1

1

Leczenie otyłości

Katedra i Zakład
Farmakologii Klinicznej
AM we Wrocławiu

2

Definicja otyłości



Otyłość to uwarunkowane nadmiernym

rozwojem tkanki tłuszczowej zwiększenie masy

ciała znacznie powyżej wartości prawidłowych,

ustalonych dla danego wieku, płci i rasy. Od

1985 roku uznaje się ją oficjalnie za chorobę

przewlekłą

3

Przyczyny otyłości



Przyczyną otyłości jest przyjmowanie nadmiaru energii w
stosunku do jej zużycia. Nie zawsze jest ona bezpośrednią
konsekwencją przejadania się i braku aktywności fizycznej.



Występowanie otyłości warunkują:



czynniki genetyczne (ok. 20% przypadków),



zaburzenia czynności gruczołów wydzielania
wewnętrznego,



niewłaściwy skład diety,



częstość i obfitość spożywanych posiłków,



zażywanie niektórych leków



uszkodzenie podwzgórza mózgu

4

Przyczyny otyłości



Często jest uwarunkowana psychospołecznie („zajadanie

stresów”, niekorzystne nawyki żywieniowe w rodzinie) i

ekonomiczne.



Otyłość może być także skutkiem niedożywienia płodu, które

jest rekompensowane w okresie pourodzeniowym lepszą

przyswajalnością pokarmu oraz wzmożonym łaknieniem.

Stałe przekarmianie dziecka zwiększa prawdopodobieństwo

jej wystąpienia

5

Przyczyny otyłości



Zaburzenia przemiany materii



Obecność tzw. „oszczędnych genów”



Programowanie otyłości w okresie płodowym



Zaburzenia utleniania węglowodanów



Brak uczucia sytości



Ograniczenie termogenezy poposiłkowej

6

Przyczyny otyłości



Zaburzenia czynności gruczołów wydzielania
wewnętrznego



Podwyższona aktywność białek stymulujących
syntezę trójglicerydów



Nieodpowiednia dieta i nieregularne posiłki



Ograniczenie ruchu i wysiłku fizycznego



Zaburzenia funkcji neuronów

    
 
  
 

 
  

2

7

Ocena masy ciała



Otyłość u osób dorosłych stwierdza się, gdy odsetek tłuszczu w ciele

niezależnie od wieku przekracza 25% należnej masy ciała u mężczyzn i

30% u kobiet. Otyłość rozpoznaje się najczęściej na podstawie pomiarów

antropometrycznych.



W celu wyliczenia idealnej masy ciała (IMC) stosuje się wzór Lorenz’a:

IMC = (wzrost [cm] - 100)

2

- {(wzrost [cm]

2

150) : K}

Współczynnik K dla kobiet wynosi 4, a dla mężczyzn 2.

8

Ocena masy ciała

Za najlepszy sposób oceny masy ciała uważa się wyznaczenie

wskaźnika masy ciała (WMC), zwanego także wskaźnikiem

Queteleta, lub BMI (ang. body mass index).

Jest to stosunek masy ciała wyrażonej w kilogramach do

kwadratu wzrostu podanego w metrach.

BMI = aktualna masa ciała [kg] /

{wzrost [m]}

2

9

Ocena masy ciała pacjentów dorosłych na podstawie
średnich wartości BMI (w kg/m

2

).

Typ

Kobiety

Mężczyźni

Norma

21

23

Otyłość umiarkowana

25

29,9

Otyłość znaczna

30

39,9

Otyłość patologiczna

>40

>40

Typy otyłości



Otyłość typu "jabłko" -
(inne określenia: otyłość
brzuszna, wisceralna -
tkanka tłuszczowa
zlokalizowana jest głównie
wewnątrz jamy brzusznej)
częściej dotyczy mężczyzn.



Otyłość typu
"gruszka" -
(udowo-
pośladkowa)
częściej występuje u
kobiet.



Obydwa typy otyłości można w prosty sposób zróżnicować, obliczając stosunek

obwodu talii do obwodu bioder, tzw. wskaźnik talia/biodra lub WHR (ang. waist to
hip circumference ratio)

11

Klasyfikacja otyłości u osób dorosłych wg

kryterium WHR.

