Rozwój poznawczy

Podejście piagetowskie

Podstawowe pojęcia

SCHEMATY-są to struktury intelektu organizujące zdarzenia,

spostrzegane i klasyfikowane na podstawie ich ogólnych cech.
Tworzą się w skutek różnicowania. Na trafniejsze precyzowanie
schematów wpływa coraz lepsze generalizowanie bodźców.

ASYMILACJA-jest to proces poznawczy , dzięki któremu nowe

treści percepcyjne, motoryczne czy pojęciowe włączane są do
istniejących schematów lub wzorów zachowania. Asymilacja
wpływa na rozbudowę schematu, nie zmieniając go.

AKOMODACJA-tworzenie nowych schematów (w którym nowy

bodziec znajdzie miejsce) lub modyfikacja starych (aby bodziec
do niego pasował).

RÓWNOWAŻENIE-proces pozwalający na włączenie

zewnętrznego doświadczenia do struktur wewnętrznych
(schematów), przy założeniu, że procesy asymilacji i
akomodacji są równie ważne.

Stadium sensoryczno-

motoryczne

0-2 lata

W tym okresie przeważają reakcje zmysłowe i

ruchowe. Dziecko nie tworzy jeszcze

wewnętrznych reprezentacji zdarzeń i „nie

myśli”pojęciowo, chociaż rozwój poznawczy jest

już widoczny, gdyż konstruowane są schematy.

Rozwój przebiega od reperezentacji

sensomotorycznych do myślenia prelogicznego

i rozwiązywania problemów.Pojawiają się

pierwsze prawdziwe zachowania społeczne. W

rozumowaniu moralnym brak jeszcze

intencjonalności.

Stadium aktywności

odruchowej

0-1 m-c

-wszystkie zachowania mają charakter odruchów
Odruchowe reakcje są ćwiczone i stanowią bazę

dla schematów czynnościowych

-reagowanie na bliski kontakt fizyczny z

dorosłymi: ustanie płaczu, przystosowanie
pozycji ciała do sposobu trzymanua

Umiejętności/przykłady

zachowań

-ssanie w momencie dotknięcia warg
-zaciśnięcie dłoni w momencie dotknięcia

jej przez przedmiot

-wpatrywanie się w przedmiot znajdujący

się w zasięgu wzroku,

-uspokajanie się pod wpływem bliskiego,

fizycznego kontaktu: ustanie płaczu,
przystosowanie pozycji ciała do sposobu
trzymania,

Edukacja

- typ uczenia „podanie na tacy”
- stosowanie odruchów do coraz większej liczby obiektów i

zachowań

- podtrzymywanie istniejących odruchów
- wprowadzanie w pola zmysłów odpowiednich bodźców:

kolorowe przedmioty podwieszone dookoła, zabawki
wydające dźwięki, podsuwanie pachnących przedmiotów

- wkładanie do dłoni przedmiotów o różnej strukturze materiału
- masaż całego ciała
- prowadzenie dłoni w stronę źródła dźwięku, zapachu, bodźca

wzrokowego

- zwracanie uwagi na tembr, ton głosu, głośność, mówienie w

sposób nie wzbudzający lęku

- nawiązywanie i utrzymywanie kontaktu wzrokowego,

dotykowego, dźwiękowego (zwrócenie uwagi, który zmysł jest
dominujący)

Stadium pierwszych

nawyków

1-4 m-c

-dziecko posiada określone schematy: schemat ssania

(ssanie piersi, grzechotki, palca), chwytania,

-poszczególne schematy stają się coraz bardziej

precyzyjne dzięki licznym ćwiczeniom,

-zachowanie skierowane jest do wewnątrz, dziecko jest

bardziej zainteresowane ruchami własnych rąk niż

zabawką, stosuje schematy dla przyjemności samego

stosowania ich-chwyta aby chwycić

- dziecko stara się powtórzyć zachowania, które wydarzyły

się przypadkiem (w obrębie własnego ciała)

-zwracanie uwagi na osobę dorosłą, przypatrywanie się jej

Umiejętności, przykłady

zachowań

-śledzenie wzrokiem przedmiotu,

patrzenie w kierunku w którym zniknął,

-rozpoznawanie znajomych dźwięków,

dotyków, osób, rzeczy,

-zabawa własnym ciałem, kopanie

nogami, zabawa palcami

-zainteresowanie swoimi dłońmi,

wkładanie ich do ust,

-wsłuchanie w wydawane dźwięki.

