WIEDZA O

SPOŁECZEŃSTWIE

Temat: Człowiek jako istota

społeczna

Człowiek – istota społeczna

Człowiek jest istotą społeczną, ponieważ:

Jego rozwój jest nierozerwalnie związany ze społeczeństwem

Realizuje swoje potrzeby, żyjąc w społeczeństwie

Kształtuje swoją wiedzę o świecie dzięki innym ludziom, którzy pokazują
mu tradycję, reguły zachowania, wiadomości o życiu itd.

Społeczeństwo umożliwia mu przeżycie w początkowym okresie jego życia

Poprzez swoją działalność oddziałuje na otaczającą go rzeczywistość

Człowiek w ujęciu
filozoficznym

Filozofia, jedna z nauk społecznych, zajmuje się
zagadnieniami istoty i struktury bytu, źródłami poznania,
zasadami wartościowania, sensem życia oraz kwestiami
dotyczącymi poglądów na świat i miejsce człowieka w
świecie.

Podstawowym obszarem rozważań filozoficznych jest
antropologia filozoficzna (filozofia człowieka), ujmująca
człowieka w aspekcie etyczno – moralnym, socjologicznym,
kulturowym i psychologicznym. Zajmuje się jego miejscem i
rolą w rzeczywistości przyrodniczo – społecznej. Stara się
udzielić odpowiedzi na pytanie o sens istnienia i działań
człowieka, bada pojęcie osobowości i stosunek jednostki do
innych ludzi i społeczeństwa, a także zasady
funkcjonowania społeczeństwa.

Czynniki regulujące
zachowania człowieka

patrz

model 1 i

2

patrz

model 1 i

2

ocena przedmiotu

ocena przedmiotu

reakcja na

przedmiot

reakcja na

przedmiot

zachowanie

wobec

przedmiotu

zachowanie

wobec

przedmiotu

motywy działania, intelekt, temperament, charakter, tożsamość,

wartości

motywy działania, intelekt, temperament, charakter, tożsamość,

wartości

Na zachowania człowieka mają wpływ jego potrzeby, postawy i
osobowość.

Czynniki regulujące
zachowania człowieka

Potrzeba to odczuwanie przez człowieka braku czegoś, co
jest konieczne do przeżycia, dalszego rozwoju bądź
utrzymania określonej roli społecznej. Potrzeby dzieli się na
biologiczne i psychiczne (patrz rys. 1). Pierwsze wynikają z
fizjologicznych funkcji organizmu i zalicza się do nich m.in.
Konieczność jedzenia, snu i oddychania. Potrzeby
biologiczne są wrodzone
i pierwotne.

Do potrzeb psychicznych należy np. pragnienie miłości,
uznania czy bezpieczeństwa. Są one wtórne, co oznacza, że
człowiek najpierw musi zaspokoić potrzeby biologiczne, a
dopiero potem pozostałe.

Najbardziej znaną typologię potrzeb zaproponował
amerykański psycholog Abraham Maslow (patrz model 1).

Czynniki regulujące
zachowania człowieka

Kolejnym czynnikiem regulującym ludzkie zachowanie jest
postawa, czyli stosunek do określonego przedmiotu,
polegający na ocenianiu go, reagowaniu na niego i
zachowaniu się wobec niego. Przedmiotem postawy może
być człowiek, grupa, rzecz, zdarzenie, symbol, a także
ideologia.

Postawy człowieka są kształtowane podczas całego życia,
przy czym szczególne znaczenie ma proces wychowania i
nauczania oraz przynależność do różnych grup społecznych.

Postawę charakteryzuje się poprzez określenie jej kierunku,
który wyraża stosunek człowieka do przedmiotu –
pozytywny, negatywny bądź obojętny.

Rodzajem postawy jest stereotyp, który polega na tym, że
wiedzę o danym przedmiocie jednostka uzyskuje od
otoczenia, a nie czerpie jej z osobistych przeżyć.

