BADANIA EPIDEMIOLOGICZNE –

BADANIA EPIDEMIOLOGICZNE –

METODA PORÓWNAWCZA

METODA PORÓWNAWCZA

DEFINICJA

DEFINICJA



Epidemiologia analityczna zajmuje się metodami

Epidemiologia analityczna zajmuje się metodami

weryfikacji hipotez dotyczących związków

weryfikacji hipotez dotyczących związków

przyczynowych

przyczynowych

w powstawaniu procesu chorobowego

w powstawaniu procesu chorobowego



Wstępne hipotezy formułuje się na podstawie

Wstępne hipotezy formułuje się na podstawie

wyników uzyskanych na drodze zastosowania

wyników uzyskanych na drodze zastosowania

metod epidemiologii opisowej

metod epidemiologii opisowej

OGÓLNY SCHEMAT BADANIA

OGÓLNY SCHEMAT BADANIA

W EPIDEMIOLOGII ANALITYCZNEJ

W EPIDEMIOLOGII ANALITYCZNEJ



Schemat badania polega na określeniu różnic w

Schemat badania polega na określeniu różnic w

częstości występowania danej choroby lub innego

częstości występowania danej choroby lub innego

zjawiska w grupach, z których jedna obejmuje

zjawiska w grupach, z których jedna obejmuje

osoby, wykazujące określoną cechę, bądź jest

osoby, wykazujące określoną cechę, bądź jest

narażona na działanie określonego czynnika, a

narażona na działanie określonego czynnika, a

druga skupia osoby nie wykazujące tej cechy, bądź

druga skupia osoby nie wykazujące tej cechy, bądź

nie poddane działaniu danego czynnika

nie poddane działaniu danego czynnika



Jeśli stwierdzimy, że różnice w częstości choroby

Jeśli stwierdzimy, że różnice w częstości choroby

pomiędzy porównywanymi grupami zależą od

pomiędzy porównywanymi grupami zależą od

występowania badanej cechy lub czynnika,

występowania badanej cechy lub czynnika,

uzyskamy potwierdzenie hipotezy o ich roli w

uzyskamy potwierdzenie hipotezy o ich roli w

powstawaniu danego schorzenia

powstawaniu danego schorzenia

HIPOTEZY EPIDEMIOLOGICZNE

HIPOTEZY EPIDEMIOLOGICZNE



Formułowanie hipotez na temat czynników, które

Formułowanie hipotez na temat czynników, które

tłumaczą

tłumaczą

w dostatecznym stopniu charakterystyczne cechy

w dostatecznym stopniu charakterystyczne cechy

rozpatrywanego zjawiska zdrowotnego, jest

rozpatrywanego zjawiska zdrowotnego, jest

ważnym etapem analizy epidemiologicznej

ważnym etapem analizy epidemiologicznej



Zmierzają one do ustalenia związków

Zmierzają one do ustalenia związków

przyczynowych pomiędzy wpływami środowiska a

przyczynowych pomiędzy wpływami środowiska a

daną jednostką chorobową

daną jednostką chorobową

BUDOWANIE HIPOTEZ

BUDOWANIE HIPOTEZ

Rozróżnia się kilka modeli budowy hipotez

Rozróżnia się kilka modeli budowy hipotez

1.

1.

Punktem wyjścia do sformułowania hipotezy mogą być:

Punktem wyjścia do sformułowania hipotezy mogą być:



różnice w częstości występowania choroby w odmiennych

różnice w częstości występowania choroby w odmiennych

okolicznościach. Jeżeli okoliczności te różni obecność lub

okolicznościach. Jeżeli okoliczności te różni obecność lub

brak jakiegoś czynnika, można na tej podstawie

brak jakiegoś czynnika, można na tej podstawie

wnioskować o jego przypuszczalnej roli przyczynowej

wnioskować o jego przypuszczalnej roli przyczynowej



stwierdzenie istnienia tego samego czynnika w różnych

stwierdzenie istnienia tego samego czynnika w różnych

sytuacjach i towarzyszące jego obecności występowanie

sytuacjach i towarzyszące jego obecności występowanie

choroby

choroby



wykazanie istnienia czynnika, który występuje z różną

wykazanie istnienia czynnika, który występuje z różną

częstością bądź w różnym nasileniu, a wahaniom tym

częstością bądź w różnym nasileniu, a wahaniom tym

towarzyszą odpowiednie wahania rozpowszechniania

towarzyszą odpowiednie wahania rozpowszechniania

choroby

choroby

BUDOWANIE HIPOTEZ

BUDOWANIE HIPOTEZ

2.