Edukacja

- typ ucznia się: prowadzenie dłoni, podpowiedzi fizyczne
- poszerzanie zainteresowania własnym ciałem, poznanie

go na różne sposoby: Knill, masaż, Sherbrone, masaż
głęboki

- podpowiadanie nowych schematów czynnościowych,

np. potrząsanie, uderzanie, głaskanie

- te same przedmioty wokół, jedzenie w tym samym

miejscu, przebieranie się na tej samej macie, itp.

- wprowadzanie wszystkich używanych przedmiotów w

pole widzenia, słyszenia, itd.

- wspólne zabawy w dużej bliskości fizycznej

Odtwarzanie procedur

4-8 m-c

-dziecko powtarza zachowanie, które wywołane

przypadkiem przyniosły zadowalający efekt

-swoiste rozumienie przyczynowości-jeżeli dziecko wywoła

skutek, rozumie dlaczego tak się stało, ale przed nim nie
potrafi go przewidzieć (powtarza skutek jeśli został
przypadkowo wywołany)

-zainteresowanie światem zewnętrznym, schematy

czynnościowe zostają skierowane na zewnątrz, ku
eksplorowaniu otoczenia-dziecko manipuluje zabawką,
gdyż chce ją poznać

-rozróżnianie osób znanych od obcych, inne reagowanie na

głos, widok, dotyk znanych i obcych

-angażowanie się w interakcje i zabawy, umiejętność

współdziałania na zasadzie naprzemienności

- świadome wykonywanie ruchów i wydawanie dźwięków w

celu wywołania określonej reakcji

Umiejętności, przykłady

zachowań

-uderzenie ręką lalki nad łóżeczkiem–>ruch zabawki->

powtórzenie ruchu uderzenia w lalkę;

grzechotka na sznurku->pociąganie sznurka->inna

zabawka->poszukiwanie sznurka

-chwytanie i manipulacja przedmiotami przy zastosowaniu

znanych schematów czynnościowych

-poznawanie świata przez dominujące zmysły,
-złoszczenie się w momencie nieradzenia sobie z

rozwiązaniem problemu (stosowanie znanych schematów)

-szukanie przedmiotów tam gdzie zniknęły
-rozróżnienie osób znanych i obcych.

Edukacja

-typ ucznia: prowadzenie dłoni, ograniczanie

podpowiedzi

-poszerzanie ilości znanych schematów

czynnościowych, podpowiadanie możliwości
różnego rodzaju używania przedmiotów: łyżka-
jedzenie, szczoteczka-mycie zębów, bębenek-
uderzanie, grzechotka-potrząsanie

-zabawy naprzemienne – ściąganie chustki z

głowy, zasłanianie i odsłanianie przedmiotów

Koordynacja schematów

8-12 m-c

-pierwsze zachowania typu środek-cel, początek zachowania

intencjonalnego; dziecko najpierw widzi określony cel, potem szuka

środków do osiągnięcia go (cel istnieje wcześniej niż działanie

wybrane dla jego osiągnięcia)

-rozwiązywanie prostych problemów metodą prób i błędów, uciekanie

się do pomocy osób dorosłych; pokonywanie prostych przeszkód

-dociekliwość i nastawienie na eksplorację otoczenia, umiejętność

poszukiwania

-zabawa skomplikowanymi przedmiotami, powtarzanie złożonych

czynności, sprawdzanie efektów

-inicjowanie interakcji z dorosłymi, zaczepianie, utrzymywanie i

przedłużanie kontaktu

-komunikaty intencjonalne! skierowane do określonej osoby,

wykorzystanie gestu, ruchu, przedmiotu

Umiejętności, przykłady zachowań

-dziecko chce zjeść ciastko, widzi je -> zasłonięte

poduszką -> odsuwa poduszkę -> bierze i zjada

ciastko (dziecko w stadium 3 uaktywnia schemat:

cel-wzięcie poduszki do buzi)

