Zasady budżetowe

POWSZECHNOŚĆ/ZUPEŁNOŚĆ

JEDNOŚĆ FORMALNA

JEDNOŚĆ MATERIALNA

RÓWNOWAGI

roczność

szczegółowość

jawność

przejrzystość

realność

uprzedniość

gospodarność
operatywność

polityczność

Postulaty nauki pod adresem
ustawodawstwa i praktyki, dotyczące
prawidłowej organizacji i funkcjonowania
gospodarki budżetowej, formułowane w
celu optymalnej realizacji jej zadań.

JAWNOŚĆ

PRZEJRZYSTOŚĆ

INNE

ZASADY FINANSOWE

ZASADY

BUDŻETOWE

ZASADY

PODATKOWE

ZASADY OGÓLNE

FINANSÓW

PUBLICZNYCH

ZASADA POWSZECHNOŚCI/

ZUPEŁNOŚCI/ BUDŻETOWANIA

BRUTTO

Ujęcie klasyczne - plany finansowe wszystkich jednostek
państwowych są ujmowane w budżecie w całości.

Ujęcie współczesne - część jednostek państwowych może
być powiązana z budżetem poprzez finansowanie netto,
co oznacza, że w budżecie ujęte jest tylko saldo finansowe
danej jednostki publicznej.

ZALETY

Zasada powszechności umożliwia kontrolę parlamentu nad
wydatkami rządu. Pełne jej stosowanie uniemożliwia ukrywanie przed
parlamentem przez administrację rządową jakichkolwiek operacji
finansowych.

WADY

Uniemożliwia ustalenie czystych kosztów działalności
poszczególnych służb publicznych. Oddzielenie wydatków od
osiąganych dochodów zniechęca kierowników służb administracyjnych
do poprawiania jakości pracy i wypracowywania dodatkowych
wpływów.

PRZYKŁADY / ODSTĘPSTWA OD REGUŁY

Przykładem respektowania zasady zupełności budżetu w Polsce, są
zasady funkcjonowania jednostek budżetowych.
Przykładem łamania tej zasady, co uzasadnia się chęcią niwelowania
jej głównej wady, są zasady funkcjonowania podmiotów gospodarki
pozabudżetowej: zakładów budżetowych, funduszy celowych,
gospodarstw pomocniczych

.

ZASADA POWSZECHNOŚCI/

ZUPEŁNOŚCI/ BUDŻETOWANIA

BRUTTO

ZASADA JEDNOŚCI FORMALNEJ

Zakłada, że budżet państwa ujmuje jeden akt prawny.
Klasycznym odstępstwem od tej zasady jest ustalenie kilku
różnych budżetów np. bieżącego i majątkowego. Jedność
formalna często rozumiana jest jako ideał, do którego należy
dążyć

.

Klasycznym odstępstwem od tej zasady jest ustalenie kilku różnych

budżetów np. bieżącego i majątkowego.

ZALETY

• umożliwia łatwą orientację w kwestii zrównoważenia budżetu,

• eliminuje rachunki pozabudżetowe, które często nie są
publikowane oraz
autoryzowane przez parlament,

• eliminuje zjawisko pozornych oszczędności/deficytów, które
powstają na skutek
transferów pomiędzy budżetami (por. klin podatkowy),

• uwidacznia jednoznacznie wysokość wydatków państwa,

• umożliwia władzom budżetowym ocenę użyteczności i względnej
hierarchii
różnorodnych wydatków, przez co sprzyja racjonalnym wyborom.

WADY
skala wydatków budżetowych i ich różnorodność powodują, że nie
jest możliwe ujęcie wydatków i dochodów budżetu w takiej formie,
aby osiągnąć pełną szczegółowość budżetu. Obszerność ustawy
budżetowej przeczy zasadzie przejrzystości.

ZASADA JEDNOŚCI FORMALNEJ

ZASADA JEDNOŚCI MATERIALNEJ

Zakłada, że budżet jest zorganizowany jako jedna pula
środków, w której całość dochodów finansuje całość
wydatków.

Alternatywą dla takiego sposobu finansowania wydatków, jest łączenie konkretnych
dochodów z poszczególnymi rodzajami wydatków (funduszowanie).

ZALETY

Przestrzeganie zasady niefunduszowania umożliwia dokonywanie wydatków zgodnie z
bieżącymi potrzebami w sposób bardziej elastyczny.

WADY

Wadą przestrzegania tej zasady jest brak zabezpieczenia środków na określone cele
lub ich niewystarczająca ilość.

