PODSTAWY TOKSYKOLOGII KLINICZNEJ

OSTRE ZATRUCIA

ALKOHOLAMI

OSTRE ZATRUCIA ALKOHOLAMI



udział alkoholu etylowego (etanolu) we wszystkich ostrych
zatruciach oceniany jest na 20 – 25 %



w zatruciach zamierzonych etanol często bywa wypijany dla
kurażu przed próba samobójczą



w upojeniu alkoholowym łatwiej dochodzi do przypadkowych
ostrych zatruć innymi toksycznymi substancjami płynnymi (np.
rozpuszczalnikami, płynnymi pestycydami)



glikol etylenowy, metanol i izopropanol w 95 % przypadków są
substytutami alkoholu etylenowego



mężczyźni częściej niż kobiety ulegają zatruciu alkoholami
(szczególnie dotyczy to ostrych zatruć tzw. alkoholami
niespożywczymi: glikolem etylenowym, metanolem,
izopropanolem)



coraz częściej zdarzają się głębokie upojenia etanolem wśród
nieletnich, a nawet dzieci !

OSTRE ZATRUCIA ALKOHOLAMI

 alkohole działają synergistycznie z środkami aktywnie

wpływającymi na ośrodkowy układ nerwowy (leki,
rozpuszczalniki, narkotyki, pestycydy)

 u osób uzależnionych od alkoholu znacznie ciężej mogą

przebiegać zatrucia acetaminofenem (paracetamolem)

 w wyniku równoczesnego zażycia kokainy i etanolu

dochodzi do powstania wspólnego kardiotoksycznego
metabolitu - kokaetylenu

OSTRE ZATRUCIA ALKOHOLAMI

„WYNALAZKI”

•

alkohol z cystern (metanol !)

•

płyny hamulcowe (glikol etylenowy)

•

płyny do chłodnic (glikol etylenowy)

•

“ruski” spirytus (bimber: butanol, alkohole wyższe- fuzle)

•

środki do mycia szyb

•

(glikol etylenowy (AUTOVIDOL), izopropanol, rzadko: metanol, etery glikoli)

•

środki do mycia naczyń

•

(glikol etylenowy, izopropanol, rzadko: metanol, etery glikoli)

•

denaturat (etanol)

•

tanie kosmetyki:wody toaletowe, płynne dozodoranty (etanol)

•

składniki rozpuszczalników (różne alkohole)

OSTRE ZATRUCIA ALKOHOLAMI

„WYNALAZKI”

•

składniki chemiczne “wynalazków”

• (NIE ZAWSZE SĄ TO ALKOHOLE)

• etanol

• metanol (bardzo rzadko)
• izopropanol

• glikol etylenowy

• glikol dwuetylenowy
• glikol propylenowy
• etery alifatyczne glikolu etylenowego
• etery alifatyczne glikolu propylenowego
• płynne detergenty anionowe, kationowe
• rozpuszczalniki organiczne
• płynne pestycydy

OSTRE ZATRUCIA ALKOHOLAMI

• ALKOHOLE

„NIESPOŻYWCZE”:

•glikol etylenowy

• metanol

• izopropanol

OSTRE ZATRUCIA

GLIKOLEM

ETYLENOWYM

OSTRE ZATRUCIA GLIKOLEM

ETYLENOWYM

 liczba zatruć znacząco zmniejszyła się w

ostatnich latach

 znacznie trudniej zdobyć ten alkohol,

praktycznie nie ma go w produktach
używanych w gospodarstwie domowym

 do płynów do chłodnic i płynów przeciw

zamarzaniu zawierających glikol coraz
częściej jest dodawany bardzo gorzki

Bitrex

 zatruciu glikolem najczęściej ulegają

mężczyźni w średnim wieku nadużywający
alkoholu; często są to bezdomni, czasem
osoby z kryminalnego połświatka
(“menele”)