-interesuje się przedmiotami, są takie, którym

poświęca więcej uwagi, szuka ich, awanturuje się

gdy nie może ich znaleźć; pamięta gdzie odłożyło

zabawkę-szuka jej w tym samym miejsu

Edukacja

-typ uczenia: podpowiedzi fizyczne, prowadzenie dłoni,

stopniowe ograniczanie

-łączenie aktywności z gestami, dźwiękami,

przedmiotami lub symbolami przedmiotów

-naprowadzanie na odpowiedni znak przed aktywnością
-stawianie w sytuacji wymagającej rozwiązania

problemu: chcesz pić-weź sobie kubek, chcesz
ciastko-otwórz pudełko

-zajęcia związane z samoobsługą
-uczenie łączenia różnych schematów czynnościowych

w celu osiągnięcia czegoś

Eksperymentowanie

12-18 m-c

-odkrywanie nowych sposobów działania

poprzez eksperymentowanie, dziecko jest

w stanie wynaleźć nowe środki dla

osiągnięcia znanych celów (akomodacja)

-reakcje okrężne trzeciego stopnia, które

charakteryzują się silnym

zainteresowaniem dla wszystkiego co

nowe, dziecko celowo poszukuje nowości,

-dokładniejsze naśladowanie

Umiejętności, przykłady

zachowań

-dziecko będzie szukać przedmiotu w ostatnim

miejscu, w którym widziało zniknięcie

-dziecko podaje matce pudełko, którego nie jest

w stanie otworzyć (wie, że matka to potrafi)

-płacze, krzyczy gdy przedmiot znajduje poza

jego zasięgiem (przywołuje drugą osobę by mu

go podała)

-wykorzystuje różne sposoby by dosięgnąć

zabawkę (popycha kojec w jego kierunku,

ciągnie za sznurek przywiązany do zabawki)

Reprezentacja

18-24 m-c

-reprezentacje umysłowe (wewnętrzne

przedstawianie przedmiotów i zdarzeń)

-wymyślanie nowych sposobów działania

poprzez wewnętrzne kombinacje a nie

jak do tej pory poprzez działanie,

-rozwija się zdolność do uwewnętrznienia

myśli i symbolizacji rzeczywistości

Umiejętności, przykłady

zachowań

-pojawia się zabawa symboliczna,
-naśladowanie zachowań, które

dziecko widziało jakiś czas
wcześniej,

-opiera o ścianę stolik, który się

odsuwał, gdy się o niego opierało,

-odsuwa zabawkę, która blokuje

dostęp do szafki

Stadium

przedoperacyjne

2-7 r.ż.

Rozwój przebiega od reprezentacji

sensomotorycznych do myślenia prelogicznego

i rozwiązywania problemów.
Pojawiają się pierwsze prawdziwe zachowania

społeczne.
W rozumowaniu moralnym brak jeszcze

intencjonalności.
Problemy rozwiązywanie poprzez

reprezentacje. Rozwój językowy.
Myślenie jest egocentryczne.

Reprezentacje

Głównym osiągnięciem rozwojowym stadium

przedoperacyjnego jest zdolność

reprezentowania, czyli przedstawiania

przedmiotów i zdarzeń.

Sposoby reprezentacji ( w kolejności

występowania) to:

-naśladownictwo odroczone
-zabawa symboliczna
-rysunek
-obraz umysłowy
-mowa.

Naśladownictwo

odroczone

Po 2 roku życia

Naśladowanie przedmiotów i zdarzeń,

które przez pewien czas nie były
obecne. Dziecko ma już rozwiniętą
zdolność umysłowego przedstawiania
(pamiętania) imitowanego zachowania.

Przykład: Powtarzanie przez dziecko

zabawy kosi,kosi łapci,w którą
wcześniej bawiło się z rodzicami.

Zabawa symboliczna

Przykład: dziecko bawiące się drewnianym

klockiem, jak gdyby był to samochód.

Istotą zabawy symbolicznej jest to, że jest

ona naśladowcza, lecz także stanowi formę

wyrażania siebie przed samym sobą jako

jedyną publicznością. Nie ma w niej

zamysłu komunikowania się z innymi. W

zabawie tej dziecko kreuje pomysły, tworzy

symbole. Jest ona formą asymilacji

rzeczywistości do własnych potrzeb.

Rysunek

Przejście od bazgrot (bez zakładania co

dany rysunek przedstawia) po coraz
bardziej realistyczne obrazy. Rysunki
dzieci aż do 8-9 r.ż. przedstawiają
raczej to co dzieci wiedzą o czymś, niż
to co widzą.

Obrazy umysłowe

Obrazy umysłowe są wewnętrznymi

reprezentacjami (symbolami)
przedmiotów i przeszłych doświadczeń
percepcyjnych; nie są jednak wiernymi
odbiciami tych doświadczeń (obrazy są
jedynie symbolami). W tym okresie
obrazy są głównie statyczne, brak
obrazów ruchów i przemieszczeń
(fotografia a nie film).

