1

SUBSTANCJE TOKSYCZNE

SUBSTANCJE TOKSYCZNE

Podział i charakterystyka

Podział i charakterystyka

2

Podział substancji

Podział substancji

toksycznych

toksycznych

Trucizny

Srodki

Szkodliwe

Środki

Praktycznie

Nieszkodliwe

Substancje

Toksyczne

3

Terminy

Terminy

podstawowe

podstawowe

1.

1.

Próg wyczuwalności węchowej

Próg wyczuwalności węchowej

–dana liczbowa

–dana liczbowa

zwykle w mg/m

zwykle w mg/m

3

3

, określająca minimalna ilość

, określająca minimalna ilość

danej substancji w atmosferze, która może być

danej substancji w atmosferze, która może być

wyczuwalna przez zmysł człowieka, przy czym

wyczuwalna przez zmysł człowieka, przy czym

wielkości te są różne co do rzędu wielkości.

wielkości te są różne co do rzędu wielkości.

2.

2.

Najwyższe dopuszczalne stężenie

Najwyższe dopuszczalne stężenie

(NDS)

(NDS)

– dana

– dana

liczbowa najczęściej w mg/m

liczbowa najczęściej w mg/m

3

3

oznaczająca taką

oznaczająca taką

maksymalną ilość danej substancji w atmosferze

maksymalną ilość danej substancji w atmosferze

środowiska pracy człowieka, którą organizm

środowiska pracy człowieka, którą organizm

ludzki może wchłaniać w czasie jednej zmiany

ludzki może wchłaniać w czasie jednej zmiany

roboczej bez skutków ubocznych. Mechanizm

roboczej bez skutków ubocznych. Mechanizm

obronny organizmu przez pozostałą część doby

obronny organizmu przez pozostałą część doby

jest w stanie zwalczyć szkodliwe działanie

jest w stanie zwalczyć szkodliwe działanie

toksyny.

toksyny.

4

3.

3.

Stężenie szkodliwe

Stężenie szkodliwe

dla zdrowia lub życia

dla zdrowia lub życia

człowieka w odniesieniu do pewnego okresu

człowieka w odniesieniu do pewnego okresu

oddziaływania: kilkunastu minut –dana liczbowa

oddziaływania: kilkunastu minut –dana liczbowa

najczęściej w mg/m

najczęściej w mg/m

3

3

określająca taką ilość

określająca taką ilość

związku chemicznego w atmosferze, przy której

związku chemicznego w atmosferze, przy której

może nastąpić u człowieka trwałe uszkodzenie

może nastąpić u człowieka trwałe uszkodzenie

narządów organizmu, a nawet życia

narządów organizmu, a nawet życia

4.

4.

Stężenie śmiertelne

Stężenie śmiertelne

– dana liczbowa

– dana liczbowa

wyrażana najczęściej w mg/m

wyrażana najczęściej w mg/m

3

3

określająca taką

określająca taką

ilość

ilość

substancji chemicznej w atmosferze, w

substancji chemicznej w atmosferze, w

której człowiek ulega śmiertelnemu zatruciu w

której człowiek ulega śmiertelnemu zatruciu w

krótkim okresie czasu lub natychmiast.

krótkim okresie czasu lub natychmiast.

Terminy

Terminy

podstawowe c.d.

podstawowe c.d.

5



Zatrucie inhalacyjne

Zatrucie inhalacyjne

(drogi oddechowe) – zwykle

(drogi oddechowe) – zwykle

gazy, opary cieczy, lub ciał stałych (sublimacja).

gazy, opary cieczy, lub ciał stałych (sublimacja).

Statystycznie ok. 90-95% zatruć.

Statystycznie ok. 90-95% zatruć.



Zatrucie dermalne

Zatrucie dermalne

(przez skórę) – głównie ciała

(przez skórę) – głównie ciała

stałe i

stałe i

ciecze, także niektóre gazy i opary

ciecze, także niektóre gazy i opary

łączące się

łączące się

z wilgocią na skórze (gł. Bezwodniki

z wilgocią na skórze (gł. Bezwodniki

kwasów). Mechanizm zatrucia związany jest

kwasów). Mechanizm zatrucia związany jest

zazwyczaj z polaniem powierzchni ciała.

zazwyczaj z polaniem powierzchni ciała.