Czynniki regulujące
zachowania człowieka

Trzecim czynnikiem rzutującym na zachowanie człowieka
jest osobowość, czyli zbiór unikatowych i względnie
trwałych cech indywidualnych. Są one kształtowane w
procesie biologicznego, psychicznego i społecznego rozwoju
przez środowisko społeczne oraz aktywność poznawczą
człowieka.
Osobowość tworzą między innymi motywacje, intelekt,
temperament, charakter, tożsamość i wartości.

Osobowość określają motywy działania, czyli cechy
wpływające na dobór celów, które wyznaczają kierunek
ludzkiej działalności.

Motywacja nadaje energię zachowaniu i wpływa na nie w
taki sposób, aby jednostka osiągnęła zamierzony cel.

Czynniki regulujące
zachowania człowieka

Ważnym elementem osobowości jest intelekt wpływający
na poziom działań człowieka.
Intelekt składa się ze zdolności i zainteresowań. Zdolności to
specyficzne cechy ogólne i specjalne (np. talent muzyczny)
wymagane przy wykonywaniu określonej czynności.
Zainteresowania natomiast decydują
o kierunkach działania człowieka.

Cechy osobowości, które określają szybkość i trwałość oraz
siłę reakcji jednostki, nazywa się temperamentem.
Temperament składa się z cech wrodzonych, stanowiących
psychiczną podbudowę osobowości.
Zalicza się do nich:

• emocjonalność, czyli skłonność do ulegania przeżyciom
psychicznym pod wpływem bodźców zewnętrznych,

• aktywność, czyli skłonność do działania,

• oddźwiękowość, czyli sposób reagowania na doznane
bodźce.

Czynniki regulujące
zachowania człowieka

Elementem osobowości jest także charakter, czyli zespół cech
wskazujących, czy wybrane przez człowieka cele i sposoby ich
realizacji są zgodne z ogólnie przyjętymi normami i zasadami
moralnymi. Przez charakter rozumie się więc te cechy
osobowości, które wyrażają stosunek jednostki do świata i ludzi.

Tożsamość człowieka pozwala mu uzyskać odpowiedź na
pytanie „Kim jestem”?. Dzięki niej określa swoje cechy
psychiczne, fizyczne, a także poglądy i przekonania. Wyróżnia
się tożsamość osobistą i społeczną.

Tożsamość osobista polega na określeniu tego, co różni
człowieka od innych, a jej wykrystalizowanie dokonuje się
podczas procesu porównywania siebie z innymi ludźmi.

Tożsamość społeczna polega na uświadomieniu sobie związków
z osobami należącymi do tej samej grupy społecznej, a
jednocześnie na dostrzeżeniu jej odrębności od innych grup.

Czynniki regulujące
zachowania człowieka

Typologie

osobowości

Typologie

osobowości

Według

Hipokratesa

- melancholik

- flegmatyk

- choleryk

- sangwinik

Według

Hipokratesa

- melancholik

- flegmatyk

- choleryk

- sangwinik

Według

Junga

- introwertyk

-
ekstrawertyk

Według

Junga

- introwertyk

-
ekstrawertyk

• choleryk – człowiek
gwałtowny, pobudliwy,

• sangwinik – człowiek
aktywny, zmienny w
działaniu,

• flegmatyk – człowieka
spokojny i dokładny,

• melancholik –
człowiek smutny, słabo
reagujący,

• introwertyk – człowiek
skoncentrowany na
własnym „ja”,

• ekstrawertyk –
człowiek
skoncentrowany na
otaczającym świecie.

Czynniki regulujące
zachowania człowieka

Model 1 -

model Abrahama Maslowa

Czynniki regulujące
zachowania człowieka

Model 2 -

model R.A. Webbera

Czynniki regulujące
zachowania człowieka

Istnieją różne teorie osobowości służące objaśnianiu
postępowania ludzi. Biorąc pod uwagę społeczne
funkcjonowanie człowieka, wyodrębnia się osobowość
autorytarną i demokratyczną.

