CYWILIZACYJNE OSIĄGNIĘCIA

KULTURY GRECKIEJ

1.

Periodyzacja – okresy archaiczny i

klasyczny

2.

Wierzenia, religia, święta

3.

Filozofia

4.

Igrzyska panhelleńskie

PERIODYZACJA DZIEJÓW KULTURY GRECKIEJ

EPOKI

ARCHAICZNA

ok. 800 – ok. 480 p.n.e.

KLASYCZNA

ok.480 – ok.338 p.n.e.

EPOKA ARCHAICZNA

 pismo ( przejęte od

Fenicjan)

 epika – poematy

Homera

 liryka

 sympozjony

 dramat

 igrzyska panhelleńskie

( Olimpia)

 porządki

architektoniczne

( dorycki i joński)

 Początki filozofii

( jońska filozofia

przyrody)

HOMER

EPOKA KLASYCZNA

szczytowy rozwój

greckiej tragedii i
komedii

określenie kanonu

rzeźby

architektoniczny

porządek koryncki

rozkwit retoryki
rozkwit filozofii
narodziny greckiej

historiografii

CHECHY RELIGII GRECKIEJ

 Politeizm – wiara w wielu bogów

 Antropomorfizm – ludzka postać i

charakter ( jedynie Mojra- Przeznaczenie

nie miała postaci ludzkiej)

 Bogowie byli nieśmiertelni i piękni

 Bóstwa nie były wszechmocne, każdy

posiadał władzę w określonej sferze

działania i musiał się liczyć z innymi

bogami

 Hierarchiczność bóstw( choć nie

znaczyło to o randze boga w

poszczególnych państwach), często ze

sobą skłóconych

 Brak „świętych ksiąg” i klasy

kapłańskiej( kult religijny sprawowali

wyznaczeni urzędnicy lub ojcowie rodzin

 Siedzibą bogów była góra Olimp

 Między światem bogów i ludzi

umieszczali Grecy całe mnóstwo bóstw

niższego rzędu:

• drzewa zamieszkiwały nimfy zwane

driadami

• źródła – najady

• ukwiecone łąki – lemoniady

 Ze związku bogów i Ziemianek rodzili się

tzw. herosi

HERAKLES

BOGOWIE OLIMPIJSCY

• narodziła się z

piany morskiej
zroszonej krwią
Uranosa

• bogini miłości

zmysłowej i piękna

• główne ośrodki

kultu: Cypr, Azja
Mniejsza, Ateny

AFRODYTA

APOLLON

• bóg obrzędów

oczyszczających,

wróżbiarstwa

• patron młodzieży
i opiekun sztuk

• chronił ludzi przed złem,

chorobami, jednocześnie

przypisywano mu

zsyłanie zaraz

i powodowanie nagłej

śmierci

• główne ośrodki kultu:

zasięg ogólnogrecki,

ważniejszymi ośrodkami

były Olimpia i

Delfy( siedziba wyroczni)

ARES

• bóg krwawej wojny i

szału wojennego

ogarniającego

walczących na polu

bitwy

• podczas wojen

towarzyszyli mu

synowie:

Fotos(Strach) i

Deimos (Trwoga)

oraz córka lub

siostra, Eros

(Niezgoda)

ARTEMIDA

• Córka Zeusa i Latony
• Bogini łowów
• Jej atrybutami były

łuk i strzały, a
ulubionym
zwierzęciem łania

• Kult w Sparcie,

Arkadii, świątynia w
Efezie uważana za
jeden z cudów świata

ATENA

• narodziła się z głowy

Zeusa

• początkowo była

boginią władców i

pałaców monarszych

• później opiekunka

miast(główne bóstwo

Aten)

• patronka mądrości,

małżeństw, wojny

sprawiedliwej, strategii

i podstępów wojennych

• główne ośrodki kultu:

Ateny

DEMETER

• bogini ziemi

uprawnej, zbóż i

życia osiadłego

• uczestnicy

misteriów ku czci

Demeter uzyskiwali

pewność

szczęśliwego życia

po śmierci

• główny ośrodek

kultu: Eleusis

DIONIZOS

• bóg wina i ekstazy

religijnej

• opiekun wegetacji

roślin

• uroczystości ku

jego czci (Dionizje)
były
najważniejszym
świętem Aten

HADES

• bóg świata

zmarłych i
podziemi, uważany
za surowego i
bezlitosnego

• główne ośrodki

kultu: nie miał
własnego kultu ani
świątyń

HEFAJSTOS

• pierwotnie bóg ognia
• opiekun kowalstwa,

rzemieślników

• wykuł m.in. zbroję

Achillesa, pioruny
Zeusa, wóz Heliosa,
strzały dla Erosa

• głownie ośrodki

kultu: wyspa Lemnos

HERA

• siostra i małżonka

Zeusa

• patronowała

małżeństwu,
wierności
małżeńskiej,
kobietom
zamężnym

• główne ośrodki

kultu: Argos

HESTIA

• siostra Zeusa i Hery
• opiekunka ogniska

domowego,
podróżnych,
nowożeńców i sierot

• była najłagodniejsza

z bogów ( nigdy nie
brała udziału w
sporach)

