ciach

utleniaj

utleniaj

ą

ą

cych,

cych,



skrajnie łatwo palne,

skrajnie łatwo palne,



wysoce łatwo palne,

wysoce łatwo palne,



łatwopalne,

łatwopalne,



bardzo toksyczne,

bardzo toksyczne,



toksyczne,

toksyczne,



szkodliwe,

szkodliwe,



ż

ż

r

r

ą

ą

ce

ce

,

,



dra

dra

ż

ż

ni

ni

ą

ą

ce,

ce,



uczulaj

uczulaj

ą

ą

ce,

ce,



rakotwórcze,

rakotwórcze,



mutagenne,

mutagenne,



działające na

działające na

rozrodczo

rozrodczo

ść

ść

,

,



niebezpieczne dla

niebezpieczne dla

ś

ś

rodowiska.

rodowiska.

Substancje

Substancje

niebezpieczne

niebezpieczne

Substancje chemiczne zaklasyfikowane jako

Substancje chemiczne zaklasyfikowane jako

niebezpieczne znakuje si

niebezpieczne znakuje si

ę

ę

, podając na etykiecie

, podając na etykiecie

nast

nast

ę

ę

pujące informacje:

pujące informacje:



nazw

nazw

ę

ę

lub nazwy chemiczne substancji, a w przypadku

lub nazwy chemiczne substancji, a w przypadku

mieszaniny - nazwy chemiczne niebezpiecznych

mieszaniny - nazwy chemiczne niebezpiecznych

substancji wchodz

substancji wchodz

ą

ą

cych w jej skład oraz ich udział

cych w jej skład oraz ich udział

procentowy w mieszaninie,

procentowy w mieszaninie,



nazw

nazw

ę

ę

handlow

handlow

ą

ą

substancji chemicznej,

substancji chemicznej,



nazw

nazw

ę

ę

i adres producenta lub dostawcy,

i adres producenta lub dostawcy,

wprowadzaj

wprowadzaj

ą

ą

cego substancj

cego substancj

ę

ę

chemiczn

chemiczn

ą

ą

do obrotu,

do obrotu,



znaki ostrzegawcze

znaki ostrzegawcze

wraz z ich znaczeniami, i określenia

wraz z ich znaczeniami, i określenia

dotyczące rodzaju zagrożenia oraz prawidłowego

dotyczące rodzaju zagrożenia oraz prawidłowego

postępowania z niebezpieczną substancją chemiczną,

postępowania z niebezpieczną substancją chemiczną,

odpowiednie do dokonanej klasyfikacji.

odpowiednie do dokonanej klasyfikacji.

 

 



Kolor i wygląd etykiety powinny być tak

Kolor i wygląd etykiety powinny być tak

dobrane, aby znak ostrzegawczy i jego tło

dobrane, aby znak ostrzegawczy i jego tło

wyraźnie się od siebie odróżniały, a umieszczone

wyraźnie się od siebie odróżniały, a umieszczone

napisy wyraźnie się odróżniały od tła i miały

napisy wyraźnie się odróżniały od tła i miały

wielkość oraz krój czcionki ułatwiające ich

wielkość oraz krój czcionki ułatwiające ich

odczytanie.

odczytanie.



Znak lub znaki ostrzegawcze umieszczone na

Znak lub znaki ostrzegawcze umieszczone na

etykiecie powinny pokrywać co najmniej jedną

etykiecie powinny pokrywać co najmniej jedną

dziesiątą jej powierzchni.

dziesiątą jej powierzchni.

W zale

W zale

ż

ż

no

no

ś

ś

ci od pojemno

ci od pojemno

ś

ś

ci opakowania etykiety

ci opakowania etykiety

powinny mie

powinny mie

ć

ć

nast

nast

ę

ę

puj

puj

ą

ą

ce wymiary:

ce wymiary:

Pojemność opakowania

Pojemność opakowania

Wymiary

Wymiary

(w milimetrach)

(w milimetrach)

do 3 dm

do 3 dm

3

3

co najmniej 52 x 74

co najmniej 52 x 74

ponad 3 dm

ponad 3 dm

3

3

do 50 dm

do 50 dm

3

3

co najmniej 74 x 105

co najmniej 74 x 105

ponad 50 dm

ponad 50 dm

3

3

do 500 dm

do 500 dm

3

3

co najmniej 105 x 148

co najmniej 105 x 148

ponad 500 dm

ponad 500 dm

3

3

co najmniej 148 x 210

co najmniej 148 x 210

Niebezpieczna substancja chemiczna powinna

Niebezpieczna substancja chemiczna powinna

zostać

zostać

zgłoszona do rejestru przez jej producenta lub

zgłoszona do rejestru przez jej producenta lub

dostawcę

dostawcę

wprowadzającego do obrotu, stosującego lub

wprowadzającego do obrotu, stosującego lub

sprowadzającego tę substancję po raz pierwszy,

sprowadzającego tę substancję po raz pierwszy,

najpóźniej

najpóźniej

w dniu jej zastosowania lub wprowadzenia do obrotu.

w dniu jej zastosowania lub wprowadzenia do obrotu.

Producent i dostawca niebezpiecznych

Producent i dostawca niebezpiecznych

substancji

substancji

chemicznych maj

chemicznych maj

ą

ą

obowi

obowi

ą

ą

zek posiada

zek posiada

ć

ć

karty

karty

charakterystyki

charakterystyki

tych substancji.

tych substancji.

Zgłoszeniu

do

rejestru

nie

podlegają

Zgłoszeniu

do

rejestru

nie

podlegają

niebezpieczne

niebezpieczne

substancje

chemiczne

stosowane

lub

substancje

chemiczne

stosowane

lub

wprowadzane

do

wprowadzane

do

obrotu w ilości poniżej 100 kg rocznie przez

obrotu w ilości poniżej 100 kg rocznie przez

jednego

jednego

producenta lub dostawcę, chyba że z innych

producenta lub dostawcę, chyba że z innych

przepisów

przepisów

wynika

obowiązek

zgłoszenia

substancji

wynika

obowiązek

zgłoszenia

substancji

chemicznej

chemicznej

stosowanej

w

mniejszych

ilościach.

stosowanej

w

mniejszych

ilościach.

Substancje o właściwościach

Substancje o właściwościach

wybuchowych

wybuchowych

Znak ostrzegawczy

Znak ostrzegawczy

Symbol ostrzegawczy

Symbol ostrzegawczy

E

E

Stwarzają możliwość wybuchu na skutek

Stwarzają możliwość wybuchu na skutek

wstrząsów, uderzenia, tarcia lub zetknięcia z

wstrząsów, uderzenia, tarcia lub zetknięcia z

powietrzem.

powietrzem.

