W3: WSPÓŁCZESNE

SYSEMY SPOŁECZNO-

GOSPODARCZE

TYPY GOSPODARKI

• System gospodarki rynkowej;
• System nakazowo-rozdzielczy,

system gospodarki centralnie
planowanej

Gospodarka rynkowa

• Kraje wysokorozwinięte: Stany

Zjednoczone, Japonia, Kanada,
Australia, Wielka Brytania,
Niemcy, Francja czy Szwajcaria
– kraje rozwiniętego
kapitalizmu

Gospodarka centralnie

planowana

• Kraje realnego socjalizmu – do

niedawna kraje Europy
Środkowej i Wschodnie;

• Kuba czy Koreańska Republika

Ludowo-Demokratyczna.

Cechy gospodarki

rynkowej

1.

Dominacja prywatnej własności
czynników produkcji. Własność
kapitalistyczna. W formie akcyjnej
własności.

Obok występują inne formy własności:
• własność drobnotowarowa,
• własność publiczna,
• własność spółdzielcza.

Własność drobnotowarowa

reprezentowana jest przez:

• rodzinne gospodarstwa rolne,
• niewielkie zakłady

rzemieślnicze i usługowe

Są to osoby samo zatrudniające

się.

Spółki pracownicze

• w krajach wysokorozwiniętych

powstają na bazie
kapitalistycznych spółek
akcyjnych

• w krajach postkomunistycznych

powstają w wyniku
przekształcenia przedsiębiorstw
państwowych.

2. Rynkowa alokacja

zasobów

gospodarczych.

Podstawowym regulatorem i

koordynatorem procesów
gospodarczych jest rynek.

Rynek – to samoczynnie działający

mechanizm wpływający na
zachowanie się podmiotów

Najważniejsze funkcje

rynku:

• Rynek dokonuje wyceny różnych dóbr;
• Rynek jest podstawowym źródłem

informacji dla podmiotów gospodarczych;

• Rynek niezbędnym warunkiem racjonalnego

wykorzystania zasobów gospodarczych;

• Rynek umożliwia ustalanie stanów

równowagi;

• Rynek jest weryfikatorem społecznej

przydatności produkcji i mechanizmem

dostosowania produkcji do potrzeb

Zalety gospodarki

rynkowej:

• Tendencja do racjonalnego

wykorzystania czynników
gospodarczych,

• Efektywny system motywacyjny,
• Duża innowacyjność gospodarki,
• Dyscyplina finansowa przedsiębiorstw,
• Samoczynnie ustalana równowaga,
• Duża elastyczność gospodarki,
• Dobre zaopatrzenie sklepów.

Słabości gospodarki

rynkowej

• Procesy monopolizacji gospodarki

ograniczają działanie rynku;

• Występowanie negatywnych efektów

gospodarczych;

• Istnienie dóbr publicznych;
• Zjawiska destabilizujące gospodarkę
• Tendencja do powstawania dużych,

nieakceptowanych społecznie, różnic

dochodów i majątku.

Gospodarka centralnie

planowana

• była próbą wcielenia w życie

pewnej teoretycznej, a zarazem
ideologicznej koncepcji.

Marksowska wizja

komunizmu

Kapitalizm

Komunizm

Własność

prywatna

Własność wspólna,

społeczna

Zróżnicowane

społeczeństwo

klasowe

Harmonijne

społeczeństwo

bezklasowe

Mechanizm

rynkowy

Regulacja planowana

Rewolucja

komunistyczna

• Bolszewicy dostosowali doktrynę marksowska

do potrzeb rewolucyjnej praktyki;

• Awangarda proletariatu podstawa komunizmu

i rewolucji;

• Idea kierowniczej roli partii komunistycznej;
• Symbioza funkcji partyjnych i państwowych;
• Koncentracja władzy na szczeblu centralnym;
• Ograniczanie wolności obywatelskich;

Gospodarka centralnie

planowana

• Dominacja państwowej własności

czynników produkcji;

• Nierynkowa alokacja zasobów

gospodarczych.