HERMES

• opiekun dróg,

podróżnych,

wychowania młodzieży

męskiej

• posłaniec bogów i

przewodnik dusz do

świata zmarłych

• uważany za bóstwo

płodności i opiekun

pasterzy i złodziei

• główne ośrodki kultu:

czczony głownie w

gimnazjach męskich

POSEJDON

• sprawował

władzę
nad
morzami

• patron

żeglarzy i
rybaków

ZEUS

• bóg zjawisk

atmosferycznych

• opiekun rodziny i

państwa

• poręczyciel

przysiąg i układów

• główne ośrodki

kultu: Olimpia i
Dodona

FILOZOFIA

FILOZOFIA – filo” miłuję” i sofia: „mądrość”

proces - zbliżania się ku mądrości, droga

prowadząca ku mądrości.

Poszukiwanie odpowiedzi na pytania:
• czym jest świat i jak powstał
• czym są bogowie i ludzie
• na czym polega cnota
• jak powinno się postępować w życiu

prywatnym i publicznym

SZKOŁA JOŃSKA

pramaterią jest woda;

wysnuł ten wniosek na
podstawie potocznych
obserwacji, według
których woda jest
ośrodkiem życia, z
wody wywodzi się
życie, a dzięki temu,
że zmienia stany
skupienia - występuje
w każdej formie

Tales z Miletu
620-540 r. p.n.e.

SZKOŁA JOŃSKA

Pratworzywem

z którego
zbudowano
świat jest
powietrze

Anaksymenes
585-525

SZKOŁA JOŃSKA

uznał ogień za

zasadę świata, bo
dynamika tego
żywiołu
odzwierciedla
obraz świata – jego
ruch i dynamizm.
(„panta rei”)

Heraklit z Efezu
540-480

SZKOŁA JOŃSKA

Podstawą istnienia

natury jest ciągły ruch
materialnych,
niepodzielnych i
wiecznych
cząsteczek(atomów),
których połączenie
daje w efekcie
różnorodne
substancje. Głosił
etyczny postulat
zachowania umiaru.

Demokryt z Abdery
460-370

SOFIŚCI

• „ Człowiek jest miarą

wszechrzeczy”

• wszystkie sądy są

subiektywne, zależne

od potrzeb jednostki

(relatywizm)

• „ każdemu

twierdzeniu można

przedstawić równie

uzasadnione

twierdzenie z nim

sprzeczne” – nie ma

jedynej, obiektywnej

prawdy

( sceptycyzm)

Protagoras z Abdery
480-410

SOFIŚCI

•

Uznawał istnienie absolutnego

dobra i absolutnej prawdy,

dążenie do ich poznania – misją

życiową. Metoda poznawcza

Sokratesa opierała się na dialogu

złożonym z 2 części:

•

zbijanie argumentów przeciwnika

poprzez stawianie pytań

•

za pomocą odpowiednio

dobranych odpowiedzi

pomaganie w dochodzeniu do

właściwych wniosków(prawdy)

•

Twierdził, ze niemożliwe jest

moralne postępowanie bez

uzyskania wiedzy o tym, co dobre

i złe, moralne i niemoralne, choć

sam podkreślał własna niewiedzę

("wiem, że nic nie wiem").

„wiedza jest dobrem, niewiedza –

złem”

„ dobre postępowanie to

postępowanie

zgodne z poszukującym rozumem”

Sokrates
469-399

Śmierć Sokratesa (filozof zmarł rozmawiając z uczniami), J.L. Davida

CYNICY

Konieczność

wyrzeczenia się
wszelkich dóbr
materialnych i
życie zgodne z
naturą

Diogenes z Synopy
413-323

Diogenes, Rafael Santi

CAŁOŚCIOWE KONCEPCJE FILOZOFICZNE

• Idealizm obiektywny

• Świat zmysłowy odbierany przez

ludzkie zmysły jest jedynie cieniem

świata idei.

• Świat jest urządzony celowo i

harmonijnie przez swego

sprawcę( Demiurga), który go

zbudował z odwiecznej materii.

• Człowiek to właściwie dusza

władająca ciałem, które jest jej

więzieniem, a śmierć jest

wyzwoleniem dla duszy.

