Wykład 12

System operacyjny

Linux

Drzewo katalogów.

Podstawowe komendy

Różnice między

dystrybucjami

Nie dotyczą one omawianych dziś

podstawowych komend. Widoczne są

natomiast

w

położeniu

plików

systemowych,

w

stosowanych

narzędziach

admini-stracyjnych,

a

przede wszystkim w zawartości pakie-

tów programów dołączanych dodatkowo

do „rdze-nia” systemu.

Drzewo katalogów systemu

Linux

Katalog główny oznaczany jest znakiem /

(„slash”) na początku ścieżki dostępu.

Komendy

a)

ls /home

b)

ls home

wyświetlą: a) zawartość katalogu

home

umieszczone-go w katalogu głównym, b)

zawartość katalogu

home

istniejącego w

aktualnym katalogu roboczym

Drzewo katalogów systemu

Linux

/

/
mnt/cdro
m/mnt/f
oppy

/usr/bin
/usr/loc
al

/boot

/bin

/lib

/sbin

/etc

/
home

/var

/tmp

/usr

/mnt

Drzewo katalogów systemu

Linux

/boot

zawiera pliki uruchomieniowe

systemu, np. plik z jądrem (

kernelem

)

systemu

/bin

i

/sbin

zawierają podstawowe

komendy dostępne ogólnie (/bin) i tylko

dla root-a (/sbin)

/lib

zawiera biblioteki - nie są to

programy, a raczej zbiory procedur, z

których programy korzystają

Biblioteki w systemie

Linux

Biblioteki zawierają procedury często

używane przez programy. Nazwy mają

format

lib*.a

albo

lib*.so

Ponieważ „urzędowym” językiem Linuxa

jest C, najważniejsza biblioteka to

libc

(oraz związana z nią

libm

zawierająca

funkcje

matematyczne).

Dawniej

używano wersji

libc5

, dziś obowiązuje

libc6

zwana też

glibc2

Biblioteki w systemie

Linux

Biblioteki dzielimy na

statyczne

i

dynamiczne

(mają one odpowiednio

rozszerzenia

*.a

i

*.so

)

Procedury z

bibliotek statycznych

są

włączane

na

stałe

do

programu.

Program jest więc większy.

Procedury z

bibliotek dynamicznych

pozostają w nich i są wywoływane „w

razie potrzeby”. Program jest mniejszy,

ale mogą wystąpić konfikty wersji.

Drzewo katalogów systemu

Linux

/usr

zawiera

pliki

programów

użytkowych,

dodatko-we

komendy,dokumentację itp. Dzieli się na

liczne

podkatalogi,

jak

/usr/bin,

/usr/sbin, /usr/lib

/etc

to katalog, w którym zapisane są

dane konfigu-racji systemu (np. lista

użytkowników i plik z hasła-mi -

/etc/passwd

),

skrypty

uruchamiające

usługi itp.

Drzewo katalogów systemu

Linux

/tmp

zawiera pliki tymczasowe. Jest

czyszczony przy uruchamianiu systemu.

/var

zawiera m.in. zapis pracy systemu

(

/var/log/

)

/mnt

(skrót od

mount

) to miejsce, gdzie

zwykle „podmontowane” zostają inne

urządzenia fizyczne (CDROM, stacja

dysków) - np. /mount/foppy

Katalogi i nie tylko

/dev

zawiera pseudo-pliki będące w

rzeczywistości odnośnikami do urządzeń

wejścia/wyjścia, np.

/dev/fd0

(stacja

dysków A:) albo

/dev/psaux

(mysz).

swap

(„obszar wymiany”) to podręczna

pamięć dys-kowa - jest używana, gdy

brakuje RAM-u. Zwykle zakładana na

osobnej partycji lub dysku zgodnie z

zasadą:

objętość „swap”  2 * ilość RAM

Procesy

Zadania (programy) w systemie Linux

istnieją jako tzw.

procesy

. Każdy z nich

ma swój numer (

Process Identity

,

PID

).

Listę

najaktywniejszych

procesów

pokazuje komenda

top

(przerywana

przez

Ctrl

-

C

). Sporo procesów to tzw.

demony

(ang.

daemon

) - programy

„uśpione”, czekające na jakiś sygnał -

np.

„demon”

klawiatury,

sieciowy,

dyskowy.