2.

Czasami hipoteza wywodzi się z obserwacji, że

Czasami hipoteza wywodzi się z obserwacji, że

występowanie badanej choroby wykazuje duże

występowanie badanej choroby wykazuje duże

podobieństwo z charakterystycznymi cechami

podobieństwo z charakterystycznymi cechami

rozpowszechnienia jakiejś innej jednostki chorobowej.

rozpowszechnienia jakiejś innej jednostki chorobowej.

Można na tej podstawie wnioskować, że istnieją pewne

Można na tej podstawie wnioskować, że istnieją pewne

podobne lub nawet wspólne czynniki przyczynowe,

podobne lub nawet wspólne czynniki przyczynowe,

które manifestują się poprzez zbliżony obraz

które manifestują się poprzez zbliżony obraz

występowania choroby np. sezonowe występowanie

występowania choroby np. sezonowe występowanie

choroby o znanej etiologii i znanych drogach szerzenia

choroby o znanej etiologii i znanych drogach szerzenia

się, wykazuje identyczne cechy z występowaniem innej

się, wykazuje identyczne cechy z występowaniem innej

choroby, o której nasza wiedza jest uboższa o te

choroby, o której nasza wiedza jest uboższa o te

szczegóły. Możemy w tej sytuacji przypuszczać, że

szczegóły. Możemy w tej sytuacji przypuszczać, że

mechanizm szerzenia się jest

mechanizm szerzenia się jest

w badanej chorobie podobny do mechanizmu szerzenia

w badanej chorobie podobny do mechanizmu szerzenia

się choroby, w której został on już wcześniej wyjaśniony

się choroby, w której został on już wcześniej wyjaśniony

OCENA HIPOTEZ

OCENA HIPOTEZ



Wartość hipotezy jest tym większa, im mniej proponuje

Wartość hipotezy jest tym większa, im mniej proponuje

możliwych do przyjęcia interpretacji badanego zjawiska

możliwych do przyjęcia interpretacji badanego zjawiska



Czynnik o domniemanej roli etiologicznej nie zawsze

Czynnik o domniemanej roli etiologicznej nie zawsze

towarzyszy występowaniu choroby i odwrotnie, obecność

towarzyszy występowaniu choroby i odwrotnie, obecność

wspomnianego czynnika nie zawsze towarzyszy

wspomnianego czynnika nie zawsze towarzyszy

występowaniu choroby. W tym przypadku należy

występowaniu choroby. W tym przypadku należy

rozważyć kilka ewentualności. Może to być przypadek

rozważyć kilka ewentualności. Może to być przypadek

wieloczynnikowego uwarunkowania choroby np. nie

wieloczynnikowego uwarunkowania choroby np. nie

u wszystkich osób narażonych na kontakt z

u wszystkich osób narażonych na kontakt z

drobnoustrojem chorobotwórczym dochodzi do rozwoju

drobnoustrojem chorobotwórczym dochodzi do rozwoju

choroby, podobnie mimo wyraźnie wskazanej zależności

choroby, podobnie mimo wyraźnie wskazanej zależności

pomiędzy paleniem tytoniu a rakiem płuc nie u

pomiędzy paleniem tytoniu a rakiem płuc nie u

wszystkich palaczy dochodzi do rozwoju tego nowotworu

wszystkich palaczy dochodzi do rozwoju tego nowotworu

i odwrotnie – obserwujemy występowanie raka płuc u

i odwrotnie – obserwujemy występowanie raka płuc u

osób, które nigdy nie paliły

osób, które nigdy nie paliły

OCENA HIPOTEZY

OCENA HIPOTEZY



Bardzo istotnym elementem oceny hipotezy

Bardzo istotnym elementem oceny hipotezy

epidemiologicznej jest konfrontowanie jej z niektórymi

epidemiologicznej jest konfrontowanie jej z niektórymi

informacjami z innych dziedzin. Wykazanie zgodności

informacjami z innych dziedzin. Wykazanie zgodności

hipotezy z faktami z dziedziny patologii, biochemii itp.

hipotezy z faktami z dziedziny patologii, biochemii itp.

podnosi znacznie jej wartość

podnosi znacznie jej wartość



Za podstawę do budowania hipotezy służą zależności

Za podstawę do budowania hipotezy służą zależności

statystyczne. Na ogół im związki pomiędzy badanymi

statystyczne. Na ogół im związki pomiędzy badanymi

zmiennymi są bardziej istotne statystycznie, tym większą

zmiennymi są bardziej istotne statystycznie, tym większą

ufność możemy w hipotezie pokładać.

ufność możemy w hipotezie pokładać.