• Zmysły dostarczają nam tylko

złudnych spostrzeżeń, pewną wiedzę

uzyskujemy tylko dzięki rozumowi

• Sformułował koncepcję państwa

idealnego o ustroju autorytarnym.

Ustrój ten uzasadniał hierarchicznym

zróżnicowaniem społeczeństwa

według moralnej predyspozycji do:

uprawy ziemi(rolnicy), walki

( żołnierze) i rządzenia ( mędrcy)

Platon
427-366

Platon i Arystoteles – fragment fresku Szkoła ateńska Rafaela Santi

CAŁOŚCIOWE KONCEPCJE FILOZOFICZNE

•

„ Jestem przyjacielem Platona, ale

jeszcze bardziej jestem przyjacielem

prawdy”

•

Człowiek jest ożywionym bytem

składającym się z duszy i ciała

•

Formą człowieka jest to, że ma on

zarówno duszę roślinną , duszę

zwierzęcą i duszę myślącą.

•

Człowiek będzie szczęśliwy, gdy

wykorzysta wszystkie swoje zdolności i

możliwości. Arystoteles uważał, że

istnieją trzy formy szczęścia:

* życie wśród namiętności i

przyjemności

* życie wolnego i odpowiedzialnego

obywatela

* życie badacza i filozofa

•

Zależnie od tego kto rządzi

( jednostka, grupa czy ogół) istnieją

trzy ustroje dobre ( rządy dla dobra

powszechnego): monarchia,

arystokracja i politea oraz trzy ustroje

zdegenerowane ( rządy dla własnej

korzyści rządzących) : tyrania,

oligarchia, demokracja.

•

Koncepcja Boga jako bezosobowego

absolutu. Poruszyciela, który dał

pierwszy impuls kosmosowi.

•

Założył szkołę zwaną Likejonem

Arystoteles
384-322

HISTORIOGRAFIA

Historiografia (z gr.

Historia + grapho –
pisać) – dział
piśmiennictwa,
obejmujący gatunki
historyczne.
Historiografia to inaczej
określenie całokształtu
pracy historyka razem
z jej rezultatem, czyli
produkcją
dziejopisarską.

Klio – muza historii

HERODOT, Herodotos z Halikarnasu (ok. 485-ok. 425 p.n.e.),

Autor wiekopomnego dzieła

historycznego pt. Dzieje

(Historiai1)), w którym przedstawił

historię wojen grecko-perskich (do

bitwy pod Platejami) jako przejawy

odwiecznego konfliktu między

Europą a Azją. Oprócz faktów

politycznych podał szereg

wiadomości dotyczących życia i

obyczajów mieszkańców. W dziele

jego widać zaczątki krytyki

historycznej.

Herodot zastanawiał się nad

wiarygodnością źródeł, w przypadku

istnienia kilku wersji tego samego

wydarzenia podawał je wszystkie,

sąd o nich pozostawiając najczęściej

czytelnikowi, uznawał wprawdzie

wiadomości zawarte w mitach,

odrzucił jednak element cudowności.

Był człowiekiem głęboko religijnym i

wierzył, że bogowie karzą za

zbrodnie i kierują biegiem historii.

Popiersie Herodota,
Palazzo Massimo alle Terme, Rzym

„Ojciec historiografii” jako pierwszy
odszedł od mitycznego i bajkowego
przedstawiania
dziejów. Od pisarza zajmującego się
badaniem
dziejów oczekiwał obiektywizmu i
prawdy
o przeszłości.

Herodot, fragment Dziejów

„Herodot z Halikarnasu przedstawia tu

wyniki swoich badań, żeby ani dzieje
ludzkości z biegiem czasu nie zatarły się w
pamięci, ani wielkie i podziwu godne
dzieła, jakich bądź Grecy, bądź
barbarzyńcy dokonali, nie przebrzmiały
bez echa, między innymi szczególnie
wyjaśniając, dlaczego oni ze sobą walczyli”

1. Jaki główny cel stawiał swemu pisarstwu Herodot?
2. Kto w dziele Herodota jest podmiotem narracji historycznej?. O czym to świadczy?
3. O którym etapie badania historycznego wspomniał w cytowanym tekście Herodot?

TUKIDYDES

ok. 460 p.n.e. - zmarł między 404-393 p.n.e.)

Główne dzieło – „Wojna

peloponeska”

odrzuca wiarę w interwencję

bogów w bieg dziejów; jego

zdaniem historią kierują ludzie

zgodnie ze swoimi interesami,

których ujawnienie należy do

zadań historyka.

Zasługą Tukidydesa jest

stworzenie zasad krytyki

źródeł. Tukidydes pierwszy

potraktował historię jako

naukę, która powinna

dostarczyć obiektywnych

wiadomości o przeszłości.