Obowiązuje jeden zwrot określający zagrożenie,

Obowiązuje jeden zwrot określający zagrożenie,

wyznaczony zgodnie z następującymi kryteriami:

wyznaczony zgodnie z następującymi kryteriami:

R2

R2

-

-

Zagro

Zagro

ż

ż

enie wybuchem wskutek uderzenia, tarcia

enie wybuchem wskutek uderzenia, tarcia

lub

lub

oddziaływania ognia

oddziaływania ognia

-

Substancje wybuchowe, wł

Substancje wybuchowe, wł

ą

ą

czaj

czaj

ą

ą

c pewne

c pewne

organiczne

organiczne

nadtlenki,

nadtlenki,

R3

R3

-

-

Skrajne zagrożenie wybuchem wskutek

Skrajne zagrożenie wybuchem wskutek

uderzenia, tarcia

uderzenia, tarcia

lub oddziaływania ognia

lub oddziaływania ognia

-

Substancje szczególnie wra

Substancje szczególnie wra

ż

ż

liwe na ww. działanie,

liwe na ww. działanie,

jak

jak

np. sole kwasu pikrynowego, PETN

np. sole kwasu pikrynowego, PETN

Substancje o właściwościach

Substancje o właściwościach

utleniających

utleniających

Znak ostrzegawczy

Znak ostrzegawczy

Symbol ostrzegawczy

Symbol ostrzegawczy

O

O

Substancje i preparaty klasyfikuje si

Substancje i preparaty klasyfikuje si

ę

ę

jako

jako

maj

maj

ą

ą

ce

ce

wła

wła

ś

ś

ciwo

ciwo

ś

ś

ci utleniaj

ci utleniaj

ą

ą

ce na podstawie

ce na podstawie

wyników

wyników

bada

bada

ń

ń

wykonanych metodami

wykonanych metodami

zawartymi w

zawartymi w

przepisach

przepisach

Obowiązuje jeden zwrot określający zagrożenie,

Obowiązuje jeden zwrot określający zagrożenie,

wyznaczony na podstawie wyników badań,

wyznaczony na podstawie wyników badań,

według następujących kryteriów:

według następujących kryteriów:

R7 - Może spowodować pożar

R7 - Może spowodować pożar

- Organiczne nadtlenki, które posiadają właściwości

- Organiczne nadtlenki, które posiadają właściwości

zapalne, nawet gdy nie pozostają w kontakcie

zapalne, nawet gdy nie pozostają w kontakcie

z innymi materiałami palnymi.

z innymi materiałami palnymi.

R8 - Kontakt z materiałami palnymi może spowodować pożar

R8 - Kontakt z materiałami palnymi może spowodować pożar

- Inne utleniające substancje które mogą spowodować

- Inne utleniające substancje które mogą spowodować

pożar lub zwiększyć ryzyko pożaru, kiedy są

pożar lub zwiększyć ryzyko pożaru, kiedy są

w

w

kontakcie z materiałem palnym.

kontakcie z materiałem palnym.

R9 - Wybucha po zmieszaniu z materiałem łatwo palnym

R9 - Wybucha po zmieszaniu z materiałem łatwo palnym

- Inne substancje które stają się wybuchowe po

- Inne substancje które stają się wybuchowe po

zmieszaniu z materiałami palnymi,

zmieszaniu z materiałami palnymi,

np. niektóre chlorany.

np. niektóre chlorany.

Substancje skrajnie łatwo palne

Substancje skrajnie łatwo palne

Znak ostrzegawczy

Znak ostrzegawczy

Symbol ostrzegawczy

Symbol ostrzegawczy

F

F

+

+

Substancje i preparaty klasyfikuje się jako

Substancje i preparaty klasyfikuje się jako

skrajnie łatwopalne na podstawie wyników

skrajnie łatwopalne na podstawie wyników

bada

bada

ń

ń

wykonanych metodami zawartymi

wykonanych metodami zawartymi

w przepisach

w przepisach

Zwrot okre

Zwrot okre

ś

ś

laj

laj

ą

ą

cy zagro

cy zagro

ż

ż

enie nale

enie nale

ż

ż

y ustali

y ustali

ć

ć

zgodnie z nast

zgodnie z nast

ę

ę

puj

puj

ą

ą

cymi kryteriami:

cymi kryteriami:

R12

R12

-

-

Substancja skrajnie łatwo palna

Substancja skrajnie łatwo palna

-

-

Substancje ciekłe o temperaturze zapłonu poniżej

Substancje ciekłe o temperaturze zapłonu poniżej

0°C oraz temperaturze wrzenia (lub w przypadku

0°C oraz temperaturze wrzenia (lub w przypadku

zakresu temperatur wrzenia, temperaturze

zakresu temperatur wrzenia, temperaturze

zapoczątkowującej wrzenie) niższej lub równej

zapoczątkowującej wrzenie) niższej lub równej

35°C.

35°C.

- S

- S

ubstancje w postaci gazu, palne w normalnych

ubstancje w postaci gazu, palne w normalnych

warunkach temperatury i ci

warunkach temperatury i ci

ś

ś

nienia

nienia

Substancje wysoce łatwo palne

Substancje wysoce łatwo palne

Znak ostrzegawczy

Znak ostrzegawczy

Symbol ostrzegawczy

Symbol ostrzegawczy

F

F

Zwrot określający zagrożenie powinien być

Zwrot określający zagrożenie powinien być

ustalony zgodnie z następującymi kryteriami:

ustalony zgodnie z następującymi kryteriami:

R17

R17

- Samorzutnie zapala się w powietrzu

- Samorzutnie zapala się w powietrzu

-

-

Substancje, które mogą rozgrzać się i w rezultacie

Substancje, które mogą rozgrzać się i w rezultacie

zapalić w kontakcie z

zapalić w kontakcie z

powietrzem w temperaturze

powietrzem w temperaturze

otoczenia bez jakiegokolwiek dodatkowego

otoczenia bez jakiegokolwiek dodatkowego

wkładu energii.

wkładu energii.

R15

R15

- Kontakt z wodą wyzwala wysoce łatwo palne gazy

- Kontakt z wodą wyzwala wysoce łatwo palne gazy

-

-

Substancje które w kontakcie z wodą lub wilgotnym

Substancje które w kontakcie z wodą lub wilgotnym

powietrzem uwalniają wysoce łatwo palne gazy,

powietrzem uwalniają wysoce łatwo palne gazy,

w ilościach niebezpiecznych z szybkością wynoszącą

w ilościach niebezpiecznych z szybkością wynoszącą

co najmniej 1 l/kg/godzinę.

co najmniej 1 l/kg/godzinę.

R11

R11

- Substancja wysoce łatwo palna

- Substancja wysoce łatwo palna

-

-

Substancje w stanie stałym, które mogą łatwo

Substancje w stanie stałym, które mogą łatwo

zapalić

zapalić

się w wyniku krótkotrwałego kontaktu ze źródłem

się w wyniku krótkotrwałego kontaktu ze źródłem

zapłonu i które mogą spalić się lub wypalić po

zapłonu i które mogą spalić się lub wypalić po

usunięciu tego źródła.

usunięciu tego źródła.

