CZY ISLAM JEST RELIGIĄ TERRORYSTÓW?

Elżbieta Janiszewska

Tomasz Orłowski

ZAŁOŻENIE

• Muzułmaninowi,

który

„zabije

wierzącego

naumyślnie”

grozi

według Koranu kara, jaką jest
„Gehenna, gdzie będzie przebywał
wiecznie” – założenia islamu nie
stanowią

uzasadnienia

dla

działalności terrorystycznej

ISLAM

•„Jesteś posłańcem Allaha, Boga
jedynego”

• Okres mekkański
• Okres pomekkański
• Kontrowersje związane z następcą
Mahometa (Muhammada)

• Sunnici, Szyici, Charydżyci – rozłam
polityczny

• specyfika szyizmu

DŻIHAD

• Dosłownie „dokładanie starań, podejmowanie
wysiłków”

• W islamie nie było nigdy pojęcia „świętej wojny”
• Nie należy do filarów islamu sunnickiego, ani
szyickiego

• Charydżyci, jako odłam najbardziej bezkompromisowy
i dyskryminowany przez pozostałych,
odwoływali się do przemocy – uznali dżihad w znaczeniu
walki za obowiązek każdego swojego wyznawcy
(średniowiecze)

• Dżihad większy oraz mniejszy (al-jihad al-akbar wa al-
asghar)

• Koncepcja dżihadu jako „świętej wojny” przeszła do
innych gałęzi islamu z powodu swojej użyteczności
politycznej

ISLAM A CHRZEŚCIJAŃSTWO

• Podstawą potrzeba nawracania niewiernych
• Motywacja – życie wieczne i chwała
• Używanie motywacji religijnej jako wytłumaczenia dla

prowadzenia wojen w partykularnym interesie władców

• Związek religii i państwa
• Uniwersalizm chrześcijański a muzułmański – idea

christianitas a islamska umma

• Pokój odnosi się przede wszystkim do stosunków

wewnętrznych

między

współwyznawcami;

w

stosunkach zewnętrznych panuje konflikt

• Jak pogodzić Pismo z życiem doczesnym i

przetrwaniem?

• Niejednolitość – spory w doktrynie

FUNDAMENTALIZM

• Prąd myślowy, ideologia polityczna, ruch społeczny w świecie
muzułmańskim (XIX, a w szczególności XX w.)

• Zjawisko ponadreligijne
• Szeroki zakres semantyczny (Kutb - moderniści, AS – Iran)

• Pod wpływem kontaktu z Zachodem (2 etapy), dysproporcje
rozwojowe

• Obrona muzułmańskiego systemu wartości duchowych, etycznych,
moralnych przed uniwersalizmem Zachodu (duma z własnej przeszłości)

• Postulaty „odnowy” islamu i jego cywilizacji (modernizacja, powrót do
fundamentów wiary), upolitycznienie religii

ISLAM = FUNDAMENTALIZM

MUZUŁMANIN = FUNDAMENTALISTA

FUNDAMENTALISTA = TERRORYSTA

poparcie dla fundamentalizmu = poparcie dla

terroryzmu

RÓŻNE DROGI

1. Oczyszczenie islamu z elementów obcych, ale bez
odrzucenia

zdobyczy

europejskiego

kręgu

cywilizacyjnego, czy wrogości, a więc synteza islamu i
nowoczesności, droga ewolucyjnych zmian poprzez udział
w

procedurach

demokratycznych

(moderniści,

konserwatyści,

umiarkowani

fundamentaliści,

postfundamentaliści).

2. Radykalne odrzucenie wszystkiego, co nie pochodzi
ze świata muzułmańskiego - zachodnich wzorów
sprawowania władzy, państwa narodowego, stylu życia z
jednoczesnym

odwrotem

do

fundamentów

islamu; POLITYZACJA ISLAMU, UJĘTEGO JAKO PODSTAWA
ORGANIZACJI SYSTEMU POLITYCZNEGO I SPOŁECZNEGO;
oskarżanie władz swoich państw o uleganie wpływom
i interesom obcych rządów; niekiedy agresywne
nastawienie wobec Zachodu - ludzie bezbożni, już nie
„ludem księgi”, można ich nawracać przemocą
(fundamentalistyczni ekstremiści).

TEORETYCY FUNDAMENTALIZMU

• Jamal al-Din al-Afghani (1838-1897)
• Muhammad Abduh (1849-1905) al-Nahda
• Raszid Rida (1865–1935) - powrót do Koranu

- uniezależnienie od
mocarstw

- modernizacja

- zwalczanie
suwerenów

przeciwnych
reformom

panarabizm
(nacjonalizm
arabski)

panislamiz
m

ROZWÓJ FUNDAMENTALIZMU

• Stowarzyszenie Braci Muzułmanów
• Ośrodek pakistański
• Przegrane wojny z Izraelem (zwłaszcza 1967)
• Wpływ wahhabizmu (od XVIII w. w Arabii
Saudyjskiej)

• Rewolucja islamska w Iranie (1979)
• Wojna w Afganistanie (od 1979) i „wolne elektrony
dżihadu”

TEORETYCY FUNDAMENTALIZMU

(klasyczne ujęcie)

• Abu al-Ala al-Maududi (1903–1979)
• Hasan al-Banna (1906-1949)
• Sajjid Kutb (1906–1966)

Stowarzyszenie Braci
Muzułmanów (1928 w
Egipcie, po II wś od Maghrebu
po Cejlon)

- Islam dostarcza wartości, których brakuje w świecie zachodnim
- Przekonanie o zbawczej mocy odrodzenia pierwotnego islamu jako
podstawy rozwoju całej islamskiej wspólnoty (al-umma) i odzyskania
świetności

