Przemoc – diagnoza, rodzaje,
skutki

Wykład III rok

Definicje przemocy

Wg Parlamentu Europejskiego „… pogwałcenie prawa człowieka do życia,

bezpieczeństwa osobistego, wolności, godności oraz fizycznej i

umysłowej integralności” (Coss, 1999)

DSM-IV (1994) – dwie formy niewłaściwego traktowania:



nadużycie (abuse) - naruszenie integralności drugiej osoby



zaniedbanie (neglect) - dotyczy troski o zdrowia, okazywania

uczuć, ignorowania potrzeb, odmawiania podstawowej opieki i

realizacji podstawowych potrzeb

ICD-10 (2000) - zespół złego traktowania (znęcanie psychiczne i fizyczne,

nadużycia seksualne, tortury

WHO - „celowe użycie siły fizycznej, zagrażające lub rzeczywiste,

przeciwko sobie, komuś innemu, lub przeciwko grupie, lub

społeczeństwu, co powoduje lub jest prawdopodobne, ze spowoduje

zranienie, fizyczne uszkodzenie i śmierć, ból fizyczny, zaburzenie

rozwoju lub deprawację”

(za: Rode, 2010, s. 24).

Prawo karne – przestępstwa przeciwko rodzinie i

opiece

(k.k., Wydawnictwo Beck, 2010)

Art.207. k.k. (Znęcanie się)

&1. „kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą

lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym

stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą

nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny,

podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat”

& 2.Jeżeli czyn określony w & 1połączony jest ze stosowaniem

szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia

wolności od roku d lat 10.

& 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w & 1 lub 2 jest

targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca

podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

Niekiedy bardziej skuteczne jest prawo rodzinne, lokalowe, cywilne,

administracyjne np. eksmisja sprawcy z mieszkania

Zachowania agresywne a przemoc

Zachowania agresywne (Jakubik, 1997)



reaktywne – uwarunkowane przez czynniki zewnętrzne



stymulujące – wyuczone, dost. stymulacji do potrzeb
jednostki



rozładowujące – reakcja na nadmiar stymulacji, aktywacji



manipulacyjne – umacniają poczucie własnej wartości

Cechy wspólne



działania intencjonalne (wymuszają posłuszeństwa,
przewagę)



naruszają prawa i dobra osobiste jednostki



powodują skutki negatywne - zaburzenia
posttraumatyczne



mają charakter powtarzający, długotrwały

Uwarunkowania



społeczno-kulturowe (Goldstein. 1996, Gelles, Cornell, 1990,

Urban, 2000)



miłość romantyczna (brak zrozumienia potrzeb i zachowań

partnera)



rodzina (więzi emocjonalne, relacje małżeńskie rodziców,

doświadczenia przemocy w rodzinie, stan zdrowia członków

rodziny, typ rodziny pochodzenia) (Bowlby, 2007; Mikrut,

2005, Rode, 2009)



stresy sytuacyjne (rodzinne, zawodowe, społeczne) (Rode,

2010),



doświadczenia rozwojowe sprawców przemocy (Wolińska,

2000; O’Leary, 1984; Emery, 1999)

cd. uwarunkowania

Cechy osobowości

:



niepewni siebie, lękowi

(O’Leary, 1993; Browne,

Herbert, 1999)



niski poziom asertywności, niska samoocena,
słabe umiejętności społeczne

(Goldstein, 1996)



słaba samokontrola, zaburzenia emocjonalne,
brak empatii

(Barnett i in., 1997; Dutton, 2001,

Baumeister, Boden, 1998)

Typologia sprawców przemocy (

wg Rode, 2010

)