-

-

Substancje ciekłe posiadające temperaturę

Substancje ciekłe posiadające temperaturę

zapłonu

zapłonu

poniżej 21°C, ale które nie są skrajnie łatwo

poniżej 21°C, ale które nie są skrajnie łatwo

palne.

palne.

Substancje łatwo palne

Substancje łatwo palne

Znak ostrzegawczy – nie ma

Znak ostrzegawczy – nie ma

Symbol ostrzegawczy – nie

Symbol ostrzegawczy – nie

ma

ma

Zwrot dotyczący ryzyka powinno się ustalić

Zwrot dotyczący ryzyka powinno się ustalić

zgodnie z kryteriami.

zgodnie z kryteriami.

R10

R10

- Substancja łatwo palna

- Substancja łatwo palna

-

-

Substancje w stanie ciekłym, o temperaturze

Substancje w stanie ciekłym, o temperaturze

zapłonu od 21° do 55°C.

zapłonu od 21° do 55°C.

W

W

praktyce wykazano, że mieszaniny o temperaturze

praktyce wykazano, że mieszaniny o temperaturze

zapłonu równej lub większej od 21°C, a mniejszej lub równej

zapłonu równej lub większej od 21°C, a mniejszej lub równej

55°C, nie muszą być sklasyfikowane jako łatwo palne, jeżeli

55°C, nie muszą być sklasyfikowane jako łatwo palne, jeżeli

nie mogą podtrzymać ognia, a także jeśli nie ma powodu do

nie mogą podtrzymać ognia, a także jeśli nie ma powodu do

obaw, by stwarzały ryzyko dla osób je stosujących lub dla

obaw, by stwarzały ryzyko dla osób je stosujących lub dla

innych osób.

innych osób.

Substancje bardzo toksyczne

Substancje bardzo toksyczne

Znak ostrzegawczy

Znak ostrzegawczy

Symbol ostrzegawczy

Symbol ostrzegawczy

T

T

+

+

W wyniku spożycia, wdychania lub

W wyniku spożycia, wdychania lub

kontaktu

kontaktu

ze skórą działają bardzo toksycznie bądź

ze skórą działają bardzo toksycznie bądź

wywołują

wywołują

bardzo poważne nieodwracalne zmiany w

bardzo poważne nieodwracalne zmiany w

stanie

stanie

zdrowia.

zdrowia.

Przykłady:

Przykłady:

K

K

was cyjanowodorowy i jego sole z wyjątkiem

was cyjanowodorowy i jego sole z wyjątkiem

kompleksów cyjankowych; Kwas

kompleksów cyjankowych; Kwas

fluorowodorowy;

fluorowodorowy;

f

f

osfor biały

osfor biały

;

;

w

w

iększość związków rtęci

iększość związków rtęci

(rozpuszczalnych w wodzie).

(rozpuszczalnych w wodzie).

Z

Z

wroty określające zagrożenie zgodnie z

wroty określające zagrożenie zgodnie z

następującymi

następującymi

kryteriami:

kryteriami:

R28

R28

- Działa bardzo toksycznie w przypadku spożycia

- Działa bardzo toksycznie w przypadku spożycia

R27

R27

- Działa bardzo toksycznie w przypadku kontaktu

- Działa bardzo toksycznie w przypadku kontaktu

ze

ze

skórą

skórą

R26

R26

- Działa bardzo toksycznie w przypadku

- Działa bardzo toksycznie w przypadku

narażenia

narażenia

drogą oddechową

drogą oddechową

R39

R39

- Zagraża powstaniem bardzo poważnych,

- Zagraża powstaniem bardzo poważnych,

nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

Substancje toksyczne

Substancje toksyczne

Znak ostrzegawczy

Znak ostrzegawczy

Symbol ostrzegawczy

Symbol ostrzegawczy

T

T

Substancja toksyczna

Substancja toksyczna

jest to substancja powoduj

jest to substancja powoduj

ą

ą

ca

ca

szkodliwe skutki w organizmach

szkodliwe skutki w organizmach

ż

ż

ywych.

ywych.

Substancje toksyczne wyst

Substancje toksyczne wyst

ę

ę

puj

puj

ą

ą

w postaci gazów, par,

w postaci gazów, par,

cieczy

cieczy

lub ciał stałych.

lub ciał stałych.

Mo

Mo

ż

ż

liwo

liwo

ść

ść

wyst

wyst

ą

ą

pienia efektu działania toksycznego

pienia efektu działania toksycznego

zale

zale

ż

ż

y

y

od wielko

od wielko

ś

ś

ci dawki.

ci dawki.

Dawka – jest to ilo

Dawka – jest to ilo

ść

ść

substancji chemicznej, podana,

substancji chemicznej, podana,

pobrana lub wch

pobrana lub wch

ł

ł

oni

oni

ę

ę

ta do organizmu okre

ta do organizmu okre

ś

ś

lon

lon

ą

ą

drog

drog

ą

ą

powoduj

powoduj

ą

ą

ca wyst

ca wyst

ą

ą

pienie efektów biologicznych,

pienie efektów biologicznych,

wyra

wyra

ż

ż

onych

onych

odsetkiem organizmów odpowiadaj

odsetkiem organizmów odpowiadaj

ą

ą

cych na t

cych na t

ę

ę

dawk

dawk

ę

ę

.

.

W zale

W zale

ż

ż

no

no

ś

ś

ci od skutków wywołanych przez

ci od skutków wywołanych przez

substancje toksyczne rozró

substancje toksyczne rozró

ż

ż

nia si

nia si

ę

ę

nast

nast

ę

ę

puj

puj

ą

ą

ce dawki:

ce dawki:



podprogowa lub graniczna – jest to minimalna ilo

podprogowa lub graniczna – jest to minimalna ilo

ść

ść

substancji

substancji

wywo

wywo

ł

ł

uj

uj

ą

ą

ca pierwsze odczyny biologiczne

ca pierwsze odczyny biologiczne

tkanek,

tkanek,



lecznicza – wykazuje działanie farmakodynamiczne i

lecznicza – wykazuje działanie farmakodynamiczne i

nie wywołuje

nie wywołuje

zak

zak

łó

łó

ce

ce

ń

ń

fizjologicznych,

fizjologicznych,



toksyczna – wykazuje wyra

toksyczna – wykazuje wyra

ź

ź

ne objawy zatrucia i

ne objawy zatrucia i

zaburzenia patofizjologiczne,

zaburzenia patofizjologiczne,



ś

ś

miertelna (DL) – najmniejsza ilo

miertelna (DL) – najmniejsza ilo

ść

ść

substancji

substancji

powoduj

powoduj

ą

ą

ca trwałe

ca trwałe

uszkodzenie organizmu lub

uszkodzenie organizmu lub

ś

ś

mier

mier

ć

ć

.

