MOTYWY W UTWORACH

KRÓL EDYP

Fatum – Gdy Edyp dowiedział się w młodości od wyroczni delfickiej, że zabije swego
ojca i podzieli łoże z matką, postanowił opuścić rodziców i ruszyć w świat, by nie
dopuścić do wypełnienia przepowiedni. Na nic to się jednak zdało, ponieważ
ciążyło na nim fatum, czyli nieodwracalne przeznaczenie. Dramat doskonale
ukazuje, że przed losem nie można uciec, ponieważ człowiek jest jedynie bezwolną
marionetką, zbyt bezsilną, by zmienić bieg przeznaczenia.

Małżeństwo – w dramacie mamy wspomniane trzy małżeństwa – Lajosa i Jokasty,
Polybosa i Meropy oraz Edypa i Jokasty. Najbardziej znanym jest oczywiście to
ostatnie, ponieważ zawarte między synem a matką. Edyp i Jokasta byli szczęśliwym i
zgodnym małżeństwem, opartym na partnerstwie i wzajemnym szacunku. Gdy Edyp,
wystraszony słowami Tyrezjasza oraz przepowiednią wyroczni delfickiej, zaczął tracić
rozsądek i jasność umysłu, Jokasta podtrzymywała go na duchu. Była nawet gotowa
sama dźwigać świadomość popełnionego grzechu, by tylko odciążyć sumienie
męża. Mieli czwórkę dzieci: dwóch synów i dwie córki.

Miłość rodzicielska – chodzi tu o uczucie, jakim Edyp darzył córki. W Exodusie
pozostawił dzieci pod opieką Kreona. Nakazał przy tym, by o chłopców nie troszczył
się zbytnio, ponieważ byli mężczyznami: „I nie zabraknie im życia zasobów”. Większą
uwagę miał przykładać do wychowania dziewcząt – małej Antygony i Ismeny, z
którymi pożegnał się przed odejściem.

Przepowiednia – przepowiednia jest w tym dramacie elementem sprawczym,
maszyną wprawiającą wszystko w ruch. To przez nią Lajos i Jokasta pozostawiają

swego nowonarodzonego synka w lesie na pożarcie zwierząt, to za jej przyczyną
młody Edyp opuszcza Korynt i kochających rodziców, a w końcu – dowiedziawszy się
o dopełnieniu słów wyroczni – wyłupuje sobie oczy, a Jokasta wiesza się na chuście.
Przepowiednia jest nieodwracalna, niezmienna, stała.

Samobójstwo i samookaleczenie – Edyp nie jest tragicznym romantycznym
kochankiem, wypijającym truciznę z powodu miłosnego zawodu. Nie jest także
zawiedzionym niespełnionymi ideałami społecznikiem, który rzuca się pod pociąg.
Jest tylko człowiekiem, który nieświadomie dopuścił się dwóch grzechów, a wyrzuty
sumienia doprowadziły go do wyłupienia sobie oczu. Podobny los spotkał Jokastę.
Dowiedziawszy się o dopełnieniu przepowiedni, mając świadomość, że dzieliła
małżeńskie łoże z rodzonym synem – wiesza się na chuście.

Władca – Od czasu, gdy rozwiązał zagadkę Sfinksa, nękającego Teby i ich
mieszkańców – Edyp jest królem tej krainy. Sprawuje władzę sprawiedliwie, kochając
i wykazując gotowość poświęcenia dla ojczyzny, o czym dowiadujemy się podczas
rozmowy bohatera z Kapłanem. Upewniał starca, że miłuje swą ojczyznę miłością
szczerą i bezinteresowną i nie spocznie, póki nie odnajdzie przyczyn klęsk,

nękających jego ziemię.

ANTYGONA

Motyw miłości

Miłość ukazaną w „Antygonie” można rozpatrywać dwojako: jako wszechpotężne
uczucie będące motorem działań bohaterów, ale jednocześnie prowadzące do ich
zguby. Zarówno Antygona, jak i Hajmon kochali tak silnie, że postanowili ponieść
ofiarę ze swojego życia. Hajmon nie wyobrażał sobie dalszego życia bez ukochanej i
tak jak ona popełnił samobójstwo. Antygona kierowała się sercem (miłością do
brata) i nie mogła postąpić wbrew temu, co czuła. Godziłoby to w jej system
wartości i przeczyło sumieniu.

Motyw samobójstwa

Kilka postaci dramatu decyduje się ponieść śmierć z własnej ręki. Ów desperacki akt
stanowi formę buntu wobec tego, co nieuniknione, sprzeczne z ich koncepcją życia.
Jest to ostateczna próba zachowania wolności i udowodnienia tezy, że człowiek
decyduje o swoim losie. Samobójstwo popełnia Antygona – wybiera je zamiast
długiej męczeńskiej śmierci, na którą skazał ją Kreon. Czyn Antygony powoduje
„lawinę” podobnych. Hajmon, nie mogąc znieść braku ukochanej, przebija się
mieczem, a następnie „żelazo w swej piersi” zatapia jego matka - Eurydyka, bo jej
ukochany syn i przyszła synowa nie żyją – jakaż więc pociecha dla opuszczonej przez
najbliższych matki?
Wybór samobójczej śmierci pogłębia rys psychologiczny bohaterów, obrazuje
tragizm ich sytuacji, straceńczą próbę zachowania duchowej autonomii.

Motyw cierpienia

W „Antygonie” cierpienie towarzyszy bohaterom od samego początku. Jego
przyczyną jest dwóch mężczyzn poległych w bratobójczej walce, ale w rozterki

duchowe najbardziej wprawia „uczestników” dramatu rozkaz wydany przez władcę.
Werdykt Kreona staje się przyczyną nieszczęścia całej rodziny królewskiej.
Samotna w działaniach i w bólu po stracie braci, z których jednemu odmówiono
pochówku jest tytułowa postać – Antygona. Siostra (Ismena) nie chce jej pomóc, bo
lęka się reakcji władcy, wobec czego dziewczyna musi indywidualnie przyjąć na
siebie wszystkie konsekwencje planowanego czynu. Gdy zostaje skazana na śmierć,
wznosi pełen żałości lament, który ukazuje jej cierpienie.

Motyw przeznaczenia

Człowiek ukazany w dziele Sofoklesa to jednostka tragiczna. Jego losem „sterują”
bogowie, a ich „plan” musi się wypełnić. Dowodzi tego wspomniany mit o
Labdakidach. Wyrocznia delficka orzeka o tym, co się wydarzy i Edyp, mimo że
próbuje uniknąć przeznaczenia, paradoksalnie je realizuje. Nad rodem królewskim
ciąży fatum. Podobnie jest w „Antygonie”. Wróżbita Tyrezjasz zna przyszłość, ale
pojawia się on dopiero na końcu dramatu, gdy wszystko jest już przesądzone.
Teoretycznie to człowiek podejmuje decyzje, dokonuje wyborów, ale gdy godzą i

przeczą one boskim planom, jednostka zostaje ukarana i „sprowadzona” na
właściwe tory przeznaczenia. To, co „zaplanowali” bogowie musi się wydarzyć. I w
owej niemożności działania, przeciwstawienia się losowi tkwi cały tragizm człowieka.

PRZEDWIOŚNIE

Rewolucja

Obraz rewolucji, jaki przekazuje czytelnikowi Stefan Żeromski, jest wstrząsający. Autor
umyślnie wyeksponował brutalność, chaos i niesprawiedliwość krwawego przewrotu,
aby zniechęcić do tej idei Polaków. Rewolucja w Baku przypomina istne
pandemonium lub apokalipsę. Zaczyna się od wieców i zgromadzeń. Z czasem tłum
zaczyna podpalać kukły przedstawiające znamienitych polityków. W końcu
dochodzi do publicznych egzekucji. Na ulicach Baku wybuchła regularna wojna
między komunistami, a klasą posiadającą. Specyfika panujących w mieście
antagonizmów na tle narodowościowym przyczynia się do jeszcze większej eskalacji
przemocy. Pokłosiem rewolucji był taki oto obraz: „Niewesoły widok przedstawiały
znane ulice. Bez żadnej przesady i bez przenośni mówiąc, krew płynęła nie rowami,
lecz lała się po powierzchniach jako rzeka wieloramienna. Ściekała do morza i

zafarbowała czyste fale. Trupy wyrżniętych Ormian wrzucano w morze, podwożąc je
na brzeg samochodami ciężarowymi i wozami”. Świadkami wszystkich tych
wydarzeń był młody Cezary Baryka. Początkowo był zafascynowany ideą rewolucji.
Doświadczenie nauczyło go, że należy szukać innej drogi do wprowadzenia
komunizmu.

Matka

Pani Jadwiga ponad wszystko kochała swojego syna, Cezarego, pomimo że młody
Baryka nie okazywał jej należytego szacunku i posłuszeństwa po wyjeździe ojca na
wojnę. Kobieta próbowała robić wszystko, by jej jedynemu dziecku niczego nie
zabrakło. Spełniała każdą jego zachciankę, nie dostając od niego w zamian nic.
Gdy skończyły się zapasy jedzenia w Baku, ryzykowała własnym życiem i wyjeżdżała
do pobliskich wsi, aby tam zdobyć ziarno na mąkę. Z zażenowaniem zorientował się,
że nie zauważał jej wysiłków, ani wielkiej rodzicielskiej miłości, która nią kierowała. Po
śmierci kobiety, Cezary często ją wspominał i tęsknił do niej.

Ojciec

Seweryn Baryka był szanowanym rosyjskim urzędnikiem polskiego pochodzenia.
Zapewnił Cezaremu najlepsze wykształcenie i wychowanie. Dbał o to, by jego
jedyny syn pamiętał, że jest Polakiem i w tym celu rozmawiał z nim w ojczystym
języku oraz pokazywał mu polskie książki. Jego wyjazd na wojnę spowodował, że
Cezary opuścił się w nauce i zachowaniu. Seweryn powrócił po blisko pięciu latach
nieobecności, gdy wszyscy myśleli, że nie żyje. Zjawił się w Baku jako odmieniony
człowiek. Chciał zabrać syna do wyzwolonej Polski. Schorowany w drodze do
Moskwy opowiedział Cezaremu opowieść o szklanych domach, aby zaszczepić w
ten sposób synowi patriotyzm i chęć pomocy przy odbudowie Polski. Podczas
ostatniego etapu podróży mężczyzna umiera, pozostawiając syna Cezarego
samego z ideą szklanych domów, która wkrótce zderzyła się z ponurą
rzeczywistością.