Drogi zatruć substancjami

Drogi zatruć substancjami

toksycznymi

toksycznymi

6



Zatrucie doustne

Zatrucie doustne

(przewód pokarmowy) – ciała

(przewód pokarmowy) – ciała

stałe, ciecze, w nielicznych przypadkach gazy i

stałe, ciecze, w nielicznych przypadkach gazy i

opary. Zwykle związane są z próbami

opary. Zwykle związane są z próbami

samobójczymi możliwe także przy

samobójczymi możliwe także przy

niedostatecznej higienie osobistej.

niedostatecznej higienie osobistej.

Właściwości fizyczne mające wpływ na

Właściwości fizyczne mające wpływ na

toksyczność danej substancji to:

toksyczność danej substancji to:



Rozpuszczalność (np. w wodzie),

Rozpuszczalność (np. w wodzie),



Stopień rozdrobnienia,

Stopień rozdrobnienia,



Ciśnienie cząstkowe gazów i par ( im większe tym

Ciśnienie cząstkowe gazów i par ( im większe tym

substancja jest bardziej toksyczna).

substancja jest bardziej toksyczna).

Drogi zatruć substancjami

Drogi zatruć substancjami

toksycznymi c.d.

toksycznymi c.d.

7

Im większa jest masa cząsteczkowa związku

Im większa jest masa cząsteczkowa związku

tym większa jest jego toksyczność w obrębie

tym większa jest jego toksyczność w obrębie

grupy związków o podobnym działaniu,

grupy związków o podobnym działaniu,

budowie tzw. szeregu homologicznym.

budowie tzw. szeregu homologicznym.

8

Rodzaje zatruć

Rodzaje zatruć

1.

1.

Zatrucia ostre

Zatrucia ostre

- spowodowane wprowadzeniem od

- spowodowane wprowadzeniem od

organizmu jednorazowej odpowiedniej dawki

organizmu jednorazowej odpowiedniej dawki

właściwej dla danej substancji, a objawy jej

właściwej dla danej substancji, a objawy jej

oddziaływania na organizm są wyraźne

oddziaływania na organizm są wyraźne

2.

2.

Zatrucia przewlekłe

Zatrucia przewlekłe

– spowodowane

– spowodowane

wprowadzeniem stosunkowo małych ilości substancji

wprowadzeniem stosunkowo małych ilości substancji

chemicznej lecz przez dłuższy okres czasu, a objawy

chemicznej lecz przez dłuższy okres czasu, a objawy

widoczne mogą wystąpić dopiero po kilku miesiącach

widoczne mogą wystąpić dopiero po kilku miesiącach

lub latach

lub latach

3.

3.

Zatrucia podostre

Zatrucia podostre

– mają charakter pośredni

– mają charakter pośredni

9

Charakterystyka

Charakterystyka

podstawowych grup

podstawowych grup

związków chemicznych

związków chemicznych

Biorąc pod uwagę mechanizm działania

Biorąc pod uwagę mechanizm działania

toksycznego na organizm ludzki substancje

toksycznego na organizm ludzki substancje

chemiczne możemy podzielić na

chemiczne możemy podzielić na

:

:

- Substancje drażniące,

- Substancje drażniące,

- Substancje duszące,

- Substancje duszące,

- Substancje narkotyczne,

- Substancje narkotyczne,

- Substancje o dwuetapowym

- Substancje o dwuetapowym

działaniu.

działaniu.

10

Substancje drażniące

Substancje drażniące

Są bardzo aktywne chemicznie, agresywne w

Są bardzo aktywne chemicznie, agresywne w

stosunku do błon śluzowych dróg oddechowych,

stosunku do błon śluzowych dróg oddechowych,

oczu i skóry w bezpośrednim zetknięciu. Wywołują

oczu i skóry w bezpośrednim zetknięciu. Wywołują

drażnienie, a następnie stany zapalne połączone z

drażnienie, a następnie stany zapalne połączone z

ruchami obronnymi organizmu (wydzielanie śluzu,

ruchami obronnymi organizmu (wydzielanie śluzu,

wstrzymanie oddechu, symptomy utraty

wstrzymanie oddechu, symptomy utraty

świadomości. Są to np.