.

Gdy nara

Gdy nara

ż

ż

enie na substancje chemiczne

enie na substancje chemiczne

(toksyczne) przekracza granice wydolno

(toksyczne) przekracza granice wydolno

ś

ś

ci

ci

organizmu nast

organizmu nast

ę

ę

puje zatrucie.

puje zatrucie.

Zatrucia mog

Zatrucia mog

ą

ą

mie

mie

ć

ć

przebieg:

przebieg:



ostry,

ostry,



podostry,

podostry,



przewlekły.

przewlekły.

Ostre zatracie jest nast

Ostre zatracie jest nast

ę

ę

pstwem wprowadzenia

pstwem wprowadzenia

wzgl

wzgl

ę

ę

dnie

dnie

du

du

ż

ż

ej dawki substancji toksycznej w krótkim czasie,

ej dawki substancji toksycznej w krótkim czasie,

objawy s

objawy s

ą

ą

wyra

wyra

ź

ź

ne

ne

i wymagaj

i wymagaj

ą

ą

szybkiej interwencji

szybkiej interwencji

klinicznej.

klinicznej.

Zatrucia przewlekłe powstają wskutek wprowadzenia

Zatrucia przewlekłe powstają wskutek wprowadzenia

do organizmu małych ilo

do organizmu małych ilo

ś

ś

ci szkodliwej substancji

ci szkodliwej substancji

chemicznej przez długi okres czasu.

chemicznej przez długi okres czasu.

Charakterystyczny jest dla tego zatrucia brak

Charakterystyczny jest dla tego zatrucia brak

dostrzegalnych zmian w stanie zdrowia przy

dostrzegalnych zmian w stanie zdrowia przy

wielokrotnym podaniu małych dawek.

wielokrotnym podaniu małych dawek.

Zatrucia podostre maj

Zatrucia podostre maj

ą

ą

charakter po

charakter po

ś

ś

redni,

redni,

szkodliwe zmiany wyst

szkodliwe zmiany wyst

ę

ę

puj

puj

ą

ą

w sposób mniej

w sposób mniej

gwa

gwa

ł

ł

towny ni

towny ni

ż

ż

przy zatruciu ostrym przy

przy zatruciu ostrym przy

wielokrotnym podaniu substancji chemicznej.

wielokrotnym podaniu substancji chemicznej.

Przebieg zatrucia zale

Przebieg zatrucia zale

ż

ż

y od:

y od:



wła

wła

ś

ś

ciwo

ciwo

ś

ś

ci fizykochemicznych organizmu,

ci fizykochemicznych organizmu,



drogi wchłaniania,

drogi wchłaniania,



dawki,

dawki,



okresu nara

okresu nara

ż

ż

enia,

enia,



cech indywidualnych organizmu, tj. płe

cech indywidualnych organizmu, tj. płe

ć

ć

, wiek, ogólny

, wiek, ogólny

stan zdrowia, od

stan zdrowia, od

ż

ż

ywianie oraz stanu układów

ywianie oraz stanu układów

immunologicznego, endokrynologicznego i genetycznego,

immunologicznego, endokrynologicznego i genetycznego,



parametrów stanowiska pracy, tj. temperatura,

parametrów stanowiska pracy, tj. temperatura,

wilgotno

wilgotno

ść

ść

itp.

itp.

Gdy organizm ludzki jest nara

Gdy organizm ludzki jest nara

ż

ż

ony na 2 lub wi

ony na 2 lub wi

ę

ę

cej

cej

substancji chemicznych,

substancji chemicznych,

łą

łą

czne działanie tych

czne działanie tych

substancji mo

substancji mo

ż

ż

e by

e by

ć

ć

:

:



niezale

niezale

ż

ż

ne, gdy substancje chemiczne powoduj

ne, gdy substancje chemiczne powoduj

ą

ą

ró

ró

ż

ż

ne

ne

działania,

działania,



sumuj

sumuj

ą

ą

ce si

ce si

ę

ę

, gdy wyst

, gdy wyst

ę

ę

puje sumowanie skutków

puje sumowanie skutków

biologicznego oddziaływania substancji,

biologicznego oddziaływania substancji,



synergistyczne, gdy nast

synergistyczne, gdy nast

ę

ę

puje potęgowanie działania

puje potęgowanie działania

jednej substancji toksycznej przez inn

jednej substancji toksycznej przez inn

ą

ą

,

,



antagonistyczne, gdy nast

antagonistyczne, gdy nast

ę

ę

puje osłabienie działania

puje osłabienie działania

substancji

substancji

toksycznej wyst

toksycznej wyst

ę

ę

puj

puj

ą

ą

cej w obecno

cej w obecno

ś

ś

ci innej

ci innej

substancji toksycznej.

substancji toksycznej.

Skutki działania substancji chemicznych

Skutki działania substancji chemicznych

mog

mog

ą

ą

by

by

ć

ć

ogólne i miejscowe.

ogólne i miejscowe.

Skutki miejscowe to działanie dra

Skutki miejscowe to działanie dra

ż

ż

ni

ni

ą

ą

ce i

ce i

uczulaj

uczulaj

ą

ą

ce skór

ce skór

ą

ą

i błony

i błony

ś

ś

luzowe.

luzowe.

Skutki ogólne, to

Skutki ogólne, to

:

:



zmiany w układzie nerwowym,

zmiany w układzie nerwowym,



w

w

ą

ą

trobie,

trobie,



nerkach,

nerkach,



układzie sercowo-naczyniowym,

układzie sercowo-naczyniowym,



układzie immunologicznym itp.

układzie immunologicznym itp.

Mo

Mo

ż

ż

na wyró

na wyró

ż

ż

ni

ni

ć

ć

równie

równie

ż

ż

odległe nast

odległe nast

ę

ę

pstwa

pstwa

:

:



bezpo

bezpo

ś

ś

rednio w organizmach nara

rednio w organizmach nara

ż

ż

onych na działanie

onych na działanie

substancji

substancji

toksycznych (po dłuższym okresie utajenia

toksycznych (po dłuższym okresie utajenia

–

–

działanie rakotwórcze),

działanie rakotwórcze),



w następnych pokoleniach (u potomstwa) wskutek

w następnych pokoleniach (u potomstwa) wskutek

narażenia w okresie rozwoju embrionalnego (działanie

narażenia w okresie rozwoju embrionalnego (działanie

embriotoksyczne), trwałe

embriotoksyczne), trwałe

wady strukturalne,

wady strukturalne,

w

w

zarodkach lub płodach (działanie teratogenne).

zarodkach lub płodach (działanie teratogenne).