Typ otyłości

Kobiety

Mężczyźni

Otyłość trzewna

WHR  0,8

WHR 1,0

Otyłość udowo

WHR < 0,8

WHR< 1,0

– pośladkowa

12

Konsekwencje otyłości

Zaburzenia
oddychania

Schorzenia układu
sercowo-
naczyniowego

Kamica żółciowa

Zaburzenia
hormonalne

Dna moczanowa

Udar mózgu

Choroba niedokrwienna
serca

Cukrzyca

Zmiany
zwyrodnieniowe
stawów
Nowotwory złośliwe

Żylaki kończyn dolnych

    
 
  
 

 
  

3

13

Programy walki z otyłością mogą
obejmować:



Zmiany w środowisku życia tj. modyfikację stylu życia,

zmianę zawodu, miejsca zamieszkania, sytuacji rodzinnej,

sposobu wypoczynku oraz zainteresowań i celów

życiowych.



Zmiany zachowań indukowane za pomocą zajęć

edukacyjnych oraz oddziaływań psychoterapeutycznych.

14

Programy walki z otyłością mogą
obejmować:



Wprowadzenie kontrolowanego sposobu żywienia wg

zaleceń lekarza lub dietetyka (5 posiłków dziennie z

niedoborem energetycznym o różnym nasileniu).



Zwiększenie ilości ruchu i wysiłku fizycznego.

15

PIRAMIDA ZDROWEGO

ŻYWIENIA

16

Dzienne zapotrzebowanie kaloryczne

dla mężczyzn

Wzrost

Masa ciała

Praca lekka (urzędnik,

nauczyciel) - zapotrzebowanie

Praca ciężka (rolnik, murarz) -

zapotrzebowanie

(cm.)

(kg.)

kalorie

WW

kalorie

WW

155

54 - 57

2100

30

3300

47

160

58 - 61

2200

31

3400

48

165

62 - 65

2300

33

3500

49

170

66 - 69

2400

34

3600

51

175

70 - 74

2400

34

3600

51

180

74 - 78

2500

35

3700

52

185

77 - 81

2600

37

3800

54

17

Dzienne zapotrzebowanie kaloryczne dla kobiet

Wzrost

Masa ciała

Praca lekka (urzędnik,

nauczyciel) - zapotrzebowanie

Praca ciężka (rolnik, murarz) -

zapotrzebowanie

(cm.)

(kg.)

kalorie

WW

kalorie

WW

155

51 - 54

2000

28

3000

42

160

54 - 57

2100

30

3100

43

165

57 - 60

2100

30

3100

43

170

60 - 63

2200

31

3200

45

175

63 - 66

2200

31

3200

45

180

67 - 70

2300

33

3300

47

185

71 - 75

2300

33

3300

47

18

Procentowy udział poszczególnych posiłków dziennego

zapotrzebowania energetycznego organizmu

Rodzaj posiłku

Procentowy rozdział całodziennego zapotrzebowania energetycznego na

posiłki

przy 3 posiłkach

dziennie

przy 4 posiłkach

dziennie

przy 5 posiłkach

dziennie

I śniadanie

30 - 35%

25 - 30%

25 - 30%

II śniadanie

-

5 - 10%

5 - 10%

Obiad

35 - 40%

35 - 40%

30 - 35%

Podwieczorek

-

-

5 - 10%

Kolacja

25 - 30%

25 - 30%

15 - 20%

    
 
  
 

 
  

4

19

Wymiennik węglowodanowy

- 1 WW (jednostka chlebowa) -

jest to taka ilość pożywienia, w której znajduje się 10 gram

cukru lub jej kaloryczna równoważność. Jako wzorzec przyjęto

kromkę chleba o wadze 25 gram o wartości energetycznej około

40 kcal.

20

Wymiennik białkowy

(WB) - jest to taka ilość pożywienia, w której

znajduje się 10 gram białka zwierzęcego lub jego równoważność. Jako

wzorzec przyjęto porcję mięsa cielęcego o wadze 50 gram. Dostarcza

ono ok. 40 kcal energii.

21

Wymienniki tłuszczowe (WT)

- jest to taka ilość pożywienia, w

której znajduje się 10 gram tłuszczu lub jego równoważność.

Jako wzorzec przyjęto porcję masła o wadze 12 gram.