A. Reaktywnie agresywni 113

B. Niskie kompetencje zaradcze – 71

C. Psychopatyczno-odwetowi 66

D. Z dużym potencjałem przystosowawczym 75

A. Reaktywnie agresywni



wysoka agresja fizyczna i słowna



wysoka reaktywność emocjonalna, skłonność do irytacji, gniewu



umiarkowana aktywność



zewnętrzne umiejscowienie kontroli



przeciętny poziom samoakceptacji, mała odporność psychiczna,



umiarkowane poczucie winy



obniżony poziom funkcji poznawczych (II=85)



trudności w realizacji celów



szybkie zniechęcanie się niepowodzeniami

B. Niskie kompetencje zaradcze



inteligencja w granicach dolnej normy (II=74)



niska aktywność



umiarkowana reaktywność



niska wytrzymałość i odporność emocjonalna



przeciętna agresja fizyczna



zewnętrzne poczucie kontroli



trudność w przystosowaniu do nowej sytuacji



przewaga mechanizmów emocjonalno-popędowych nad

poznawcza regulacją zachowania

C. Psychopatyczno-odwetowi



wysoka uraza i podejrzliwość



niska reaktywność emocjonalne



niska wrażliwość sensoryczna



umiarkowana agresja fizyczna



wysoka wytrzymałość



wysoka aktywność



wysoka samoakceptacja



wewnętrzne poczucie kontroli



niskie poczucie winy



przeciętny poziom inteligencji (II=99)

D. Z dużym potencjałem przystosowawczym



brak wyraźnych dysfunkcji w strukturze osobowości



wysoki poziom inteligencji (II=123)



wysoka samoakceptacja



wewnętrzne poczucie kontroli



niski negatywizm



podejrzliwość



umiarkowana agresja fizyczna



wysoka wytrzymałość, żwawość



umiarkowana reaktywność emocjonalna



wysokie poczucie winy

Skutki przemocy



Zaburzenia w sferze emocjonalnej, behawioralnej,

poznawczej (długotrwałe/odległe) (Rode, 1998)



Zniekształcenia w percepcji siebie jako jednostki

wartościowej, zdolnej do podejmowania różnych zadań



Zniekształcenia zdolności nawiązywania i podtrzymania

relacji międzyludzkich



Zniekształcenia w percepcji otoczenia



Zaburzenia sfery emocjonalnej

Przemoc wobec dziecka

(Gaś, 1998; I.Pospiszyl, 1998; Rode, 2002)



Fizyczna (bierna, czynna)



Emocjonalna – różne formy zachowania rodziców,
opiekunów, prowadza do zniszczenia pozytywnego
obrazu własnej osoby (Gaś, 1998)



Zaniedbanie – chroniczne niezaspokojenie
podstawowych potrzeb przez rodziców, opiekunów (child
neglect)

cd.



Seksualna

(Fraser, 1981, Salter, Pospiszyl,1998)



akty pozbawione kontaktu fizycznego



akty związane z kontaktem fizycznym z dzieckiem



akty fizyczne o znamionach gwałtu, związane z
uszkodzeniem ciała

Ofiary :



przypadkowe



uczestniczące

Sprawcy (najczęściej mężczyźni do 25 r.ż., osoby znajome)



przestępcy fiksacyjni (pedofile)



przestępcy regresyjni (żyją w normalnych związkach)

Skutki przemocy wobec dziecka

(Herman, 1998,

Gaś, 1998)

Syndrom dziecka maltretowanego (battered child syndrome)



zaburzenia emocjonalne



wzmożona czujność – zimne wyczekiwanie



tłumienie reakcji emocjonalnych w sytuacjach

zagrożenia



sprzeczności w zachowaniu i emocjach (ambiwalencja)



ucieczka od rzeczywistości w świat marzeń



zaprzeczanie sytuacji



fragmentaryzacja obrazu siebie i rodziców

(rozszczepienie tożsamości)



poczucie lęku przez odrzuceniem, osamotnieniem



psychiczne (lękowe) uzależnienie od rodziców

Przemoc w związkach

(wobec żony /męża)

Obecność lub groźba aktu przemocy fizycznej (

Sugarman,

Hotaling, 1989)



Wzajemna przemoc w parze

(common couple violence)



Przemoc w związku partnerskim

(couple violence)



Przemoc w związku intymnym

(intimate violence)

(Gelles i

in., 1988; Viano ed.in. 1992)



Przemoc w związkach małżeńskich

(marital violence)

(Ganley,

Schechter, 1996)



Maltretowanie współmałżonka

(London, 1978)

Przemoc w związkach cd.