OSTRE ZATRUCIA GLIKOLEM

ETYLENOWYM

 toksykokinetyka:

glikol etylenowy szybko się wchłania, jest

metabolizowany wątrobie z udziałem

dehydrogenazy alkoholowej

do

aldehydów i kwasów. 22 % wydala się w postaci niezmienionej z
moczem; T ½ 3 godziny, ale w trakcie leczenia etanolem w stężeniu
> 100 mg% lub fomepizolem wydłuża się do 14 - 17 godzin !

 toksyczność:

- odurzenie – jak we wszystkich zatruciach alkoholami (wstępna faza

zatrucia)

- kwasica metaboliczna spowodowana nagromadzeniem się kwasu

glikolowego, glioksalowego i szczawiowego

- uszkodzenie nerek (cewek nerkowych) przez obecne w nich kryształy

szczawianu wapnia oraz przez wpływ innych metabolitów glikolu

- uszkodzenie mięśnia sercowego przez metabolity glikolu
- w ciężkich zatruciach występuje hipokalcemia (wapń jest wiązany

przez krążące we krwi szczawiany)

 dawka toksyczna:

wypicie

30 ml

glikolu etylenowego może

spowodować objawy zatrucia

- dawka śmiertelna: > 100 – 150 ml

OSTRE ZATRUCIA GLIKOLEM

ETYLENOWYM

 objawy zatrucia:

- wczesne (kilka godzin): jak w upojeniu alkoholem

etylowym; w Polsce rzadko przyjmuje się do szpitali
osoby zatrute glikolem etylenowym w początkowej
fazie zatrucia (z reguły są to osoby już poważnymi
objawami: istotnymi

–

nie ustępującymi zaburzeniami

świadomości

i rozwiniętą kwasicą metaboliczną)

-

po kilku – kilkunastu godzinach: głębsze zaburzenia

świadomości, oddech Kussmaula

(

niewyrównana

kwasica metaboliczna

, pH: często poniżej 7,0;

wodorowęglany: 3 – 5 mEq/l), hipotensja, tachykardia,
napady drgawek, prężeń, anizokoria

- oliguria i anuria; znaczny odsetek osób zatrutych

glikolem etylenowym, przyjmowanych do szpitala, to
chorzy z już rozwiniętą ostrą niewydolnością nerek
(początkowo – często o nierozpoznanej etiologii)

OSTRE ZATRUCIA GLIKOLEM

ETYLENOWYM

 identyfikacja trucizny:

- wywiady (istotne są informacje uzyskane

od rodziny dotyczące uzależnienia osoby
zatrutej od alkoholu )

- glikol etylenowy we krwi i w moczu;

- stężenie glikolu we krwi > 50 mg% jest

oceniane jako niebezpieczne (w
interpretacji wyników oznaczeń należy
uwzględnić czynnik czasu, oraz
oznaczenie pH i stężenia
wodorowęglanów we krwi)

- badanie mikroskopowe osadu moczu –

obecność kryształów szczawianu wapnia
może być przydatne w identyfikacji
zatrucia, szczególnie w późniejszej fazie.

OSTRE ZATRUCIA GLIKOLEM

ETYLENOWYM

•

leczenie:

- jak najszybciej podać

odtrutkę

– etanol

(można

doustnie, najlepiej dożylnie pod kontrolą stężenia
etanolu we krwi – polecane 1,5 – 2,0 pro mille, czyli
100 – 200 mg%)

- fomepizol (4-metylopyrazol)

– na razie niedostępny w

Polsce

- postępowanie zgodne z zasadami intensywnej terapii
- leczenie kwasicy metabolicznej; należy zachować

ostrożność i nie podawać wodorowęglanów w zbyt
dużych dawkach jednorazowych (możliwość kwasicy
wewnątrzkomórkowej, jak w kwasicy cukrzycowej)