22

23

Leczenie otyłości u dorosłych



dieta

Tabela . Zasady diety niskokalorycznej u dorosłych

Okres trwania

Kaloryczność

2 tygodnie

1500 kcal

2 tygodnie

1000 kcal

2 tygodnie

500 kcal

Stopniowo

Powrót do diety o deficycie 500 - 1000 kcal

w stosunku do zapotrzebowania



wysiłek fizyczny



farmakoterapia

24

Farmakologiczne leczenie otyłości
u dorosłych

Wycofane z lecznictwa leki przyspieszające

zużycie energii

Nazwa leku

Działanie niepożądane

Hormony tarczycy

Nadczynność tarczycy

Dinitrofenol

Neuropatia i zaćma

Aminorex

Pierwotne nadciśnienie płucne

Amfetamina

Uzależnienie

Fenfluramina

wady zastawek, nadciśnienie płucne

    
 
  
 

 
  

5

Leki stosowane w terapii otyłości

Nazwa leku

Teronac
(syn. Mazindol)

Sibutramina
(syn. Meridia)

Orlistat
(syn. Xenical)

Mechanizm działania

Hamuje łaknienie ośrodkowo, hamuje

wychwyt zwrotny noradrenaliny i
dopaminy w OUN, jest jednym z
najsilniejszych leków hamujących
łaknienie

Hamuje wychwyt zwrotny: serotoniny -

nasila poposiłkowe uczucie sytości,
noradrenaliny – nasilając termogenezę
zwiększa wydatek energetyczny,
podwyższając przy tym częstość bicia
serca i ciśnienie krwi

Inhibitor lipazy trzustkowej, zmniejszający

przyswajalność tłuszczów, stosuje się go z dietą

ubogotłuszczową, aby nie wywołać biegunek

tłuszczowych

26

Preparaty stosowane we wspomagającym
leczeniu otyłości u dorosłych

Preparat

Fucus – lek

homeopatyczny

L-karnityna

Herbatki zawierające

senes lub kruszynę

Bio-Chrom

Herbaton

Mechanizm działania

Stymuluje wytwarzanie hormonów tarczycy, dzięki czemu

zwiększa zużycie energii

Zwiększa transport kwasów tłuszczowych do mitochondriów,

gdzie zachodzi ich spalanie

Działają przeczyszczająco, skracają czas przebywania pokarmu

w jelicie cienkim, a tym samym wchłanianie składników
odżywczych

Preparaty zawierające chrom nasilają przemianę materii

Preparat zawiera wyciągi: z morszczynu, owoców głogu, liści

brzozy, ziela pokrzywy oraz kory kondurago; przyspiesza
podstawową przemianę materii, poprawia trawienie
poprzez pobudzanie wydzielania żółci oraz soku
żołądkowego i trzustkowego, działa także słabo
moczopędnie

27

Preparaty stosowane we wspomagającym
leczeniu otyłości u dorosłych

Preparat
Redusan

Trimline

Mechanizm działania
Preparat złożony (tabletki + kapsułki) - składniki tabletek

(fosforany, siarczan cynku oraz drożdże wzbogacone w
chrom) nasilają przemianę materii, składniki kapsułek
(polisacharydy: gumy oraz glukomannan) pęcznieją
powodując uczucie sytości

Preparat złożony zawierający włókna ksantynowe oraz

witaminy: A, C, D, PP, kompleks witamin B oraz sole
mineralne: żelazo, miedź i cynk; pęcznienie włókien
ksantynowych przyspiesza wystąpienie uczucia sytości;
witaminy i minerały zapobiegają wystąpieniu niedoborów,
którym sprzyja dieta z ograniczeniem ilości kalorii

28

Preparaty ziołowe wspomagające
odchudzanie-

środki wypełniające żołądek i

jelita



Chudeus-syt zawierający włóknik buraka cukrowego, tabletki

pomagają w zwalczaniu nadmiernego łaknienia, ponieważ błonnik

pęczniejąc w żołądku wywołuje uczucie sytości.



Ananas – tabletki zawierające błonnik i naturalny enzym z

ananasa bromelinę, która dodatkowo wspomaga przemianę materii



Bioslank – kapsułki zawierające: glukomannian (rodzaj błonnika),

ekstrakt z mącznicy wywołujący działanie moczopędne i drożdże w

połączeniu z chromem, które dodatkowo regulują poziom glukozy

we krwi.

29

Preparaty ziołowe wspomagające
odchudzanie-

preparaty pobudzające procesy

podstawowej przemiany materii



Biogal –olej z nasion ogórecznika w kapsułkach, reguluje min. przemiany

związków tłuszczowych w organizmie.



Citrin 500 – tabletki na bazie ekstraktu z rośliny Garcinia Cambogia

zawierającej kwas hydroksycytrynowy, który wpływa na metabolizm

węglowodanów i lipidów.



Bio-Slim – kapsułki zawierające ekstrakt z Garcinia Cambogia, L-

karnitynę, koenzym Q10, chrom, które mają dodatkowo wspomóc

działanie wyciągu roślinnego

.