Elementy wspólne (Dobrzańska-Mesterhazy, 1996):



dotyczy relacji (z bliskimi), w której istnieje nierówny

układ sił



dochodzi do wykorzystywania władzy i siły fizycznej

przez silniejszego nad słabszym



obie strony traktują siebie przedmiotowo



spoiwem związku jest:



lęk ofiary



manipulowanie przez sprawcę bez liczenia się z

prawami, potrzebami, pragnieniami ofiary

Rodzaje przemocy wobec żony / męża

Przemoc fizyczna

Fazy cyklu przemocy (Gaś, 1993. 1994; Walker, 1993,
1994)



faza narastania napięcia



faza gwałtownej przemocy



faza miodowego miesiąca

cd.

Przemoc emocjonalna

(Russel, 1994 Rode, 1998, 1998,2003)

–

zwarty system zachowań - ma na celu:



izolację ofiary od źródeł wsparcia



eliminacja zachowań nie będących pod kontrolą sprawcy



zmęczenie, wyczerpanie, niezdolność do stawiania oporu



poczucie strachu, utrata nadziei



sporadyczne okazywanie pobłażliwości sprawcy motywuje
do uległości



demonstracja wszechmocy sprawcy



lęk przez stawianiem oporu



utrwalanie nawyku posłuszeństwa

cd.

Przemoc seksualna

(Lew-Starowicz 1992)



seksualne zachowania sadystyczne



zmuszanie do praktyk seksualnych nieakceptowanych



narzucanie liczby kontaktów



ośmieszanie partnerki



zmuszanie do kontaktów kazirodczych, zoofilii



zmuszanie do akceptacji przez ofiarę innych partnerów

seksualnych

Typy gwałtu



agresywny



nieagresywny



obsesyjny

Skutki przemocy wobec kobiet

(Herman, 2007)

Zespół stresu pourazowego DSM- III, DSM-IV



nadmierne pobudzenie związane z uporczywym
czekaniem na niebezpieczeństwo



wtargnięcia – ciągłe przeżywanie dramatycznego
wydarzenia



zawężenie, odrętwienie – zmiana stanu świadomości,
sposobu reagowania na sytuację

(Herman, 1998,

Rode, 2010)

cd.

Syndrom bitej kobiety

(w ramach zespołu stresu

pourazowego)



reakcje unikowe (zaprzeczanie, odrętwienie, depresja)



odtwarzanie doświadczeń urazowych



podwyższona pobudliwość – objawy lękowe (płacz,

hiperaktywność, zaburzenia snu,obsesyjno-kompulsywne)



pogarda dla siebie, poczucie wstydu



poczucie utraty własnej godności,



zespół wyczerpania walką (Lipwska-Teutsch, 1995)

Mechanizmy zależności między ofiarą a sprawcą

(Strube, 1998, Gaberle, 2006; Herman, 2007)

Wyuczona bezradność

Syndrom sztokholmski – bezwzględne i bezwarunkowe

przywiązanie ofiary do sprawcy



obecność osoby grożącej, przekonanie o realności groźby



niemożność uniknięcia sytuacji grożącej



izolacja od otoczenia



obecność w zachowaniu agresora sygnałów przychylności

Efekt psychologicznej pułapki sytuacyjnej –

odpowiedzialność za związek, poczucie zainwestowania i

szacowanie możliwych strat

Pułapka lęku – przesadne i nierealne negatywne wyobrażenia w

sytuacji odejścia od partnera

Przemoc wobec osób starszych

(J. Gauci, 2009; A.Kydd, E. Kearney, 2009).

1. Czynniki ryzyka po stronie osoby starszej



wzrost zależności od sprawcy (choroba, zniedołężnienie,

sytuacja socjalno-bytowa



narastające dolegliwości chorobowe (min. nietrzymanie

moczu)



trudności z utrzymaniem czystości



obniżenie kontroli emocjonalnej



obniżenie sprawności psychicznej, fizycznej



pozostawanie poza siecią struktur społecznych

cd

2. Czynniki ryzyka po stronie członka rodziny (opiekuna)



nadużywanie substancji uzależniających



choroba psychiczna lub somatyczną



zaburzenia osobowości



zależność mieszkaniowa , finansowa od osoby starszej



przeciążenie opieką, bezradność, zmęczenie

(J.Gauci,

2009; M. Sadowska, S. Steuden, 2009b; S. Steuden,

2011).

