1

I ROZBIÓR POLSKI (1772)



Pierwszy rozbiór Polski – nastąpił w roku

1772, pierwszy z trzech rozbiorów Polski, do
których doszło pod koniec XVIII wieku.
Dokonany drogą cesji terytorium I
Rzeczypospolitej przez Prusy, Imperium
Habsburgów i Rosję.

Rzeczpospolita w latach 1773-
1789 jako protektorat Imperium
Rosyjskiego



Idea rozbioru jednego państwa, w celu zaspokojenia

roszczeń i interesów innych nie była czymś nowym. Podobne

plany rodziły się wobec Austrii podczas wojny o sukcesję

austriacką, Prus w czasie trwania wojny siedmioletniej czy

też Turcji w trakcie V wojny rosyjsko-tureckiej. Różnica

polegała na tym, że Rzeczpospolita, była jedynym

państwem, które nie było w stanie odeprzeć żadnego

konfliktu zbrojnego z innym państwem oraz, iż była

całkowicie bezbronna i nie mogła w przeciwieństwie do

wyżej wymienionych bronić własnych interesów. Koncepcja

rozbioru państwa polsko-litewskiego także nie była nowa.

Pojawiła się już w XVII wieku (Traktat w Radnot) i była

rozpatrywana także w drugiej połowie wieku XVIII. W czasie

przedłużającej się wojny rosyjsko-tureckiej, kiedy okazało się

jasnym, że rozbiór Wysokiej Porty jest niemożliwy, a dalsza

wojna groziła przerodzeniem się w konflikt ogólnoeuropejski,

propozycje rozładowania napięcia politycznego kosztem

ziem polskich wysunął ponownie dwór paryski i berliński.



Europie groził nowy konflikt na szeroką skalę,
gdyż Austria, zaniepokojona sukcesami Rosji w
wojnie i jej roszczeniami wobec Mołdawii i
Wołoszczyzny, zagrażającym interesom
domeny Habsburskiej w tej części kontynentu,
przygotowywała się do zbrojnego wystąpienia
w obronie Turcji. Jednocześnie Prusy były
związane z dworem Katarzyny II sojuszem,
który także i je wciągnąłby do konfrontacji. Od
1769 roku trwały wzajemne sondaże czterech
stron i próby przeciągnięcia Prus do obozu
francusko-austriackiego.



Bezpośrednim i wygodnym uzasadnieniem dokonania

rozbioru stał się zamach i porwanie 3 listopada 1771 r.

króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przez

spiskowców, związanych z konfederatami barskimi.

Wszystkie trzy dwory rozpętały kampanię, jakoby był

to dowód na niezdolność Rzeczypospolitej do

utrzymania porządku i jedności wewnętrznej oraz że

jej stan anarchii jest zagrożeniem dla trzech

sąsiednich państw.



Decyzja o rozbiorze Polski zapadła w Petersburgu już

połowie 1771 roku, jednak ambasador rosyjski Kasper

von Saldern miał polecone trzymanie Polaków w

nieświadomości. 18 września 1772 roku Rosja, Austria

i Prusy notyfikowały Rzeczypospolitej fakt rozbioru,

żądając zwołania sejmu dla przeprowadzenia cesji.

Opór łamały groźby i dokuczliwa okupacja kraju przez

wojska trzech mocarstw



Podpisanie traktatów, dotyczących

pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej
nastąpiło w Petersburgu 5 sierpnia 1772 r.
Zaś w dniu 30 września 1773 r. zatwierdził
je Sejm Rozbiorowy, zwołany w Warszawie
przez zaborców (przy proteście trzech
posłów: Tadeusza Reytana, Samuela
Korsaka i Stanisława Bohuszewicza)

Polska po I rozbiorze



Pierwszy rozbiór Polski nie przewidywał dalszych podziałów

Rzeczypospolitej, wręcz przeciwnie, w oczach Petersburga miał im

zapobiec na przyszłość. Terytorium Polski i Litwy były jednak na tyle

duże, że miały w przyszłości odegrać kolejny raz rolę rezerwuaru, na

którym mocarstwa miały sobie powetować straty w innych

konfliktach europejskich.



Austria otrzymała całą południową Polskę po Zbrucz ze Lwowem,

ale bez Krakowa(83 tys. km² oraz 2,65 mln mieszkańców). Przy czym

już w 1770 r. Austria samorzutnie przejęła Spisz i powiaty

nowotarski, nowosądecki i czorsztyński.



Prusy anektowały Warmię i Prusy Królewskie (Pomorze Gdańskie),

lecz bez Gdańska i Torunia (36 tys. km² oraz 580 tys. mieszkańców).

W ten sposób król Prus Fryderyk II Wielki zrealizował swe wieloletnie

marzenia o państwie na jednolitym obszarze o Niemna do Łaby.



Rosja zagarnęła Inflanty Polskie oraz wschodnie, peryferyjne krańce

Rzeczypospolitej za Dnieprem, Drucią i Dźwiną (województwa:

mścisławskie, witebskie i połockie oraz część mińskiego i

inflanckiego - ogółem 92 tys. km² oraz 1,3 mln mieszkańców),

utrzymując poza tym swój protektorat nad resztą okrojonego kraju.



Polska straciła 211 tys. km² i 4,5 miliona ludności



W wyniku zatwierdzenia traktatu rozbiorowego,
król Stanisław August Poniatowski uzyskał spłatę
swoich długów, których wysokość w znacznej
mierze podał fikcyjną. Pieniądze te zostały
wypłacone podstawionym przez niego fikcyjnym
wierzycielom, którzy w dużej mierze byli jego
zausznikami. Uzyskał także wysoką indemnizację
za wyrzeczenie się prawa dystrybucji starostw.
W czasie przeprowadzania rozbioru król wziął ze
skarbca wspólnego dworów Rosji, Austrii i Prus,
utworzonej na przekupienie posłów sejmu
delegacyjnego sumę 6000 dukatów.

Literatura:



Tadeusz Cegielski, Łukasz Kądziela, Rozbiory Polski 1772-
1793-1795, Warszawa 1990 Władysław Konopczyński



Dzieje Polski nowożytnej, t. 2, Warszawa 1986 Tomasz
Paluszyński,



Czy Rosja uczestniczyła w pierwszym rozbiorze Polski
czyli co zaborcy zabrali Polsce w trzech rozbiorach. Nowe
określenie obszarów rozbiorowych Polski w kontekście
analizy przynależności i tożsamości państwowej Księstw
Inflanckiego i Kurlandzkiego, prawnopaństwowego
stosunku Polski i Litwy oraz podmiotowości
Rzeczypospolitej, Poznań 2008. S. Salmonowicz, Fryderyk
Wielki, Wrocław 2006

RADOSŁAW BACHOŃ

DZIĘKUJĘ