- metody przyspieszonej eliminacji: w każdym zatruciu

z kwasicą metaboliczną wskazana

hemodializa

(nie

tylko w celu eliminacji trucizny, ale także dla
szybszego wyrównania zaburzeń wodnych,
elektrolitowych, zwłaszcza kwasicy metabolicznej)

OSTRE ZATRUCIA

METANOLEM

OSTRE ZATRUCIA METANOLEM

 liczba zatruć znacząco zmniejszyła się w

ostatnich latach (znacznie trudniej zdobyć
ten alkohol, praktycznie nie ma już go w
produktach używanych w gospodarstwie
domowym, dawniej łatwo dostępnych)

 na ogół są to

zatrucia zbiorowe

(alkohol

pochodzący z kradzieży – z

cystern

przewożących metanol

), często w miejscu

pracy (zakłady chemiczne, farmaceutyczne)

 najczęściej zatruciu ulegają mężczyźni w

średnim wieku nadużywający alkoholu;

osoby pijące metanol z reguły nic nie wiedzą
o toksyczności trucizny

OSTRE ZATRUCIA METANOLEM

 toksykokinetyka:

metanol wolniej niż etanol wchłania się z

przewodu pokarmowego, jest metabolizowany wątrobie z
udziałem

dehydrogenazy alkoholowej

(metabolizm jest

jednak znacznie wolniejszy niż metabolizm etanolu;
dehydrogenaza wykazuje znacznie większe powinowactwo
do etanolu); objetość dystrybucji: 0,6 l/kg m.c. T ½ 14 –
20 godzin !

podanie etanolu wydłuża T ½ do 35 godzin !

 toksyczność

- odurzenie – jak we wszystkich zatruciach alkoholami

(wstępna faza zatrucia)

- kwasica metaboliczna spowodowana nagromadzeniem się

kwasu mrówkowego (pH często > 7,0 mEq/l)

- uszkodzenie siatkówki (ślepota)
- metanol w przeciwieństwie do glikolu nie uszkadza nerek !

 dawka toksyczna:

już 10 ml metanolu może być przyczyna

ślepoty

- dawka śmiertelna:

30 – 150 ml (1 – 5 mg/kg m.c.)

OSTRE ZATRUCIA METANOLEM

 Objawy zatrucia:

- wczesne (kilka godzin): zamroczenie jak

w upojeniu alkoholem etylowym

- po kilkunastu godzinach: głębsze

zaburzenia świadomości, drgawki,
oddech Kussmaula (

niewyrównana

kwasica metaboliczna

, pH często

poniżej 7,0, wodoroweglany 3 – 5 mEq/l),
odwodnienie spadek ciśnienia
tętniczego (

wstrząs)

- na ogół

trwała ślepota

(zwykle pozostaje

poczucie światła)

OSTRE ZATRUCIA METANOLEM

 Identyfikacja trucizny:
 wywiady

(zbiorowe zatrucia, “spirytus”

kradziony z cystern, zbiorników w
zakładach chemicznych)

 stężenie metanolu we krwi

•

dopuszczalne stężenie - 20 mg%

• bardzo toksyczne – 100 mg%

•

stężenie śmiertelne > 150 mg%

• w interpretacji wyników oznaczeń należy

uwzględnić czynnik czasu, oraz oznaczenie
pH i stężenia wodorowęglanów we krwi

OSTRE ZATRUCIA METANOLEM



leczenie:

- jak najszybciej podać

odtrutkę – etanol

(można

doustnie, najlepiej dożylnie pod kontrolą stężenia
etanolu we krwi – polecane 1,5 – 2,0 pro mille, czyli
100 – 200 mg%)

- fomepizol (4-metylopyrazol) – na razie niedostępny w

Polsce

- postępowanie zgodne z zasadami intensywnej terapii;

leczenie kwasicy metabolicznej; konieczna jest
ostrożność: nie należy podawać wodorowęglanów zbyt
szybko i w zbyt dużych dawkach (możliwość kwasicy
wewnątrzkomórkowej, jak w kwasicy cukrzycowej)

- metody przyspieszonej eliminacji:

w każdym zatruciu z

kwasicą metaboliczną wskazana

hemodializa

(nie tylko

w celu eliminacji trucizny, ale także dla szybszego
wyrównania zaburzeń wodnych, elektrolitowych,
zwłaszcza kwasicy metabolicznej)

- w przypadku narastającej ślepoty kortykosteroidy,

także podawane pozagałkowo nie są skuteczne !