ODSTĘPSTWA OD REGUŁY
W praktyce oprócz licznej grupy funduszy celowych i agencji publicznych, które są
przykładem łamania zasady jedności materialnej, część wydatków i rozchodów
budżetowych finansowana jest w założeniu przez określone rodzaje dochodów i przychodów

np. - przychody z euroobligacji - wykup obligacji BRA’YDEGO,
- przychody z prywatyzacji - rozchody na rzecz FUS, dotacje dla FER,
- realizacja karty nauczyciela - realne wpływy z VAT,
- wpływy z podatku od posiadania psów - finansowanie schronisk dla zwierząt,
- zasady somoopodatkowania, .

PAŃSTWOWE

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych,

Fundusz Emerytalno - Rentowy KRUS,

Fundusz Prewencji i Rehabilitacji,

Fundusz Administracyjny,

Fundusz Pracy,

Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

Państwowy Fundusz Kombatantów,

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej,

Centralny Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych,

Państwowy Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i
Kartograficznym,

Fundusz Promocji Twórczości,

Fundusz Nauki i Technologii Polskiej,

Fundusz Zajęć Sportowo-Rekreacyjnych dla Uczniów,

Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej,

Fundusz Promocji Kultury,

Fundusz Reprywatyzacji,

Fundusz Restrukturyzacji Przedsiębiorców,

Fundusz Skarbu Państwa,

Fundusz Wsparcia Policji,

Fundusz Modernizacji Bezpieczeństwa Publicznego,

Fundusz – Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców,

Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej,

Fundusz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy,

Fundusz Modernizacji Sił Zbrojnych,

Państwowy Fundusz Rehabilitacji i Osób
Niepełnosprawnych.

SAMORZĄDOWE

GMINNE, POWIATOWE,

WOJEWÓDZKIE

oPowiatowe i gminne
Fundusze Ochrony
Środowiska i Gospodarki
Wodnej

oWojewódzkie, powiatowe i
gminne Fundusze
Gospodarki Zasobem
Geodezyjnym i
Kartograficznym,

oNarodowy Fundusz
Rewaloryzacji Zabytków
Krakowa

Rodzaje funduszy celowych wg UOFP

Fundusze celowe w ustawie budżetowej na

2008

25

!

Najwięks

ze

fundusze

celowe

ZASADA SZCZEGÓŁOWOŚCI

Postuluje, aby budżet był uchwalony i wykonywany ze
szczegółowym podziałem dochodów i wydatków, a nie
tylko w ujęciu ogólnym. Realizacja tego postulatu służy w
praktyce klasyfikacja budżetowa, w ramach której
ujmowane są wszystkie dochody, przychody, wydatki i
rozchody budżetowe.

Klasyfikacja budżetowa umożliwia planowanie budżetu, jego
wykonanie oraz kontrolę. Pośrednio jest to możliwe dzięki
prowadzeniu sprawozdawczości budżetowej.

Szczegółowość ujęcia budżetu powinna być dostosowana do
potrzeb podmiotów z niego korzystających, stąd wyróżnia się:

- szczegółowość budżetu uchwalonego,

- szczegółowość budżetu wykonywanego (układ
wykonawczy).

Wyjątkiem od zasady szczegółowości budżetu jest prowizorium
budżetowe, które stanowi budżet uproszczony, co do czasu
obowiązywania i treści.

ZASADA RÓWNOWAGI

Ustawodawca nie zawsze precyzuje zakres dochodów i
wydatków, które są wyznacznikiem zachowania
równowagi.

W efekcie wyróżnia się szereg sposobów mierzenia skali
nierównowagi w budżecie w postaci:

•sald budżetowych (SFP, pierwotne i majątkowe, ogólne i
krajowe, realne i nominalne),

•deficytów budżetowych (deficyt ekonomiczny, strukturalny,
rzeczywisty, cykliczny).

Ich interpretacja pozwala ocenić stopień niezrównoważenia
budżetu i przyczyny tej równowagi. W praktyce dążenie do
matematycznej równowagi dochodów i wydatków jest
rzadkością (por. budżet UE).

POZOSTAŁE ZASADY

ZASADA JEDNOROCZNOŚCI – dochody i wydatki ujmuje się w
okresie roku, który nie musi pokrywać się z rokiem kalendarzowym
(np. w USA trwa od 1 października do 30 września). Odstępstwem od
tej zasady są wieloletnie plany inwestycyjne, których okres
finansowania przekracza rok.

ZASADA REALNOŚCI – postuluje maksymalną precyzję w
planowaniu dochodów i wydatków budżetowych, co jest szczególnie
trudne w warunkach nierównowagi gospodarczej, okresach reform i
dużym wpływie czynników zewnętrznych.

ZASADA OPERATYWNOŚCI – wymaga opracowania budżetu w
układzie podmiotowym, tak aby przypisać konkretnym podmiotom
zadania budżetowe i środki finansowe na ich realizację. W praktyce
zasadę tą realizuje klasyfikacja budżetowa, dzieląc dochody i wydatki
na części i rozdziały.