Należy pamiętać, że zależność statystyczna, nawet

Należy pamiętać, że zależność statystyczna, nawet

bardzo istotna, nie oznacza sama przez się istnienia

bardzo istotna, nie oznacza sama przez się istnienia

związku przyczynowego pomiędzy porównywanymi

związku przyczynowego pomiędzy porównywanymi

zjawiskami

zjawiskami

SPRAWDZANIE HIPOTEZY

SPRAWDZANIE HIPOTEZY



W celu przedstawienia ogólnego schematu

W celu przedstawienia ogólnego schematu

analitycznego badania epidemiologicznego można

analitycznego badania epidemiologicznego można

oprzeć się na badaniach mających na celu określenie

oprzeć się na badaniach mających na celu określenie

wpływu palenia tytoniu na powstawanie raka płuc.

wpływu palenia tytoniu na powstawanie raka płuc.

Występują tu dwie zmienne:

Występują tu dwie zmienne:

jedną jest palenie tytoniu,

jedną jest palenie tytoniu,

drugą – rak płuc.

drugą – rak płuc.



Każda z osób objętych badaniem została zaliczona do

Każda z osób objętych badaniem została zaliczona do

jednej

jednej

z czterech możliwych grup:

z czterech możliwych grup:

1.

1.

palący, rak płuc wystąpił

palący, rak płuc wystąpił

2.

2.

palący, rak płuc nie wystąpił

palący, rak płuc nie wystąpił

3.

3.

niepalący, rak płuc wystąpił

niepalący, rak płuc wystąpił

4.

4.

niepalący, rak płuc nie wystąpił

niepalący, rak płuc nie wystąpił



Pytania dotyczy tego, czy nowotwór występuje

Pytania dotyczy tego, czy nowotwór występuje

częściej

częściej

u palaczy niż u osób, które nie palą tytoniu?

u palaczy niż u osób, które nie palą tytoniu?

SPRAWDZANIE HIPOTEZY

SPRAWDZANIE HIPOTEZY



Aby odpowiedzieć na to pytanie, musimy

Aby odpowiedzieć na to pytanie, musimy

porównać częstość

porównać częstość

występowania nowotworu w grupie osób

występowania nowotworu w grupie osób

palących

palących

i niepalących

i niepalących



Do tego typu porównania możemy posłużyć się:

Do tego typu porównania możemy posłużyć się:

BADANIEM RETROSPEKTYWNYM

BADANIEM RETROSPEKTYWNYM

albo

albo

BADANIEM PROSPEKTYWNYM

BADANIEM PROSPEKTYWNYM

BADANIE RETROSPEKTYWNE

BADANIE RETROSPEKTYWNE



Schemat badania retrospektywnego polega na tym, że

Schemat badania retrospektywnego polega na tym, że

po wyodrębnieniu grupy osób z określoną chorobą

po wyodrębnieniu grupy osób z określoną chorobą

oblicza się częstość występowania w tej grupie

oblicza się częstość występowania w tej grupie

określonej cechy X, którą traktuje się jako

określonej cechy X, którą traktuje się jako

domniemany czynnik przyczynowy. Na podstawie

domniemany czynnik przyczynowy. Na podstawie

wyników porównania częstości występowania cechy X

wyników porównania częstości występowania cechy X

w grupie badanej i kontrolnej, którą stanowią osoby

w grupie badanej i kontrolnej, którą stanowią osoby

nie zdradzające objawów danej choroby, wnioskuje się

nie zdradzające objawów danej choroby, wnioskuje się

o związku przyczynowym pomiędzy cechę X a daną

o związku przyczynowym pomiędzy cechę X a daną

jednostką chorobową

jednostką chorobową



W naszym przykładzie jedną grupę stanowią osoby, u

W naszym przykładzie jedną grupę stanowią osoby, u

których stwierdzono raka płuc, a drugą – osoby, u

których stwierdzono raka płuc, a drugą – osoby, u

których nie rozpoznano tego schorzenia. Następnie

których nie rozpoznano tego schorzenia. Następnie

badamy rozpowszechnienie nałogu palenia w każdej z

badamy rozpowszechnienie nałogu palenia w każdej z

porównywanych grup

porównywanych grup

BADANIE PROSPEKTYWNE

BADANIE PROSPEKTYWNE



W badaniach prospektywnych punktem wyjścia są grupy,

W badaniach prospektywnych punktem wyjścia są grupy,

z których jedna utworzona jest z osób wykazujących

z których jedna utworzona jest z osób wykazujących

obecność cechy X, a druga charakteryzuje się jej

obecność cechy X, a druga charakteryzuje się jej

brakiem. Obie grupy obserwowane są równolegle przez

brakiem. Obie grupy obserwowane są równolegle przez

ustalony okres czasu pod kątem występowania określonej

ustalony okres czasu pod kątem występowania określonej

jednostki chorobowej.

jednostki chorobowej.

