AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA

DZIECI I MŁODZIEŻY

Prof. dr hab. Anna
Jegier

Zakład Medycyny
Sportowej
Uniwersytet Medyczny w
Łodzi

ODRĘBNOŚCI MORFOLOGICZNE I

FIZJOLOGICZNE ORGANIZMU Z

DZIECKA W PORÓWNANIU Z

ORGANIZMEM OSÓB DOROSŁYCH

• Organizm dziecka cechują:

–

duże rezerwy funkcjonalne, ujawniające się m.in. w czasie

wysiłków fizycznych

–

wczesna dojrzałość czynnościowa zaopatrzenia tlenowego

• Istniejące odrębności są przede wszystkim związane z różnicami w

rozmiarach ciała dzieci i dorosłych

• Charakterystyczną właściwością organizmu dziecka

są:

–

mechanizmy natury biologicznej i psychologicznej,

zabezpieczające organizm dziecka przed nadmiernym

obciążeniem, które poprzez niedotlenienie tkanek i

zaburzenia homeostazy mogłoby zakłócić wzrastanie i

dojrzewanie

ODRĘBNOŚCI MORFOLOGICZNE I

FIZJOLOGICZNE ORGANIZMU Z DZIECKA

W PORÓWNANIU Z ORGANIZMEM OSÓB

DOROSŁYCH cd.

• Rozwojowi funkcji zaopatrzenia tlenowego

oraz harmonii rozwoju morfologicznego i

funkcjonalnego sprzyjają właściwości

motoryki dziecka, typowe dla pierwszej

dekady życia:

– nadruchliwość

– rozrzutność i obszerność ruchów

– przyruch oraz „głód” ruchu

• Cechy motoryki dziecka w wieku od ok.5 roku

życia do rozpoczęcia pokwitania ( ok.10 rok

życia u dziewcząt i 12 rok życia u chłopców)

sprzyjają szkoleniu sportowemu

ODRĘBNOŚCI MORFOLOGICZNE I

FIZJOLOGICZNE ORGANIZMU Z

DZIECKA W PORÓWNANIU Z

ORGANIZMEM OSÓB DOROSŁYCH cd.

• Płynność, swoboda, harmonia ruchów osiągana około 5

roku życia – tzw.

„złoty okres”

lub

pierwsze apogeum

motoryczne

• Celowość, ekonomia motoryczna, szybkie przyswajanie

sobie nowych ruchów, doskonalenie uprzednio

opanowanych, opanowanie wielostronnych umiejętności

ruchowych, zdolność do równoczesnego przyswajania kilki

umiejętności- osiągane około 10-12 roku życia tzw.

etap

„dziecka doskonałego”

lub

drugie apogeum motoryczne

• Wysoki poziom rozwoju cech motorycznych zwłaszcza

zwinności, gibkości

• Ciągła gotowość do ruchu, rozwój zainteresowań

sportowych, chęć współzawodniczenia, radość z sukcesów

sportowych

BIOLOGICZNE MECHANIZMY

OCHRONNE ZABEZPIECZAJĄCE

DZIECKO PRZED NADMIERNYM

OBCIĄŻENIEM

• Wczesna dojrzałość w zakresie wysiłkowych zmian

biochemicznych i hormonalnych ( różnice w tym

zakresie u dzieci i dorosłych praktycznie nie istnieją)

• Duża intensywność przemiany materii i wysoka

sprawność metabolizmu tlenowego:

* największe w całym okresie życia człowieka względne

wartości maksymalnego pochłaniania tlenu ( w odniesieniu

do masy ciała)
* szybsza niż u dorosłych mobilizacja metabolizmu

tlenowego po rozpoczęciu wysiłku
* lepsze niż u dorosłych unaczynienie tkanki mięśniowej i

większy przepływ krwi przez mięśnie w czasie wysiłku
* lepsze wykorzystanie tlenu w pracujących tkankach

BIOLOGICZNE MECHANIZMY

OCHRONNE ZABEZPIECZAJĄCE

DZIECKO PRZED NADMIERNYM

OBCIĄŻENIEM

• Mniejsze niż u dorosłych zaburzenia

równowagi wewnętrznej ustroju w czasie

wysiłków
( subiektywne uczucie zmęczenia a nawet

wyczerpania, występuje u dzieci przy

niższym stężeniu mleczanów we krwi)

• Warunki anatomiczne ułatwiające

oddawanie ciepła w czasie wysiłku:

* większa w stosunku do masy powierzchnia

ciała i gęstość gruczołów potowych

* bardziej ekonomiczne wydzielanie potu

PSYCHOLOGICZNE MECHANIZMY

OCHRONNE ZABEZPIECZAJĄCE

DZIECKO PRZED NADMIERNYM

OBCIĄŻENIEM

• Małą wytrwałość i motywacja do wysiłków

fizycznych, zwłaszcza długotrwałych; mała

odporność i tolerancja zmęczenia, bólu,

monotonii wysiłku

• Obniżenie się spontanicznej aktywności

ruchowej w okresach intensywnego

wzrastania ( zabezpieczenie zwiększonych

potrzeb budulcowych)

