Wykład III

BUDŻET PUBLICZNY

I SKARB PAŃSTWA

I. Rozwój instytucji budżetu.
II. Pojęcie budżetu i Skarbu Państwa.
III. Mienie Skarbu Państwa.
IV. Budżet w ustawie o finansach

publicznych.

V. Środki publiczne w ustawie o finansach

publicznych.

VI. Prawo Wagnera.

Etapy historii budżetu państwa w Polsce

• 1374 – Król Ludwik Węgierski wprowadza do paktów koszyckich zasadę, że bez
zezwolenia reprezentacji podatników (stanów) nie można nakładać nowych danin.

• 1504 – Podczas obrad sejmu w Piotrkowie następuje rozdział skarbu królewskiego i
publicznego.

• 1590 – Za czasów Zygmunta III Wazy opracowano budżet obejmujący całość dochodów
i wydatków państwowych.

• 1768 – Ustawa sejmowa, wedle której nałożenie nowych podatków lub

podwyższenie

istniejących wymaga opracowania całego budżetu z uwzględnieniem

źródeł

dochodów i rodzajów wydatków oraz jednomyślnego przyjęcia przez sejm.

• 1791 – Konstytucja 3 maja reguluje w sposób pełny sprawy budżetu państwa;
reprezentacja narodu ma prawo zatwierdzania dochodów i wydatków na każdy
następny rok.

• 1997 – Przyjęcie konstytucyjnego zakazu finansowania deficytu budżetowego przez
bank centralny; przyjęcie zasady ograniczania długu publicznego do wysokości
3/5 PKB.

Źródło: S. Owsiak, Finanse Publiczne. Teoria i praktyka, PWN, Warszawa 1999, s. 99.

Pojęcie budżetu w teorii

•

Plan finansowy dochodów i wydatków państwa dotyczący zwykle

okresu roku. W obecnej postaci budżet tworzą również przychody

i rozchody.

•

Akt prawny na podstawie, którego możliwe jest uzyskiwanie

określonych dochodów i dokonywanie wydatków. W Polsce budżet

jest uchwalany w formie ustawy budżetowej, która autoryzuje

możliwość dokonywania wydatków i uzyskiwania dochodów.

Budżet nie jest jednak tożsamy z ustawą budżetową, która oprócz

budżetu zawiera jeszcze inne elementy (np. plany finansowe

państwowych funduszy celowych czy agencji publicznych).

•

Fundusz, a więc określony zasób pieniężny. Dochody i wydatki

budżetu są realizowane jednocześnie w ciągu całego roku

budżetowego z różnym natężeniem, dlatego też wielkości

dochodów i wydatków zapisane w ustawie budżetowej stanowią

jedynie wielkości zasobów pieniężnych, które powinny przepłynąć

przez rachunki budżetowe.

Środki znajdujące się na rachunkach budżetowych stanowią

element

majątku Skarbu Państwa.

Pojęcie Skarbu w teorii

Znaczenie podmiotowe. Skarb Państwa jest osobą prawną
(art.33 k.c.), która jest podmiotem praw i obowiązków, w
tym w szczególności majątkowych. Skarb Państwa jest w
tym znaczeniu właścicielem (tzw. sfera dominium) majątku
ogólnonarodowego

nieoddanego

w

zarząd

innym

państwowym osobom prawnym.
Znaczenie przedmiotowe. Skarb państwa to mienie
państwowe (własność i inne prawa majątkowe) należące do
państwa. Majątek ten ma różnorodną postać: gruntów,
budynków, rzeczy ruchomych (np. dzieła sztuki), praw
majątkowych, papierów wartościowych, dewiz, środków
pieniężnych, należności itd.
Znaczenie instytucjonalne. Instytucją powołaną w Polsce
do nadzorowania i zarządzania majątkiem Skarbu Państwa
jest Ministerstwo Skarbu Państwa. Ustawowym zadaniem
Ministra Skarbu Państwa jest inicjowanie polityki państwa
w zakresie gospodarowania mieniem Skarbu Państwa oraz
państwowych osób prawnych. W szczególności oznacza to
prywatyzację tego mienia i ochronę interesów Skarbu
Państwa. W procesach sądowych SP reprezentuje
Prokuratoria Generalna.