Substancje

Substancje

szkodliwe

szkodliwe

Substancje szkodliwe

Substancje szkodliwe

Znak ostrzegawczy

Znak ostrzegawczy

Symbol ostrzegawczy

Symbol ostrzegawczy

X

X

n

n

Charakterystyka szkodliwego dzia

Charakterystyka szkodliwego dzia

ł

ł

ania substancji

ania substancji

chemicznej, przekazana

chemicznej, przekazana

w postaci odpowiedniego

w postaci odpowiedniego

oznakowania na etykiecie

oznakowania na etykiecie

oraz karty charakterystyki

oraz karty charakterystyki

powinna

s

powinna

s

ł

ł

u

u

ż

ż

y

y

ć

ć

ich

odbiorcom

do

podj

ich

odbiorcom

do

podj

ę

ę

cia

cia

odpowiednich

odpowiednich

dzia

dzia

ł

ł

a

a

ń

ń

zapobiegawczych,

zapobiegawczych,

a w szczeg

a w szczeg

ó

ó

lno

lno

ś

ś

ci do

ci do

unikania

unikania

zagro

zagro

żeń

żeń

.

.

Substancje zakwalifikowane do

Substancje zakwalifikowane do

klas

klas

y szkodliwych

y szkodliwych

mogą być sprzedawane i nabywane tylko wtedy,

mogą być sprzedawane i nabywane tylko wtedy,

gdy mają karty charakterystyki i gdy etykiety na

gdy mają karty charakterystyki i gdy etykiety na

ich opakowaniach zawierają oznakowania, na

ich opakowaniach zawierają oznakowania, na

które składają się:

które składają się:



znak ostrzegawczy wraz z jego znaczeniem,

znak ostrzegawczy wraz z jego znaczeniem,



symbol ostrzegawczy,

symbol ostrzegawczy,



wskazówki o rodzaju zagro

wskazówki o rodzaju zagro

ż

ż

enia,

enia,



wskazówki dotycz

wskazówki dotycz

ą

ą

ce prawidłowego post

ce prawidłowego post

ę

ę

powania.

powania.

Substancje szkodliwe –

Substancje szkodliwe –

nale

nale

żą

żą

do nich

do nich

substancje działaj

substancje działaj

ą

ą

ce szkodliwie na zdrowie

ce szkodliwie na zdrowie

człowieka lub stwarzaj

człowieka lub stwarzaj

ą

ą

ce ryzyko powstania

ce ryzyko powstania

nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia.

nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia.

Podział szkodliwych substancji chemicznych

Podział szkodliwych substancji chemicznych

w zale

w zale

ż

ż

no

no

ś

ś

ci

ci

od skutków

od skutków

oddziaływania na organizm

oddziaływania na organizm

wg Polskiej Normy

wg Polskiej Normy

PN-80/Z-08052:

PN-80/Z-08052:



dra

dra

ż

ż

ni

ni

ą

ą

ce

ce



uczulaj

uczulaj

ą

ą

ce

ce



rakotw

rakotw

ó

ó

rcze

rcze



mutagenne

mutagenne



upo

upo

ś

ś

ledzaj

ledzaj

ą

ą

ce funkcje rozrodcze (teratogenne

ce funkcje rozrodcze (teratogenne

i

i

embriotoksyczne).

embriotoksyczne).

Substancje dra

Substancje dra

ż

ż

ni

ni

ą

ą

ce

ce

Substancje dra

Substancje dra

ż

ż

ni

ni

ą

ą

ce s

ce s

ą

ą

to substancje

to substancje

charakteryzuj

charakteryzuj

ą

ą

ce si

ce si

ę

ę

du

du

żą

żą

aktywno

aktywno

ś

ś

ci

ci

ą

ą

chemiczn

chemiczn

ą

ą

,

,

atakuj

atakuj

ą

ą

ce miejscowo błony

ce miejscowo błony

ś

ś

luzowe dróg

luzowe dróg

oddechowych

oddechowych

i oczu oraz skór

i oczu oraz skór

ę

ę

.

.

S

S

ą

ą

to najcz

to najcz

ęś

ęś

ciej:

ciej:



kwasy,

kwasy,



zasady,

zasady,



rozpuszczalniki

rozpuszczalniki

organiczne zawarte w: farbach z

organiczne zawarte w: farbach z

połyskiem, bejcy, lakierach, płynach do

połyskiem, bejcy, lakierach, płynach do

usuwania

usuwania

powłok malarskich, środkach impregnujących

powłok malarskich, środkach impregnujących

drewno,

drewno,

środkach zabezpieczających przed wilgocią,

środkach zabezpieczających przed wilgocią,

Nast

Nast

ę

ę

pstwem bezpo

pstwem bezpo

ś

ś

redniego kontaktu substancji

redniego kontaktu substancji

dra

dra

ż

ż

ni

ni

ą

ą

cej

cej

z

z

błonami

błonami

ś

ś

luzowymi górnych dróg

luzowymi górnych dróg

Oddechowych

Oddechowych

j

j

est

est

u

u

czucie

czucie

pieczenia. Je

pieczenia. Je

ś

ś

li st

li st

ęż

ęż

enie jest

enie jest

du

du

ż

ż

e mo

e mo

ż

ż

e doj

e doj

ść

ść

do skurczu gło

do skurczu gło

ś

ś

ni i oskrzeli.

ni i oskrzeli.

Objawy te wyst

Objawy te wyst

ę

ę

puj

puj

ą

ą

przez takie substancje, jak:

przez takie substancje, jak:



amoniak,

amoniak,



formaldehyd

formaldehyd

zawarty w: płynach wiórowych (meble),

zawarty w: płynach wiórowych (meble),

papierze (tapety), melaminie, materiale izolacyjnym do

papierze (tapety), melaminie, materiale izolacyjnym do

muru szczelinowego,

muru szczelinowego,



kwasy,

kwasy,



zasady.

zasady.

Chlor poprzez dra

Chlor poprzez dra

ż

ż

nienie mo

nienie mo

ż

ż

e

e

powodowa

powodowa

ć:

ć:

zapalenie oskrzeli, a tlenki azotu

zapalenie oskrzeli, a tlenki azotu

zmiany w tkance płucnej tj. obrz

zmiany w tkance płucnej tj. obrz

ę

ę

k płuc.

k płuc.

Podczas bezpo

Podczas bezpo

ś

ś

redniego kontaktu ze skór

redniego kontaktu ze skór

ą

ą

niektóre substancje chemiczne mog

niektóre substancje chemiczne mog

ą

ą

powodowa

powodowa

ć

ć

zniszczenie warstwy ochronnej skóry, tj.

zniszczenie warstwy ochronnej skóry, tj.

chropowato

chropowato

ść

ść

, owrzodzenia (wyprysk toksyczny),

, owrzodzenia (wyprysk toksyczny),

a przy styczno

a przy styczno

ś

ś

ci

ci

z oczami łzawienie do

z oczami łzawienie do

trwałego uszkodzenia.

trwałego uszkodzenia.