O związku pomiędzy cechą X a daną jednostką

O związku pomiędzy cechą X a daną jednostką

chorobową wnioskuje się na podstawie porównania

chorobową wnioskuje się na podstawie porównania

częstości jej występowania w jednej i drugiej grupie

częstości jej występowania w jednej i drugiej grupie



W naszym przykładzie: jedna grupa obejmuje osoby

W naszym przykładzie: jedna grupa obejmuje osoby

palące tytoń, a druga osoby, które nie palą. Następnie

palące tytoń, a druga osoby, które nie palą. Następnie

obserwuje się, jak często w każdej z grup wystąpił

obserwuje się, jak często w każdej z grup wystąpił

nowotwór

nowotwór

BADANIE PROSPEKTYWNE

BADANIE PROSPEKTYWNE

a

a

BADANIE RETROSPEKTYWNE

BADANIE RETROSPEKTYWNE



Badania prospektywne w sposób bardziej bezpośredni

Badania prospektywne w sposób bardziej bezpośredni

niż to ma miejsce w badaniach retrospektywnych

niż to ma miejsce w badaniach retrospektywnych

pozwalają określić prawdopodobieństwo wystąpienia

pozwalają określić prawdopodobieństwo wystąpienia

schorzenia w przypadku obecności obserwowanej cechy

schorzenia w przypadku obecności obserwowanej cechy



Zmniejszają obciążenia subiektywne, ponieważ

Zmniejszają obciążenia subiektywne, ponieważ

zasadnicze kryteria obserwacji ustalone są przed jej

zasadnicze kryteria obserwacji ustalone są przed jej

rozpoczęciem

rozpoczęciem



Zmniejszają możliwość błędnego kwalifikowania osób

Zmniejszają możliwość błędnego kwalifikowania osób

do porównywanych grup, zwłaszcza jeśli chodzi o cechy,

do porównywanych grup, zwłaszcza jeśli chodzi o cechy,

które

które

w badaniu retrospektywnym ustala się na podstawie

w badaniu retrospektywnym ustala się na podstawie

wywiadu dotyczącego przeszłości pacjenta

wywiadu dotyczącego przeszłości pacjenta

BADANIE PROSPEKTYWNE

BADANIE PROSPEKTYWNE

a

a

BADANIE RETROSPEKTYWNE

BADANIE RETROSPEKTYWNE



Na ogół badaniami retrospektywnymi są badania

Na ogół badaniami retrospektywnymi są badania

kliniczno – kontrolne (case – control). Są to badania

kliniczno – kontrolne (case – control). Są to badania

epidemiologiczne rozpoczynające się od identyfikacji

epidemiologiczne rozpoczynające się od identyfikacji

grupy pacjentów z chorobą lub badanym stanem

grupy pacjentów z chorobą lub badanym stanem

klinicznym i odpowiedniej grupy kontrolnej bez

klinicznym i odpowiedniej grupy kontrolnej bez

choroby lub stanu klinicznego, ale pod innymi

choroby lub stanu klinicznego, ale pod innymi

względami podobnej do grupy przypadków

względami podobnej do grupy przypadków



Badaniami prospektywnymi są natomiast zawsze

Badaniami prospektywnymi są natomiast zawsze

randomizowane badania kontrolowane. Są to badania

randomizowane badania kontrolowane. Są to badania

eksperymentalne zaprojektowane do testowania

eksperymentalne zaprojektowane do testowania

bezpieczeństwa i efektywności stosowanej terapii.

bezpieczeństwa i efektywności stosowanej terapii.

Pacjenci są losowo przypisywani do grupy badanej i

Pacjenci są losowo przypisywani do grupy badanej i

kontrolnej,

kontrolnej,

a następnie uzyskane wyniki są porównywane. Grupa

a następnie uzyskane wyniki są porównywane. Grupa

badana otrzymuje rozważaną terapię, a grupa

badana otrzymuje rozważaną terapię, a grupa

kontrolna placebo lub terapię standardową

kontrolna placebo lub terapię standardową