ZASADA GOSPODARNOŚCI – zakłada racjonalne i oszczędne
wydatkowanie środków budżetowych.

Jawność finansów publicznych

JAWNOŚĆ MATERIALNA – jawność finansów

publicznych oznacza możliwość poznania i

zrozumienia faktycznego zakresu i sposobu

funkcjonowania finansów publicznych.

Jest to potencjalnie możliwe jeśli informacje o

stanie finansów cechuje.

• przejrzystość,
• szczegółowość,
• prawdziwość,
• zrozumiałość.

Cechy te można uznać za specyficzne zasady
budżetowe.

• JAWNOŚĆ FORMALNA – oznacza możliwość

poznania niektórych danych o stanie finansów
publicznych, albo toku prac związanych z
zarządzaniem finansami publicznymi. W UOFP
zasada ta realizowana jest poprzez

:

 jawność sejmowej debaty budżetowej i debat budżetowych

jednostek samorządu terytorialnego;

 jawność sejmowej debaty nad sprawozdaniem z wykonania

budżetu państwa i debat nad wykonaniem sprawozdań

budżetowych jednostek samorządu terytorialnego;

 podawanie do publicznej wiadomości

:

 kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetów

jednostek samorządu terytorialnego,

 zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych przez

Ministra Finansów;



udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących

finansów i działalności jednostek należących do sektora

finansów publicznych

.

Przejrzystość finansów publicznych

Formalnie w UOFP poza tytułem rozdziału treść zasady przejrzystości

nie

została sprecyzowana

• Przejrzystość finansów publicznych ma za zadanie sprawić by informacja

dostępna obywatelowi dzięki przestrzeganiu zasady jawności, była dla

niego zrozumiała i kompletna. W praktyce zasadę przejrzystości trudno

jest zrealizować w pełni, ponieważ poziom wiedzy zwykłych obywateli w

zestawieniu ze złożonością finansów publicznych nakazuje uznać powyższą

zasadę za utopijną. W takiej sytuacji szczególną rolę odgrywa kontrola

poprzez różne wyspecjalizowane instytucje (IBNGR, CAS, BCC itp.),

masmedia.

• Zachowaniu przejrzystości finansów publicznych służy również np. (wg W.

Misiąga),

 klarowne wyodrębnienie sektora finansów publicznych z całości

gospodarki,

 ścisłe określenie podziału zadań i kompetencji w sektorze

publicznym,

 uznanie bilansu sektora FP za stały element oceny sytuacji

finansowej państwa.

Wybrane zasady gospodarowania

finansami publicznymi

• Środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być

przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków,

chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej (jedność materialna).

• Prawo realizacji zadań finansowanych ze środków publicznych przysługuje
ogółowi podmiotów, chyba że ustawy stanowią inaczej.

• Podmiot wnioskujący o przyznanie środków publicznych na realizację

wyodrębnionego zadania powinien przedstawić ofertę wykonania zgodnie

z zasadami uczciwej konkurencji, gwarantującą wykonanie zadania w

sposób efektywny, oszczędny i terminowy.

• Wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób celowy i

oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z

danych nakładów.

• Jednostki sektora finansów publicznych dokonują zakupów dostaw, usług i

robót

budowlanych na zasadach określonych w przepisach ustawy o

zamówieniach publicznych.

Jawność i przejrzystość

finansów publicznych w nowej

UOFP

• Zaproponowano rozwiązanie polegające na możliwości połączenia

sprawozdawczości dotyczącej długu i należności Skarbu Państwa oraz
jednostek samorządu terytorialnego ze sprawozdawczością w tym zakresie dla
pozostałych jednostek sektora finansów publicznych. Przyczyni się to do
kompatybilności gromadzonych danych oraz ich jakości. Jednocześnie proponuje
się przekazanie gromadzenia, zbierania i weryfikowania danych w zakresie
całego sektora finansów publicznych dotyczących długu i należności oraz
pozostałych operacji finansowych Prezesowi GUS. Obecnie GUS jest
odpowiedzialny za zbieranie, gromadzenie i weryfikację sprawozdawczości w
zakresie długu i należności jednostek posiadających osobowość prawną,
z wyjątkiem jednostek samorządu terytorialnego, Skarbu Państwa, i Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych. GUS jest pod względem infrastrukturalnym
przygotowany do gromadzenia danych w zakresie zobowiązań i należności
od wszystkich jednostek sektora finansów publicznych oraz ich agregacji, a z uwagi
na statystyczny charakter tych danych wydaje się być instytucją właściwą.

• Wprowadzono zapis uprawniający Ministra Finansów do określania w drodze

rozporządzenia rodzaju, formy, terminów i sposobów sporządzania przez
państwowe jednostki budżetowe, państwowe fundusze celowe oraz agencje
wykonawcze sprawozdań z wykonania budżetu zadaniowego.