• Czynniki natury psychologicznej determinują

jak się wydaje w większym niż u dorosłych

stopniu wydolność fizyczną dzieci i ich

stosunek do różnych wysiłków, zwłaszcza

statystycznych i długotrwałych

OCENA ROZWOJU FIZYCZNEGO

OBEJMUJE

• Poziom wzrastania
• Dynamikę wzrastania
• Ocenę komponentów ciała
• Dojrzewania płciowe
• Prognozę ostatecznej wysokości

ciała

• Ocenę wieku rozwojowego

CELE OCENY

ROZWOJU FIZYCZNEGO

•Dobór dzieci rokujących

osiągnięcie dobrego wyniku w
określonej dyscyplinie
sportowej

•Wyodrębnienie grupy dzieci z

odrębnościami rozwojowymi

OCENA ROZWOJU FIZYCZNEGO

OBEJMUJE

• Poziom wzrastania

• Dynamikę wzrastania
• Ocenę komponentów ciała
• Dojrzewania płciowe
• Prognozę ostatecznej wysokości

ciała

• Ocenę wieku rozwojowego

• POZIOM WZRASTANIA

* pomiar wysokości ciała
* pomiar masy ciała

• METODY POMIARÓW

* tabele norm
* siatki centylowe

Masa ciała dziewcząt

Siatka centylowa masy ciała
dla dziewcząt – wyniki
badania OLAF: Z. Kułaga i
wsp. 2010

Masa ciała chłopców

Siatka centylowa masy ciała
dla chłopców – wyniki badania
OLAF:
Z. Kułaga i wsp. 2010

Wysokość ciała

dziewcząt

Siatka centylowa wysokości
ciała dla dziewcząt – wyniki
badania OLAF: Z. Kułaga i
wsp. 2010

Wysokość ciała

chłopców

Siatka centylowa wysokości ciała
dla chłopców – wyniki badania
OLAF:
Z. Kułaga i wsp. 2010

BMI dziewczynek

Siatka centylowa BMI
dla dziewcząt – wyniki badania
OLAF:
Z. Kułaga i wsp. 2010

BMI chłopców

Siatka centylowa BMI
dla chłopców – wyniki badania
OLAF: Z. Kułaga i wsp. 2010

• DYNAMIKA WZRASTANIA

* analiza przyrostów wysokości
* analiza przyrostów masy ciała

• ZMNIEJSZENIE PRZYROSTÓW

( UTRATA MASY CIAŁA)

* obciążenia treningowe
* tryb życia
* odżywienie

KOMPONENTY CIAŁA

Stosunek ilości tłuszczu do
beztłuszczowej masy ciała:
* nadmierna ilość tłuszczu
* minimalna ilość tłuszczu

GRANICE DOJRZEWANIA

PŁCIOWEGO

•DZIEWCZETA: 8-16 LAT
•CHŁOPCY: 10-18 LAT

STADIA ROZWOJU WTÓRNYCH

CECH PŁCIOWYCH WG

TANNERA

• Stadia rozwoju piersi u dziewcząt ( M- mammae)

M

1

- faza dziecięca. Otoczka brodawki sutkowej blada, płaska

M

2

- poszerzenie i uwypuklenie otoczki brodawki sutkowej,

tzw. studium paczka
M

3

- uwypuklenie piersi i otoczki brodawki sutkowej

( wyczuwalna tkanka tłuszczowa)
M

4

- wyraźnie zarysowana pierś ( wyczuwalna tkanka

tłuszczowa i gruczołowa). Otoczka brodawki sutkowej i

brodawka sutka tworzą wtórny wzgórek oddzielony od piersi
M

5

- pierś w pełni rozwinięta o regularnym zarysie ( zniknięcie

wzgórka wtórnego). Brodawka sutka wykształcona o

intensywnej pigmentacji

STADIA ROZWOJU WTÓRNYCH

CECH PŁCIOWYCH WG

TANNERA

• Studia rozwoju narządów płciowych u chłopców

( G- genitalia)
G

1

- faza dziecięca. Jądra, moszna i prącie o wielkościach i

proporcjach jak we wczesnym dzieciństwie
G

2-

powiększenie jąder, wydłużenie worka mosznowego. Skóra

moszny cienka, o słabo zaznaczonej pigmentacji
( wyraźnie widoczny zarys jąder) niewielkie powiększenie