Miasto

Baku jest miastem, w którym rozgrywa się pierwsza część powieści. Tutaj dorasta
Cezary i tutaj także rozgrywają się dantejskie sceny krwawej rewolucji. Zanim doszło
do rewolty, miasto było oazą spokoju. W pamięci mieszkańców tliły się jeszcze
wydarzenia z 1905 roku, kiedy to Tatarzy dokonali rzezi na Ormianach, dlatego też
każdy konflikt był tłumiony w zarodku przez władzę. Jednak siły rewolucji nie udało
się zatrzymać. Do głosu doszły zadawnione konflikty etniczne i Baku zamieniło się w
arenę drastycznych zbrodni. Siły tureckie, sprzymierzające Tatarom, rozpoczęły
ostrzał armatni, co spowodowało, że miasto zaczęło przeistaczać się w ruinę. Jego
widok przedstawiał się następująco: „Ohydny wiatr Nord lecący z gór Kaukazu,
pociski armatnie bijące z południa, dym płonących źródeł naftowych, zaduch trupi
wszędzie, głód, pragnienie, wszy, brud i nędza legowiska, którym by niegdyś psa
podwórzowego nie poczęstował, nie były tak dokuczliwe, jak owa pustka
wewnętrzna i niemożność uczepienia się za cokolwiek”. To, co wydarzyło się w Baku
było wielką przestrogą przed rewolucją i ideą komunizmu.

Przemiana

Cezary jest bohaterem dynamicznym, a co za tym idzie zmienia się. Poznajemy go
jako posłusznego, dobrze ułożonego czternastolatka. Z biegiem czasu, gdy jego
ojciec wyjeżdża na wojnę, chłopak odczuwa swobodę i staje się ulicznym
rozrabiakom. Zadaje się z rówieśnikami, z którymi nie mógł do tej pory nawet
rozmawiać. Pociąga go życie chuligana. Duch rewolucji inspiruje go nawet do
pobicia dyrektora szkoły, który nakrył go na wagarowaniu. Po paru latach dostrzegł,
z jak wielkim trudem jego matka robi wszystko, by jemu niczego nie brakowało.
Zmienił wtedy swoje podejście do kobiety, którą wcześniej lekceważył i ignorował.
Stał się kochającym synem. Jego poglądy na rewolucję zmieniają się, gdy zapoznaje
się z jej skutkami, podczas pracy przy usuwaniu zwłok Ormian z ulic Baku. W skutek
historii o szklanych domach opowiedzianej przez ojca bohatera, w Cezarym rodzi się
duch patriotyzmu. Wcześniej uważał Polskę jedynie za mit, nieistniejącą krainę.
Wyobrażenie o dobrobycie i nowej cywilizacji starło się z brutalną rzeczywistością.
Jednak duch patriotyzmu nie zgasł całkowicie i Baryka wstąpił do polskiej armii i
walczył przeciwko bolszewikom, których do niedawna był gorliwym zwolennikiem. W

Nawłoci bohater staje się namiętnym kochankiem, kierującym się namiętnością, a
nie zdrowym rozsądkiem. Miłosne zaślepienie sprawia, że zapomina o swoich
dotychczasowych poglądach i przekonaniach, pławiąc się w dobrodziejstwach
życia w szlacheckim dworku. Z rzadka dostrzega, że bogactwo i dostatek
Wilosławskich płynie z nędzy okolicznych chłopów. Po zawodzie miłosnym wraca do
Warszawy i staje się aktywistą politycznym. Początkowo skłócony z komunistami,
dołącza ostatecznie do wielkiej manifestacji robotniczej.

Dworek i arkadia

Wzorowany na Soplicowie dworek w Nawłoci jest miejscem wręcz idyllicznym. Życie
toczy się tam wyłącznie wokół przyjemności. Czas Wielosławskim i ich gościom
upływa na wspaniałych posiłkach, wycieczkach po okolicy, bankietach, balach.
Wszystkie obowiązki spoczywają na parobkach, co powoduje, że szlachcie nie
muszą się niczym martwić i oddają się uciechom życia. Stary dworek jest otoczony
wielkim parkiem. Nieopodal znajduje się „Arianka”, czyli dom, w którym mieszkają
rządcy i goście. W drodze między tymi budynkami usytuowany jest cmentarzyk
rodziny Wielosławskich. Szlachcie są tak przejęci swoimi sprawami, że nie dostrzegają
nędzy parobków i komorników. Arkadię zaburza dopiero śmierć Karoliny.

Idealizm

Wizja szklanych domów, jaką Seweryn nakreślił przed Cezarym, miała być wielką
ideą, która natchnie go do wzięcia udziału w wielkim przedsięwzięciu, czyli

odbudowie polskiej państwowości. Kolejnym idealistą, którego bohater spotkał na
swojej drodze był Antoni Lulek. Zagorzały komunista nie miał żadnych krytycznych
uwag do wyznawanej przez siebie ideologii. Przez to postać ta jest niezwykle
niebezpieczna, ponieważ fanatyzm kieruje ją do odrzucenia wszystkiego, co wiąże
się z niepodległością Polski. Przeciwstawne poglądy do Lulka wyrażał Szymon
Gajowiec. Jego prorządowy program ewolucyjnych reform był wsparty wielką wiarą
w opaczność boską.

Zazdrość

Znane z wielu innych dzieł literackich uczucie, jak to zwykle bywa, popycha młodą
kobietę do zamordowania swojej konkurentki. Zazdrosna o względy Cezarego
Wanda ucieka się do ostateczności i postanawia otruć rywalkę. Tak narrator opisuje
uczucia, które odczuwała panna Okszyńska w chwili, gdy widziała tańczących
Barykę z panną Szarłatowiczówną: „Suche łkania rozdzierały jej młode serce. Wilcze
kły i tygrysie pazury zazdrości ćwiertowały jej upodobanie, wszechwładnie nad nią
panujące. Krzyk zamierał na jej wargach, ślepy płacz zatykał jej gardło”. Podobne
uczucie odczuwał sam Cezary wobec narzeczonego Laury, pana Barwickiego.

„Jędza zazdrości” pchnęła go do uderzenia ukochanej w twarz, gdy ta stanęła w
obronie jego konkurenta. To same uczucie nakazało mu odwrócić się odejść od
Laury podczas ich ostatniego spotkania w Warszawie.

Nieszczęśliwa miłość

Uczucie, jakie wybuchło między Laurą Kościeniecką, a głównym bohaterem od
początku było skazane na niepowodzenie. Pochodząca z wyżyn społecznych,
starsza o dwa lata od Cezarego kobieta, wydawała się tak mocno związana ze
swoim statusem, że za nic nie chciałaby go utracić. Pomimo tego, że zapewniała
Barykę o wielkiej miłości, nigdy nie rozważała zerwania zaręczyn z Barwickim.
Planowała, że romans z Cezarym będzie kontynuowała jako mężatka. Główny
bohater powieści nie mógł zgodzić się na takie traktowanie. Mimo wielkiego
wewnętrznego sprzeciwu, próbuje zapomnieć o pięknej kobiecie. Ponowny widok
Laury powoduje, że Cezary decyduje się na dołączenie do manifestacji komunistów
w umundurowaniu z czasów wojny polsko-bolszewickiej.

LUDZIE BEZDOMNI

Motyw niespełnionej miłości – początkowo miłość Joasi jest nieszczęśliwa, gdyż
Tomasz nie zwraca na nią uwagi. Gdy drogi bohaterów schodzą się, ich miłość jest
czysta i piękna, lecz na przeszkodzie stoją ideały Tomasza, których nie może
realizować, będąc jednocześnie w związku z Joanną. Oboje są społecznikami, on
jako lekarz pochodzący z biedoty czuje się zobowiązany wobec społeczeństwa,
chce poświęcić swoje szczęście dla wyższych celów: by leczyć tych, których nie stać
na leczenie. Ona jest nauczycielką, traktuje swoją pracę bardzo poważnie, również
chce pomagać biednym. Rozumie stanowisko Tomasza, nie usiłuje go zatrzymywać,
z godnością życzy mu szczęścia.

Motyw bezdomności – jest to motyw, który pojawia się w utworze na kilku
płaszczyznach, w znaczeniu dosłownym i przenośnym. Jedną z płaszczyzn jest
bezdomność polegająca na byciu niezrozumianym przez społeczeństwo
(osamotnienie w działaniu i nieudane próby znalezienia tzw. swojego miejsca w

świecie). Dotyczy ona najsilniej Tomasza, a także Korzeckiego. Inną płaszczyzną
bezdomności jest bezdomność uczuciowa – rozpaczliwe poszukiwanie miłości
(Joanna). Trzecim aspektem jest bezdomność materialna tych, którzy żyją w
skrajnych warunkach bytowych.

Motyw cierpienia przyjmuje w powieści kilka znaczeń: cierpienie z powodu
odrzuconej miłości (Joanna i Tomasz), z powodu konfliktu wewnętrznego głównego
bohatera, który musi dokonać wyboru między kobietą, którą kocha, a zasadami,
według których pragnie postępować (decyzja, którą ostatecznie podejmuje,
również skutkuje cierpieniem). Cierpienie dotyczy też Korzeckiego, który nie znajduje
sensu w swoim życiu. Doprowadza go to do śmierci samobójczej.

CHŁOPI

PRZEMIJANIA – przemijanie jest jednym z głównych tematów powieści Reymonta; na
przykładzie Macieja Boryny czy Agaty ukazana została nieuchronność przemijania.
W Lipcach jedni bohaterowie umierają (Maciej i Agata), by zrobić miejsce dla
innych (Mateusza czy Szymka) – taka jest kolej życia. Moim zdaniem pisarz chciał w
ten sposób podkreślić fakt ciągłości życia, z tą różnicą, że cechy zmarłych będą i tak
trwały w pamięci osób, które je znały, a dzieci zawsze będą w jakimś stopniu
odbiciem rodziców (Antek był podobny do Macieja).

MIŁOŚCI – w powieści mamy kilka par kochanków. Pierwszym przykładem będą
macocha i pasierb, czyli Jagna i Antek. Swym romansem złamali prawa
chrześcijańskie, społeczne i obyczajowe. Antek zdradził żonę Hankę, a Jagna
Macieja. Grzeszność tej pary potęguje fakt, że Jagna sypiała zarazem z ojcem i
synem, co temu drugiemu w zupełności nie przeszkadzało. Być może Reymont
chciał zwrócić w ten sposób uwagę na odwieczną obecność takich sytuacji w życiu
człowieka. Warto zwrócić uwagę, iż Borynowie nie byli jedynymi mężczyznami
uwiedzionymi przez córkę Dominikowej. W sercu Jagny ważne miejsce zajmował
jeszcze Mateusz (przed właściwa akcją), lubiła spędzać czas z wójtem, a obiektem
jej romantycznych myśli był syn organistów – Jasio. Kolejną powieściową parą
kochanków byli Tereska i wspomniany Mateusz, którzy zaczęli romans pod
nieobecność męża kobiety.

ZDRADY – motyw zdrady towarzyszy poprzedniemu motywowi (kochanków). W
Chłopach zdradzają Antek, Jagna, Tereska, poszukując zmysłowych uciech i
bliskości w ramionach kogoś innego niż prawowita druga połówka.

