Akademia Szwedzka w 1924 roku przyznaje
Nagrodę

Nobla

Reymontowi.

Spora

część

polskiego społeczeństwa, patrząc na ten wybór,
nie kryje swojego oburzenia i rozżalenia.
Pominięto bowiem pisarza, który od wielu lat był
niekwestionowanym autorytetem moralnym
i literackim. Mowa o Stefanie Żeromskim
(1864

–

1925),

który

posługiwał

się

pseudonimami Maurycy Zych, Józef Katerla.

Stefan Żeromski urodził

się 14 października 1864

roku w Strawczynie

na Kielecczyźnie.

Pochodził ze starej,

choć zubożałej rodziny

szlacheckiej – jego ojciec

był dzierżawcą.

Wcześnie stracił rodziców.

W 1874 roku rozpoczyna naukę w gimnazjum
kieleckim. Lata nauki w tej szkole przypadają na
czas

bezwzględnej,

wzmożonej

rusyfikacji

przeprowadzanej konsekwentnie zarówno przez
gubernatora, jak i kuratora. Dodatkowo utrzymuje
się sam – pracuje jako guwerner, opiekun
młodszych chłopców na stancjach, korepetytor.
Doświadczenia życiowe wyniesione z gimnazjum
właśnie, bolesne i trudne, a także wątek szkoły,
wychowania i jego wpływu na umysłowość i
osobowość

będą

motywami

często

powracającymi

w

twórczości

Żeromskiego,

najpełniej właśnie w poznanych przez nas
„Syzyfowych pracach”.

Młody Żeromski odkrywa w sobie
talent pisarski już na tym etapie
szkolnym. Jego pierwsze próby
literackie zaginęły. Prawdopodobnie
nie były to utwory większych
rozmiarów,

poza

intymnymi

„Dziennikami” z lat 1887-1891, które
opublikowane dopiero zostaną po II
wojnie światowej, w latach 1953-
1956, jednak okażą się wybitnym
osiągnięciem

pisarskim.

Dziennik – gatunek epicki, ukazuje
osobowość narratora – bohatera.

„Dzienniki” Żeromskiego
zawierają: przeżycia z lat
dziecinnych, miłość do
matki, ból po jej śmierci,
obraz nauczycieli
i kolegów, pierwsze
próby pisarskie, przeżycia
erotyczne.

Już

tutaj

znajdują się wzmianki
o planowanym utworze,
którego bohaterem ma
być Borowicz.

W 1886 roku Stefan Żeromski wstępuje do
Szkoły Weterynaryjnej w Warszawie. Studiuje
weterynarię, bowiem bez matury nie mógł
podjąć wymarzonych studiów medycznych. Musi
ją jednak opuścić z braku środków do życia.
Pieniądze z przygodnie udzielanych korepetycji
starczają mu jedynie na chleb i herbatę. Znowu
zostaje guwernerem we dworach szlacheckich, w
rodzinach ziemiańskich. Posada ta pozwala mu
nie tylko utrzymać się, ale i poznać mentalność,
zwyczaje, zalety i wady tej warstwy społecznej.
W roku 1890 w Nałęczowie, gdzie często
przebywa dla ratowania zdrowia, poznaje
w jednym z takich domów swoja przyszłą żonę –
Oktawię z Radziwiłłowiczów Rodkiewiczową.

Dopiero w 1892 roku Żeromski podejmuje
pierwszą

stałą

pracę.

Zostaje

zastępcą

bibliotekarza w Muzeum Polskim w Rapperswilu
(Szwajcaria). Może teraz zapoznać się z licznymi
materiałami

i

dokumentami

poświęconymi

dziejom polskiego uchodźstwa. Ma dodatkowo
dobry kontakt z najmłodszym pokoleniem
emigracyjnym, ludźmi kultury i politykami.

Po powrocie do Polski pracuje w bibliotece
ordynacji Zamoyskich w Warszawie. Sytuacja
finansowa Żeromskiego stabilizuje się po roku
1904, teraz dopiero pisarz może poświęcić się
pracy literackiej, która daje mu utrzymanie.

