Podstawy klinicznej

Podstawy klinicznej

diagnozy

diagnozy

psychologicznej

psychologicznej

Klinika Psychiatrii Dorosłych

Klinika Psychiatrii Dorosłych

II Katedra Chorób Układu Nerwowego

II Katedra Chorób Układu Nerwowego

Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

Literatura

1.

Hornowska, E. i in. (2000), Podstawowe
metody badawcze, w: J. Strelau (red.),
Psychologia. Podręcznik akademicki (t. I, s.
437-503). Gdańsk: Gdańskie

2.

Paluchowski, W.J., Hornowska, E. (2000).
Problemy teoretyczne diagnozy
psychologicznej, w: J. Strelau (red.),
Psychologia. Podręcznik akademicki (t. I, s.
509-522). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne.

3.

Sęk, H. (2001), Wprowadzenie do
psychologii klinicznej. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.

Plan zajęć

1.

Definicja, schemat i rodzaje
diagnozy psychologicznej.

2.

Etapy badania diagnostycznego

3.

Modele psychologicznej
diagnozy klinicznej.

4.

Metody kliniczne w praktyce
diagnostycznej psychologa

3.1

. Rozmowa i wywiad w

psychologii

DIAGNOZA
PSYCHOLOGICZNA



Diagnoza (gr. diagnosis) = rozróżnienie i
osądzenie.



Diagnozowanie – proces aktywnego poszukiwania
danych potrzebnych do podjęcia decyzji o
działaniach zmierzających do zmiany aktualnego
stanu (położenia) psychospołecznego ludzi.



Diagnoza – rozpoznanie jakiegoś stanu rzeczy
i jego tendencji rozwojowych na podstawie jego
objawów, w oparciu o znajomość ogólnych
prawidłowości

(Ziemski, 1973).

DIAGNOZA
PSYCHOLOGICZNA



Postępowanie diagnostyczne

powinno spełniać warunki

zminiaturyzowanego badania

naukowego



Diagnozę kliniczną możemy

opisywać i analizować dwojako:

a)

jako postępowanie diagnostyczne

b)

jako wynik badania



Punktem wyjścia - problem

kliniczny - (pytanie o nieznany stan

rzeczy)

(Sęk, 1993)

Schemat postępowania

diagnosytcznego

Strony

uczestniczące

w postępowaniu

diagnostycznym

PACJENT

KLINICYSTA

SPOŁECZEŃSTWO

Typy diagnozy

Ziemski (1973)

ze względu na sposób

wyjaśniania



D. klasyfikacyjna



D. genetyczna



D. celu



D. rozwoju



D.
prognostyczna

Thorne (1970)

według przedmiotu
diagnozy



D. etiologiczna



D. kliniczna



D. klasyfikacyjna



D. integracji



D. zarządzania
życiem



D. predykcyjna

Etapy procesu
diagnozowania
(Sęk, 2001)

a)

stawianie problemu diagnostycznego

b)

stawianie hipotez o

prawdopodobnych przyczynach

problemu

c)

weryfikacja hipotez za pomocą trafnie

dobranych metod (właściwe badanie)

d)

interpretacja wyników (kontynuacja

czy zakończenie badania?)

e)

opracowanie orzeczenia

psychologicznego

Etapy procesu diagnozowania
(Paluchowski, Hornowska,
2000)



Etap prediagnostyczny



Etap badania



Etap wyjaśniania



Etap formułowania propozycji
działań



Interwencja

Etap prediagnostyczny



Poprzedza właściwe badanie

– badany - dotychczasowa historia

życia, problemy, przekonania,

motywacja, potrzeby i cele

– badający - wiedza profesjonalna,

umiejętności narzędzia i procedury

diagnostyczne, system wartości,

preferencje (określony styl

diagnozowania)

Etap badania



komunikowanie się

– badany - informuje o swoich problemach

posługując się własnym językiem i / lub
językiem testu psychologicznego

– badający - obserwuje zachowania

badanego, interpretuje je zgodnie z

przyjętą przez siebie orientacją

teoretyczną i zwrotnie informuje

badanego

– ustalenie wspólnego sposobu widzenia

problemu

Etap wyjaśniania

- Interpretacja i wyjaśnianie zachowań

badanego poprzez powiązanie ich z

dotychczasowymi doświadczeniami,

– określenie przyczyn wywołujących

i stabilizujących zaobserwowaną

organizację zachowania jednostki,

– ukazanie przyszłych konsekwencji takich

zachowań,

– wyjaśnianie przez podanie mechanizmu -

określenie przyczyn zaburzenia /

objawu.