- Panislamizm
- Muzułmańska droga rozwoju (odrzucenie obcych tradycji, pomoc
społeczna, oświata, rozwój islamskiej świadomości)

- Muzułmańska demokracja
- Koran jako konstytucja islamskiego państwa
-(Pakistan) „współczesna dżahilijja” (ciemność przedislamska) –
pokojowe i zbrojne rozszerzenie islamu

- Antyeuropejskie (dług Europy wobec islamu), antyrządowe

TŁO SPOŁECZNO-POLITYCZNE

• Idea powrotu do objawionej prawdy leżącej u podstaw islamu, aby
ponownie odzyskać łaskę boga, odrzucić co obce i powrócić do
czystości (ścisły związek religii i państwa)

• Dekolonizacja w latach 20. i 30. XX w. – idea stworzenia
narodowego państwa arabskiego

• Okres reżimów nacjonalistycznych i socjalistycznych (rozczarowanie
elitami pokolonialnymi, oddzieleniem religii od państwa, brakiem
polepszenia poziomu życia)
Pamięć świetności czasów kalifatu
Podporządkowanie cywilizacji europejskiej konsekwencją odejścia od
własnej religii i jej wartości
Powstanie Izraela traktowane od początku jako interwencja Zachodu
(WB i USA)
Kolejne porażki arabskich armii w starciach z Izraelem
delegitymizowały rządy w oczach „ulicy arabskiej”
Islam jako religia fatalistyczna („Bóg nam nie błogosławi”)

POSTULATY

FUNDAMENTALISTÓW

(różne natężenie)

• „hakimijjat allah” (teokracja muzułmańska)
• szari’at (prawo)
• obszar islamu i obszar wojny (dar al-islam ; dar
al-harb)

• idea sprawiedliwości

ASPEKT MOTYWACYJNY

TERRORYZMU

• Współcześnie odwołanie do islamu podstawową

motywacją dla działalności terrorystycznej –
powszechne utożsamianie fundamentalizmu, a
przez to religii z terroryzmem

• Islamskie ugrupowania terrorystyczne – duża

aktywność i intensywność działania

• Odwołanie do religii – nadanie działalności

terrorystycznej pozytywnej wartości moralnej;
spoiwo dla grupy; większa skłonność do
poświęcenia życia w imię walki dobra ze złem

ISLAM A TERRORYZM

• Hassan II, król Maroka – fundamentaliści są

politycznymi demagogami, a nie pobożnymi
muzułmanami; fundamentalizm stanowi zagrożenie
nie tylko dla Zachodu, ale również dla muzułmanów.

• H. Mubarak dla „Financial Times” po ataku na WTC

w

1993

r.

–

Peszwar

to

wylęgarnia

fundamentalistycznego terroru; Zachód i państwa
muzułmańskie powinny dążyć do współpracy, aby
razem zapobiegać terrorystycznej działalności
muzułmańskich fundamentalistów; islam musi być
oddzielany

od

politycznej

aktywności

fundamentalistów.

FUNDAMENTALIZM ISLAMSKI

A TERRORYZM

• Fundamentalizm:
- Światopoglądowy (umiarkowany)
- Wojujący, gdzie terroryzm jest tylko jednym

z kierunków działalności
(ekstremistyczny)

Cel polityczny i psychologiczny

terroryzmu!

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE ROZWÓJ

WSPÓŁCZESNEGO TERRORYZMU

• Przemiany

społeczno-ekonomiczne

w

państwach muzułmańskich i spowodowany
nimi

proces

wzrostu

tendencji

fundamentalistycznych

• Wydarzenia na Bliskim Wschodzie i w Azji –

przede wszystkim rewolucja irańska i wojna
w Afganistanie

ZNACZENIE INTERWENCJI

RADZIECKIEJ W AFGANISTANIE

• Uznawana za przejaw konfrontacji świata

islamu ze światem Zachodu

• Według fundamentalistów wycofanie się

ZSRR z Afganistanu stanowi symbol
potęgi islamu

• Odwołanie do idei panislamizmu
• Tzw. „arabscy Afgańczycy”

TERRORYZM ISLAMSKI

WSPÓŁCZEŚNIE

o Idea panislamizmu:
• postrzeganie działalności terrorystycznej w kategoriach

uniwersalnych

• Odwoływanie się do poczucia jedności wszystkich

muzułmanów i wspólnych dla nich wartości

o Przekonanie o potrzebie obrony szeroko rozumianej

cywilizacji islamskiej przed presją wywoływaną przez inne
formacje

cywilizacyjno-kulturowe,

głównie

Zachód

–

antyzachodniość

o Terroryzm islamski jako forma dżihadu w rozumieniu „świętej

wojny”?

• Ofiary aktów terroryzmu islamskiego to głównie muzułmanie

– czy możne on być uznawany za realizację „woli Bożej”?

Muzułmanin

Fundamentalista

Terrorysta

BIBLIOGRAFIA

Crepon P., Religie a wojna, Gdańsk 1994.

Hourani A., Historia Arabów, Gdańsk 2003.

Madej

M.,

Zagrożenia

asymetryczne

bezpieczeństwa

państw

obszaru

transatlantyckiego, Warszawa 2007.

Sakowicz E., Czy Islam jest religią terrorystów?,
Kraków 2002.

Skowron-Nalborczyk A., Marek A., Nie bój się
islamu, Warszawa 2005.

Tibi B., Fundamentalizm religijny, Warszawa 1997.

Pytania do dyskusji:

Czy chrześcijaństwo, judaizm, hinduizm,
konfucjanizm, sikhizm, buddyzm… są
religiami terrorystów?