Osobowość autorytarna cechuje człowieka, który
postrzega ludzi albo jako dominujących, silnych i władczych,
albo jako słabych i uległych. Jego relacje z innymi ludźmi
określają stereotypy. Jest wrogi, a nawet agresywny w
stosunku do tych, których uznaje za słabych.

Odmiennym typem jest osobowość demokratyczna.
Charakteryzuje ona człowieka, który traktuje ludzi jak
równych sobie. Kieruje on samodzielnie własnym życiem
oraz jest odpowiedzialny za swoje działania, a jego sądy są
niezależne od innych ludzi. Jego postawę cechuje duża
życzliwość wobec innych oraz akceptacja otaczającej go
rzeczywistości.

Proces socjalizacji

Socjalizacja – to proces, który kształtuje osobowość człowieka i
przystosowuje
go do życia w społeczeństwie. W czasie jego trwania jednostka przyswaja
sobie
obowiązujące w otoczeniu społecznym umiejętności niezbędne do życia,
ideały,
reguły i normy postępowania, wartości , symbole i role społeczne.

Proces socjalizacji

FUNKCJE SOCJALIZACJI

• socjalizacja stanowi mechanizm transmisji kultury,

• sprawia, że działania ludzi odpowiadają społecznym
oczekiwaniom:
- wspólnie wyznawanym przez zbiorowość ideałom, wartościom,
normom (tworzy się ład i porządek społeczny).

TEORIA BEHAWIORYSTYCZNA

– osobowość, to wyuczony
repertuar zachowań, przez które
jednostka reaguje na płynące z
otoczenia bodźce. Podstawowy
mechanizm socjalizacji to
instrumentalne uczenie się, a więc
dobór repertuaru zachowań w
oparciu o efekty zachowań
wcześniejszych. Socjalizacja polega
na tym, że społeczeństwo nagradza
zachowania kulturowo właściwe, a
karze zachowania nie
odpowiadające oczekiwaniom
kulturowym

Proces socjalizacji

Iwan Pawłów (1849-1936)
udowodnił,
że naturalne odruchy mogą
pojawiać się jako reakcja na
sztucznie wywołane bodźce.
Behawioryści rozwinęli tezy
rosyjskiego naukowca w odniesieniu
do ludzi.

Proces socjalizacji

TEORIA PSYCHOANALITYCZNA

– socjalizacja to proces, poprzez który kultura internalizuje
się w jednym tylko obszarze osobowości, w superego.
Zinternalizowane wzory kulturowe nie realizują się od razu i
wprost w działaniach, lecz przechodzą skomplikowany
proces uzgadniania z popędami biologicznymi (,,id’’),
w wyniku czego ulegają kompromisowym modyfikacjom i
przejawiają się
w działaniach tylko częściowo.

Proces socjalizacji

•TEORIA SYMBOLICZNEGO
INTERAKCJONIZMU
(Charles Horton Cooley,
George Herbert Mead)

– wszystko, co czyni
człowieka człowiekiem,
wywodzi się ze
społeczeństwa, z kontaktów
i interakcji z innymi ludźmi.
Natura ludzka człowieka
wytwarza się dopiero przez
życie w środowisku innych
ludzi. Od społeczeństwa
nabywamy nie tylko treść
naszego myślenia, wiedzę,
informacje, wzory, reguły,
normy, wartości, ale także
samą zdolność uczenia się,
nabywania tych treści.

Rola społeczna

Rola społeczna stanowi zbiór oczekiwań wobec jednostki związany z
posiadaniem określonego statusu społecznego. Jest to zespół praw i
obowiązków wynikających
z zajmowania pozycji społecznej. Każda rola posiada swoje nakazy,
zakazy i wyznacza margines swobody.