świadomości. Są to np.

pary i gazy kwaśne, kwasy,

pary i gazy kwaśne, kwasy,

zasady, chlor, amoniak itp.

zasady, chlor, amoniak itp.

11

Substancje duszące

Substancje duszące

typ 1

typ 1

Uniemożliwiają proces oddychania z powodu

Uniemożliwiają proces oddychania z powodu

obniżenia zawartości tlenu w powietrzu lub

obniżenia zawartości tlenu w powietrzu lub

pośrednio wskutek działania na krew i enzymy w

pośrednio wskutek działania na krew i enzymy w

sposób inhibicyjny.

sposób inhibicyjny.

Są to np. azot, dwutlenek węgla

Są to np. azot, dwutlenek węgla

,

,

wodór, metan.

wodór, metan.

Granicznym stężeniem tlenu w powietrzu, przy

Granicznym stężeniem tlenu w powietrzu, przy

którym zaczynają się trudności w oddychaniem to

którym zaczynają się trudności w oddychaniem to

17 % obj. Wysiłek fizyczny potęguje te trudności

17 % obj. Wysiłek fizyczny potęguje te trudności

12

Substancje duszące

Substancje duszące

typ 2

typ 2



Substancjami duszącymi

Substancjami duszącymi

oddziaływującymi chemicznie na

oddziaływującymi chemicznie na

hemoglobinę (blokując jej zdolności do

hemoglobinę (blokując jej zdolności do

transportu i odwracalnego wiązania

transportu i odwracalnego wiązania

tlenu) są:

tlenu) są:

cyjanowodór, nitryle, chlorany

cyjanowodór, nitryle, chlorany

,

,

nadmanganiany, nitrozwiązki i aminy.

nadmanganiany, nitrozwiązki i aminy.



Działanie tych toksyn jest

Działanie tych toksyn jest

nieodwracalne

nieodwracalne

13

Substancje narkotyczne

Substancje narkotyczne



Substancje te

Substancje te

charakteryzują się

charakteryzują się

silnym wpływem na ośrodkowy

silnym wpływem na ośrodkowy

(centralny) układ nerwowy, a w

(centralny) układ nerwowy, a w

szczególności korę mózgową.

szczególności korę mózgową.



Należą do nich :

Należą do nich :

etery, estry, węglowodory,

etery, estry, węglowodory,

„aromatyczne” popularne

„aromatyczne” popularne

„rozpuszczalniki” benzen, ksylen,

„rozpuszczalniki” benzen, ksylen,

aceton.

aceton.

14

Substancje o dwuetapowym

Substancje o dwuetapowym

działaniu

działaniu



Cechą charakterystyczną

Cechą charakterystyczną

tych substancji jest to,

tych substancji jest to,

że

że

po wchłonięciu ich przez organizm odczuwalne są

po wchłonięciu ich przez organizm odczuwalne są

przez pewien okres czasu skutki zatrucia, a po

przez pewien okres czasu skutki zatrucia, a po

odizolowaniu organizmu od toksyny samopoczucie

odizolowaniu organizmu od toksyny samopoczucie

poprawia się aż do stanu normalnego. Dopiero po

poprawia się aż do stanu normalnego. Dopiero po

upływie kilku lub kilkunastu godzin następuje

upływie kilku lub kilkunastu godzin następuje

drugi etap mogący skończyć się nawet śmiercią

drugi etap mogący skończyć się nawet śmiercią

zwłaszcza w razie braku pomocy lekarskiej.

zwłaszcza w razie braku pomocy lekarskiej.



Substancjami tymi są:

Substancjami tymi są:

tlenki azotu, fosgen,

tlenki azotu, fosgen,

siarkowodór, tlenek węgla.

siarkowodór, tlenek węgla.

15

cd Nr 14

cd Nr 14



Człowiek

Człowiek

, który miał kontakt z tego

, który miał kontakt z tego

rodzaju substancjami bez względu

rodzaju substancjami bez względu

na samopoczucie musi poddać się

na samopoczucie musi poddać się

obserwacji lekarskiej – hospitalizacji.

obserwacji lekarskiej – hospitalizacji.

Pozwoli to na, w razie potrzeby,

Pozwoli to na, w razie potrzeby,

natychmiastową fachową pomoc

natychmiastową fachową pomoc

lekarską.

lekarską.

