Integracja

Integracja

sensoryczna

sensoryczna

mgr Barbara Jeżowska

mgr Magdalena Kozikowska

Za twórcę teorii i praktyki integracji

sensorycznej uważa się dr Jean Ayres,
profesora pedagogiki, pedagogiki
specjalnej, terapii zajęciowej.

Teoria integracji ma podłoże

neurofizjologiczne i poparta jest
wieloma badaniami nad
funkcjonowaniem ośrodkowego
układu nerwowego.

Integracja sensoryczna – to

proces zachodzący w

ośrodkowym układzie nerwowym

polegający na takiej organizacji

informacji zmysłowych, która

umożliwia wytworzenie

odpowiednich reakcji

przystosowawczych.

Prawidłowy rozwój integracji

Prawidłowy rozwój integracji

sensorycznej uzależniony jest

sensorycznej uzależniony jest

od:

od:

• sprawnie działającego ukł. nerwowego,
• dopływu odpowiedniej ilości bodźców

pochodzących z własnego ciała (ukł.
zmysłów – dotyku,
prioprioceptywny,równowagi, słuchu,
wzroku),

• dopływu bodźców z otoczenia

Zadaniem ośrodkowego ukł. nerwowego
jest organizacja informacji sensorycznych
w celu tworzenia odpowiednich reakcji
przystosowawczych.
Proces ten to przyjmowanie,
segregowanie, rozpoznawanie,
porównywanie, interpretowanie i scalanie
informacji u OUN w celu wywołania
adekwatnej do sytuacji reakcji ruchowej.

Zarówno odbieranie jak i opracowanie
informacji oraz reakcji organizmu w
większości przebiega bez udziału
świadomości.

Rozwój ośrodkowego ukł.

nerwowego

• neurogeneza – ok. 40 dnia ciąży i trwa do około

20-25 tygodnia ciąży,

• migracja neuroblastów – ok. 6-8 tygodnia ciąży

i trwa do 5 miesiąca życia ( w obrębie móżdżku

do 1 roku życia ),

• synaptogeneza – równolegle z procesem

migracji,

• apoptoza – ( zaprogramowana śmierć

komórek ),

• mielinizacja – związana z dojrzewaniem OUN,

obecność osłonki mielinowej zwiększa prędkość

przewodzenia oraz stanowi ochronę włókien.

Rozwój ośrodkowego ukł.

nerwowego

Engram – ślad pamięciowy

Każde pobudzenie synapsy powoduje zmianę

jej stanu chemicznego, każde kolejne

pobudzenie będzie w przyszłości

przewodzone szybciej.

Dlatego tak ważne jest dostarczenie

odpowiedniej ilości pobudzających bodźców

dla rozwijającego się ukł. nerwowego

Integracja

• narodziny od 7 roku życia – okres rozwoju

sensoryczno – motorycznego
(odpowiedź ma charakter ruchowy, dzieci

skupione są na odczuwaniu reakcji między

swoim ciałem a otoczeniem )

• od 7 roku życia – odpowiedź dotyczy już

sfery intelektualnej, poznawczej i

społecznej.
Jakość odpowiedzi uzależniona jest od

wcześniejszych doświadczeń sensoryczno -

motorycznych

Pierwszy rok życia

Stopiniowe dojrzewanie i doskonalenie

kontroli posturalnej wraz z
pojawieniem się reakcji prostowania,
równoważnych, obronnych.

odruchy
postawy

reakcje
prostowania

reakcje
równoważne

0

1
2

6

Odruchy postawy

• toniczny błędnikowy (TOB ),
• asymetryczny toniczny szyjny ( ATOS ),
• symetryczny toniczny szyjny ( STOS ),
• odruch Galanta,
• odruch kroczenia ( automatyczny

chód ),

• umiejscawiania

Reakcje prostowania

Automatyczne, integrowane na

poziomie śródmózgowia. Umożliwiają
zmianę ułożenia ciała w przestrzeni.

o prostowanie z głowy na ciało,
o prostowanie z ciała na ciało,
o reakcja Landau,
o reakcja spadochronowa,
o obronny wyprost ramion

Reakcje równoważne

Złożone, automatyczne reakcje w

odpowiedzi na zmianę pozycji ciała w
przestrzeni i w ruchu, których celem jest
zachowanie zaburzonej równowagi. Ich
rozwój pokrywa się rozwojem reakcji
prostowania. Jeśli reakcje równoważne
nie są w pełni zorganizowane wtedy
pojawiają się ruchy stowarzyszone
( otwieranie ust, zaciskanie dłoni, odruch
chwytny stóp )

rdzeń kręgowy
rdzeń
przedłużony
pień mózgu

śródmózgowie

kora i obszary
podkorowe
móżdżek

pozycja leżąca

siedzenie
pełzanie
czworakowanie

stanie
chodzenie

DOTYK

DOTYK

• najwcześniej rozwijający się zmysł – już

ok. 9 tygodnia życia płodowego receptory
zaczynają przewodzić bodźce.