Mowa

Od 2 r.ż. dźwięk zaczyna

reprezentować przedmiot. Dziecko
najpierw używa zdań
jednowyrazowych by w wieku 4 lat
osiągnąć znaczną biegłość w
posługiwaniu się mową.

Uspołecznienie

zachowania

Według Piageta zachowanie dziecka

od samego początku podlega
wpływowi czynników społecznych.
Rozwój społeczny następuje, gdy
dziecko działa i podejmuje interakcje
z otoczeniem społecznym. Poziom
rozwoju poznawczego determinuje
charakter wiedzy społecznej.

Cechy myślenia

przedoperacyjnego

Myślenie dziecka jest ciągle powiązane

z percepcją. Dla kontynuacji rozwoju
niezbędne są następujące elementy
myślenia przedoperacyjnego:

egocentryzm, transformacje,

centracja, odwarcalność. Stanowią one
jednocześnie przeszkody na drodze
myślenia logicznego.

Egocentryzm

Dziecko nie jest w stanie podjąć roli czy

też przyjąć punktu widzenia innych. Jest

przekonane, że wszyscy myślą w taki sam

sposób jak ono. Dziecko w tym stadium nie

myśli o własnym myśleniu, w związku z

czym nie jest w stanie poddać go w

wątpliwość. Ogranicza to rozwój struktur

intelektualnych gdyż własne rozumowanie

dziecka nie wymaga od niego

kwestionowania swojego sposobu myślenia

lub weryfikowania pojęć.

Rozumienie przekształceń

Obserwując sekwencje zmian

następujących po sobie stanów,
dziecko skupia się wyłącznie na
elementach tej sekwencji, czy
kolejnych stanach, a nie na
przekształceniu, za którego
pośrednictwem jeden stan
przechodzi w drugi.

Centracja

Dziecko wykazuje tendencje do

koncentrowania się, skupiania
uwagi tylko na jednym aspekcie
prezentowanego mu bodźca
wzrokowego. Wydaje się niezdolne
do zbadania wszystkich aspektów
bodźców.

Odwracalność

Zdolność do cofnięcia linii

swojego rozumowania do
punktu, w którym się
rozpoczęło.W stadium
przedoperacyjnym myślenie w
dużym stopniu jest sztywne,
zdominowane przez percepcję i
nieodwracalne.

Zachowanie stałości

Zachowanie stałości (niezmienniki) oznacza,

że ilość substancji (liczebność zbioru)
pozostaje taka sama bez względu na
zmiany dokonywane na wymiarach nie
związanych z nią. Przejście od braku
zachowania stałości do niezmienników jest
stopniowe i następuje dzięki aktywnej
przebudowie rozwijanych schematów.

Piaget wyróżnił niezmienniki: liczby, masy,

ciężaru, objętości.

Stałość objętości

Do dwóch identycznych naczyń

wlewamy wodę. Dziecko potwierdza,
że w obu naczyniach jest tyle samo
cieczy. Gdy przelejemy wodę z
jednego z naczyń do naczynia
wyższego i cieńszego dziecko bez
stałości objętości stwierdzi, że w
wyższym naczyniu wody jest więcej.

Stałość liczby

W dwóch rzędach, w jednakowej

odległości od siebie, układamy

jednakową ilość patyczków. Dziecko

potwierdza, że w obu rzędach jest tyle

samo patyczków. Gdy jednak w jednym

z rzędów patyczki ułożymy w

większych odstępach (rząd wydłuży

się), dziecko bez stałości liczby

stwierdzi, że w dłuższym rzędzie jest

więcej patyczków niż w krótszym.

Stałość masy i ciężaru

Dajemy dziecku dwie takie same kulki z

plasteliny.Dziecko potwierdza, że są one o

jednakowej masie. Pozostawiamy na stole jedną

z tych jednakowych kulek, jako sprawdzian, i

przekształcamy drugą kulkę w

placuszek.Pytamy dziecko czy jest ta sama ilość

masy w obydwu kształtach. Dziecko bez stałości

masy powie, że placuszek ma większą masę.

Nawiązując do tego samego doświadczenia

pytamy dziecko co jest cięższe, kula czy

placuszek. Dziecko bez stałości ciężaru

odpowie, że placuszek jest cięższy.