MIŁOSCI MAŁŻEŃSKIEJ – symbolem miłości małżeńskiej, wiernej i godnej największych
poświęceń i upokorzeń była Hanka – kobieta, która mimo ciągłych zdrad nadal
kochała Antka. Narażona na plotki, zajmowała pozycję głowy rodziny, martwiąc się
o jedzenie, opał, zdrowie dzieci i wiernie czekała na powrót męża spędzającego
upojne chwile w brogu z macochą. Choć jej miłość nie była przykładem tej z
romantycznych powieści czy brazylijskich telenowel (mąż wielokrotnie wytykał jej, że
była „dziadówką”, zapewniał, że jej nie kocha i żądał, by dała mu spokój), trwała
przy mężu bez względu na przeciwności losu.

RODZINY – rodzina jest w Chłopach jednym z najważniejszych tematów, to wokół niej
zbudowane są niemal wszystkie wątki. Poznajemy rodzinę Borynów (Maciej z żoną

Jagną, Antek z żoną Hanką, Józka), kowalów (zięć Macieja z jego córką – Magdą),
wójtów, Kozłów, Kłąbów, organistów czy Paczesiów (Dominikowa z Jagną, a później
dwoma synami – Szymkiem i Jędrzychem). Fundamentem każdej z tych rodzin jest
solidarność, gdy nadchodzą złe dni, i ogromna miłość, niewidoczna może w
codziennych chwilach, lecz ujawniająca się w kulminacyjnych momentach dzieła
(bitwa o las, głosowanie w sprawie budowy szkoły, wzajemna pomoc w polu pod
nieobecność lipeckich mężczyzn).

PIELGRZYMA – do pielgrzyma możemy porównać Rocha, wędrującego od wsi do wsi
i opowiadającego historie o Bogu, Jezusie i ich miłosierdziu. Choć Reymont nie
zdradził nam wielu szczegółów, możemy się domyślać, że był poszukiwany przez
carskie władze (zabór rosyjski), a na końcu powieści zmuszony do opuszczenia wsi,
ponieważ wypytuje o niego żandarmeria. Roch jest symbolem dydaktyka (uczył
wiejskie dzieci czytania i pisania), pielgrzyma (chodził na pielgrzymki, między innymi
do Częstochowy), mędrca, życzliwego doradcy i wiernego przyjaciela (pomógł
zorganizować wsparcie dla opuszczonych kobiet, gdy mężczyźnie z Lipiec byli w
areszcie).

CZASU - czas w Lipcach płynie niezależnie od świata zewnętrznego, ponieważ wieś
jest jak gdyby samoistnym tworem, odrębnym światem. Nie chodzą w niej zegary,

ludzie żyją w rytmie zmian przyrody, kierując się położeniem słońca na niebie.
Powtarzalność pór roku, obrzędów i świąt religijnych sprawia, że czas, stały i
nieuchronny, jest żywym elementem świata zewnętrznego.

PRZEMIANY – w powieści przemianie ulega najbardziej Hanka, która z kobiety
płaczliwej, słabej, podporządkowanej mężowi i pozbawionej swego zdania staje się
pod wpływem wydarzeń (wywołanych przez niewiernego męża) silną, pewną siebie,
zdecydowaną kobietą. Nie pozwala już się bić i zastraszać, potrafi się przeciwstawić,
odkrywa, iż sama może zadbać o los swój i swoich dzieci (cały czas kochając
Antka).

WESELE

Motyw ojczyzny

Wyspiański obala mit wspólnego zrywu narodowego. Niepodległość ojczyzny to dla
bohaterów dramatu wielkie niezrealizowane marzenie. Autor podkreśla niemoc
bohaterów. Narodową bolączką Polaków jest mrzonka o zrywie narodowym i
zupełna niemoc, gdy trzeba by wcielić plany w czyn. „Pieścimy się jeno snami” –
zauważa jeden z bohaterów, „Wolicie spać” – dodaje Stańczyk. Pragnienie wolności
to uczucie bolesne (bo niemożliwie do zrealizowania), dręczące dusze bohaterów
dramatu. Natychmiastową gotowość do walki deklarują chłopi, ale w finale
dramatu nawet oni ulegają czarowi pieśni chochoła. Słomiana kukła, chroniąca
krzak róży, jest symbolem ukrytego życia, nadziei, przeczekania i odrodzenia.
Jednocześnie chochoł dyryguje gośćmi, w kluczowym momencie odwraca ich
uwagę i wprowadza w hipnotyczny letarg. Bohaterowie przesypiają moment zrywu
narodowego. Wciąż pozostaje jednak nadzieja, symbolizowana przez złotą
podkowę schowaną w skrzyni Gospodyni.

Motyw powstania

Zryw narodowy to wspólne ukryte pragnienie wszystkich warstw społecznych –
inteligencji i chłopów. Gospodarz reaguje entuzjastycznie na wezwanie: „Od tej
pory/ żyć zaczniemy – coś wielkiego”. Niestety, żadna z tych grup, nie potrafi przejąć
inicjatywy. Chłopi podkreślają swoją gotowość do walki. Na hasło dane przez
Gospodarza Czepiec zbiera tłum uzbrojonych mężczyzn. Kwestia dowództwa (i
organizacji) powstania powinna wyjść od inteligencji, ale panowie wolą pogrążyć się
w melancholii lub zabawie. Nie potrafią udźwignąć odpowiedzialności. Dramat
kończy się hipnotycznym, sennym tańcem gości symbolizującym niemoc narodu.

Motyw wsi

Akcja dramatu przypada na szczyt tzw. „chłopomanii”, czyli młodopolskiej
fascynacji wsią, a także kulturą i życiem chłopów. Wyspiański obnaża prawdę o
ludomanii – inteligencja wyłącznie „zabawia się” nią. Zachwyca ją prostota, sielskość
wiejskiego życia. Panowie nie mają pojęcia o realiach panujących na wsi, nie znają
wiejskich obyczajów, traktując prowincję jak fantastyczną, baśniową stoję prostych
wartości. „(…) Niech na całym świecie wojna,/ byle polska wieś zaciszna,/ byle
polska wieś spokojna” – wyznaje Dziennikarz Czepcowi. Chłopi nie maja złudzeń, nie
wierzą w autentyczne zainteresowanie swoim losem ze strony panów (Czepiec: „Pon

nos obśmiwajom w duchu” ). Pomimo wspólnej zabawy, pomiędzy tymi dwoma
grupami społecznymi istnieje ogromny rozdźwięk kulturowy i historyczny –
uświadamia to Dziadowi widmo Jakuba Szeli.

Kamizelka

Miłość

Motyw miłości ukazany w noweli Kamizelka jest jednym z piękniejszych w polskiej
literaturze. Owo uczucie jest tu przedstawione jako coś niezwykłego, ponieważ w
imię tego uczucia małżonkowie posunęli się do kłamstwa i oszustwa, aby przynieść
ulgę i spokój ukochanej osobie. Z racji tego, że kierowali się szczytną intencją, nie
można nazwać ich czynu inaczej niż dowodem bezwarunkowej miłości.

Bieda

Bohaterowie noweli żyli w trudnych warunkach materialnych, dzięki czemu Prus
zwrócił uwagę czytelnika na niski poziom życia polskiej mieszczańskiej rodziny w
drugiej połowie XIX wieku. Małżeństwo urzędnika najemnego i nauczycielki radziło
sobie dobrze do momentu, gdy stan zdrowia mężczyzny nie pogorszył się na tyle, iż
uniemożliwił mu wykonywanie zawodu. Wtedy też musieli zrezygnować z usług służki,
a aby opłacić lekarza kobieta musiała nie tylko wziąć na siebie dodatkowe
obowiązki w udzielaniu lekcji, ale podjąć również pracę krawcowej. Bohaterka
pracowała niemal bez przerwy, by zarobić na opiekę medyczną dla nieuleczalnie
chorego ukochanego.

Żyd

Narrator kupił kamizelkę od starego Żyda „za cenę znakomicie wyższą od wartości, a
dałbym nawet i drożej, gdyby umiano się targować”. Żyd był handlarzem starzyzny,
który chodził po podwórzach warszawskich kamienic i sprzedawał swe towary,
zachwalając je nad wyrost. W noweli został ukazany jako człowiek chciwy, chytry i
sprytny.

NAD NIEMNEM

Motyw miłości

Wyobrażony poprzez związek Justyny i Jana jest osnową utworu. Wokół niego
koncentrują się inne wątki. Justyna i Jan wyobrażają miłość idealną, zdolną pokonać
wszelkie przeszkody. Podobną wymowę ma przytoczona w powieści legenda o
Janie i Cecylii – protoplastach i założycielach rodu Bohatyrowiczów. Wzorzec miłości
idealnej sugeruje nadrzędność tego uczucia wobec innych, autorka wyznacza mu
tak istotną rolę, ponieważ wszelkie działania człowieka pozbawione emocjonalnego
fundamentu wydają się trudne do realizacji, czasem nawet bezwartościowe (np.

Różyc).

Motyw małżeństwa

Pojawia się w dziele Orzeszkowej jako kwintesencja niespełnienia, zwłaszcza
niespełnionej miłości. Pary małżeńskie funkcjonują na zasadzie wzajemnego
przebywania „obok siebie”. Uczucia małżonków uczucia dawno wygasły.
Nieszczęśliwi są Benedykt i Emilia, Zygmunt i Klotylda. „Kompromisowy” jest związek
Bolesława i Marii Kirłów (pani Kirłowa toleruje zachowanie męża). Warto zauważyć,
że nieszczęśliwe małżeństwa znajdują się zwłaszcza wśród szlachty i arystokracji. W
zaścianku problem nieudanych związków nie istnieje. Tu „budulcem” miłości jest
wzajemne wsparcie, wspólna praca i wychowywanie dzieci.

Motyw samotności

Uczucie samotności dotyka wielu bohaterów. Jest ono najczęściej następstwem
nieszczęśliwej miłości. Justyna po zakończeniu znajomości z kuzynem Korczyńskim

czuje się opuszczona i zagubiona. Marta odrzuciwszy Anzelma, cierpi w ukryciu,
podobnie Anzelm – stopniowo popada w apatię, a symbolem jego samotności jest
„duszna choroba”, która izoluje go od świata. Wyalienowani są też pani Emilia
Korczyńska i jej mąż Benedykt – ci wzajemnie nie spełniają swoich oczekiwań, każde
z nich oddzielnie brnie przez życie. Samotna jest także Teresa, która stale marzy o
miłości.

Motyw marzycielstwa

Zwykle związany jest z Justyną. Gdy bohaterka przeżywa, bądź przeżyła coś
niezwykłego, towarzyszą jej marzenia senne. Dzieje się tak np. w momencie, kiedy
Justyna poznaje legendę o Janie i Cecylii oraz historię Mogiły. Nie bez znaczenia jest
tu postać Jana – w marzeniach panna Orzelska widzi siebie jako jego żonę. We śnie
czuje pocałunki ukochanego. O wielkiej, romantycznej miłości marzy pani Emilia oraz
Teresa. Swoje wizje czerpią z lektury romansów.