Stationes fisci

Skarb Państwa jest w porządku prawnym jedyną
osobą prawną, która z definicji nie posiada
organów.
Ich rolę spełniają stationes fisci.

Statio fisci - państwowa lub samorządowa
jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości
prawnej, która w stosunkach cywilnoprawnych
działa w ramach swoich zadań w imieniu i na rzecz
Skarbu Państwa.

Nazwą tą powszechnie określa się również organy
jednostek organizacyjnych, które dokonują
czynności za Skarb Państwa.

Prokuratoria Generalna

Zgodnie z przepisem art. 1 ust. 2 ustawy o
Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa -
Prokuratoria Generalna jest państwową
jednostką organizacyjną powołaną w celu
zapewnienia ochrony prawnej praw i interesów
Skarbu Państwa.

Nadzór nad Prokuratorią Generalną sprawuje
Minister Skarbu Państwa

.

Prokuratoria Generalna

1. Kompetencje podstawowe:
- wyłączne zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed Sądem
Najwyższym we wszystkich sprawach,
- zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed sądami powszechnymi,
wojskowymi i polubownymi, w sprawach o wartości przedmiotu sporu
przewyższającej 1.000.000 zł,
- zastępstwo procesowe Skarbu Państwa w sprawach o naprawienie
szkody wyrządzonej przez wydanie ustawy lub rozporządzenia Rady
Ministrów niezgodnych z Konstytucją, ratyfikowaną umową
międzynarodową lub ustawą,
- zastępstwo procesowe Skarbu Państwa w sprawach o naprawienie
szkody wyrządzonej przez niewydanie takiego aktu normatywnego,
którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa,
- zastępstwo Rzeczypospolitej Polskiej przed sądami, trybunałami i
innymi organami orzekającymi w stosunkach międzynarodowych na
wezwanie innych organów administracji,
- wydawanie opinii prawnych na wniosek państwowych jednostek
organizacyjnych,
- inicjowanie i opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących
spraw z zakresu gospodarowania mieniem Skarbu Państwa, na wniosek
państwowych jednostek organizacyjnych.

Prokuratoria Generalna

2. Kompetencje fakultatywne:
- Rada Ministrów może wyznaczyć Prokuratorię Generalną do
reprezentowania Rady Ministrów lub ministrów w postępowaniu
przed Trybunałem Konstytucyjnym,
- Prokuratoria Generalna z urzędu lub na wniosek organu
państwowej jednostki organizacyjnej może przejąć zastępstwo
procesowe w każdej sprawie, jeżeli wymaga tego ochrona
ważnych praw lub interesów Skarbu Państwa.

3. Prokuratoria Generalna nie świadczy pomocy prawnej
dla osób fizycznych oraz osób prawnych, za wyjątkiem
Skarbu Państwa. Prokuratoria Generalna nie wykonuje też
zastępstwa procesowego państwowych osób prawnych.

4. Prokuratoria Generalna nie uczestniczy też w
następujących sprawach:
- rozpoznawanych w postępowaniu wieczystoksięgowym,
- w przedmiocie wpisu do właściwego rejestru,
- rozpoznawanych w postępowaniu upadłościowym lub
naprawczym,
- rozpoznawanych w postępowaniu egzekucyjnym.

ZWIĄZKI POJĘCIE BUDŻETU

I SKARBU PAŃSTWA

I. Środki znajdujące się w danym momencie na

rachunkach budżetowych stanowią element majątku
Skarbu Państwa.

II. Poszczególni dysponenci budżetu państwa, ściągający

dochody i realizujący wydatki, występują w imieniu

Skarbu Państwa

.

III. Odpowiedzialność odszkodowawczą za błędne decyzje

podjęte przez urzędników państwowych, oraz niektóre
inne podmioty, ponosi Skarb Państwa. Odszkodowania
te, o ile zostaną zasądzone, są wypłacane ze środków
budżetowych.

IV. Wpływy ze sprzedaży majątku Skarbu Państwa stanowią

przychód budżetu państwa.

V. Ze środków budżetu państwa finansuje się koszty

utrzymania majątku SP (np. wydatki na utrzymanie
muzeów).