Wskaźnik zgłaszanych skarg jest mniejszy w stosunku rozmiaru

zjawiska. (Steinmetz,1988) – (wskaźnik faktyczny

porównywalny z dziećmi)

Trudności w diagnozowaniu przemocy

(Tobiasz-Adamczyk 2009, Wawrzyniak 2007).

Milczenie osób starszych (ofiar przemocy)



strach przed zemstą , pogorszeniem sytuacji rodzinnej,



lęk przed utratą pozycji społecznej przez rodzinę



zależność emocjonalna od agresora



nadzieja na zmianę zachowania sprawcy

Brak wiedzy osób starszych na temat instytucji

pomocowych

Negatywne postawy społeczne, niedowierzanie, brak

wiedzy na temat przemocy

Naturalne oznaki starzenia (narażenie na urazy ciała,

niezborność, zaburzenia równowagi)

Czynniki ważne w diagnozie przemocy

(Kruger,

Moon 2000).

Różnicowanie zaburzeń zdrowia psychicznego (zespół

otępienny, depresja starcza) od zaburzeń będących

następstwem przemocy

Wskaźniki przemocy - depresyjność, postawa lękowa,

niedożywienie, odwodnienie, nadużywanie substancji

uzależniających

W sytuacji osób zniedołężniałych



siniaki, urazy w nietypowych okolicach ciała



nieodpowiedni ubiór



zaniedbania higieny ciała



zdystansowanie osoby starszej od opiekuna



niechęć opiekuna do pozostawienia osoby starszej z

lekarzem, psychologiem

Epidemiologia złego traktowania

(Tobiasz–Adamczyk i

in. 2009)

Wg CBOS z 2005 r. - 10% osób powyżej 65 r.ż. wskazało na częste

kłótnie, sprzeczki lub awantury w rodzinie.

Wg MOPS (Poznań) - nadużycia psychiczne i materialne - ponad 62 %,

przemoc fizyczna - ok. 58 %;, zaniedbania bierne 40, czynne 30%.

(Woźniak, Brzyska, 2009)

Wg pracowników socjal.. i med.. obawa osób starszych dotyczy:



zagrożenia fizycznego



złego traktowania przez osoby bliskie i obce



dyskryminacji społecznej

Wg National Center on Elder Abuse (2006) - osoby starsze narażone

są na wszelkie formy przemocy

Wg osób starszych najczęściej stosowana przemoc:



psychiczna - 69%



zaniedbanie - ograniczanie leków i pożywienia - 50%



fizyczna - 40% (Kuźmicz, 2006, Wawrzyniak,2007)

Epidemiologia cd.

(Tobiasz – Adamczyk i in., 2009)

Wg raportów Ośrodków Interwencji Kryzysowej w Polsce:



zaniedbanie (około 57%)



wykorzystywanie materialne (około 57%)



przemoc psychiczna (ok. 41%),



przemoc fizyczna (37%)



porzucenie (35%).

Sprawca przemocy wobec osoby starszej:



najczęściej syn (najczęściej zaniedbanie).



współmałżonek i opiekun niespokrewniony - przemoc
psychiczna



synowa, wnuki, członek rodziny, który jest opiekunem -
wykorzystywanie materialne

Wsparcie rodzin z przemocą

Programy:



Pomocy Ofiarom Przemocy

(Państwowa Agencja

Rozwiązywania Problemów Alkoholowych PARPA)



Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie (PARPA i Instytut

Zdrowia i Trzeźwości od 1994 r) celem jest:



Stworzenie systemu pomocy ofiarom przemocy w rodzinie



Zmiana stosunku społeczeństwa do zjawiska przemocy w

rodzinie



Ogólnopolskie pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie –

NIEBIESKA LINIA.



Interwencja kryzysowa (6-12 tygodni)

Interwencja kryzysowa



zapewnienie bezpieczeństwa ofierze



zrozumienie reakcji ofiary, udzielenie wsparcia

emocjonalnego



przywrócenie poczucia kontroli nad swoim życiem



uruchomienie zasobów wcześniejszych, skutecznych w

radzeniu sobie w sytuacjach kryzysowych



Ułożenie planu działań zmierzających do zmiany

Dostępne:

telefony zaufania, schroniska dla ofiar, pogotowia rodzinne,

ośrodki prowadzące terapie dla ofiar i sprawców przemocy