Motyw powstania styczniowego

Jest bardzo charakterystyczny dla całokształtu dzieła. Autorka, powracając do tego
historycznego wydarzenia, przypomina o tożsamości narodowej i wspólnocie
społecznej. Mit powstania styczniowego tkwi w świadomości bohaterów, pamięta o
nim starsze pokolenie – to, które brało udział w walkach (Anzelm) oraz kolejne -
pielęgnujące wspomnienia o powstańcach (Jan, a później także Justyna).
Wspomniany wątek ma nawiązywać do tradycji, krzewić wartości patriotyczne,
wskrzeszać nadzieje na odzyskanie niepodległości.

Motyw patriotyzmu

Unaocznia się nie tylko we wspomnieniach dotyczących powstania styczniowego,
choć te są znamienne, bo uosabiają istotne wartości społeczno – narodowe.
Patriotyzm zauważalny jest w postawach bohaterów, zwłaszcza Benedykta
Korczyńskiego, który w czasie popowstaniowych represji walczy o utrzymanie
majątku. Benedykt osobiście nie bierze udziału w walkach niepodległościowych, ale,
jako jedyny z braci, pragnie zachować ojcowiznę. Staje się w ten sposób nie tylko
spadkobiercą ziemi, ale i dziedzicem tradycji stanowiącej o wartości narodu.

Pokoleniowy spór obejmuje głównie seniora i juniora rodu Korczyńskich. Spór
Benedykt – Witold dotyczy różnic światopoglądowych oraz kwestii wychowawczych.
Senior Korczyński, pozbawiony złudzeń i nadziei, opowiada się za tradycyjną formą
zarządzania majątkiem, nie widzi konieczności „unowocześniania” gospodarki,
pozostaje „konserwatystą” również w kwestii relacji z zaściankiem. Przeciwną wizję
reprezentuje jego syn. Ten optuje zwłaszcza za „naprawą” stosunków sąsiedzkich, co
mogłoby polepszyć położenie zarówno dworu, jak i zaścianka. W istocie każdy z nich
pragnie tego samego – „rekonstrukcji” korczyńskich dóbr, ale obydwaj reprezentują
inne strategie realizacji celu.

Motyw szlacheckiego dworku

Akcja powieści rozgrywa się często w siedzibach szlachty: w Korczynie, w Olszynce,
czy w Osowcach. Narratorka przybliża każde z tych miejsc, wskazując na ich
szczególne cechy. Opisuje położenie siedzib, komnaty, salony itp. Szlacheckie dwory

z „Nad Niemnem” nie są pełne przepychu, widać w nich skromność, prostotę, nawet
zubożenie. Są to miejsca raczej smutne, w których cierpią samotni bohaterowie, tylko
niewielki dworek w Olszynce dzięki „zabieganej” pani Kirłowej tętni życiem. Opozycją
„pochmurnych” dworów jest słoneczny bohatyrowicki zaścianek, w którym toczy się
pracowity kołowrót życia.

Motyw arkadii

Wyobrażony został dzięki opisom przyrody. W zasadzie tylko przyroda tworzy idealny,
spójny obraz. Jej piękno otacza wszystko wokół: dworki szlacheckie i bohatyrowicki
zaścianek, problemy powieściowych postaci, ich życie i obowiązki. Natura współgra
z nastrojami bohaterów, wyznacza rytm egzystencji. Człowiek wpisany w jej cykl
może czuć się szczęśliwy, ale pod warunkiem, że on również rozumie „nastroje”
przyrody, akceptuje je i godzi się na współzależność.

LALKA

Motyw arkadii

Bolesław Prus opisuje majątek szlachecki prezesowej Zasławskiej jako miejsce piękne,
otoczone lasami, nieskażone cywilizacją, a stworzone ręką wcielającej w życie
postulaty pozytywistów kobiety. Wokulski doskonale się tu czuje. Jest zauroczony
miejscem i odradza prezesowej budowę cukrowni, mogącą mieć na nie negatywny
wpływ. W Zasławku działa przedszkole dla dzieci chłopskich, są mieszkania i
jedzenie. Ludzi starych i niedołężnych prezesowa otacza opieką, zapewniając im
lekką pracę - wyplatanie koszy. Zasławska umiejętnie wciela w życie postulaty pracy
u podstaw, dzięki czemu o jej majątku można mówić jak o arkadii, miejscu pięknym i
spokojnym, gdzie można doskonale wypocząć i zregenerować siły.


Motyw kobiety

Szczególną uwagę poświęca Bolesław Prus Izabeli Łęckiej. Autor stworzył postać
posągowo piękną. Dwudziestopięcioletnia Izabela wychowała się w zbytku i
luksusach. Jest wyrachowaną egoistką, wyobraża sobie, że tylko jej należą się hołdy
ze strony licznych wielbicieli. Cechują ją przesądy klasowe. Ludzie istnieją dla niej, by
jej służyć; nie umiałaby poświęcić się dla innych, nie potrafi właściwie zająć się
chorym ojcem. Można odnieść wrażenie, że jest kobietą pustą i głupią.
Praca to dla Izabeli kara za grzechy, a ludzie ją wykonujący to swego rodzaju
pokutnicy, należący do niższego gatunku niż ona sama. Łęcka nie rozumie
zasadności zarabiania pieniędzy, nie wie, skąd bierze je ojciec, nie ma pojęcia, co to
są procenty. Izabela troszczy się tylko o swoje przyjemności: musi posiadać powóz,
konie, piękne suknie, chce bywać na salonach. Nie umie kochać, doskonale
natomiast flirtuje. Prus stworzył kobietę piękną i próżną, spóźnioną ze swymi
wymaganiami w stosunku do epoki, w której przyszło jej żyć - kobietę, która mogła
być obiektem szalonej miłości, być może samobójstwa, tracącą natomiast niestety
przy bliższym poznaniu.

Motyw miłości

"Lalka" to powieść o miłości. Osią konstrukcyjną utworu, niezbędną do zobrazowania
dwóch różnych środowisk, z których wywodzą się główni bohaterowie powieści, jest
romantyczna, nieszczęśliwa miłość kupca Stanisława Wokulskiego do arystokratki,
Izabeli Łęckiej.

Wokulski za wszelką cenę chce należeć do świata Izabeli i podejmuje w tym celu
różnorodne działania: nawiązuje kontakty w Resursie Kupieckiej, uczestniczy w
kweście wielkanocnej i w święconem u hrabiny, zaproszony zostaje na sesję u księcia
i obiad do Łęckiego. Przejmuje też upodobania i zwyczaje arystokratyczne: kupno
powozu, nauka angielskiego, udział w wyścigach, pojedynek. Wszystko to czyni nie
dla zaspokojenia swych ambicji, a po to, by zdobyć Izabelę. Jednocześnie ma
wyrzuty sumienia z powodu zdrady młodzieńczych ideałów, odczuwa wobec siebie
niechęć i pogardę. Dostrzega różnice między swoim światem a światem Izabeli.
Wokulski idealizuje swą wybrankę. Łudzi się, że odwzajemni ona jego uczucia i oboje
połączeni zostaną związkiem małżeńskim. To dla Izabeli Stanisław kupuje kamienicę
Łęckiego, dla niej jedzie do Bułgarii, by dorobić się majątku, dla niej wraca z Paryża

od profesora Geista. Wszystko na nic, Izabela nie docenia i nie rozumie Wokulskiego.
Widzi w nim pokornego sługę, który musi nadskakiwać księżniczce. Łęcka okazuje się
wyrachowaną, zubożałą panną, która z konieczności ma wyjść za niekochanego
człowieka, nie chce jednak zrezygnować z salonowego kokietowania i flirtów ze
Starskim. Jest zadufana w sobie. Małżeństwo z Wokulskim - człowiekiem należącym w
mniemaniu Izabeli do niższej klasy społecznej - byłoby zbyt wielkim poświęceniem.
Dwulicowa arystokratka być może nawet doprowadza do samobójstwa Stanisława.
To miłość staje się przyczyną klęski głównego bohatera " Lalki".

Motyw przyjaźni

Ignacy Rzecki darzy Stacha prawdziwie serdeczną i szczerą przyjaźnią. Żywo
interesują go wszystkie poczynania Wokulskiego, jego sukcesy finansowe i społeczne.
Przestrzega go też przed porażkami. Jest oddany i bezinteresowny. Rzecki martwi się
problemami Stanisława, zwłaszcza że ich nie rozumie. Szczególnie niepokoi go
uczucie Stanisława do Izabeli Łęckiej. Ignacy chciałby, by Wokulski ożenił się z panią
Stawską.

NIE BOSKA KOMEDIA

Motyw miłości i rodzinnego szczęścia

Początkowo Pan młody jest zakochany w swojej małżonce. Uwielbia ją, wydaje mu
się ona najpiękniejsza, ale gdy pojawia się Dziewica nie potrafi oprzeć się jej
urokowi.Tym wyznaniem sprawia Marii ból, przyprawia ją o rozpacz. Porzuca
małżonkę i podąża za kochanką. Harmonia rodzinnego szczęścia zostaje zachwiana.
Henryk przyczynia się do cierpień najbliższych. Wie, że nie sprawdza się także w roli
ojca, jest pośrednią przyczyną śmierci członów swojej rodziny.

Motyw rewolucji

Ukazana jest jako bunt warstw najniższych przeciwko warstwom uprzywilejowanym.
Biorą w nim udział także niektórzy reprezentanci możnowładztwa, myśliciele, artyści,
czyli ci, którzy zachłysnęli się ideologią wolności. Lud składający się z rzeźników, lokai,
chłopów, rzemieślników zwraca się przeciwko arystokracji i szlachcie. Rewolucjoniści,
na czele których stoi Pankracy, żądają prawa do wolności i godnego traktowania.
Sami jednak opierają swoje działania na zbrodni i nikczemności. Poniżają jeńców –
panów i skazują ich na śmierć, zwykle sami wykonują wyroki. Niszczą tradycję i

obyczaje, depczą wiarę w Boga, nie szanują i nie uwzględniają żadnych praw. Jest
to obraz krwawej rewolty mającej na celu obalić archaiczny ład społeczny. Ów bunt
neguje hierarchię wartości, przez co wypacza sens przedsięwzięcia zmierzającego ku
budowie lepszego świata wspartego na idei demokracji. Rewolucyjne walki toczą się
w Okopach Świętej Trójcy – warowni symbolizującej obronę chrześcijaństwa.