Zestawienie zbiorcze mienia Skarbu Państwa (ujęcie

przedmiotowe), w mln zł - 2006

Zestawienie zbiorcze mienia Skarbu Państwa (ujęcie

przedmiotowe),

w mln zł - 2006

Przyjęte zasady wyceny powodują niewspółmierność
poszczególnych kwot, a w związku z tym odstępuje się od
podawania łącznej wartości mienia Skarbu Państwa wyrażonej w
jednej kwocie.

Jeśli zignorować to ograniczenie, mienie SP pod koniec 2005
roku miała szacunkową wartość 664 mld zł

.

Zestawienie zbiorcze mienia Skarbu Państwa (ujęcie

przedmiotowe), w mln zł - 2007

Zestawienie zbiorcze mienia Skarbu Państwa (ujęcie

przedmiotowe),

w mln zł - 2007

Przyjęte zasady wyceny powodują niewspółmierność poszczególnych
kwot, a w związku z tym odstępuje się od podawania łącznej wartości
mienia Skarbu Państwa wyrażonej w jednej kwocie.

Jeśli zignorować to ograniczenie, mienie SP pod koniec 2006 roku
miała szacunkową wartość 752 mld zł

.

Należności zagraniczne Skarbu Państwa

Szacunkowa struktura

przedmiotowa mienia Skarbu

Państwa w 2002 roku

Szacunkowa struktura

przedmiotowa mienia Skarbu

Państwa w 2005 roku

31XII 2006

Grunty Skarbu Państwa zajmują 11 671 368 ha co odpowiada
37,4% terytorium kraju

31XII 2006

Największe pakiety akcji spółek

publicznych należących do Skarbu

Państwa

Największe pakiety akcji spółek

publicznych należących do Skarbu

Państwa

Art. 96 UOFP

DOCHODY

BUDŻETU

•podatki i opłaty,

•cła;

•wpłaty z zysku
przedsiębiorstw
państwowych oraz
jednoosobowych
spółek Skarbu
Państwa;

•wpłaty z tytułu
dywidendy;

•wpłaty z zysku
Narodowego Banku
Polskiego;

•dochody pobierane
przez państwowe
jednostki budżetowe,

•środki pochodzące
z budżetu UE.

Art. UOFP 95

Budżet państwa jest ROCZNYM

PLANEM :

dochodów i wydatków oraz
przychodów i rozchodów:
1) organów władzy publicznej,
w tym organów administracji
rządowej, organów kontroli i
ochrony prawa;

2) sądów i trybunałów.

Budżet państwa jest uchwalany
w:

FORMIE USTAWY BUDŻETOWEJ

Ustawa budżetowa stanowi podstawę

gospodarki finansowej państwa w roku

budżetowym.

Art. 97

WYDATKI

1) utrzymanie i funkcjonowanie
organów władzy publicznej,
kontroli i ochrony prawa;
2) zadania wykonywane przez
administrację rządową;
3) funkcjonowanie sądów i
trybunałów;
4) subwencje ogólne dla
jednostek samorządu
terytorialnego;
5) dotacje dla jednostek
samorządu terytorialnego;
6) środki wpłacane do budżetu
Unii Europejskiej, zwane dalej
"środkami własnymi Unii
Europejskiej";
7) subwencje dla partii
politycznych;
8) dotacje na zadania określone
odrębnymi ustawami;
9) obsługę długu
publicznego;
10) finansowanie programów i
projektów, na realizację których
uzyskano środki pochodzące z
budżetu Unii Europejskiej,
zwane dalej
"współfinansowaniem";
11) realizację Wspólnej
Polityki Rolnej.

ELEMENTY

OBLIGATORYJNE

ELEMENTY FAKULTATYWNE

ŚRODKI

PUBLICZNE

Budżet Państwa w ustawie o finansach
publicznych

Dochody budżetu państwa w

UOFP

1) podatki i opłaty, które zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowią dochodów jst,
przychodów funduszów celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych;
2) cła;
3) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu
Państwa;
4) wpłaty z tytułu dywidendy;
5) wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;
6) wpłaty nadwyżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych,
nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku
gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych;
7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne
przepisy nie stanowią inaczej;
8) dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze dotyczące
składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
9) odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych,
o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
10) odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na
centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa;
11) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;
12) grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile zgodnie z odrębnymi przepisami nie
stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych;
13) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;
14) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy (..)
15) inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych;
16) środki pochodzące z budżetu UE przeznaczone na finansowanie programów i
projektów realizowanych przez administrację rządową.