30

Preparaty ziołowe wspomagające
odchudzanie-

środki działające żółciopędnie,

żółciotwórczo oraz moczopędnie



Korzeń mniszka – zioła do sporządzania odwaru.



Cynacholin – płyn zawierający wyciąg z karczocha
zwyczajnego.



Slim – krople zawierające wyciągi z ziela dziurawca, liścia
brzozy i melisy oraz ziela skrzypu.



Hipokrates – mieszanka ułatwiająca trawienie. Zawiera ziele
mięty, koszyczek rumianku, ziele dziurawca, owoc kminku,
owoc kopru włoskiego, ziele melisy i owoc jałowca.

    
 
  
 

 
  

6

31

Preparaty ziołowe wspomagające

odchudzanie-

środki przeczyszczające



ich stosowanie w leczeniu otyłości powinno być krótkotrwałe i

dotyczyć jedynie przypadków wystąpienia zaparć w trakcie kuracji

odchudzającej, których nie można zniwelować dietą, ani

przyjmowaniem dużych ilości płynów.



Błędnym jest przeświadczenie, że preparaty przeczyszczające wykazują

działanie odchudzające!

32

Preparaty ziołowe wspomagające

odchudzanie-

środki przeczyszczające c.d



Degrosan

– mieszanka ziołowa regulująca wadliwą przemianę materii. Zawiera korzeń

kruszyny, morszczyn, ziele mniszka, ziele krwawnika, ziele fiołka, kłącze perzu, kwiatostan lipy..



Chudeus-fix

– mieszanka ziołowa stosowana w nadwadze, zaparciach nawykowych, przy

nadmiernej fermentacji i wzdęciach. Zawiera liść senesu, miętę pieprzową, nasiona babki płesznik,
ziele nawłoci, kwiat hibiskusa i liście herbaty czarnej.



Neonormosan

– zioła stosowane w zaparciach nawykowych, niestrawności, zaburzeniach w

trawieniu i wadliwej przemianie materii. Zawierają korzeń rzewienia, kłącze perzu, owoc kminku,
ziele mięty, owoc bzu czarnego, korzeń mniszka.



Normosan–

zioła stosowane w zaparciach nawykowych, niestrawności, zaburzeniach w trawieniu i

wadliwej przemianie materii. Zawierają korę kruszyny, liść senesu, kłącze perzu, owoc kminku,
ziele mięty, owoc bzu czarnego, korzeń mniszka.



Regulavit

– składniki mieszanki wykazują działanie rozkurczające mięśnie gładkie jelit,

przywracające prawidłowe ruchy perystaltyczne, pobudzające wydzielanie soku żołądkowego i
żółci, przeczyszczające, regulujące przemianę materii, słabo moczopędne. Zawiera ona korę
kruszyny,liść mięty, koszyczek rumianku, korzeń mniszka, kłącze tataraku..



Slimvar

– zioła wykazujące słabe działanie przeczyszczające, żółciopędne i moczopędne. Zawierają

korzeń kruszyny, morszczyn, kłącze perzu, korzeń lukrecji i korzeń mniszka.

33

Leczenie otyłości u dzieci



Dieta niskotłuszczowa



Terapia ruchowa



Modyfikacja zachowań

34

Aby skuteczniej zapobiegać otyłości u dzieci
należy:

1.

Zwiększyć częstotliwość i czas karmienia niemowląt

piersią.

2.

U dzieci do 2 roku życia zmniejszyć zawartość białka w

diecie, zwiększyć natomiast zawartość tłuszczu.

3.

W żywieniu dzieci w wieku szkolnym zmniejszyć

zawartość tłuszczu na rzecz węglowodanów i błonnika.

35

Aby skuteczniej zapobiegać otyłości u dzieci
należy:

4. Uzmysłowić rodzicom, że potrzeby psychiczne dziecka

można zaspokajać bez podawania słodyczy,
stosowanego jako metoda „nagradzania” bądź
„pocieszania”.