Motyw dziecka

Jerzy Stanisław czyli Orcio przychodzi na świat, gdy jego ojciec zaczyna odczuwać,
że jego życie stało się monotonne, że zapomniał o młodzieńczych ideałach. Henryk
„znika” z domu tuż przed chrzcinami niemowlęcia. Matka pragnie, by jej syn był
poetą, potem Maria umiera i dzieckiem opiekuje się ojciec, który zdążył już
rozpoznać fałszywy urok kochanki. Orcio nie jest typowym chłopcem, bywa
zamyślony, nie bawi się z rówieśnikami, czasem choruje. Jako dziesięciolatek recytuje
poezję, która „zalega” w jego głowie i musi zostać wypowiedziana. Ma kłopoty ze
wzrokiem, a niebawem przestaje widzieć. Pozostaje mu życie w sferze wyobrażeń, co
z czasem prowadzi go do obłędu. Lekarze nie znajdują antidotum na jego
„poetyckie dolegliwości”. Szkic Orcia to portret Krasińskiego z lat młodzieńczych –

zdolnego dziecka o skłonnościach poetyckich, niezwykle wrażliwego, cierpliwego,
kochającego i naznaczonego cierpieniem. Orcio kojarzy się z niewinnym aniołem. Z
jego postacią kontrastują dzieci z obozu rewolucjonistów, które zostały
„napiętnowane” ideą rewolucji. Ich „zabawkami” są szydło lub głowa arystokraty –
to obraz przyszłego bestialskiego pokolenia.

Motyw szaleństwa

Napiętnowani szaleństwem w dramacie Krasińskiego są żona Hrabiego Henryka i ich
syn Orcio. Obydwoje cierpią przez dar poezji, który jawi się jako opętanie. W szpitalu
dla obłąkanych słychać głosy wariatów, którzy na swój sposób interpretują
rzeczywistość i cierpią na manię wielkości. Każdemu z nich wydaje się, że wypełnia

określone posłannictwo: jeden podaje się za nowe wcielenie Mesjasza, drugi za
wodza rewolucji, inny za króla. W głosach obłąkanych brzmią mroczne
przepowiednie, a postaci chorych przypominają o kalectwie – niedoskonałości
świata i urojonych ambicjach człowieka.

Motyw śmierci i samobójstwa

Na początku umiera Maria, jakiś czas później ginie od kuli Orcio. Rewolucja sieje
spustoszenie i śmierć. Katem jest człowiek, ofiarą inny człowiek, a instrumentami
zabijania dawne narzędzia pracy (noże, siekiery, kosy). Społeczność jest podzielona i
ci, którzy niegdyś byli pokrzywdzeni, sami sprawiają ból i wykonują wyroki. Śmierć
wiąże się z krwawą zemstą. Każda zbrodnia zyskuje miano wielkiego czynu i nobilituje
zabójcę. Mnóstwo śmierci widać w Okopach Świętej Trójcy, gdzie walają się trupy
zabitych chrześcijan. Śmierć w „Nie – Boskiej komedii” kojarzona jest z ciemną
otchłanią. W taką otchłań skacze ostatni z arystokratycznego rodu – Hrabia Henryk.
Desperacki akt samozagłady pieczętuje jego honorową walkę. Ku zagładzie i śmierci

zdąża świat i ludzkość, o czym można wnioskować, interpretując ostatnią scenę
dramatu – apokaliptyczną wizję zwiastującą powtórne przyjście Chrystusa.

Motyw Boga

Rewolucjoniści szargają wizerunek Boga i kpią ze wszystkich zasad. Niszczą świątynie i
oddają się lubieżnym rytuałom, które odprawia kapłan nowej wiary – Leonard. Wódz
buntowników to ateista. Jedynie Henryk i garstka arystokratów bronią kultury
chrześcijańskiej. Bóg w wyobrażeniach Hrabiego jest wielkim świetlistym punktem
pośród ciemności, promienieje, lecz nic nie oświeca. W końcowej scenie dramatu
obraz Opatrzności jest całkowicie odmienny – Boża moc wręcz oślepia i niszczy. Żona
Henryka prosi Boga o dar poezji. Niejednokrotnie o natchnienie błaga Stwórcę
Henryk, lecz Bóg inaczej odpowiada na modlitwy – ironicznie, jakby karząc
człowieka za próby dorównania Mu potęgą. Jego oblicze w scenie ostatniej jawi się
jako srogie, ze złowieszczym, porażającym spojrzeniem, którego nie da się znieść.
Bóg karze wówczas za grzechy, przypomina o swojej władzy nad światem.

Motyw wolności

Rzecznikiem idei wolności jest Pankracy. Marzy mu się kraj, w którym wszyscy ludzie
będą braćmi, ich prawa zostaną zrównane, a hierarchia społeczna zniesiona.
Utopijna to wizja demokracji, zresztą bardzo nieetycznej, bo korzeniami tkwiącej w
cierpieniu i zbrodni. Wolność obywatelska okazuje się ułudą, bowiem realia życia
społecznego narzucają pewne ograniczenia, a podziały między ludźmi zawsze się
ujawniają. Sukcesywnie dokonuje się podział na klasy społeczne, a wolność bywa
zagrożona. Całkowita niezależność nigdy nie jest możliwa, ale zawsze pozostaje
pragnieniem i rozpaczliwym krzykiem uciskanych.

Motyw apokalipsy

Pośród wielu interpretacji pojawia się i taka, że „Nie – Boska komedia” jest wizją
apokalipsy, a przecież o takiej mówią obecni w dramacie szaleńcy, zatem mamy tu
do czynienia z katastroficzną utopią, kasandrycznym (pesymistycznym)
wyobrażeniem autora.

KORDIAN

Motyw samotności

Kordian już jako chłopiec czuje się samotny, niezrozumiany przez otoczenie.
Miłość nie spełnia jego oczekiwań. Dla Laury jest tylko niedojrzałym
chłopcem, Wioletta widzi w nim atrakcyjnego mężczyznę do momentu, gdy

wyznaje, że stracił majątek. Porzuca mrzonki o miłości na rzecz poświęcenia
ojczyźnie. Jako żołnierz wybiera drogę samotnej walki. Decyduje się złożyć
ofiarę ze swojego życia na ołtarzu wolności. Nie krępują go żadne więzy
rodzinne. Słowacki na przykładzie tego bohatera kwestionuje samotność
bojową oraz ideę posłannictwa (mesjanizm). Do walki o niepodległość (tak,
jak i do innych istotnych działań mających sprzyjać przemianom) potrzeba
zaangażowania społecznego. To musi być świadome i zbiorowe działanie.

Jednostkowe ofiary niewiele zmieniają. Ponadto samotność nigdy nie wiąże
się ze szczęściem – w żadnej sferze życia. Uświadamia to krótka biografia
wyizolowanego Kordiana.

Motyw buntu i samobójstwa

W biografiach bohaterów romantycznych zazwyczaj pojawia się bunt i
samobójstwo. Kordian nie jest tu wyjątkiem. To przykład bohatera
rozczarowanego światem, zawiedzionego z powodu miłości. Zakochany w
Laurze zostaje przez nią odrzucony. Dziewczyna nie uznaje jego uczuć.
Młodzieniec ma trudności w odnalezieniu sensu życia i indywidualnej życiowej
ścieżki. Formą oporu wobec niemocy i bezsensu życia okazuje się dla
Kordiana samobójcza śmierć. Jest to jego prywatny bunt wobec życia -

zanegowanie samej wartości życia. Gdy ów bunt okazuje się nieskuteczny
(bo samobójcza śmierć nie powiodła się), Kordian wybiera inną jego formę –
ma zamiar walczyć w obronie wolności (plan zabicia cara). Lecz na tym polu
również nie odnosi sukcesu. Tym razem buntuje się jego sumienie, które nie jest
w stanie zaakceptować łamania wewnętrznego kodeksu wartości. Kordian
jako jednostka zbuntowana, skazany jest na przegraną.

Motyw zbrodni

Zbrodnią miało być zabójstwo cara – Mikołaja I. Słowacki szkicuje tło
zamachu, akcentując jego moralny aspekt. Miała to być zbrodnia
popełniona w imię wyższych racji (w obronie wolności), a więc niemal
usprawiedliwiona. Zabójstwo nie zostaje dokonane, a z moralnego punktu

widzenia wręcz potępione – zamachowiec mdleje u progu sypialni cara
porażony majakami wyobraźni i lękiem. Obezwładnia go strach o
konsekwencje wynikające z planowanego czynu oraz moralna niemoc.
Zbrodnię dokonaną na pewnej młodej Angielce wypomina podczas kłótni
Księciu Konstantemu jego brat – car Mikołaj I

Motyw śmierci

Po nieudanym zamachu Kordian zostaje skazany na śmierć przez rozstrzelanie.
W Akcie III (scena ósma) widać jego rozpacz, gdy przychodzi mu rozstać się z
życiem. Śmierć, mimo pozorów wyzwolenia od ziemskich cierpień, jawi się
jako dramatyczne przejście do innego, niewiadomego świata. Następnie

godzi się z losem, odczytując wyrok jako konieczność, poświęcenie dla idei.
Śmierć ma być kolejnym wpisem do rejestru wielkich Polaków – patriotów
poległych w obronie kraju.

Motyw miłości

Miłość ukazana w dziele Słowackiego to uczucie niespełnione, nierealne,

„podszyte” naiwnością i kłamstwem. Laura postrzega zakochanego w niej
Kordiana jako naiwnego młodzieńca. Lekceważy jego uczucia. Chłopak z
tendencją do marzycielstwa i zamiłowaniem do poezji, wydaje jej się nieco
obłąkany. Wioletta, podobnie jak Laura, nie docenia uczuć Kordiana. Jest
dla niej atrakcyjny do momentu, gdy informuje ją o stracie dóbr i możliwym
ubóstwie. Okazuje się, że Wioletta nade wszystko ceni rzeczy materialne i
wygodne życie. Jej uczucia można kupić. Za pieniądze potrafi wyznać i

okazać miłość. Nie umie kochać prawdziwie. Widząc papierowość
(powierzchowność) miłości oraz postrzegając ją jako źródło wewnętrznych
cierpień, Kordian przestaje w nią wierzyć.

Motyw wędrówki (podróży romantycznej) po Europie

Niedoszły samobójca – Kordian udaje się w poszukiwanie sensu życia. Pragnie
wzbogacić swój bagaż doświadczeń, nauczyć się czegoś o świecie i o sobie.
W tym celu udaje się na wyprawę po różnych miejscach Europy. W Londynie,
podczas rozmowy z Dozorcą w James Parku, dowiaduje się o dominacji
pieniądza. Tę regułę potwierdza jego wizyta u pięknej Włoszki Wioletty.
Uczucia dziewczyny można kupić: „Gorzkie pocałowania kobiety - kupiłem” –
powie Kordian na szczycie Mont – Blanc. W Dover na kredowej skale

młodzieniec kontempluje poezję Szekspira. Wierzy w magię poezji.