OBLIGATORYJNE ELEMENTY

USTAWY BUDŻETOWEJ

I

Art.99 UOFP

1) określa prognozę dochodów budżetu państwa oraz
limit wydatków budżetu państwa;
2) ustala:

a) deficyt budżetu państwa oraz źródła jego
pokrycia,
b) limity zatrudnienia osób objętych
mnożnikowymi systemami wynagrodzeń w
państwowych jednostkach budżetowych,
c) przychody i rozchody budżetu państwa,
d) (…)
e) dotacje celowe dla jednostek samorządu
terytorialnego na realizację zadań z zakresu
administracji rządowej, zadań inspekcji i straży oraz
innych zadań zleconych odrębnymi ustawami,
f) zakres i kwoty dotacji przedmiotowych.

OBLIGATORYJNE ELEMENTY

USTAWY BUDŻETOWEJ

II

Ustawa budżetowa zawiera także:
1) zestawienie przychodów i wydatków zakładów
budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek
budżetowych;
2) plany finansowe państwowych funduszy celowych;
3) plany finansowe jednostek podsektora rządowego,
które mogą być ujęte w ustawie budżetowej;
4) wykaz programów wieloletnich;
5) wykaz inwestycji wieloletnich;
6) wykaz wydatków budżetu państwa na
współfinansowaniem programów i projektów,
realizowanych z udziałem środków z UE i bezzwrotnych
zagranicznych;
7) wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i
celowe oraz kwoty dotacji;
8) wykaz wieloletnich limitów zobowiązań w kolejnych
latach realizacji NSRO oraz wykaz wieloletnich limitów
wydatków w kolejnych latach realizacji NSRO;
(........................)

Środki publiczne w ustawie o

finansach publicznych

DOCHODY

PUBLICZNE

+

środki pochodzące z budżetu Unii
Europejskiej;
środki pochodzące ze źródeł
zagranicznych, niepodlegające
zwrotowi;

PRZYCHODY

• ze sprzedaży papierów
wartościowych
oraz z innych operacji
finansowych,

• z otrzymanych pożyczek i
kredytów,

• ze spłat pożyczek udzielonych
ze
środków publicznych,

• z prywatyzacji majątku Skarbu
Państwa
oraz majątku JST,

ROZCHODY

PUBLICZNE

• wykup papierów wartościowych,

• spłaty otrzymanych pożyczek i
kredytów,

• udzielone pożyczki,

• płatności wynikające z odrębnych
ustaw,
których źródłem finansowania są
przychody z
prywatyzacji,

• pożyczki udzielone na finansowanie
przejściowe zadań realizowanych z
udziałem środków pochodzących z
budżetu UE

• inne operacje finansowe związane z
zarządzaniem długiem publicznym i
płynnością.

WYDATKI PUBLICZNE

Zastosowanie zasad

wyceny

Zastosowanie zasad

wyceny

Sprawozdanie o stanie mienia SP, Ministerstwo Skarbu Państwa , Warszawa 2006, s. 113.

Wartość składników mienia Skarbu Państwa według

metod wyceny

Wartość składników mienia Skarbu Państwa według

metod wyceny

Sprawozdanie o stanie mienia SP, Ministerstwo Skarbu Państwa , Warszawa 2006, s. 113.

SOCJOLOGICZNE

wzrost wydatków jako przejaw

ekspansji i rozwoju organizacji

społecznych

.

HISTORYCZNE

• konieczność zaciągania pożyczek w
sytuacjach nadzwyczajnych

• tendencja do narastanie długu
publicznego,

• problem sukcesji długów,

POLITYCZNE

- zmiana modelu państwa
- nowe techniki wyborcze,
- nowe techniki podatkowe,

EKONOMICZNO

SPOŁECZNE

- postęp techniczny,
- postęp cywilizacyjny,

POLITYCZNE

- integracja ekonomiczna i
wojskowa,

- wydatki publiczne jako
instrument
finansowy

- wydatki publiczne jako element
programów wyborczych

FINANSOWE

- problem optymalnej stopy
redystrybucji (Laffer)

NAUKOWE

- finansowe podejście do badania
instytucji

,

PRAWO WAGNERA

Prawo nieustającego wzrostu

wydatków publicznych

Prawo nieustającego wzrostu

wydatków publicznych