Skutki działania substancji dra

Skutki działania substancji dra

ż

ż

ni

ni

ą

ą

cych zale

cych zale

żą

żą

od:

od:



st

st

ęż

ęż

enia substancji,

enia substancji,



czasu trwania ekspozycji,

czasu trwania ekspozycji,



mo

mo

ż

ż

liwo

liwo

ś

ś

ci osobniczej

ci osobniczej

Substancje uczulaj

Substancje uczulaj

ą

ą

ce

ce

Substancje uczulaj

Substancje uczulaj

ą

ą

ce s

ce s

ą

ą

to substancje

to substancje

wywołuj

wywołuj

ą

ą

ce uczulenia (alergie).

ce uczulenia (alergie).

Zmiany uczuleniowe na skórze przypominaj

Zmiany uczuleniowe na skórze przypominaj

ą

ą

cz

cz

ę

ę

sto

sto

zmiany, które si

zmiany, które si

ę

ę

stwierdza podczas zapalenia skóry

stwierdza podczas zapalenia skóry

(wyst

(wyst

ę

ę

powanie

powanie

ś

ś

wi

wi

ą

ą

du, pieczenie skóry, pojawienie

du, pieczenie skóry, pojawienie

się

się

plam rumieniowych, grudek, p

plam rumieniowych, grudek, p

ę

ę

cherzyków,

cherzyków,

złuszczenia naskórka r

złuszczenia naskórka r

ą

ą

k, przedramion, twarzy).

k, przedramion, twarzy).

Choroby uczuleniowe skóry, to wyprysk

Choroby uczuleniowe skóry, to wyprysk

kontaktowy

kontaktowy

uczuleniowy wyst

uczuleniowy wyst

ę

ę

puj

puj

ą

ą

cy u pracowników maj

cy u pracowników maj

ą

ą

cych

cych

kontakt ze szkodliwymi substancjami chemicznymi

kontakt ze szkodliwymi substancjami chemicznymi

o wła

o wła

ś

ś

ciwo

ciwo

ś

ś

ciach uczulaj

ciach uczulaj

ą

ą

cych, np.:

cych, np.:



chrom sze

chrom sze

ś

ś

ciowarto

ciowarto

ś

ś

ciowy,

ciowy,



nikiel

nikiel

,

,



formalina stosowane w zakładach słu

formalina stosowane w zakładach słu

ż

ż

by zdrowia.

by zdrowia.

Schorzenie to w ostatnich latach dominuje

Schorzenie to w ostatnich latach dominuje

w

w

ś

ś

ród chorób zawodowych skóry. Okre

ród chorób zawodowych skóry. Okre

ś

ś

la si

la si

ę

ę

, ze

, ze

ponad 70% rozpoznawanych stanów zapalnych

ponad 70% rozpoznawanych stanów zapalnych

skóry

skóry

było wynikiem uczulenia na substancje

było wynikiem uczulenia na substancje

chemiczne o charakterze alergen

chemiczne o charakterze alergen

ó

ó

w,

w,

tj. działaj

tj. działaj

ą

ą

cych uczulaj

cych uczulaj

ą

ą

co.

co.

Uczulenie układu oddechowego, powstałe w

Uczulenie układu oddechowego, powstałe w

trakcie

trakcie

nara

nara

ż

ż

enia

zawodowego

na

substancje

enia

zawodowego

na

substancje

chemiczne,

chemiczne,

powoduje astm

powoduje astm

y

y

.

.

Objawy astmy obejmuj

Objawy astmy obejmuj

ą

ą

kaszel, szczególnie w

kaszel, szczególnie w

nocy,

nocy,

oraz trudno

oraz trudno

ś

ś

ci w oddychaniu, takie jak sapanie i

ci w oddychaniu, takie jak sapanie i

skr

skr

ó

ó

cenie oddechu.

cenie oddechu.

Choroby uczuleniowe układu oddechowego,

Choroby uczuleniowe układu oddechowego,

to

to

astma oskrzelowa.

astma oskrzelowa.

Do czynników powoduj

Do czynników powoduj

ą

ą

cych

cych

takie

takie

choroby mo

choroby mo

ż

ż

na zaliczy

na zaliczy

ć

ć

antybiotyki (zwłaszcza

antybiotyki (zwłaszcza

betalaktamowe), detergenty, sole niklu, chromu,

betalaktamowe), detergenty, sole niklu, chromu,

ś

ś

rodki dezynfekcyjne stosowane w zakładach

rodki dezynfekcyjne stosowane w zakładach

słu

słu

ż

ż

by

zdrowia.

by

zdrowia.

Czynnikiem ryzyka astmy zawodowej jest

Czynnikiem ryzyka astmy zawodowej jest

wielko

wielko

ść

ść

i czas trwania nara

i czas trwania nara

ż

ż

enia. Ekspozycja na

enia. Ekspozycja na

wysokie st

wysokie st

ęż

ęż

enia stanowi wi

enia stanowi wi

ę

ę

ksze zagro

ksze zagro

ż

ż

enie.

enie.

Wi

Wi

ę

ę

kszo

kszo

ść

ść

przypadków astmy zawodowej rozwija

przypadków astmy zawodowej rozwija

si

si

ę

ę

w ci

w ci

ą

ą

gu pierwszych dwóch lat

gu pierwszych dwóch lat

Substancje rakotwórcze

Substancje rakotwórcze

Substancje rakotwórcze s

Substancje rakotwórcze s

ą

ą

to substancje

to substancje

mog

mog

ą

ą

ce

ce

p

p

owodowa

owodowa

ć

ć

niekontrolowany wzrost komórek

niekontrolowany wzrost komórek

prowadz

prowadz

ą

ą

cy do zmian nowotworowych.

cy do zmian nowotworowych.

Zmiany nowotworowe mog

Zmiany nowotworowe mog

ą

ą

ujawni

ujawni

ć

ć

si

si

ę

ę

w ci

w ci

ą

ą

gu

gu

4-40 lat

4-40 lat

od chwili

od chwili

pierwszego nara

pierwszego nara

ż

ż

enia na te substancje.

enia na te substancje.

W

nast

W

nast

ę

ę

pstwie

nara

pstwie

nara

ż

ż

enia

zawodowego

enia

zawodowego

powstałe

powstałe

nowotwory mog

nowotwory mog

ą

ą

by

by

ć

ć

zlokalizowane w ró

zlokalizowane w ró

ż

ż

nych

nych

miejscach organizmu.

miejscach organizmu.

Zalicza się do nich substancje o udowodnionym

Zalicza się do nich substancje o udowodnionym

działaniu rakotwórczym

działaniu rakotwórczym

Kategoria
1

substancje o udowodnionym

działaniu rakotwórczym na człowieka
(benzen, arsen, azbest, mgły kwasu
siarkowego, winylu chlorek, sole niklu)

Kategoria
2

substancje, które powinny być
rozpatrywane jako rakotwórcze dla
człowieka (benzo(a)piren, dimetylowy
siarczan, akrylamid, akrylonitryl,
epichlorhydryna, formaldehyd, SiO

2

kryst., trichloroetylen)

Kategoria
3

substancje o możliwym działaniu
rakotwórczym na człowieka.