W Watykanie pozbywa się złudzeń co do zainteresowania Stolicy Apostolskiej
sprawami Polaków. Ubolewa nad ignorancją, obojętnością Kościoła na
cierpienia innych narodów: „Niech się Polaki modlą, czczą cara i wierzą...” –
mówi papież i zajmuje się papużką. Na ośnieżonym alpejskim szczycie Mont –

Blanc Kordian wygłasza poetycki monolog, manifest życia. Czuje się
rozgoryczony. Świat wydaje się mu bezwartościowy. Nic nie ma większego
znaczenia. Wszystko można kupić i wszędzie trzeba grać rolę kupca, nawet w
miłości. By zaprzeczyć tym regułom i okazać bezinteresowność, Kordian chce
poświęcić się ojczyźnie i jej ofiarować życie. Autorytetem staje się dla niego
szwajcarski rycerz Winkelried.

DZIADY

Motyw śmierci

Dla Upiora z wiersza Upiór i Gustawa z IV części Dziadów śmierć jest sposobem na
zakończenie udręki życia bez ukochanej. Niestety ich tragiczny los nie zmienia się
nawet po samobójstwie. Obaj zjawiają się wśród żywych, aby rozpamiętywać swoje
uczucia i cierpieć, ponieważ ich miłość jest wieczna i przekracza nawet granice
wyznaczone życiem ludzkim. Śmierć w Dziadach cz. II przenosi dusze zmarłych w
świat metafizyczny, gdzie muszą odpokutować swoje winy i zrozumieć błędy, jakie

popełnili za życia. Śmierć nie wyklucza ich również z życia mieszkańców wioski – co
roku zjawiają się na obrzędzie Dziadów, aby uzyskać pomoc od żywych i zostawić im
naukę na przyszłość. W Dziadach cz. III śmierć jest karą za grzechy – dosięga
Doktora, człowieka okrutnego i bezwzględnego, zdrajcę ojczyzny, w najmniej
oczekiwanym momencie – mężczyzna ginie rażony piorunem.

Motyw miłości romantycznej

Wielka miłość romantyczna jest tematem Dziadów cz. II. Gustaw – nieszczęśliwy
kochanek w trzech godzinach, określanych jako godziny: miłości, rozpaczy i
przestrogi, opowiedział historię swojej miłości do Maryli. To opowieść o sile uczucia,
które było tak intensywne, że przyczyniło się do obłędu, a później do samobójczej
śmierci młodzieńca. Dla Gustawa była to miłość wyjątkowa – taka, która łączy na
zawsze dwie bliźniacze dusze, która przetrwa wszystko. Niestety, ukochana kobieta
poślubiła innego, a porzucony bohater pogrążył się w rozpaczy i cierpieniu. Bohater
wiersza Upiór, to ofiara miłości. Młody mężczyzna, odrzucony przez ukochaną,
popełnia samobójstwo, lecz nawet po śmierci nie zaznaje spokoju. Każdego roku
wstaje z mogiły i na nowo przeżywa swoją tragedię.

Motyw bohatera romantycznego

Gustaw z II części Dziadów oraz Konrad z III części Dziadów to typowi bohaterowie
romantyczni. Obaj są jednostkami wybitnymi, o silnej osobowości i indywidualizmie.
Gustaw to romantyczny kochanek, żyjący miłością i wybierający samobójstwo, po
utracie ukochanej. Konrad cierpi, widząc męki swojego narodu, utożsamia się z nim i
buntuje się przeciwko Bogu.

Motyw Boga

Bóg w Dziadach cz. III ma dwa oblicza. Dla Konrada jest on rozumem świata, z
którym bohater prowadzi walkę o władzę nad duszami ludzkimi. Ostatecznie Konrad
przegrywa walkę z Bogiem, przeciwko któremu się zbuntował. Dla Księdza Piotra Bóg
jest miłością świata, od którego dzięki pokorze, uzyskuje łaskę ujrzenia przyszłych
zdarzeń. Natomiast Bóg z II części Dziadów jest sprawiedliwością – łaskę zbawienia
otrzymują ci, którzy idąc przez życie wypełniali boskie prawa.

Motyw buntu

Konrad, wygłaszając Wielką Improwizację, buntuje się przeciwko
niesprawiedliwościom i cierpieniu ojczyzny. Uważa, że gdyby miał władzę nad
ludźmi, potrafiłby stworzyć szczęśliwy naród. Jego wystąpienie przeradza się w bunt
przeciwko Bogu. Bohater obwinia Stwórcę, że, rządząc światem, kieruje się rozumem,
a nie uczuciem. Bunt Konrada kończy się jego klęską. Zostaje on opętany przez złego
ducha i zepchnięty do otchłani. Gustaw z Dziadów cz. IV buntuje się przeciwko
prawom rządzącym światem, które odebrały mu ukochaną, ponieważ nie był
bogaty.

Motyw cierpienia

W Dziadach cz. III przedstawione zostało cierpienie narodu polskiego po rozbiorach.
Prześladowani młodzi ludzie są torturowani podczas przesłuchań. Cierpienie
patriotów wynika z tego, że nie mają oni swojej ojczyzny, a zaborca pragnie

wyniszczyć ich polskość. Cierpi również główny bohater dzieła – Konrad,
utożsamiający się ze swoim narodem i współodczuwający udrękę milionów
rodaków. Cierpienie towarzyszy również Gustawowi z II części Dziadów. Po stracie
ukochanej pogrąża się w rozpaczy i popełnia samobójstwo. Upiór, powstający z
grobu, każdego roku na nowo przeżywa cierpienie, związane z utratą kochanki.
Cierpią również dusze zmarłych, zjawiające się na obrzędzie Dziadów, ponieważ
popełnione za życia grzechy uniemożliwiają im zbawienie.

Motyw dziecka

Dusze dzieci pojawiają się w II części Dziadów. W niebie nie mogą zaznać szczęścia,
ponieważ za życia nie zaznały goryczy. Swoiste udziecinnienie więźniów pokazane
jest w Dziadach cz. III. Są to uczniowie ze Żmudzi, którzy w wyniku prześladowań
zostają zesłani na Sybir. Jedno dziecko, dziesięcioletni chłopiec, nie jest w stanie
dźwigać łańcuchów, które są dla niego za ciężkie. Dzieckiem jest również Jan
Rollison, uczeń gimnazjum, który bity, załamuje się podczas przesłuchań i chce
popełnić samobójstwo.

Motyw emigranta/pielgrzyma

Pielgrzym jest bohaterem i jednocześnie narratorem Ustępu Dziadów cz. III. Jego
oczami czytelnik obserwuje krajobraz Rosji i życie w Petersburgu.

Motyw kata

Pojawia się w III części Dziadów. Katem dla ofiar prześladowań jest Senator, który
nagina reguły śledztwa do własnych interesów. Katem dla swoich poddanych był
Zły Pan z Dziadów cz. II. Przyczynił się on do śmierci wielu ludzi.

Motyw konfliktu

Różnice światopoglądowe są przyczyną konfliktu i polemiki Gustawa i Księdza z II
części Dziadów. Gustaw reprezentuje swoją postawą typowo romantyczne poglądy
– wierzy w siłę miłości, w istnienie świata pozazmysłowego i duchy. Ksiądz jest
człowiekiem, kierującym się zdrowym rozsądkiem. Nie rozumie cierpienia Gustawa,
ponieważ uważa, że należy pogodzić się z wyrokami Boga.


Motyw matki

Pani Rollisonowa jest matką, której odebrano jedynego syna. Każdego dnia zjawia
się przed domem Senatora, aby błagać go o łaskę dla jedynaka. Jej miłość jest tak
ogromna, że sercem wyczuwa cierpienia młodego chłopca.

Motyw mesjanizmu

Mesjanistyczna koncepcja losów Polski pojawia się w III części Dziadów podczas
Widzenia Księdza Piotra. Polska, podobnie jak Chrystus, odbywa swoją drogę
krzyżową i zostaje przybita do krzyża, by zmartwychwstać jako wolny naród.
Mesjanizm był próbą wyjaśnienia martyrologii narodu polskiego i jej sensu w historii.

Motyw milczenia

Milczy Bóg podczas Wielkiej Improwizacji, choć Konrad buntuje się przeciwko niemu i
wzywa go do walkę na uczucia. Milczenie Boga jest znamienne – ukazuje wyższość
Stwórcy nad pełnym pychy poetą. Milczy również kruk z Małej Improwizacji i tym
zyskuje przewagę nad Konradem.

Motyw miłości i śmierci

Miłość i śmierć to dwa etapy biografii Gustawa z IV części Dziadów. Miłość przyniosła
bohaterowi cierpienie, śmierć go nie zakończyła.

Motyw młodości

Młodzi są więźniowie w Dziadach cz. III. Są jednak silni psychicznie i kochają
ojczyznę, nie ulegając torturom podczas przesłuchań. Pomimo młodego wieku, są
ukształtowani ideologicznie i niezłomni wobec oskarżeń.

Motyw winy

Dusze z II części Dziadów odpokutowują swoje winy w zaświatach. Popełnione
grzechy uniemożliwiają im zbawienie. Motyw winy pojawia się również w Dziadach
cz. III. Największym przewinieniem więźniów jest to, że są Polakami.

Motyw sądu

W Dziadach cz. II odbywa się sąd nad duchem Złego Pana. Jego oskarżycielami są
duchy zmarłych poddanych, które towarzyszą mu podczas tułaczki po śmierci.

Motyw kary

Karą za grzechy dla duchów, pojawiających się podczas obrzędu Dziadów, jest
niemożność uzyskania zbawienia, dopóki nie odpokutują swoich win. Karą Konrada
za bunt przeciwko Bogu jest jego klęska – klęska poety, który pragnął uzyskać władzę
nad duszami ludzkimi i został zepchnięty w otchłań.

Motyw ojczyzny

Ojczyzna jest najważniejszą ideą dla więźniów z III części Dziadów oraz patriotów
polskich, przedstawionych w innych scenach dzieła. W imię własnej narodowości,
której bronią za wszelką cenę, zostają aresztowani i poddawani torturom.

Motyw patrioty

Patriotami są Polacy stojący blisko drzwi w Salonie Warszawskim. Dostrzegają oni

wady towarzystwa stolikowego, brak zainteresowania losami ojczyzny. Widzą
cierpienia rodaków i niesprawiedliwość rządu carskiego. Patriotami są również
więźniowie – ofiary śledztwa Senatora.

Motyw poety

Poetą jest Konrad w III części Dziadów. Sądzi, że jego siła bierze się ze zdolności
tworzenia pieśni i jest równa boskiej.

Motyw poezji

W Dziadach cz. III Mickiewicz przedstawia koncepcję poezji, upatrując jej źródło w
natchnieniu.

Motyw pokory

Pokorny i cichy Ksiądz Piotr uzyskuje łaskę od Boga – widzi przyszłe losy ojczyzny.
Dzięki pokorze otrzymał to, czego domagał się Konrad w Małej Improwizacji.

Pokorna jest również Ewa, do której zstępuje Bóg.