Etap formułowania propozycji

działań



Plan interwencji, orzekanie
diagnostyczne

– przewidywania dotyczące

tego co stanie się z
badanym i jego otoczeniem
w przypadku podjęcia
określonych działań

Interwencja

- celem jest zmiana położenia

jednostki

- selekcja i modyfikacja
- komunikowanie innym

wyników badania

Wynik diagnozy klinicznej



Elementy składowe:

a)

Opis zaburzeń („diagnoza

negatywna”) lub/i zdrowia

(„diagnoza pozytywna”)

b)

Wyjaśnienie mechanizmów

zaburzeń lub/i zdrowia

c)

Określenie przyczyn zaburzeń

lub zdrowia (patogeneza –

salutogeneza)

d)

Wnioski i wskazania do

interwencji

Modele psychologicznej
diagnozy klinicznej



Model nozologiczny
(różnicowy)



Model funkcjonalny



Model psychospołeczny

MODEL NOZOLOGICZNY



Stanowi odwzorowanie diagnozy

lekarskiej



Ma charakter selekcyjny i nie

wiąże się z działaniami

terapeutycznymi



Wynik jest etykieta

klasyfikacyjną (problem

uprzedmiotowienia

i stygmatyzacji)

MODEL NOZOLOGICZNY

POSTĘPOWANIE DIAGNOSTYCZNO – TERAPETYCZNE LEKARZA

Klasyfikacja zaburzeń ICD-10 lub DSM-IV

PACJENT

symptomy

obserwowane

przez lekarza

zespół

objawów

jednostka

nozologiczna

leczenie

symptomy

obserwowane

w eksperymencie

wiedza

o jednostkach

nozologicznych

Klasyfikacja zaburzeń ICD-10 lub DSM-IV

POSTĘPOWANIE DIAGNOSTYCZNE PSYCHOLOGA

MODEL FUNKCJONALNY



Celem jest zawsze jakaś forma
interwencji psychologicznej



Problem stawia zwykle sam
pacjent, oczekując od
psychologa jego wyjaśnienia
i porady lub konkretnej pomocy



Zbyt intuicyjny i pomija
kontekst społeczny

MODEL FUNKCJONALNY

PACJENT

KLIENT

problemy,

skargi na

cierpienie,

cechy

zachowania

kontakt, badanie

psychologiczne,

weryfikacja hipotez,

określenie mechanizmów

i przyczyn zaburzeń

i zasobów

komunikowanie

diagnozy

określenie

możliwości

pomocy,

wstępny kontrakt

POMOC

TERAPIA

MODEL
PSYCHOSPOŁECZNY



Uwzględnia kontekst społeczny:

klient/pacjent wnosi do sytuacji

badania wartości kultury

i wymagania społeczne



Społeczeństwo współuczestniczy

w tworzeniu diagnozy



Psycholog jest pośrednikiem

między pacjentem i

społeczeństwem, diagnoza

uwzględnia interes pacjenta i

interes społeczny

MODEL
PSYCHOSPOŁECZNY



PROTODIAGNOZA – proces
zachodzący w społeczeństwie,
mający na celu wyodrębnienie
tych jego członków, którzy nie
są w stanie poprawnie
regulować własnych stosunków
z otoczeniem, dlatego trafiają do
odpowiednich specjalistów

MODEL PSYCHOSPOŁECZNY

BADANIE

KLASYCZNE

BADANIE

NEGOCJOWANE

WSPÓLNA
DEFINICJA

PROBLEMU

P

R

O

T

O
D

I

A

G
N
O

Z
A

Metody kliniczne w

praktyce diagnostycznej

psychologa



Obserwacja



Wywiad



Rozmowa



Testy inteligencji i zdolności



Kwestionariusze
osobowości



Metody projekcyjne

OBSERWACJA



Polega na celowym
rozpoznawaniu wskaźników
należących do wyróżnionych
kategorii danych
obserwacyjnych, a następnie
na uzasadnionym teoretycznie
wnioskowaniu o właściwościach
lub stanach psychicznych
poznawanej jednostki.

