Optymizm – pesymizm:

propozycja uporządkowania

pojęć

Styl życia

kultura

wybór

Andrzej Siciński

Pogląd na świat, którego treść zasadniczą
stanowi

dostrzeganie

przede

wszystkim

dodatnich

stron

życia,

przewidywanie

pomyślnego biegu wydarzeń, spoglądanie z
otuchą w przyszłość

Optymizm

Pesymizm

Pogląd na świat, którego cechuje brak wiary w
postęp społeczny, w wartości życia i pracy
ludzkiej, przekonanie, że ludzie są źli z natury,
że świat jest urządzony źle i bezcelowo;
dostrzeganie przede wszystkim ujemnych stron
życia

Źródło: Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego

Termin ten jest starszy niż termin pesymizm.
Klasyczne sformułowanie tego terminu jako
pewnego systemu myślenia przedstawił Leibniz,
nie posługując się zresztą jeszcze samym
terminem (dopiero w jednym z omówień
poglądów Leibniza w roku 1737 pojawiło się
określenie

„optymizm”).

Spopularyzowanie

terminu było natomiast zasługą Woltera, który w
swej

powieści „Kandyd

czyli

optymizm”

polemizował z Leibnizowskim optymizmem (rok
publikacji: 1755).

Optymizm

Pesymizm

Termin „pesymizm” jest niemal o 100 lat
późniejszy.

Klasyczny

system

pesymizmu

opracował Schopenhauer, który termin ten
zastosował po raz pierwszy w roku 1819
(zapewne niezależnie od Coleridge’a, który użył
go już w roku 1815).

Rys historyczny

Najbardziej istotne trzy kryteria różnicujące rozumienie
terminów określających pojęcie optymizmu/pesymizmu:



rodzaj pesymizmu czy optymizmu

• Terminy „optymizm” („pesymizm”) oznaczają bądź pogląd na

„naturę” świata, bądź też pewne oceny określonych wydarzeń,
zjawisk, faktów. Pierwszy przypadek można by nazwać
optymizmem/pesymizmem „metafizycznym” („doktrynalnym”),
drugi natomiast – „konkretnym”



czasowe „odniesienie” optymizmu i pesymizmu

• Zarówno oceny optymistyczne, jak i pesymistyczne mogą być

niezależne od czasu (bez czasowego odniesienia), ale mogą też
wyraźnie odnosić się do przeszłości, teraźniejszości lub do
przyszłości



„przedmiotowy” (rzeczowy) lub „podmiotowy” punkt

widzenia

• W pewnych przypadkach interesuje nas raczej treść samego

poglądu, treść wypowiedzi, w innych zaś bardziej charakterystyka
podmiotu opowiadającego się na rzecz takiego poglądu lub takiej
wypowiedzi. Pierwszy punkt widzenia moglibyśmy określić jako
„przedmiotowy”, drugi zaś – jako „podmiotowy”. Mamy tu po
prostu

do

czynienia

ze

zróżnicowaniem

pomiędzy

optymizmem

i

pesymizmem

a

optymistą

i pesymistą.

Relatywność ocen przy ustalaniu co jest lub nie jest
„optymistyczne i „pesymistyczne”.
Oceny te zależą od:



czyje dobro, czyje interesy ma się na myśli



jaki system wartości akceptuje się

• Podmiotu wypowiadającego pewien pogląd czy jakiegoś

„sędziego” grupy, społeczeństwa



kontekstu ocenianej sytuacji

• Ze względu na sytuacyjne znaczenie określeń „dobry”, „zły”

Systematyczne analizy dotyczące pojęć pesymizm i
optymizm związane są wyłącznie niemal z:



przedmiotowym punktem widzenia

a następnie dopiero z



podmiotowym punktem widzenia

• Charakterystyki ludzi w kategoriach optymizmu/pesymizmu

Problemy badawcze

Mówiąc

o

optymizmie/pesymizmie

lub

o

optymiście/pesymiście możemy mieć na myśli:



czyjąś opinię

• Opinia „wewnętrznie” optymistyczna/pesymistyczna –

nazwa umowna



kryteria wartościowania

• Opinia „zewnętrznie” optymistyczna/pesymistyczna – nazwa

umowna

Problemy badawcze

Z opiniami optymistycznymi/pesymistycznymi miewamy
do czynienia, gdy dotyczą one określonych dziedzin,
sytuacji,

zdarzeń,

faktów,

a

więc

są

wyrazem

optymizmu/pesymizmu „konkretnego”. Wyróżnić tu trzeba
dwa typy opinii optymizmu/pesymizmu:



ogólny

•

Uogólnione opinie wyrażające czyjeś zadowolenie z
własnego obecnego życia lub zadowolenie z perspektyw,
jakie rysują się przed daną jednostką lub analogicznie opinie
dotyczące

sytuacji

i perspektyw rodziny, kraju itd.



jednostkowy

• Opinie wyrażające zadowolenie lub niezadowolenie –

dotyczące określonych jednostkowych faktów

Problemy badawcze

Jak ogólniejsze niż pojęcie „opinii” jest pojęcie „postawy”*
Zadać sobie można następujące pytania:



Czy

uprawnione

jest

mówienie

o

optymizmie/pesymizmie

jako

o

pewnej

„właściwości” danej jednostki?

• Czyli ogólniejszej ”postawie” przejawiającej się m.in. w

opiniach owej jednostki na temat różnych spraw



Jaki jest zakres takiej postawy?

• Czy jest uzasadnione i celowe stosowanie jednego

określenia, które by objęło większość znaczeń, czy też
potrzebnych jest więcej terminów



W jaki sposób – za pomocą jakiego typu pytań
można by badać postawę optymizmu/pesymizmu?

Problemy badawcze

*Postawą człowieka nazywamy ogół względnie trwałych, emocjonalnie naładowanych
wyobrażeń o świecie lub specyficznych obiektach (sytuacjach) i ogół wyznaczonych przez tę
wiedzę i emocje dyspozycji do zachowywania się w określony sposób.

Kwestią najważniejszą chyba z punktu widzenia badań

postawy

optymizmu/pesymizmu i zarazem najbardziej interesującą

– byłoby

ustalenie

ewentualnych

współzależności

między

wyróżnionymi

typami „optymizmu” i „pesymizmu”:



między

określonymi

w

rozmaity

sposób

optymizmem/ pesymizmem „konkretnym”



między optymizmem/ pesymizmem „konkretnym”
i „metafizycznym”

Problemy badawcze

Wykazawszy

wieloznaczność

rozumienia

terminów

optymizm/ pesymizm oraz wskazawszy na niektóre z

możliwych podejść badawczych mających na celu

empiryczne stwierdzenie optymizmu lub pesymizmu

należałoby podjąć kwestię najbardziej istotną: teoretycznej

przydatności interesujących nas pojęć.

Konkluzja