METROLOGIA TECHNICZNA

Opracowali:

Mateusz Kalisch

Aneta Stokłosa

Mateusz Jednaki

WYKŁAD I

Tolerancja – jest różnicą wymiarów górnego i dolnego, lub różnicą odchyłek górnej i dolnej
Tolerancja nominalna (IT) – jest to tolerancja należąca do układu tolerancji przyjętego przez

normy
Odchyłka – różnica rozpatrywanego wymiaru (zaobserwowanego, granicznego) i

odpowiadającego mu wymiaru nominalnego. Odchyłka może być dodatnia, ujemna lub

równa zeru.

Linia zerowa – Prosta odpowiadająca wymiarowi nominalnemu, względem której wyznacza

się odchyłki i tolerancje przy ich przedstawieniu graficznym.
Odchyłka podstawowa – Jedna z odchyłek granicznych stosowana do określenia położenia

pola tolerancji wzg. linii zerowej. Jest to odchyłka o mniejszej wartości bezwzględnej. Przy

graficznym przedstawieniu odchyłek jest położona bliżej linii zerowej
Odchyłka graniczna różna od podstawowej – odchyłka, która razem razem z odchyłką

określa tolerancje wymiaru tolerowanego. Przy graficznym przedstawieniu odchyłek jest

położona najdalej od linii zerowej.
Odchyłkę podstawową odbieramy w zależności od położenia pola tolerancji względem linii

zerowej. Możemy rozróżnić 3 przypadki:

- jeżeli pole tolerancji leży nad linią zerową lub styka się z nią od góry wówczas odchyłką

podstawową jest odchyłka dolna

1

- jeżeli pole tolerancji leży pod linią zerową lub styka się z nią od dołu, wówczas odchyłką

podstawową jest odchyłka górna

- jeżeli pole tolerancji jest przecięte linią zerową, to w przypadku wymiaru wewnętrznego

(otworu) odchyłką podstawową jest odchyłka górna, a w przypadku wymiaru zewnętrznego

(wałka) odchyłka dolna.

Ø30 H 7

Wymiar nominalny (mm)

typ otworu (H) / wałka (h)

klasa dokładności (ITT)

To=21μm

EI=0μm

ES=21μm

T0=ES-EI

B0=D+ES=30mm+21μm=

=30mm+0,021mm=

=30,021mm



Odczytujemy wartość tolerancji (T

0

) z tablic:

21μm



Ustalamy która z odchyłek jest odchyłką podst: EI



Odczytujemy wartość odchyłki podst. z tablic: 0 μm



Wyznaczamy wartość drugiej odchyłki oraz wartość wymiarów granicznych:

-ES=21μm – B

0

= 30,021mm – A

0

= 30,000mm

Układy pasowań – w celu ułatwienia stosowania pasowań przyjęto dwa podstawowe układy

pasowań: stałego otworu i wałka.
Ukł. pas. stałego wałka – zasada tworzenia pasowań, według której luzy i wciski wynikają

z połączenia wałka podstawowego (wałek, którego odchyłka górna jest równa zeru) z

otworami o różnych polach tolerancji.
Ukł. pas. stałego otworu – zasada tworzenia pasowania, według której różne luzy i wciski

wynikają z połączenia otworu podstawowego (otwór, którego dolna odchyłka jest równa

zeru) z wałkami o różnych polach tolerancji.
Wskaźnik pasowania (P) – różnica rzeczywistych wymiarów wałka i otworu.

Wyróżniamy 3 wartości wskaźników pasowania:

- maksymalny (P

max

)

P

max

= B

0

– A

w

= ES – ei

- minimalny (P

min

)

P

min

= A

0

– B

w

= EI – es

- średni (P

s

)

2

3

W zależności od znaków wartości granicznych wskaźników można wyróżnić pasowania:

luźne (P

max

>P

min

≥0), mieszane, ciasne.

Ponad to wskaźniki pasowania interpretujemy jako LUZY (S), lub w przypadku gdy przyjmują

one wartości ujemne, jako WCISKI (N)

- luz max i min:

S

min

=P

min

S

max

=P

max

- wciski max i min:

N

min

=|P

max

|

N

max

=|P

min

|

Tolerancja pasowania (T

p

) – jest to suma tolerancji wałka i otworu tworzących pasowanie

lub różnica wskaźników pasowania najmniejszego i największego.

T

p

=T

o

+T

w

T

p

=P

max

-P

min

Zadanie Przykładowe:

Dla pasowania 35H7/g6:

- obliczyć wymiary i odchyłki graniczne (otworu i wałka)

- wartości wskaźników pasowania

- …



Odczytujemy z tablic tolerancje wałka i otworu:

To=25μm

Tw=16μm



Ustalenie które z odchyłek są odchyłkami podst.:

EI

es



Odczytujemy z tablic wartości odchyłek podst.:

EI=0μm

es=-9μm



Wyznaczamy wartości pozostałych odchyłek gr.:ES=25μm

ei=-25μm



Obliczamy wartości wymiarów granicznych:

B

o

=35,025mm B

w

=

34,991mm

A

o

=35,000mm A

w

=

34,974mm



Obl. wartości tolerancji pasowań:

T

p

=41μm



Obl. wart. wsk. pasowań:

P

max

=50μm

P

min

=9μm

P

s

=29,5μm



Wyznaczamy ponownie tolerancję pasowania:

T

p

=41μm



Określenie rodzaju pasowania:

luźne



Wyznaczamy wartości luzu:

S

max

=50

S

min

=9



Interpretacja graficzna:

4