OBSERWACJA



Kategorie wskaźników

obserwacyjnych wykorzystywane w

badaniach psychologicznych:

a)

wskaźniki konstytucjonalne

b)

wskaźniki behawioralne

c)

wskaźniki fizjologiczne

d)

wskaźniki przedmiotowe



Rodzaje obserwacji:

a) spontaniczna
b) samodzielna lub towarzysząca

rozmowie

c) ogólna lub analityczna

WYWIAD



Informacje o pacjencie uzyskane od
osób trzecich. Forma zbierania
informacji o osobie badanej od innych
osób – członków rodziny,
współpracowników, przyjaciół itp.

Od niego zwykle zaczyna się proces

diagnozy psychologicznej.

Informacje o pacjencie uzyskane od

niego samego - rozmowa

WYWIAD



Schemat:

1.

Informacje o objawach pacjenta.

2.

Informacje o historii powstania i przebiegu
choroby.

3.

Informacje o przebiegu doświadczeń z
różnych okresów życia.

4.

Informacje o stosunku pacjenta do tych
doświadczeń w kontekście ich znaczenia
jakie mogły mieć dla powstania choroby.

5.

Informacje o zachowaniu pacjenta w czasie
rozmowy psychologicznej.

6.

Podsumowanie danych.

Test psychologiczny

Test psychologiczny



Jest zbiorem różnorakich

Jest zbiorem różnorakich

pozycji (zdań, pytań,

pozycji (zdań, pytań,

rysunków, słów, symboli itp..)

rysunków, słów, symboli itp..)



Pozycje te stanowią próbkę

Pozycje te stanowią próbkę

umożliwiającą – na podstawie

umożliwiającą – na podstawie

ich wykonania –

ich wykonania –

wnioskowanie o zachowaniu

wnioskowanie o zachowaniu

się osoby badanej w

się osoby badanej w

sytuacjach pozatestowych

sytuacjach pozatestowych

Test psychologiczny

Test psychologiczny



Procedura stosowania testu

Procedura stosowania testu

psychologicznego jest

psychologicznego jest

wystandaryzowana

wystandaryzowana

i zobiektywizowana

i zobiektywizowana



Spełnia on kryteria

Spełnia on kryteria

rzetelności

rzetelności

i trafności

i trafności

Cechy testu

Cechy testu



Rzetelność

Rzetelność



Trafność

Trafność



Obiektywność

Obiektywność



Standaryzacja

Standaryzacja



Normalizacja

Normalizacja



Moc dyskryminacyjna

Moc dyskryminacyjna

Rzetelność

Rzetelność



Jest to dokładność, z jaką

Jest to dokładność, z jaką

mierzymy daną wielkość

mierzymy daną wielkość

(cechę, zmienną, czynnik). Z

(cechę, zmienną, czynnik). Z

pojęciem tym wiąże się tzw.

pojęciem tym wiąże się tzw.

błąd standardowy pomiaru

błąd standardowy pomiaru

Trafność

Trafność



Trafny test mierzy to, do

Trafny test mierzy to, do

czego został stworzony

czego został stworzony



Wyróżniamy trafność

Wyróżniamy trafność



Diagnostyczną

Diagnostyczną



Prognostyczną

Prognostyczną



Treściową

Treściową



Teoretyczną

Teoretyczną

Trafność

kryterialn

a

Standaryzacja

Standaryzacja



Czyli ściśle określone

Czyli ściśle określone

procedury badania i

procedury badania i

oceniania wyników.

oceniania wyników.

Niezależnie kto bada danym

Niezależnie kto bada danym

testem, powinien uzyskać

testem, powinien uzyskać

takie same

takie same

wyniki

wyniki

Normalizacja

Normalizacja



Pozwala określić, czy wynik,

Pozwala określić, czy wynik,

który uzyskała osoba

który uzyskała osoba

badana jest niski, średni czy

badana jest niski, średni czy

wysoki – jak osoba

wysoki – jak osoba

prezentuje się na tle grupy

prezentuje się na tle grupy

odniesienia (np. płci, wieku,

odniesienia (np. płci, wieku,

zawodu itp.)

zawodu itp.)