I tak na przykład:

I tak na przykład:



benzen powoduje zmiany nowotworowe w szpiku

benzen powoduje zmiany nowotworowe w szpiku

kostnym,

kostnym,



chlorek winylu – nowotwór w

chlorek winylu – nowotwór w

ą

ą

troby,

troby,



arsen – nowotwór skóry,

arsen – nowotwór skóry,



chrom – zmiany nowotworowe jamy nosowej i zatok

chrom – zmiany nowotworowe jamy nosowej i zatok

nosowych,

nosowych,



pył azbestu – raka płuc.

pył azbestu – raka płuc.

Substancje mutagenne

Substancje mutagenne

Substancje mutagenne s

Substancje mutagenne s

ą

ą

to substancje

to substancje

powoduj

powoduj

ą

ą

ce zmiany w genach przekazywanych na

ce zmiany w genach przekazywanych na

nast

nast

ę

ę

pne pokolenie.

pne pokolenie.

Do czynników mutagennych zaliczy

Do czynników mutagennych zaliczy

ć

ć

mo

mo

ż

ż

na

na

:

:



promieniowanie jonizuj

promieniowanie jonizuj

ą

ą

ce

ce

:

:



rentgenowskie,

rentgenowskie,



powstaj

powstaj

ą

ą

ce przy wyzwalaniu energii j

ce przy wyzwalaniu energii j

ą

ą

drowej

drowej



powstaj

powstaj

ą

ą

ce

ce

przy

przy

rozpadzie izotopów promieniotwórczych

rozpadzie izotopów promieniotwórczych



oraz zwi

oraz zwi

ą

ą

zki chemiczne tj. np.:

zki chemiczne tj. np.:



formalina,

formalina,



benzen,

benzen,



iperyt,

iperyt,



benzopiren,

benzopiren,



kwas azotowy.

kwas azotowy.

Wła

Wła

ś

ś

ciwo

ciwo

ś

ś

ci tych substancji chemicznych

ci tych substancji chemicznych

mo

mo

ż

ż

na

na

oceni

oceni

ć

ć

na podstawie wyników bada

na podstawie wyników bada

ń

ń

epidemiologicznych, długoterminowych

epidemiologicznych, długoterminowych

bada

bada

ń

ń

do

do

ś

ś

wiadczalnych na zwierz

wiadczalnych na zwierz

ę

ę

tach oraz

tach oraz

krótkoterminowych testów, umo

krótkoterminowych testów, umo

ż

ż

liwiaj

liwiaj

ą

ą

cych

cych

ocen

ocen

ę

ę

toksyczno

toksyczno

ś

ś

ci genetycznej (mutacji

ci genetycznej (mutacji

i trwałych

i trwałych

uszkodze

uszkodze

ń

ń

DNA - kwasu dezoksyrybonukleinowego).

DNA - kwasu dezoksyrybonukleinowego).

Kategoria 1

substancje o udowodnionym działaniu

mutagennym

na człowieka (badania

epidemiologiczne,

do tej pory nie rozpoznano takiej

substancji);

Kategoria 2

substancje, które powinny być

rozpatrywane

jako mutagenne dla człowieka;

(Akrylamid; Benzopiren; Siarczan (VI) dietylu)

Kategoria 3

substancje o możliwym działaniu

mutagennym na człowieka.

(Tiofanat metylowy;
bis(dimetyloditio)karbaminian
cynku).

Należą do nich substancje powodujące

dziedziczne uszkodzenia genetyczne.

Substancje teratogenne i embriotoksyczne

Substancje teratogenne i embriotoksyczne

Czynniki działaj

Czynniki działaj

ą

ą

ce szkodliwie na płód w

ce szkodliwie na płód w

ci

ci

ą

ą

gu pierwszych 3 miesięcy ci

gu pierwszych 3 miesięcy ci

ąż

ąż

y mog

y mog

ą

ą

powodowa

powodowa

ć

ć

trwałe zmiany strukturalne, tj. jego

trwałe zmiany strukturalne, tj. jego

obumarcie, poronienie lub uszkodzenie

obumarcie, poronienie lub uszkodzenie

prowadz

prowadz

ą

ą

ce do zniekształce

ce do zniekształce

ń

ń

. Działanie takie

. Działanie takie

nazywamy teratogennym w odró

nazywamy teratogennym w odró

ż

ż

nieniu od

nieniu od

działania embriotoksycznego, które wyst

działania embriotoksycznego, które wyst

ę

ę

puje

puje

w pozostałym okresie ci

w pozostałym okresie ci

ąż

ąż

y.

y.

Nast

Nast

ę

ę

pstwa działania embriotoksycznego

pstwa działania embriotoksycznego

s

s

ą

ą

podobne do działania teratogennego, z t

podobne do działania teratogennego, z t

ą

ą

ró

ró

ż

ż

nic

nic

ą

ą

ż

ż

e uszkodzenie płodu ma tylko

e uszkodzenie płodu ma tylko

charakter zaburze

charakter zaburze

ń

ń

biochemicznych (zmiany

biochemicznych (zmiany

patologiczne).

patologiczne).

Czynniki działaj

Czynniki działaj

ą

ą

ce teratogennie, to:

ce teratogennie, to:



zwi

zwi

ą

ą

zki chemiczne – niektóre leki

zki chemiczne – niektóre leki

przeciwnowotworowe, hormony, chinina,

przeciwnowotworowe, hormony, chinina,

sole

sole

talu, selenu, arszenik, aldehyd mrówkowy,

talu, selenu, arszenik, aldehyd mrówkowy,

nikotyna, alkohol etylowy,

nikotyna, alkohol etylowy,



niedobory witamin, zwłaszcza A i E oraz z grupy

niedobory witamin, zwłaszcza A i E oraz z grupy

B,

B,



czynniki fizyczne (promieniowanie jonizujące,

czynniki fizyczne (promieniowanie jonizujące,

podwy

podwy

ż

ż

szona lub obni

szona lub obni

ż

ż

ona

ona

temperatura),

temperatura),



choroby infekcyjne, szczególnie wirusowe

choroby infekcyjne, szczególnie wirusowe

(ró

(ró

ż

ż

yczka,

yczka,

ś

ś

winka, ospa

winka, ospa

wietrzna, grypa).

wietrzna, grypa).