16

Chemiczna systematyka

Chemiczna systematyka

substancji

substancji

KWASY

ZASADY

NITROZWIĄZKI

AMNIOZWIĄZKI

CIECZE

ŁATWOPALNE

GAZY

SKROPLONE

CYJANOZWIĄZKI

ZWIĄZKI

BARU

ZWIĄZKI

RTĘCI

ZWIĄZKI

ARSENU

ZWIĄZKI

FLUORU

ZWIĄZKI

CHEMICZNE

17

Kwasy

Kwasy



Rozróżniamy kwasy organiczne i nieorganiczne

Rozróżniamy kwasy organiczne i nieorganiczne



Podstawowe własności: Stan skupienia w war.

Podstawowe własności: Stan skupienia w war.

normalnych - ciecz,

normalnych - ciecz,



Gęstość cieczy

Gęstość cieczy

: cięższe od wody ok..

: cięższe od wody ok..

1,5 –2 razy

1,5 –2 razy

,

,



Barwa

Barwa

: bezbarwne (kw. techn. słomkowo-żółte),

: bezbarwne (kw. techn. słomkowo-żółte),



Zapach

Zapach

: ostry duszący,

: ostry duszący,



Nad lustrem cieczy obecne są duszące ostre opary,

Nad lustrem cieczy obecne są duszące ostre opary,



Rozpuszczalność

Rozpuszczalność

w wodzie: nieograniczona,

w wodzie: nieograniczona,



Palność: subst

Palność: subst

. palne, w kontakcie z metalami

. palne, w kontakcie z metalami

powodują ich „trawienie” z wydzielaniem wodoru

powodują ich „trawienie” z wydzielaniem wodoru

18

Działanie na organizm

Działanie na organizm

ludzki

ludzki



W kontakcie ze skórą silnie żrąco-parzący,

W kontakcie ze skórą silnie żrąco-parzący,



Niebezpieczny dla dróg oddechowych z

Niebezpieczny dla dróg oddechowych z

uwagi na żrące opary kwasów łączące się z

uwagi na żrące opary kwasów łączące się z

wilgocią tkanek organizmu powodujące ich

wilgocią tkanek organizmu powodujące ich

zniszczenie,

zniszczenie,



Szczególnie niszczące dla oczu,

Szczególnie niszczące dla oczu,



Przy rozcieńczeniu zachować szczególną

Przy rozcieńczeniu zachować szczególną

ostrożność - różnice twardości.

ostrożność - różnice twardości.

19

Zasady - wodorotlenki - ługi

Zasady - wodorotlenki - ługi



Stan skupienia w war. normalnych - ciecz lub ciało

Stan skupienia w war. normalnych - ciecz lub ciało

stałe (w stanie płatków przy wysokim stężeniu)

stałe (w stanie płatków przy wysokim stężeniu)



Gęstość cieczy

Gęstość cieczy

: cięższe od wody oleiste,

: cięższe od wody oleiste,



Barwa: ciecz -

Barwa: ciecz -

bezbarwne płatki – barwa biała,

bezbarwne płatki – barwa biała,



Zapach:bez

Zapach:bez

zapachu,

zapachu,



Obecność oparów znikoma, jedynie w T> 100

Obecność oparów znikoma, jedynie w T> 100

0

0

C,

C,



Rozpuszczalność

Rozpuszczalność

w wodzie: ograniczona,

w wodzie: ograniczona,



Palność

Palność

: niepalne, zagrożenie wybuchowe stważ.

: niepalne, zagrożenie wybuchowe stważ.



Roztwory działające na:

Roztwory działające na:

Sn, Zn, Al. wydziel.

Sn, Zn, Al. wydziel.

wodór.

wodór.

20

Działanie na organizm ludzki

Działanie na organizm ludzki



W zetknięciu ze skórą silnie żrąco-

W zetknięciu ze skórą silnie żrąco-

parzący, w większym stopniu niż kwasy

parzący, w większym stopniu niż kwasy

powodując rozpuszczanie białka i

powodując rozpuszczanie białka i

głębokie trudno gojące się rany.

głębokie trudno gojące się rany.



Szczególnie chronić oczy.

Szczególnie chronić oczy.

21

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