• noworodek posiada odruchy generowane

bodźcem dotykowym ( ssania, szukania ),

• większości bodźców dotykowych nie jest

dla nas odczuwalna ( niespecyficzne
bodźce odruchowe ) warunkuje to
odpowiedni stan pobudzenia organizmu.

Symptomy nadwrażliwości

dotykowej

• unikanie dotyku, wzdryganie się na dotyk,
• unikanie dotykania obszarów ciała bogato

zaopatrzonych w receptory dotyku

( twarzy, głowy, usta, barków, opuszki

palców, stopy), źle toleruje ubieranie,

• nietolerancja obcinania paznokci,
• nie lubi kontaktu fizycznego ( chętnie

dotyka ale nie lubi być dotykanym ),

• oralna nietolerancja niektórych pokarmów,
• hiperaktywność

Receptory czucia

Receptory czucia

• ucisk/wibracja – ciałka Paciniego, głębsze

warstwy skóry, okolica stawów, okolica
ścięgien – odczucia przewodzone
najszybciej,

• delikatny dotyk – ciałka Meissnera, stopy,

dłonie, opuszki palców, miejsca
nieowłosione,

• zimno/ciepło – termoreceptory
• ból – brak wyspecjalizowanych receptorów

Obszar odpowiadający za czucie z okolicy

ust i dłoni położony jest w korze mózgowej
obok siebie.

Odwrażliwianie okolicy ust zaczyna się od

dłoni

( właśnie ze względu na umiejscowienie w

korze sensorycznej )

Autostymulacja – gryzaki o różnej fakturze i

temperaturze, stymulacja własnymi
rękami.

Aktywne karmienie ( odpowiednia łyżeczka )

Podwrażliwość dotykowa

Podwrażliwość dotykowa

• buzia ubrudzona jedzeniem,
• psucie zabawek,
• zbyt mocny nacisk długopisu/kredki na

kartkę,

• często się kaleczy i nie czuje tego,
• przewraca się, mocno się uderza i nie

płacze,

• w teście grafestezji ( czucie na skórze )

nie różnicuje kształtów

Obronność dotykowa

Obronność dotykowa

• charakterystyczny jest wzrost

aktywności ruchowej

• częste pojedyncze bodźce nie

powodują reakcji, ich późniejsze
sumowanie się doprowadza do
nieporządanej reakcji

Priopriocepcja

Priopriocepcja

• zakończenia nerwów umieszczone są we

włóknach mięśniowych, ścięgnach,
więzadłach, strukturach okołostawowych.

• zmysł czucia głębokiego jest składową

odruchów postawy.

• większość impulsów nie dociera do kory

mózgowej przez co nie jest uświadomiona.

• podlega reakcji habituacji ( przywykanie )

Najczęstsze objawy

Najczęstsze objawy

dysfunkcji integracji

dysfunkcji integracji

sensorycznej

sensorycznej

nadpobudliwość psychoruchowa,
deficyty uwagi,
słaba organizacja zachowania,
opóźniony rozwój mowy,
słaba koordynacja ruchowa

brak umiejętności zdobywania

nowych umiejętności

PERCEPCJA

DOTYKOW

A

ŚWIADOMO

ŚĆ CIAŁA

PLANOWANI

E

MOTORYCZ

NE

PERCEPCJ

A

WZROKO

WA

UCZENIE

SIĘ

ZACHOWAN

IE

DOTYK

DOTYK

Percepcja dotyku – nadaje znaczenie temu co

dotykamy. Dotyk to pierwszy nauczyciel,

Świadomość ciała – na bazie doświadczeń

dotykowych kształtuje się „mapa” ciała,

świadomość umiejscowienia w czasie i

przestrzeni,

Planowanie motoryczne – radzenie sobie z

nowymi sytuacjami, zadaniami ruchowymi,

koordynacja,

Percepcja wzrokowa – przechowywanie w

pamięci charakterystycznych cech

przedmiotu,

Bezpieczeństwo emocjonalne – dotyk jest

podstawowym zmysłem komunikującym nas

z otoczeniem

Wszystkie niedostatki

Wszystkie niedostatki

priopriocepcji będą

priopriocepcji będą

kompensowane

kompensowane

wzrokiem !!!

wzrokiem !!!