OSTRE ZATRUCIA

IZOPROPANOLEM

OSTRE ZATRUCIA IZOPROPANOLEM

 liczba zatruć tym alkoholem nie

jest duża;. (podobna do liczby
zatruć metanolem)

 niemal zawsze jest to zatrucie

przypadkowe;

izopropanol wchodzi

w skład rozpuszczalników, środków
czyszczących i myjących (jest
obecny w niektórych preparatach
do mycia szyb samochodowych)

OSTRE ZATRUCIA IZOPROPANOLEM

 toksykokinetyka:

izopropanol szybko wchłania się z przewodu

pokarmowego, szczytowe stężenie we krwi osiąga już po
godzinie; jest metabolizowany wątrobie z udziałem

dehydrogenazy alkoholowej

do

acetonu

, octanu, mrówczanu i

dwutlenku węgla; w 20 % jest wydalany z moczem w formie
niezmienionej T ½ 2,5 - 3,5 godziny, ale T ½ acetonu –
głównego metabolitu izopropanolu – 26 godzin !

 toksyczność

:

- objawy toksyczne występują bardzo szybko, w ciągu 30 minut
- odurzenie – jak w zatruciu etanolem;

izopropanol działa

dwukrotnie silniej od etanolu

; powstający aceton wydłuża

okres odurzenia !

- podrażnienie śluzówek
- umiarkowana kwasica metaboliczna, luka osmotyczna

 dawka toksyczna:

100 – 250 ml

OSTRE ZATRUCIA IZOPROPANOLEM

 identyfikacja trucizny:

izopropanol

we krwi

- stężenie toksyczne 50 – 100 mg%

- stężenie śmiertelne > 150 mg%

- stężenie toksyczne acetonu we krwi:

20 – 30 mg%, śmiertelne > 55 mg%

- uwaga: u chorych z kwasicą

cukrzycową (ketonemią)
niejednokrotnie można stwierdzić
obecność izopropanolu we krwi !
nie osiąga on jednak znaczących
toksycznych stężeń

OSTRE ZATRUCIA IZOPROPANOLEM

 objawy zatrucia:

- jak w upojeniu alkoholem etylowym

,

ale silniej wyrażone: nudności,
wymioty, zwężenie źrenic, oczopląs,
zaburzenia równowagi, bełkotliwa
mowa, zaburzenia świadomości ->
śpiączka; mogą wystąpić drgawki
(ciężkie zatrucie), zaburzenia
oddychania, spadek ciśnienia

OSTRE ZATRUCIA IZOPROPANOLEM

 leczenie:

- nie płukać żołądka
- nie podawać węgla aktywowanego
- postępowanie zgodnie z zasadami

intensywnej terapii

- odtrutki: nie ma specyficznej odtrutki, nie

ma sensu podawać etanolu, ponieważ
izopropanol jest bardzo szybko
metabolizowany

- w bardzo ciężkich zatruciach skazana jest

hemodializa

(głęboka śpiączka, drgawki,

spadek ciśnienia tętniczego, poziom
izopropanolu we krwi > 400 mg%)

PORÓWNANIE GŁÓWNYCH OBJAWÓW

ZATRUCIA ALKOHOLAMI

NIESPOŻYWCZYMI:

GLIKOLEM ETYLENOWYM

METANOLEM

IZOPROPANOLEM

objawy

etanol

metanol

glikol

izopropanol

etylenowy

depresja oun

tak

tak

tak

tak

drgawki

tak

tak

tak

tak

zapach z ust

tak

tak

tak

tak

gazometria

kwasica

ciężka

ciężka

umiarkowana

oddechowa

kwasica

kwasica

kwasica

ketoacydoza

metaboliczna

metaboliczna

metaboliczna

luka anionowa tak (+)

tak (+++)

tak (+++)

tak (+)

luka osmolarna

tak

tak

tak

tak

początek
objawów

30 min.