wymiarów prącia
G

3

- powiększenie obwodu i długości prącia. Długość prącia stanowi

około ¾ długości worka mosznowego. Dalszy rozwój jąder.
G

4

- powiększenie wymiarów prącia na długość. Długość prącia

zbliżona do długości worka mosznowego. Wyraźnie zaznaczona

pigmentacja skóry moszny
G

5

- narządy osiągnęły rozmiar, kształt i proporcje osobnika

dojrzałego płciowo

STADIA ROZWOJU WTÓRNYCH

CECH PŁCIOWYCH WG

TANNERA

• Stadia rozwoju owłosienie łonowego u dziewcząt i

chłopców
( P- pubis)
P

1

- faza dziecięca. Brak owłosienia łonowego, meszek

P

2

- włosy pojedyncze, proste, o słabej pigmentacji; u

dziewcząt na skórze dolnej połowy warg sromowych

dużych, u chłopców u nasady prącia
P

3

- włosy mocno skręcone, rzadkie, grubsze i ciemniejsze,

zajmują część powierzchni skóry krocza
P

4

- włosy mocno skręcone, gęste, zajmują powierzchnię

mniejsza niż u osobników dojrzałych
P

5

- wygląd włosów i powierzchnia jaką zajmują typowa dla

osobników dojrzałych płci żeńskiej- kształt trójkąta z

nieznacznym owłosieniem wewnętrznej powierzchni ud

PRZEWIDYWANIA OSTATECZNEJ

WYSOKOŚCI CIAŁA

• Predyspozycje genetyczne
• Warunki bytowania, a zwłaszcza odżywiania

METODY:
a. siatka centylowa
b. nomogramy do przewidywania wysokości
ciała
c. tabele współczynników dla płci i wieku
d. nomogramy uwzględniające tempo
dojrzewania płciowego

KRYTERIA WIEKU

ROZWOJOWEGO

• Wiek „wzrostowy” lub „wagowy”

( poziom 50 centyla)

• Wiek płciowy- ocena stopnia

rozwoju cech płciowych

OCENA WIEKU

ROZWOJOWEGO

• Opóźnione dojrzewania

* większa możliwość urazów
* słabsze wyniki sportowe

• Wczesne dojrzewania

* wczesne sukcesy
* zwolnienie tempa postępów

ZAGROŻENIA ZDROWIA

MŁODOCIANYCH

SPORTOWCÓW

•Urazy i przeciążenia układu

ruchowego

•Obciążenia psychiczne
•Wpływ na wzrastanie i

dojrzewania płciowe

SPECYFICZNE PROBLEMY

ZDROWOTNE W SPORCIE

DZIEWCZĄT

• Przerost masy mięśniowej
• Wiek menarche
• Zmiany zdolności wysiłkowej u

dziewcząt w różnych okresach
rozwoju i cyklu miesiączkowego

• Zaburzenia miesiączkowania
• Urazy w sporcie dziewcząt

System kwalifikacji

uczniów do zajęć WF



Grupa A – uczniowie zdolni do zajęć WF bez ograniczeń



Podgrupa As – uczniowie uprawiający sport w szkole lub poza nią



Grupa B – uczniowie zdolni do zajęć WF z ograniczeniami lub

wymagający specjalnej uwagi nauczyciela



Podgrupa Bk – uczniowie zdolni do zajęć z ograniczeniem,

wymagający dodatkowo zajęć:
* korekcyjnych
* kompensacyjnych
* korekcyjno- kompensacyjnych



Grupa C – uczniowie niezdolni do zajęć WF w szkole (trwale lub

czasowo)



Podgrupa C1 – uczniowie niezdolni do zajęć WF w szkole, ale

uczestniczący w zajęciach rehabilitacyjnych w placówkach służby

zdrowia

Schemat badania

ortopedycznego

Stan

ortopedyczny-

statyczny

(morfologiczny)

Stan

ortopedyczny-
Dynamiczny

(czynnościowy)

Ogólny

postawa ciała
typ budowy ciała
wiek biologiczny
odżywianie

sposób poruszania

się
chód
bieg

Odcinkowy

proporcje
symetria
pomiary obwodów

i długości

pomiar zakresu

ruchów
ruchomość –

bierna, czynna
pomiar siły

mięśniowej

Miejscowy

obrys
ustawienie

(ułożenie) czynne,

bierne,

przymusowe

ruchy czynne
ruchy bierne
stan mięśni

Typologia postaw

według Browna

Postawy ciała

Charakterystyka postaw

Postawa A – postawa

doskonała

Głowa wyprostowana nad klatką

piersiową, biodrami i stopami

Klatka piersiowa wypukła
Brzuch płaski
Plecy łagodnie wygięte

Postawa B –

postawa dobra

Głowa wysunięta nieco ku przodowi
Klatka piersiowa mniej wypukła
Brzuch nieco wypukły
Plecy bardziej wygięte

Postawa C –

postawa wadliwa

Głowa wysunięta przed klatkę

piersiową

Klatka piersiowa płaska
Brzuch wypukły
Plecy zgarbione

Postawa D –

postawa zła

Głowa bardzo wysunięta do przodu
Klatka piersiowa zapadnięta
Brzuch zwiotczały
Plecy wybitnie zgarbione

Wzorce A i B są postawami dobrymi, C i D
postawami złymi

Typologia postaw

według Browna