Motyw przemiany wewnętrznej

Przemianie wewnętrznej ulega Konrad. W prologu III części Dziadów z kochanka
przeradza się w patriotę. Z buntowniczego poety i samozwańczego proroka staje się
osobą pokorną, oddaną sprawom narodowym. Gustaw z II części Dziadów pod
wpływem książek staje się romantycznym kochankiem, dla którego miłość stanowi
sens życia.

Motyw przyjaźni

Przyjaciółmi są więźniowie z III części Dziadów. Nawet torturowani podczas
przesłuchań, nie ulegają oprawcom i nie zdradzają nazwisk innych.

Motyw samobójstwa

Samobójstwo jest dla Gustawa z II części Dziadów sposobem na zakończenie
cierpienia po utracie ukochanej Maryli. Samobójczą śmierć wybiera również Upiór.

Motyw samotności

Konrad jest samotnym poetą. Jego poezji nie rozumieją ludzie. Gustaw jest
samotnikiem z wyboru – ucieka przed ludźmi, by w odizolowaniu rozpamiętywać
utratę kochanki.

Motyw snu

Sen jest bardzo ważną częścią życia bohaterów Dziadów cz. III. Podczas snu ich
dusze przenoszą się w sferę metafizyczną. Nad śpiącymi bohaterami złe i dobre
moce toczą walkę o ich dusze.

Motyw szaleństwa

Szaleńcem jest Gustaw z II części Dziadów. Tragiczne dzieje miłości do Maryli
sprawiły, że popadł w obłęd i uciekł przed rzeczywistością.

PAN TADEUSZ

motyw arkadii – taką wyidealizowaną krainą szczęśliwości, spokoju i ładu jest
Soplicowo. To mały zamknięty świat, który swym mieszkańcom, uprzyjemniającym
sobie życie polowaniem, grzybobraniem czy dyskusjami o etykiecie, zdaje się być
krainą beztroski. Świat, który przepełniony jest dobrem, harmonią, w której żyją
zarówno ludzie, jak i przyroda, w którym to, co złe jest chwilowe i ma swoje szczęśliwe
zakończenie. Istotnym składnikiem owej arkadii jest wszechobecna natura, która
dopełnia swoją istotą życie człowieka. Współgra ona z życiem bohaterów, urzeka ich
swoim pięknem, a jednocześnie wyznacza rytm życia i pracy poprzez następstwo pór
roku oraz wschody i zachody słońca. To świat, do którego chętnie chciałoby się
uciec, by, choć przez parę minut, zaznać uczucia szczęśliwości, wypełniającego

każdą sferę życia.

motyw miłości nieszczęśliwej (miłość romantyczna) – to uczucie, które już od
początku jest skazane na zagładę. Taka miłość rodzi się pomiędzy Jackiem Soplicą i
Ewą Horeszkówną. Główną przeszkodą jest różnica majątkowa – ubogi szlachcic,
jakim jest Jacek nie jest godzien, według ojca dziewczyny, jej ręki. Chociaż młodzi
bardzo się kochają, ukrywają swoje uczucia. Podanie czarnej polewki definitywnie
przekreśla nadzieje Jacka. Ostatecznie oboje nie znajdują szczęścia u boku innych
partnerów – Jacek żeni się z dziewczyną, której nie jest w stanie pokochać, a Ewa
zostaje żoną mężczyzny wybranego przez rodziców. Ogrom miłości odciska piętno
na życiu Soplicy. Przez cały czas, po kres swych dni, rozpamiętuje swoje młodzieńcze
uczucia i nawet na łożu śmierci, mówi o ukochanej.

motyw miłości spełnionej –Mamy również miłość szczęśliwą, która jest swoistym
dopełnieniem burzliwej i nieszczęśliwej miłości Jacka i Ewy. Po wielu latach ich dzieci
zakochują się w sobie i doprowadzają tym samym do pogodzenia zwaśnionych
rodów, niczym szekspirowska para Romeo i Julia. Jednak w tym przypadku nie ma
samobójczej śmierci kochanków. Para staje na ślubnym kobiercu. Miłość Tadeusza i
Zosi zaskakuje szczerością i prawdziwością uczuć, oboje nawzajem się uzupełniają i
rozumieją.

motyw rodziny – rodzinę Sopliców łączą silne więzi, oparte na szczerym oddaniu i
zaufaniu. Sędzia traktuje Tadeusza jak syna, jest odpowiedzialny za jego wychowanie
i pragnie jego szczęścia. Soplicowska rodzina jest także ostoją dawnej tradycji i
obyczajowości, które są przekazywane z pokolenia na pokolenia i stanowią ważny
element życia w ich domu. Członkowie rodu darzą się wzajemnym szacunkiem, są
dla siebie wsparciem w trudnych chwilach. Nawet Jacek Soplica, który żyje przez
wiele lat poza rodziną, na obczyźnie, stara się mieć wpływ na wychowanie syna.
Innym przykładem rodziny jest ród Horeszków, w którym wola rodziców jest

najważniejsza. O ich jedności świadczy dzień, w którym Stolnik, jego żona i córka
wspólnymi siłami bronią się przed Moskalami. Silnie więzy rodzinne odczuwa Klucznik
Gerwazy, który choć nie był spokrewniony z Horeszkami, mści się przez lata na
krewnych zabójcy Stolnika. Stara się również wpłynąć na Hrabiego, by ten odczuł
swoje rodowe powiązania z Horeszkami i walczył o swoje dziedzictwo.

motyw ojczyzny – Soplicowo urasta w dziele do rangi małej ojczyzny, miejsca, które
pozostaje niezmienione biegiem zdarzeń, w którym w każdym kącie starego dworku
wyczuwa się szczególne przywiązanie do utraconej ojczyzny. Również świadomość
przynależności do kraju, którego w tamtych czasach nie ma już na mapach Europy,
jest silna i przekazywana z pokolenia na pokolenie. Wspomnienia lat wolności i
świetności ojczyzny są ciągle żywe i obecne w sercach bohaterów. Ta mała,
nieomalże sielska ojczyzna, to odbicie całego narodu, z jego wadami i zaletami, z
jego dorobkiem kulturowym, obyczajami i zwyczajami oraz z historycznym
dziedzictwem.

motyw szlachcica – szlachta jest centralnym zbiorowym bohaterem utworu. Autor
daje szeroki obraz tej warstwy społecznej, łącznie z jej wadami i zaletami. Przywiązuje

szczególną wagę do dawnej tradycji szlacheckiej, dzięki czemu czytelnik poznaje styl
szlacheckiego życia. Wzorcowy szlachcic to Sędzia, który jest dobrym gospodarzem,
strażnikiem obyczajowości, kultywuje pamięć o ojczyźnie. Również Podkomorzy to
typ szlachcica, który wyrastał w dawnej tradycji i poczuciu wspólnoty. Szlachta w
dziele pozostaje wewnętrznie zróżnicowana i podzielona według stanu
majątkowego. Indywidualizm postaci wpływa na podkreślenie cech tego stanu.
Mamy tu wierność i orędownictwo dawnej tradycji, niechęć do nowości ze świata,
która powoli jednak wkrada się do szlacheckich dworków, mamy także szlachtę z jej
wadami: pijaństwem, warcholstwem i popędliwym charakterem, co cechuje
głównie szlachtę zaściankową.

motyw dworku szlacheckiego – dworek szlachecki to ostoja tradycji i polskości, to
miejsce staropolskiej gościnności i poszanowania innych z racji wieku i stanu.
Soplicowo staje się symbolem patriotyzmu, miejscem, w którym nadal obecna jest
żywa ojczyzna i pamięć o niej.

motyw Żyda – Jankiel, stary Żyd, jest Polakiem i patriotą. Jako postać utworu, która
co prawda dość rzadko pojawia się na kartach dzieła, pozostaje on równorzędnym
bohaterem, który bierze aktywny udział w kluczowych momentach akcji. To Jankiel,
dzierżawiąc obie karczmy – jedną, należącą niegdyś do Stolnika i drugą, należącą
do Sędziego – dokonał symbolicznego zjednoczenia wrogich sobie miejsc. To typ,
który stara się bezkonfliktowo godzić ludzi, który czuje się Polakiem i krzewi polskość,
przywożąc z podróży wiadomości z kraju i patriotyczne pieśni. To on jako pierwszy
rozpowszechnia w okolicy Mazurek Dąbrowskiego. Od początku jest wtajemniczony
w misję księdza Robaka i jego plany powstańcze, rozumie je, wspiera i staje się jego
stronnikiem. To osoba stanowiąca swoisty pomost między Horeszkami i Soplicami. Jest
lubiany i powszechnie szanowany, zarówno przez stronników Sędziego, jak i Stolnika.

motyw muzyczny – w utworze znajdują się mistrzowsko opisane trzy koncerty. Poprzez
zastosowanie licznych środków stylistycznych, poeta wspaniale oddaje nastrój i
muzykalność opisywanych koncertów. Koncert Wojskiego na rogu to barwna
opowieść o łowach, zamknięta w muzycznych scenach. Gra rogu zostaje

dodatkowo wzmocniona echem. Słychać w niej odgłosy zwierząt, strzelanie, głosy
myśliwych, a wszystko to zamknięte zostaje w dźwiękach. Drugim koncertem jest
koncert żab, który zachwyca swą naturalnością Hrabiego. Porównuje go do „harf
eolskich”. Trzeci koncert to koncert Jankiela na cymbałach, opisany w ostatniej
księdze. Opiewa on historyczne wydarzenia z okresu Sejmu Czteroletniego i lat
późniejszych. Kolejnymi uderzeniami w cymbały muzyk oddaje piękno pieśni
żołnierskiej, opowiada o żołnierzu tułaczu i legionach polskich.

motyw malarski – opiera się na wiszących w Soplicowie obrazach,
przedstawiających sławnych narodowych bohaterów: Kościuszkę, Reytana,
Jasińskiego. Podkreśla jednocześnie polski charakter domu i patriotyzm jego
mieszkańców.

motyw krajobrazu – Mickiewicz w niezwykle plastyczny sposób wpisuje szlachecki
dworek z pobielonymi ścianami w krajobraz nadniemeńskiej Litwy. Oddaje piękno
miejsca, poprzez barwne określenia i przestrzenność obrazu. Jest to jednocześnie
krajobraz, który sam pamięta z lat dzieciństwa i który maluje oczami wyobraźni i
miłością do miejsc, które zmuszony był opuścić. Krajobraz ten jest opisany z

topograficzną szczegółowością, z wiernym oddaniem zapamiętanych lasów, pól,
pagórków i łąk. Ów krajobraz ujawnia się już w pierwszych wersach dzieła:

motyw przyrody – przyroda w Panu Tadeuszu jest elementem bardzo istotnym. To
swoisty bohater świata przedstawionego, który nie jest tylko tłem dla dziejących się
wydarzeń, ale współistnieje na równi z człowiekiem. Jest to wykładnia szczęścia,
ludzkiego życia i spokojności. Dzięki antropomorfizacji zjawisk przyrody granice
między światem człowieka i światem natury, zacierają się i tworzą jednolity,
metafizyczny świat. Przyroda wytycza rytm życia ludzi, człowiek stara się żyć z nią w
zgodzie i jedności.