12 - 48 godz.30 min.-12 godz.

b. szybko

dawka
śmiertelna

5 - 8/kg m.c.

1 - 5 g/kg m.c. 1,5 g/kg m.c. 3 - 4 mg/kg m.c.

śmiertelne
stężenie (mg%)

350- 500

80

200

400

specjalne
leczenie

HD (ew.)

ETOH;HD

ETOH; HD

HD;HCO3

HCO3

HCO3

OSTRE ZATRUCIA ALKOHOLAMI

porównanie toksycznego działania

OSTRE ZATRUCIA

ALKOHOLAMI

WYŻSZYMI

OSTRE ZATRUCIA ALKOHOLAMI

WYŻSZYMI

• F u z l e:

• (alkohol amylowy (pentanol), alkohole

butylowe (butanole), alkohol etyloheksylowy
(etyloheksanol)

• ostre zatrucia alkoholami wyższymi zdarzają

się rzadko (dostępność do wyższych alkoholi
jest mała)

• niektóre objawy, które można przypisać

wyższym alkoholom, pojawiają się po wypiciu
dużej ilosci

alkoholu nielegalnie pędzonego

(

bimbru

) mogącego zawierać większe

domieszki fuzli

OSTRE ZATRUCIA ALKOHOLAMI

WYŻSZYMI

 toksykokinetyka:

fuzle dobrze wchłaniają się z przewodu

pokarmowego, w ograniczonym stopniu przez skórę i drogi
oddechowe; sa metabolizowane w wątrobie do ketonów i
kwasów, a te w postaci glukuronianów są usuwane z moczem;
fuzle są częściowo wydalane z powietrzem wydychanym

.

 toksyczność:

- drażnią spojówki, błony śluzowe, skórę
- powodują depresję ośrodkowego układu nerwowego

-

działają

znacznie silniej niż alkohol etylowy

(zatrucie bimbrem może

przebiegać znacznie poważniej niż produktami zawierającymi
w dużych stężeniach alkohol

etylowy);

wdychanie oparów

fuzlowych może spowodować skurcz oskrzeli, a nawet obrzęk
płuc; fuzle bardziej niż inne alkohole uszkadzają wątrobę;
mogą uszkodzic nerki

 dawka toksyczna:

- wypicie

kilkudziesięciu mililitrów

butanolu powoduje bardzo

poważne objawy zatrucia

- dawka toksyczna alkoholu amylowego -

ok. 30 ml

!

OSTRE ZATRUCIA ALKOHOLAMI

WYŻSZYMI

 identyfikacja trucizny:

wywiady



objawy zatrucia:

- zaczerwienienie spojówek , łzawienie, pieczenie, pieczenie

i bóle w jamie ustnej, gardle, przełyku, nudności,
wymioty, biegunka, bóle brzucha, bóle i zawroty głowy,
zaburzenia równowagi, bełkotliwa mowa, zaburzenia
świadomości, śpiączka, drgawki zaburzenia oddychania,
spadek ciśnienia tętniczego, objawy uszkodzenia wątroby
i nerek



leczenie:

- płukanie żołądka tylko w bardzo krótkim czasie od

zatrucia

- nie podawać węgla aktywowanego
- postępowanie objawowe, zgodne z zasadami intensywnej

terapii

- odtrutki: nie ma
- metody przyśpieszonej eliminacji: w ciężkich zatruciach

(głęboka śpiączka, znaczny spadek ciśnienia tętniczego)
polecana jest hemodializa.