Nazwy

procesów-demonów

kończą się na „d” np.

inetd

Powłoki (shell)

Użytkownik nie pracuje bezpośrednio z

systemem, ale w ramach tzw.

powłoki

(ang.

shell

). Wybór powłoki, z jaką

użytkownik chce pracować, to zwykle

kwestia gustu i przyzwyczajeń. Do

najczęściej stoso-wanych należą:

bash

,

csh

i jej nowszy klon

tcsh

,

ksh

. Powłokę

wywołuje się jak program - np. wpisanie

komendy

csh

przerzuci nas do powłoki

csh.

Komendy - sesja

logout

- komenda kończąca pracę.

Czasem zamiast „logout” trzeba użyć

komendy

exit

login

- komenda umożliwia rozpoczęcie

pracy jako inny użytkownik

passwd

- umożliwia zmianę hasła

who

- pokazuje listę pracujących

użytkowników

whoami

- pokazuje login bieżącego

użytkownika

Komendy - katalogi

ls

- komenda wyświetla zawartość

katalogów.

Ma

wiele

opcji

pomocniczych, np.

ls -a

wyświetla

dodat-kowo pliki ukryte, zaś

ls -l

wyświetla

opis

plików

w

wersji

rozszerzonej

-

podaje

atrybuty,

właściciela, rozmiar. Komenda

ls -i

podaje numery identyfika-cyjne plików -

użyteczne do rozpoznania, czy mamy do

czynienia z plikiem, czy skrótem.

Komendy - skróty

ln

- komenda tworzy skrót-połączenie

(ang.

link

) do danego pliku. Na przykład

komenda

ln -s /usr/local/bin/start_quake ./quake

utworzy w bieżącym katalogu plik

„quake”

będący

skrótem

(

linkiem

symbolicznym

) do pliku o nazwie

start_quake z katalogu /usr/local/bin.

Linki

służą do utworzenia „kopii” pliku

czy programu w pożąda-nym miejscu.

Komendy - katalogi

pwd

- komenda podaje bieżący katalog

cd

katalog

-

komenda

powoduje

przejście do danego katalogu, np.

cd

praca

albo

cd ../dysk2

albo

cd /usr

cp źródło cel

- komenda kopiuje plik

(pliki) źródłowy we wskazane miejsce,

np. cp plik*.txt /mnt/foppy Podobna

komenda

mv źródło cel

przenosi plik.

rm

plik

-

kasuje

nieodwracalnie

wskazany plik

Komendy - katalogi

mkdir katalog

- komenda zakłada nowy

katalog

rmdir katalog

- komenda kasuje dany

katalog, jeśli jest on pusty. Jednak jeśli

tak nie jest, komenda nie zadziała.

Trzeba wtedy najpierw opróżnić dany

katalog, np. tak:

rm katalog/*

rmdir katalog

Komendy - czas

date

- komenda podaje aktualny czas i

datę

time polecenie

- komenda mierzy czas

wykonania danego polecenia, np.

time ls

-l /home

Czas w systemie Linux dzieli się na

user

time

,

system time

i

wall clock time

: czas

wykorzystany

przez

pro-ces

użytkownika, czas obsługi procesu przez

system oraz rzeczywisty czas od startu

do ukończenia proce-su.

Komendy - przekierowania

Jeżeli

chcemy,

by

dana

komenda

zapisała wyniki działania do pliku,

korzystamy ze znaku

>

ls praca > spis

Jeżeli komenda ma czytać dane z pliku,

używamy znaku

<

mój_program

<

dane_wejściowe

>

wyniki

Komendy - zadania w tle

Jeżeli chcemy, by dana komenda została

uruchomiona w tle (jako samodzielny

proces), korzy-stamy ze znaku

&

mój_program

<

dane_wejściowe

>

wyniki &

Uruchomienie komendy

top

powoduje

pokazanie tabelki aktywnych procesów.