Podział szkodliwych substancji chemicznych

Podział szkodliwych substancji chemicznych

w zale

w zale

ż

ż

no

no

ś

ś

ci od dróg wchłaniania

ci od dróg wchłaniania

W zale

W zale

ż

ż

no

no

ś

ś

ci od dróg wchłaniania szkodliwe

ci od dróg wchłaniania szkodliwe

substancje chemiczne dzielimy na:

substancje chemiczne dzielimy na:



wchłaniane przez drogi oddechowe substancji

wchłaniane przez drogi oddechowe substancji

toksycznych (w

toksycznych (w

postaci par,

postaci par,

gazów, aerozoli i pyłów)

gazów, aerozoli i pyłów)

- rozpuszczalniki, amoniak, kwasy, wodorotlenki,

- rozpuszczalniki, amoniak, kwasy, wodorotlenki,



przenikanie przez skór

przenikanie przez skór

ę

ę

szkodliwych substancji

szkodliwych substancji

chemicznych (głównie substancje rozpuszczalne w

chemicznych (głównie substancje rozpuszczalne w

tłuszczach) - rt

tłuszczach) - rt

ęć

ęć

, cyjanki

, cyjanki

,

,



wchłanianie przez przewód pokarmowy.

wchłanianie przez przewód pokarmowy.

Wchłanianie przez drogi oddechowe

Wchłanianie przez drogi oddechowe

Zatrucie zawodowe na skutek wchłaniania przez

Zatrucie zawodowe na skutek wchłaniania przez

układ

układ

oddechowy

oddechowy

wyst

wyst

ę

ę

puje najcz

puje najcz

ęś

ęś

ciej. Na wchłanianie

ciej. Na wchłanianie

substancji

substancji

chemicznych

w

drogach

oddechowych

chemicznych

w

drogach

oddechowych

wywieraj

wywieraj

ą

ą

wpływ

wpływ

n

n

ast

ast

ę

ę

puj

puj

ą

ą

ce

ce

czynniki:

czynniki:



rozpuszczalno

rozpuszczalno

ść

ść

substancji toksycznej w wodzie

substancji toksycznej w wodzie



st

st

ęż

ęż

enie substancji toksycznej w powietrzu

enie substancji toksycznej w powietrzu



wentylacja płuc,

wentylacja płuc,



szybko

szybko

ść

ść

przemiany i wydalania szkodliwych substancji

przemiany i wydalania szkodliwych substancji

chemicznych

chemicznych

z

z

organizmu,

organizmu,



stan skupienia tej substancji.

stan skupienia tej substancji.

Najszybciej wchłanianie odbywa się

Najszybciej wchłanianie odbywa się

w

w

p

p

ę

ę

cherzykach

cherzykach

p

p

łucnych

łucnych

(70 m

(70 m

2

2

powierzchni p

powierzchni p

ę

ę

cherzykowej przy 90

cherzykowej przy 90

m

m

2

2

całego

całego

u

u

kładu

kładu

oddechowego).

oddechowego).

Przenikanie przez skór

Przenikanie przez skór

ę

ę

Wchłanianie substancji toksycznych przez skór

Wchłanianie substancji toksycznych przez skór

ę

ę

mo

mo

ż

ż

e by

e by

ć

ć

przyczyn

przyczyn

ą

ą

zatru

zatru

ć

ć

zawodowych.

zawodowych.

Do najwa

Do najwa

ż

ż

niejszych czynników, od których zale

niejszych czynników, od których zale

ż

ż

y

y

wchłanianie substancji toksycznych przez skór

wchłanianie substancji toksycznych przez skór

ę

ę

nale

nale

ż

ż

y:

y:



stan skóry,

stan skóry,



różnice anatomiczne,

różnice anatomiczne,



wiek,

wiek,



temperatura,

temperatura,



wilgotno

wilgotno

ść

ść

.

.

Skaleczenia oraz oparzenia eliminują działanie

Skaleczenia oraz oparzenia eliminują działanie

bariery naskórkowej

bariery naskórkowej

i zwi

i zwi

ę

ę

kszaj

kszaj

ą

ą

wchłanianie

wchłanianie

zwi

zwi

ą

ą

zków chemicznych.

zków chemicznych.

Wchłanianie

Wchłanianie

w

w

przewodzie

przewodzie

pokarmowym

pokarmowym

Wchłanianie w przewodzie pokarmowym

Wchłanianie w przewodzie pokarmowym

wyst

wyst

ę

ę

puje

najcz

puje

najcz

ęś

ęś

ciej

na

skutek

ciej

na

skutek

nieprzestrzegania przepisów bhp oraz higieny

nieprzestrzegania przepisów bhp oraz higieny

osobistej, np.: przeniesienie na r

osobistej, np.: przeniesienie na r

ę

ę

kach (brak

kach (brak

mycia r

mycia r

ą

ą

k), z po

k), z po

ż

ż

ywieniem (jedzenie i picie na

ywieniem (jedzenie i picie na

stanowisku

pracy),

palenie

tytoniu

na

stanowisku

pracy),

palenie

tytoniu

na

stanowisku pracy, wypicie przez pomyłk

stanowisku pracy, wypicie przez pomyłk

ę

ę

-

-

opakowanie ze szkodliw

opakowanie ze szkodliw

ą

ą

substancj

substancj

ą

ą

w

w

naczyniu po

naczyniu po

ś

ś

rodkach spo

rodkach spo

ż

ż

ywczych.

ywczych.

Zwi

Zwi

ą

ą

zek

chemiczny

wch

zek

chemiczny

wch

ł

ł

oni

oni

ę

ę

ty

do

ty

do

organizmu jedn

organizmu jedn

ą

ą

z mo

z mo

ż

ż

liwych dróg mo

liwych dróg mo

ż

ż

e zosta

e zosta

ć

ć

wydalony z organizmu w postaci niezmienionej lub

wydalony z organizmu w postaci niezmienionej lub

te

te

ż

ż

ulec procesowi przemian metabolicznych

ulec procesowi przemian metabolicznych

kumuluj

kumuluj

ą

ą

c si

c si

ę

ę

w organizmie,

w organizmie,

przy czym metabolit

przy czym metabolit

mo

mo

ż

ż

e by

e by

ć

ć

bardziej szkodliwy ni

bardziej szkodliwy ni

ż

ż

substancja

substancja

toksyczna pierwotna wprowadzona do organizmu.

toksyczna pierwotna wprowadzona do organizmu.

Główne skutki nara

Główne skutki nara

ż

ż

enia mog

enia mog

ą

ą

mie

mie

ć

ć

charakter

charakter

ogólny lub miejscowy. Skutki miejscowe to

ogólny lub miejscowy. Skutki miejscowe to

działanie dra

działanie dra

ż

ż

ni

ni

ą

ą

ce i uczulaj

ce i uczulaj

ą

ą

ce skór

ce skór

ę

ę

i błony

i błony

ś

ś

luzowe. Skutki ogólne to zmiany w układzie

luzowe. Skutki ogólne to zmiany w układzie

nerwowym (o

nerwowym (o

ś

ś

rodkowym

rodkowym

i obwodowym) oraz w

i obwodowym) oraz w

nerkach,

w

nerkach,

w

ą

ą

trobie,

w

układzie

sercowo-

trobie,

w

układzie

sercowo-

naczyniowym

itp.

naczyniowym

itp.

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