Wcześniej, w 1895 roku ukazują się dwa ważne
zbiory krótszych form narracyjnych, takich, jak
nowela, opowiadanie, szkic: „Rozdziobią nas
kruki, wrony” oraz „Opowiadania”. Kolejny
okres twórczości zaczyna się w 1899 roku,
kiedy to powstają wielkie jego powieści:
„Ludzie bezdomni”, później „Popioły”, „Wierna
rzeka”.
Po klęsce rewolucji w 1905 roku pisarz spędza
trzy lata w Paryżu, w 1912 roku osiedla się
w Zakopanem, sześć lat później – w 1918,
kiedy Polska odzyskuje niepodległość, przenosi
się do Warszawy. Tutaj w uznaniu wybitnych
zasług otrzymuje mieszkanie na Zamku
Królewskim.

Stefan Żeromski był bardzo wyczulony na
problematykę społeczną. Stworzył typ bohatera,
który przewijał się przez cała jego twórczość. Jest
nim inteligent, gotowy całkowicie poświęcić się
dla najuboższych. Poświęcają karierę, zdrowie,
a nawet szczęście bliskiej osoby i jest to wynik
spontanicznego odruchu, sprzeciwu wobec nędzy
i zła, niezgody na zastaną rzeczywistość.

Pisarz umiera

20 listopada 1925 roku.

Jego pogrzeb przerodził się

w narodową manifestację.

Badacze twórczości pisarza przyjmują umownie
lata 1890-91 za okres wstępnej pracy nad
„Syzyfowymi pracami”, a rok 1892 za datę
ukończenia

pierwszej

redakcji.

27 października 1892 roku Stefan Żeromski
zwrócił

się

do

Bolesława

Wysłoucha,

ówczesnego redaktora „Kuriera Lwowskiego”,
z prośbą o druk powieści pt. „Wybawiciel”,
w której „przedstawił wychowanie w
szkołach wiejskich i w gimnazjum w Królestwie”.
Utwór ten nie ukazał się jednak w czasopiśmie.

Prace nad ostatecznym kształtem „Syzyfowych
prac” trwały do roku 1896. Żeromski ukończył
dzieje Marcina Borowicza w ostatnim okresie
swego pobytu w Szwajcarii i w pierwszych
miesiącach po powrocie do kraju. Wówczas też
zaczął starania o druk utworu. Ze względu na
poruszaną treść i problematykę nie miał
możliwości wydania go w Królestwie. Nawiązał
więc kontakt z redaktorem krakowskiej „Nowej
Reformy”, Michałem Konopińskim.

W roku 1909 powieść została
ocenzurowana i wydana
w Warszawie pod zmienionym
tytułem „Andrzej Radek, czyli
Syzyfowe

prace”.

Do

tytułu

„Syzyfowe prace” pisarz powrócił
już w następnym wydaniu.

„Syzyfowe prace”, bo tak ostatecznie zatytułował
powieść, ukazywały się w tym piśmie w odcinkach
od 7 lipca do 24 września 1897 roku. Wydanie
książkowe, na którym bardzo zależało autorowi,
ukazało się rok później we Lwowie pod
pseudonimem Maurycego Zycha (podobnie jak
odcinki drukowane w czasopiśmie).

O autobiografizmie powieści można mówić

ze względu na:

- przedstawienie ze szczególną miłością

krajobrazu regionu,

- Klerykowskie gimnazjum jest obrazem szkoły

w Kielcach, do której uczęszczał Stefan

Żeromski,

- problemy młodego Borowicza z matematyką są

zakorzenione w doświadczeniach samego pisarza

(miał problemy z algebrą, która wykładana była

w języku rosyjskim),

- postaci i wydarzenia to w dużej mierze

wspomnienia Żeromskiego z jego lat

gimnazjalnych.

Na czym polega wartość i piękno

„Syzyfowych prac”, dlaczego

warto przeczytać ten utwór?

1) Jest to powieść – dokument, ukazująca

głównie postawy młodzieży wobec rusyfikacji.

2) Utwór Żeromskiego pokazuje dorastanie

młodych ludzi często pozbawionych oparcia

w dorosłym społeczeństwie.

3) Powieść pokazuje trudną sytuację

społeczeństwa polskiego w latach nasilonych

represji po upadku powstania styczniowego.

4) „Syzyfowe prace” ukazują zmaganie młodzieży

polskiej z zaborcami w okresie wzmożonej

rusyfikacji w szkołach.

5) Realizm w odzwierciedleniu życia

społeczeństwa polskiego (miasto – wieś).

6) Wnikliwa charakterystyka bohaterów.

7) Bogactwo pokazanych uczuć.

8) Indywidualizacja języka postaci: wyrażenia

gwarowe, żargon uczniowski, rusycyzmy.

9) Przepiękne, często zharmonizowane

z przeżyciami bohatera, opisy przyrody.