Objawy zaburzeń

Objawy zaburzeń

priopriocepcji

priopriocepcji

• zaburzenia rozwoju schematu ciała

( nieprawidłowa koordynacja, problemy z
samoobsługą, pokonywaniem przeszkód ),

• zaburzenia planowania motorycznego,
• trudności z wykonywaniem poleceń

słownych,

• trudności z jednoczesnym wykonywaniem

dwóch czynności ( słuchanie i pisanie,
słuchanie i łapanie piłki )

Ukł. przedsionkowy

• scala informacje prioprioceptywne
• dopełnia obraz schematu ciała
• „nawiguje” ruchem, koryguje plan ruchu
• receptory przedsionkowe są najbardziej

czułe

• koordynuje ruchy gałek ocznych i głowy
• odpowiedzialny za utrzymanie postawy

ciała i równowagę

Układ przedsionkowy

Układ przedsionkowy

podwrażliwy

• skrócony czas oczopląsu

porotacyjnego,

• słabe ruchy

kompensacyjne gałek

ocznych ( trudności w

czytaniu i pisaniu ),

• słabo rozwinięte reakcje

równoważne,

• zaburzenia typu

bilateralno-

przedsionkowego

• zaburzenia typu

przedsionkowo-językowego

nadwrażliwy

• niepewność

grawitacyjna,

• nietolerancja na ruch,
• wydłużony czas

oczopląsu
porotacyjnego,

zaburzenia bilateralno -

przedsionkowe

 skrócony czas oczopląsu

porotacyjnego,

 obniżone napięcie

posturalne,

 nieustalona lateralizacja,
 nieprawidłowa

koordynacja między
stronami ciała,

 wysokie IQ

( zdolny ale
leniwy ),

 nie lubi gier sportowych,
 niezintegrowany TOB w

leżeniu przodem,

 niskie poczucie własnej

wartości

zaburzenia przedsionkowo -

językowe

 opóźniony rozwój mowy,
 nieprawidłowa

artykulacja,

 nieprawidłowa emisja

głosu,

 czas oczopląsu

porotacyjnego w normie
lub nieznacznie
skrócony,

 70% dzieci ma

nieprawidłową mowę

Najczęstsze objawy

Najczęstsze objawy

dysfunkcji integracji

dysfunkcji integracji

sensorycznej

sensorycznej

• objawy na początku bardzo subtelne,
• trudności w codziennym funkcjonowaniu,
• dziecko może być niezgrabne, mało

sprawne ruchowo,

• bojaźliwość lub nadmierna agresja,
• nie wie jak się bawić, jak zorganizować

przestrzeń i czas,

• niskie poczucie własnej wartości,
• nieefektywne przyswajanie wiedzy,

trudności z koncentracją

Prawdopodobne przyczyny

Prawdopodobne przyczyny

zaburzeń

zaburzeń

• predyspozycje genetyczne / rodzinne,
• czynniki prenatalne,
• wcześniactwo,
• uraz okołoporodowy,
• czynniki postnatalne

Dzieci z zaburzeń

Dzieci z zaburzeń

integracji sensorycznej

integracji sensorycznej

nie wyrastają !!!

nie wyrastają !!!

Problemy braku odpowiedniej integracji

sensorycznej dorastają wraz z dziećmi.

Według J.Ayres około 5-10% dzieci w

wieku przedszkolnym i szkolnym ma

zaburzenia z zakresu integracji

sensorycznej.

Pierwsze doświadczenia sensoryczne

zdobywane są już w życiu płodowym.

Po urodzeniu integracja jest jeszcze na

niskim poziomie, a jej rozwój przebiega
intensywnie do wieku przedszkolnego.

Końcowym jej efektem jest zdolność do

tworzenia pojęć, czytania, pisania,
liczenia, zdobywanie nowych
umiejętności ruchowych.

Bibiografia

• materiały szkoleniowe z kursu Integracji

Sensorycznej – Gdańsk 2008

• J. Ayres „Integration and Child”
• V. Maas „Uczenie się przez zmysły” Wydawnictwa

Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998

• E. Grzybowska „Metoda Integracji Sensorycznej –

nowy kierunek w usprawnianiu dzieci z dysfunkcjami
mózgu” Współczesne tendencje w rehabilitacji 1998

• M.Matyja, A. Osińska, K. Rejdak, E. Zawisza „Ocena

rozwoju integracji sensorycznej u niemowląt w
przebiegu usprawniania neurorozwojowego.
Neurologia Dziecięca 5/2006