Cechy gospodarki realnego

socjalizmu

• Centralizacja zarządzania gospodarką i planowania;
• Nakazowo-rozdzielczy charakter systemu;
• Administracyjne kształtowanie cen produktów i

czynników produkcji;

• Hierarchiczna podległość kierownictwo organizacji

biurokracji partyjno-państwowej;

• Niemal całkowity brak konkurencji;
• Brak komercyjnych instytucji finansowych;
• Izolacja gospodarki od gospodarki światowej;
• Funkcjonowanie przedsiębiorstw w warunkach

„miękkiego” ograniczenia budżetowego.

Nierynkowa alokacja

zasobów

• Decyzje typu: co, jak i dla kogo

podejmowane były przez centralną
biurokrację partyjno-państwową.

• Głównym regulatorem gospodarki

był – plan centralny.

• Prymat planowania rzeczowego

nad planowaniem finansowym

Gospodarka centralnie

planowana nie miała

poważniejszych zalet

Wady gospodarki centralnie

planowanej

1. Nieracjonalna alokacja zasobów gospodarczych.
2. Nieefektywny system motywacyjny.
3. Niska innowacyjność gospodarki.
4. Brak dyscypliny finansowej w przedsiębiorstwach.
5. Brak tendencji do samoczynnego ustalania się

równowagi rynkowej.’

6. Mała elastyczność gospodarki.
7. Permanentne niedobory dóbr.
8. Zanik przedsiębiorczości i rozmycie

odpowiedzialności.

9. Niski poziom dobrobytu przy jednoczesnym

braku podstawowych swobód obywatelskich.

Proces przechodzenia od

gospodarki centralnie

planowanej do gospodarki

rynkowej w Polsce

• Kryzys sfery gospodarczej na przełomie

lat 70 i 80—tych;

• Cechy kryzysu: spadek produkcji,

dochodu narodowego, wydajności i
dyscypliny pracy obniżenie się stopnia
wykorzystania majątku produkcyjnego,
rozkład rynku wewnętrznego, załamanie
się eksportu i importu, gwałtowny
wzrost zadłużenia zagranicznego.

Strategia dynamicznego rozwoju

kraju E. Gierka w 1971 roku

• po 10-ciu latach skończyła się

totalna klapą;

• Zadłużenie Polski wzrosło z 0,5

mld USD do 25 mld USD w 1980
roku

• Spadek dochodu narodowego o

6%, 12%, 5,5% w 1982 roku

Plan Balcerowicza

Program gospodarczy 1989 roku

miał

dwa cele:

1. Stabilizacje gospodarki
2. Transformacje systemu

społeczno-gospodarczego.

Działania podjęte w ramach

planu Balcerowicza

• Uwolnienie cen;
• Wprowadzenie wewnętrznej wymienialności

złotego;

• Rygorystyczna polityka budżetowa;
• Zaostrzona polityka pieniężna;
• Zwiększenie samodzielności przedsiębiorstw

państwowych;

• Liberalizacja handlu zagranicznego;
• Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych;
• Procesy demopolizacji gospodarki;
• Stworzenie podstaw rynku kapitałowego (w tym

giełdy)

Sukcesy planu Balcerowicza

• Szybkie zrównoważenie rynku

(poprawa zaopatrzenia sklepów);

• Stworzenie warunków dla rozwoju

prywatnej przedsiębiorczości;

• Wzrost obrotów handlu zagranicznego;
• Zmniejszenie stopy inflacji;
• Wzrost wydajności pracy;
• Poprawa efektywności gospodarowania

czynnikami produkcji.

Wybrane wskaźniki

ekonomiczne Polski

Rok

Stopa

bezrobocia

Stopa

inflacji

1985

-

15,0

1990

6,3

586,0

1992

13,6

42,4

1994

16,0

30,7

1998

10,4

11,8

2000

15,1

10,1

2001

17,4

5,5