Podobnie działa komenda

ps

albo też

ps

-u nazwa_użytkownika

Komendy - procesy

Jeżeli

chcemy

przerwać

działanie

procesu biegnącego w tle, korzystamy z

komendy

kill

, ale wcześniej (komendą

top lub ps) musimy poznać numer PID

danego procesu:

ps -u demo

> 998

sh

> 1004

mój_program < dane > wyniki

> 1014

ps -u demo

kill 1004

Komendy - pliki

file plik

- podaje opis pliku (czy jest to

program itp.)

touch plik

- tworzy pusty plik albo

aktualizuje datę pliku już istniejącego

cat plik, more plik, less plik

-

przeglądają zawartość danego pliku. Nie

stosować do plików binarnych!

echo wyrażenie

- wypisuje podane

wyrażenie tekstowe np.

echo „Na

zdrowie” > pozdrowienia

Komendy - pliki

head -N plik

- podaje N pierwszych linii

danego pliku, np.

head -10 lista

tail -N plik

- podaje N ostatnich linii

danego pliku, np.

tail -10 lista

tail -f plik

- śledzi przyrastanie danego

pliku - podaje jego ostatnie linie i czeka,

czy nie pojawią się następ-ne. Użyteczne

przy pracy z programami zapisują-cymi

dane nieregularnie lub co jakiś czas.

Komendy - pliki

diff plik1 plik2

- podaje linie, którymi

różnią się dwa pliki tekstowe; dla plików

binarnych stwierdza tylko, czy są one

identyczne, czy nie.

grep „wyrażenie” plik

- podaje linie

pliku, w których występuje (albo w

wersji

grep -n

nie występuje) po-dane

wyrażenie, np.

grep 1200 lista

grep „kilka wyrazów” lista

Komendy - archiwizacja

compress plik

,

gzip plik

,

bzip2 plik

- trzy

komendy kompresujące plik (podane w

kolejności od najstar-szej do najnowszej

i najlepszej). Produkują odpo-wiednio

pliki

plik.Z

,

plik.gz

oraz

plik.bz2

Do rozpakowania posłużą komendy

uncompress plik.Z

,

gzip -d plik.gz

albo

gunzip plik.gz

,

bzip2 -d plik.bz2

Komendy - archiwizacja

tar cf archiwum.tar plik1 plik2 plik3...

-

tworzy plik-archiwum zawierający w

sobie pliki (katalogi) plik1...

Do

rozpakowania

archiwum

służy

komenda

tar xf archiwum.tar

tar xf archiwum.tar -C katalog_docelowy

tar xf archiwum.tar plik1

- wypakuje

tylko plik1

tar tf archiwum.tar

- testuje i wyświetla

spis plików

Atrybuty plików

Atrybuty plików widoczne są po użyciu

komendy

ls -l

Najważniejsze to:

d

(katalog),

r

(prawo

do odczytu),

w

(prawo do zapisu i

skasowania),

x

(prawo do uruchomienia

pliku lub wejścia do katalogu),

l

(link

symboliczny)

ls -l

> drwxr-xr-x demo

user katalog

>

-rwxr--r--

demo

user

plik_z_programem

Komendy - atrybuty plików

chmod atrybuty plik

- zmienia atrybuty

danego pliku

chmod -w+x programik

- zabrania

zapisu (i kasowa-nia) pliku programik,

ale pozwala go wykonywać

chown

właściciel

plik

-

zmienia

właściciela danego pliku, np.

chown

demo:users programik

Uwaga: przy tej operacji zwykle trzeba

być root-em!

Komendy - administracja,

sieć

su

- umożliwia przejście na konto root-a

(oczywiście gdy znamy hasło), lub w

formie

su nazwa

- przejście na konto

użytkownika

nazwa

ftp adres.sieciowy

- połączenie z danym

komputerem w celu przesyłania plików,

np.

ftp sunsite.icm.edu.pl.

telnet adres.sieciowy

- zalogowanie się

na komputerze o podanym adresie.

Niebezpieczny - połączenie nie jest

szyfrowane!

Komendy - sieć

ssh [e-mail]

- zalogowanie

się

jako

użytkownik

nazwa

na

komputerze

o

podanym

adre-sie.

Połączenie

jest

szyfrowane.

Należy

używać tej komendy zamiast telnet-a.

ping adres.sieciowy

- sprawdzenie, czy

komputer o podanym adresie jest

aktywny

(odpowiada

na

żąda-nie

połączenia)

Komendy - sieć

host adres.sieciowy

- podaje inną formę

danego

adre-su:

zamienia

adres

„słowny” na czterobajtowy kod IP lub

odwrotnie. Przykład:

host www.wp.pl

traceroute adres.sieciowy

- podaje drogę

pakietu

się-ciowego

z

naszego

komputera na ten o podanym adresie.

Przydatne w diagnostyce sieci.