Moc dyskryminacyjna

Moc dyskryminacyjna

pytań

pytań



Poszczególne pozycje testu

Poszczególne pozycje testu

muszą różnicować osoby o

muszą różnicować osoby o

niskim i wysokim natężeniu

niskim i wysokim natężeniu

cechy, do której pomiaru

cechy, do której pomiaru

test został przeznaczony

test został przeznaczony

Testy Inteligencji i
Zdolności



Twórcą jest Alfred Binet –
pierwszy zestaw prób
umysłowych do wykrywania
deficytów intelektualnych u
dzieci (1905r.)



Tradycyjnie stosowane narzędzia
do pomiaru sprawności
intelektualnej, oparte na
założeniach podejścia
psychometrycznego.

Testy Inteligencji i
Zdolności



Wystandaryzowane i znormalizowane
narzędzia mierzące sprawność
intelektualną na podstawie efektywności
wykonywania zadań umysłowych. Mierzą
poszczególne zdolności lub zdolność
ogólną.



Rodzaje testów zależne są od typów zadań,
z których są zbudowane i zdolności, które
mierzą.



Test Wechslera; Stanfordzka Skala Bineta;
Test Matryc Ravena; Bateria APIS; Skala
Leitera; Skala Termana i Merrill, Skala
Nancy Bayley.

Kwestionariusze
Osobowości



Metoda badania osobowości,
wykorzystująca samoopis w
postaci odpowiedzi osoby badanej
na zbiór pytań lub stwierdzeń. W
rezultacie zobiektywizowanej
oceny odpowiedzi inwentarz
dostarcza wyników ilościowych,
charakteryzujących się
własnościami psychometrycznymi.

Kwestionariusze
Osobowości



Symylacja i dyssymulacja;
agrawacja; aprobata
społeczna.



Przykłady: Test Osobowości
Eysencka EPQ-R; Kwestionariusz
MMPI Hathawaya i McKinleya;

Kwestionariusz Cattela 16PF;
NEO-FFI Costa i McCrae;
Kwestionariusz Temperamentu
FCZ-KT Zawadzkiego i Stelaua

Testy Projekcyjne



Metoda badania osobowości
złożona z zespołu zadań, w
którym instrukcja testowa nadaje
materiałowi bodźcowemu
otwarty znaczeniowo
i interpretacyjnie charakter.



Wprowadzona przez badaczy
będących zwolennikami
podejścia psychoanalitycznego.

Testy Projekcyjne



Osoba badana w trakcie

wykonywania tych testów

rzutuje na sytuację badania

swoje przeżycia, nastawienia,

konflikty i nieświadome treści

psychiczne.



Test Rorschacha; Test Apercepcji

Tematycznej; Projekcyjne

Techniki Rysunkowe

Rozmowa psychologiczna



Metoda komunikowania się

psychologa klinicznego z

klientem/pacjentem, umożliwiająca

zdobycie informacji o problemach

badanego i celach podjętego z

psychologiem kontaktu. Polega na

wymianie informacji umożliwiających

opis i zrozumienie problemów,

sposobów reagowania, przeżywania

doświadczanych trudności,

pojawiających się zaburzeń

i zdrowych cech badanej osoby.

Rozmowa psychologiczna

Rodzaje rozmowy:



ustna i pisemna,



standaryzowana: dokładny plan,
schemat z kolejnymi pytaniami;
swobodna: mamy tylko cel badania,
wykaz problemów,



anamnestyczna: informacje o
chorobie, środowiskowa: wpływ
czynników środowiskowych na rozwój
jednostki.

Rozmowa psychologiczna

Rodzaje pytań:



ustrukturalizowane:

podajemy

schematy

odpowiedzi;

nieustrukturalizowane: tylko pytania,



zamknięte, otwarte,



bezpośrednie: badany zna cel pytania;
pośrednie: badany nie zna celu
pytania.

Rozmowa psychologiczna

Nieprawidłowości w trakcie

rozmowy:



krytykowanie, obrażanie, orzekanie,
chwalenie połączone z oceną,



decydowanie za innych, moralizowanie,
rozkazywanie, grożenie,



uciekanie od problemów rozmówcy,
doradzanie, zmienianie tematu,
logiczne argumentowanie,



wyśmiewanie wypowiedzi pacjenta,

Rozmowa psychologiczna



polemizowanie z objawami
pacjenta,



nieuzasadniona ciekawość,



zajmowanie pacjenta własnymi
problemami/sprawami,



zajmowanie się innymi zajęciami,
ignorowanie pacjenta,



brak intymności.