Dążenie do ujmowania

opisywanych wypadków w ich

związku przyczynowym oraz

krytyczny stosunek do

wykorzystywanych źródeł

Tukidydes, fragment „Wojny peloponeskiej”

„Jednakże nie zbłądziłby ten, kto na podstawie wyżej

przytoczonych dowodów nabrał przekonania, że właśnie tak

było, jak to przedstawiłem, i nie powinien ufać poetom, którzy

wyolbrzymiali przeszłość, ani też […] [dawniejszym pisarzom],

którzy przedstawiali w sposób raczej interesujący niż

prawdziwy. Są to bowiem rzeczy niedające się udowodnić i

takie, z których wiele zostało z czasem przeniesionych między

baśnie. Słuszne byłoby tedy mniemanie, że osiągnąłem,

opierając się na oczywistych dowodach, rezultaty

wystarczające[…]. Jeśli chodzi o słuchaczy, to dzieło moje,

pozbawione baśni, wyda im się może mniej interesujące, lecz

wystarczy mi, że jeśli uznają je za pożyteczne ci, którzy będą

chcieli poznać dokładnie przeszłość i wyrobić sobie sąd o

takich samych lub podobnych wydarzeniach, jakie zgodnie ze

zwykłą koleją spraw ludzkich mogą zajść w przyszłości. Dzieło

moje jest bowiem dorobkiem o nieprzemijającej wartości, a

nie utworem dla chwilowego popisu”

1. Co, według Tukidydesa, odróżnia narrację historyczną od dzieła literackiego?
2. Jaką rolę, według Tukidydesa, powinny odgrywać w życiu ludzkim dzieła historyczne

IGRZYSKA SPORTOWE

Igrzyska panhelleńskie –

organizowane dla

wszystkich Hellenów, w

ośrodkach religijnych o

szczególnym znaczeniu

dla wszystkich Greków:

• w Olimpii ( od 776 r.

p.n.e.) ku czci Zeusa

• w Delfach ku czci

Apollona Pytyjskiego

• na Przesmyku

Korynckim ku czci

Posejdona

• w Nemei na Peloponezie

ku czci Zeusa

KONKURENCJE

- bieg na 1 stadion (analogiczny do dzisiejszego

bieg na 200m) – zawodnicy na tym dystansie

najwyższą szybkość: do 15 olimpiady biegali w

luźnych strojach , później nago, start ułatwiały im

kamienne progi.

- bieg na 2 stadiony ( współczesne 400m) – bieg

ten odbywał się wzdłuż stadiony i z powrotem,

wymagał od zawodnika poza szybkością także

zwrotności.

- bieg długi – dystans tego biegu mógł być równy

od 7 do 24 długości stadionu; powstanie tych

biegów związane było z szybkimi posłańcami,

których zadaniem było przenoszenie ważnych

wiadomości ( najsłynniejszy z nich był ten, który

przyniósł do Aten wiadomość o zwycięstwie pod

Maratonem w 490 r.p.n.e nad Persami)

- pięciobój (pentatlon) składał się z biegu, skoku

w dal, rzutu dyskiem, rzutu oszczepem i zapasów,

wymagał od zawodnika wysokiej wszechstronnej

sprawności, dlatego był bardzo ceniony

- pięściarstwo – było uprawiane już w czasach

achajskich, o czym nadmienia w swoich

poematach Homer, zawodnicy – Pięściarze używali

specjalnych psaków skórzanych chroniących ręce,

walki odbywały się na otwartej przestrzeni, bez

przerw aż do rozstrzygnięcia

- wyścigi rydwanów – wyścigowe rydwany były

dwukołowe, miały po obu stronach

zabezpieczenia, nagrodę za zwyciestwo

otrzymywał nie „kierowca”, lecz właściciel koni

( podobie jak w wyścigach konnych)

- bieg hoplitów – początkowo biegi te odbywały

się w pełnym uzbrojeniu, później zrezygnowano

kolejno z nagolannic i włóczni i zawodnik biegł już

tylko z tarczą – konkurencja ta stopniowo swój

właściwy charakter.

- pankration – połączenie zapasów z

pięściarstwem, jedna z najcięższych konkurencji

olimpijskich

Zwycięzcy otrzymywali

w nagrodę w Olimpii

wieniec z gałązek

drzewa oliwnego

( laurowego w Delfach),

cieszyli się ponadto

wielką sławą. W ich

rodzinnych miastach

wielokrotnym

zwycięzcom stawiano

pomniki i honorowano

na różne sposoby, np.

pisząc na ich cześć

pieśni, wiersze