Poprzez nacisk organizacji konsumenckich doprowadzić

do ograniczenia liczby reklam niezdrowej żywności,
emitowanych w godzinach najwyższej oglądalności
telewizji przez dzieci i młodzież

36

Preparaty roślinne stosowanie w
leczeniu zaburzeń lipidowych



siemię babki jajowatej (Semen Plantaginis ovatae),



ziele bratka (Herba Violae Tricoloris),



liść bobrka (Folium Menyanthidis),



korzeń mniszka (Radix Taraxaci),



czosnek (Allium Sativum),



poziomka pospolita (Fragaria Vesca),



morszczyn pęcherzykowaty (Fucus Vesiculosus),



wiesiołek (Oentherae Biennis)



oraz preparaty lecytyny sojowej i pyłków kwiatowych.





ziela karczocha (

ziela karczocha (

Cynarae

Cynarae

herba

herba

)

)

    
 
  
 

 
  

7

37

Zasady leczenia miażdżycy



hipercholesterolemia



żywice



statyny



fibraty



kwas nikotynowy (KN)



probukol



terapia skojarzona (żywice+statyny,

żywice+fibraty, żywice+KN, żywice+probukol)



hiperlipidemia mieszana



fibraty



KN



hipertrójglicerydemia



fibraty



KN



terapia skojarzona:fibraty + KN i oleje rybne

38

NADCIŚNIENIE TĘTNICZE

NADCIŚNIENIE TĘTNICZE

39

40

41

42

    
 
  
 

 
  

8

43

44

Strategia leczenia

Plan ten powinien uwzględniać:



monitorowanie ciśnienia tętniczego i innych czynników
ryzyka



zmiany stylu życia w celu obniżenia ciśnienia tętniczego
i kontroli pozostałych czynników ryzyka



leczenie farmakologiczne w celu obniżenia ciśnienia
tętniczego, kontroli pozostałych czynników ryzyka i
towarzyszących stanów klinicznych

45

Strategia leczenia



Zmiany stylu życia powinno się wdrożyć zawsze, gdy istnieje taka

potrzeba, u wszystkich pacjentów, także tych, którzy wymagają

leczenia farmakologicznego



Zmiany stylu życia:



zaprzestanie palenia tytoniu, zmniejszenie masy ciała, ograniczenie

spożycia alkoholu, zmniejszenie spożycia soli kuchennej



kompleksowe zmiany diety



czynniki psychologiczne i stres

46

Cele leczenia
hipotensyjnego



Skuteczne obniżenie ciśnienia krwi



Przywrócenie prawidłowej struktury serca i

naczyń



Korekcja innych czynników ryzyka



Korzystny wpływ na choroby współistniejące

47

Farmakoterapia nadciśnienia tętniczego



W leczeniu nadciśnienia tętniczego stosuje się 6

głównych grup leków:



leki moczopędne,





-blokery,



antagoniści wapnia,



inhibitory konwertazy angiotensyny (ACE),
antagoniści angiotensyny II i -blokery

.

48

Zasady leczenia farmakologicznego



Zasady te obejmują:



rozpoczęcie leczenia od najmniejszych dostępnych
dawek leków, w celu zminimalizowania działań
niepożądanych



stosowanie leków w odpowiednich połączeniach w celu
osiągnięcia maksymalnego efektu hipotensyjnego przy
minimalnych działaniach niepożądanych



stosowanie długo działających leków hipotensyjnych,
zapewniających 24-godzinną skuteczność przy
podawaniu raz na dobę

    
 
  
 

 
  

9

49

Rozpoczęcie leczenia farmakologicznego

W grupie

dużego lub bardzo dużego

ryzyka leczenie

farmakologiczne należy rozpocząć w ciągu kilku dni, gdy
powtarzane pomiary ciśnienia tętniczego potwierdzą
rozpoznanie.

W grupie

ś

redniego lub małego ryzyka

rozpoczęcie leczenia

farmakologicznego zależy od:



przedyskutowania z chorym preferowanych strategii
leczenia



stopnia obniżenia ciśnienia tętniczego, uzyskanego dzięki
zmianom stylu życia



stopnia kontroli innych czynników ryzyka



możliwości systemu opieki zdrowotnej w danym kraju

50

Skuteczne połączenia
leków



diuretyk i -bloker



diuretyk

i inhibitor ACE (lub antagonista

angiotensyny II)



antagonista wapnia (z grupy dihydropirydyn) + -
bloker



antagonista wapnia i inhibitor ACE





-bloker i -bloker

51

Nadciśnienie tętnicze
łagodne



– diuretyki tiazydowe, inhibitory konwertazy,

angiotensyny lub leki -adrenolityczne oraz leki

kojące

52

Nadciśnienie tętnicze
umiarkowane



–

diuretyki tizydowe i -blokery, pochodne

inhibitory konwertazy angiotensyny oraz sartany i
blokery kanału wapniowego

53

Nadciśnienie tętnicze
ciężkie



diuretyki

tiazydowe, -adrenolityki, poch.

hydrazynoftalazyny,

prazosyna,

klonidyna,

metyldopa,

blokery

kanału

wapniowego,

sartany antagoniści receptora angiotensyny