motyw emigranta –emigrantem jest Jacek Soplica, który ucieka z Litwy i w habicie
mnicha próbuje odkupić swoje winy. Wyjazd z kraju i działalność poza jego
granicami to swoista droga, dzięki której wyzbywa się swojej pychy i poprzez pokorę
stara się zmienić na lepsze. Wraca na Litwę, by przygotować powstanie. Takim
emigrantem jest również podmiot liryczny utworu, który ujawnia się w pierwszych
słowach dzieła i pisze o tęsknocie za krajem ojczystym z perspektywy emigranta.
Emigrantami z konieczności stają się Tadeusz i część szlachciców z Dobrzynia, którzy
ratują swoje życie ucieczką do wojsk polskich za Niemnem.

motyw konfliktu – konflikt między dwoma szlacheckimi rodami jest jednym z
głównych wątków Pana Tadeusza. Zaczyna się przed laty w momencie, w którym
Jacek Soplica w przypływie gniewu zabija Stolnika, który nie zgodził się na jego
związek z jedyną córką. Przez lata stary służący Horeszki mści się na krewnych Jacka.
Spór rodzinny przenosi się na brata Soplicy, Sędziego i dalekiego krewnego Stolnika,
Hrabiego, którzy zaczynają procesować się o stary zamek Horeszków. W utworze
mamy do czynienia również z konfliktem, ukazanym w sposób humorystyczny. Jest to

spór między Rejentem a Asesorem o charty.


motyw tańca – taniec wieńczy ostatnie karty dzieła Adama Mickiewicza. W
polonezie, odtańczonym na zaręczynowym przyjęciu Zosi i Tadeusza, stoją obok
siebie żołnierze, szlachta i wieśniacy. Mistrzowsko opisana przez poetę scena
wymieniania się par, ruchu w rytm muzyki, to wspaniały obraz tańca i tanecznej
tradycji.

motyw przemiany wewnętrznej bohatera – przemianie wewnętrznej ulega Jacek
Soplica. Z awanturnika i warchoła, który znany był w okolicy ze swojego
awanturniczego charakteru, z człowieka pełnego pychy, która nie pozwala mu
błagać o rękę ukochanej Ewy, z zabójcy, którym się staje w porywie gniewu,
zabijając Stolnika i z osoby, uważanej później za zdrajcę i sprzymierzeńca Moskali,
staje się emisariuszem i patriotą. Przywdziewa mniszy habit i zmienia swe nazwisko na
Robak. Jego wewnętrzna przemiana to droga pokuty i pokory, która sprawia, że
pośmiertnie zostaje zrehabilitowany w oczach społeczności i odzyskuje swoje dobre
imię.

motyw patriotyzmu – jest wszechobecny na kartach dzieła. Wszyscy bohaterowie to
patrioci, z niecierpliwością wypatrujący wszelkich wiadomości z kraju i możliwości
wyzwolenia ojczyzny. Patriotyzm przejawia się w ich rozmowach, w przestrzeganiu
dawnych obyczajów, w kulcie polskości. Dworek Sędziego to ostoja patriotycznych
uczuć, łącznie ze starym zegarem kurantowym, który wygrywa melodię Mazurka
Dąbrowskiego oraz obrazami na ścianach, przedstawiającymi sławnych bohaterów
narodowych. Mieszkańcy Soplicowa wyczekują od lat pojawienia się wojsk polskich i
wolności. Próba wzniecenia powstania to również dowód przywiązania i miłości do
kraju.

motyw zbrodni – zbrodniarzem staje się Jacek Soplica, który w afekcie zabija Stolnika
Horeszkę. Zbrodnia, wynikająca z zemsty, staje się przyczyną wieloletniego konfliktu
miedzy rodami. Sam Jacek ma świadomość, że zabił w przypływie złości i rozpaczy,
jednak przez okoliczną ludność zostaje uznany za zdrajcę, mordercę i sprzymierzeńca
wroga.

FERDYDURKE

Niedojrzałość

Z osiągnięciem pełnoletniości nie wyzbywamy się kultywowanych przez całe
dojrzewanie marzeń, lubimy być chwaleni, wolimy leniuchować niż pracować,
jesteśmy „dzieckiem podszyci”. Z wiekiem zmieniamy się jedynie fizycznie, ukrywając
głęboko to, co czujemy i czego chcemy. Jesteśmy niedojrzali.

Nienaturalność, nieprawdziwość, czyli uwikłanie w formę

Wszystkie formy osaczają jednostkę, kradną jej prawdziwe przekonania czy
zachowania powodując, że każda osoba przestaje być szczery, „prawdziwy”,
naturalny. Najgorsze jest to, że forma, zabierając człowiekowi jego indywidualne
cechy i wolność wyboru, nie odbiera mu świadomości, że jest jej niewolnikiem, służy

konwencjom, układom. Ferdydurke jest krytyką formy, która fałszuje ludzką naturę,
zabija w człowieku autentyczność, naturalność, szczerość.

Niewinność, infantylność

W powieści szczególnym, symbolicznym znakiem dziecięcości, zawierającym w sobie
niewinność, prostoduszność, łatwowierność, potrzebę czuwania nad małym
człowiekiem jest „pupa”. Określenie to jest charakterystyczne dla mowy dziecięcej
lub ewentualnie dla leksyki opiekunów dzieci. Gombrowicz skontrastował je z
wulgarnym słowem na literę „d”.

Sen

Józio, wszystko co go spotyka, traktuje na początku ja sen. Nie może uwierzyć, ze
choć ma trzydzieści lat, wszyscy widzą w nim gimnazjalistę, nire potrafi zrozumieć, że
musi chodzić do szkoły.

Szkoła

W pierwszej części powieści Józio poznaje patriotyczną dydaktykę szkoły –
warszawskie gimnazjum dyrektora Piórkowskiego - jej nudnych profesorów i metody,
którymi starają się „upupić” młodzież.

Szlachecki dworek

Przebywając w Bolimowie, główny bohater zapoznaje się ze wszystkimi tradycyjnymi
zasadami, kultywowanymi wciąż przez szlachecką, ziemiańską rodzinę (bicie służby,
życie ponad stan).

Rodzina

Modelową rodziną są Młodziakowie. To trzyosobowa mieszczańska rodzina, której
postępowanie i zasady są przykładem „fałszywej formy”. Głową rodziny jest Wiktor
Młodziak, inżynier-konstruktor i urbanista. Jego żona - Joanna Młodziakowa – nie
pracuje zawodowo, ale aktywnie uczestniczy w społecznej działalności.
Młodziakowie mają nastoletnią córkę Zutę. Wszyscy zachowują się bardzo
nowocześnie, w domu czczą racjonalizm, wyolbrzymiają rolę sportu szczycą się
swoimi wyzwolonymi z formy zasadami i wolnomyślicielstwem, Gdy odkrywają w
szafach pokoju Zuty obecność nastoletniego Kopyrdy i podstarzałego profesora,
pęka ich forma i pokazują prawdziwe, ukrywane przed otoczeniem, klasyczne i
tradycyjne oblicze.

MAKBET

Motyw zbrodni

Makbet bardzo często nazywany jest studium zbrodni. Motyw ten jest elementem
napędzającym akcję Makbeta. Zamordowanie Dunkana niesie za sobą kolejne
morderstwa, a tytułowy bohater zdaje sobie sprawę, że nie będzie potrafił zatrzymać
tego tragicznego ciągu.

Pierwsza zbrodnia była najtrudniejsza dla Makbeta, kolejne przychodziły mu ze
swoistą łatwością. Pomimo, że zabił już wcześniej wielu ludzi na polach bitewnych, to
dopiero zamordowanie śpiącego Dunkana spowodowało u bohatera wyrzuty
sumienia i poczucie hańby. Jak mówi sam Makbet, jedynym bodźcem do
popełniania zbrodni jest dla niego ambicja, ale na tę ambicję wpływają zwłaszcza
kobiety – Lady Makbet i trzy czarownice.
W dramacie w każdej zbrodni uczestniczy Makbet, bądź jako jej inspirator, bądź jako
osobiście ją popełniający. Bohater morduje Dunkana, ale resztę morderstw zleca
swoim podwładnym żołnierzom lub najętym zbirom. Makbet zrozumiał, że jedynym
sposobem na powstrzymanie go od kolejnych morderstw jest jego śmierć.
Szekspir ukazał, że na każdego zbrodniarza czeka sroga kara. Makbet wraz z żoną w
wyniku swoich przewinień zatracają się coraz bardziej w szaleństwie, które prowadzi

Lady Makbet do samobójstwa. Tytułowy bohater zaś, uważa, że nikt nie jest w stanie
go pokonać. Dopiero gdy spotkał na swej drodze Makdufa odkrył, że się mylił.

Motyw winy i kary

Poczucie winy i wyrzuty sumienia towarzyszą Makbetowi od momentu popełnienia
pierwszej zbrodni – zamordowania Dunkana – do śmierci. Bohater robi wszystko, by
nie myśleć o konsekwencjach swoich okrutnych czynów, ale jego podświadomość
nie pozwala mu na to. Sumienie Makbeta i jego małżonki przybiera postać
halucynacji – bohaterowi ukazuje się duch Banka, a Lady Makbet wydaje się, że jej
ręce zbroczone są krwią. Główni bohaterowie muszą „Leżeć na strasznych torturach
sumienia” i zdają sobie z tego sprawę. Małżeństwo Makbetów początkowo chciało
całą winę za zamordowane Dunkana zrzucić na służbę króla, a później na jego
synów. Jednak z biegiem czasu prawda wychodzi na jaw, a jej konsekwencje
doprowadzają do tragicznego końca dwójkę bohaterów.

Motyw małżeństwa

Związek małżeński dwójki głównych bohaterów – Makbeta i Lady Makbet – nie jest
oparty na zasadach patriarchatu. Inaczej niż w większości małżeństw w ówczesnych
czasach, pozycja kobiety w rodzinie Makbetów jest bardzo silna i znacząca. Można
powiedzieć, że Lady posiada wiele męskich cech,

Motyw władzy

Władza jest celem, do którego po trupach dąży Makbet. Można dostrzec
podobieństwo bohatera do mitycznych Eteoklesa czy Polinejkesa. Chęć zdobycia
władzy popycha Makbeta do pierwszej zbrodni – zamordowania swojego krewnego,
króla Szkocji.
Makbeta jest doskonałym przykładem tego, jak nie można rządzić państwem.

Władza tytułowego bohatera opierająca się na tyranii jest przeciwstawiona rządom
wielkich królów takich jak Dunkan czy Edward.

Motyw samobójstwa

Motyw ten pojawia się bardzo często w twórczości Szekspira. W Makbecie ma on
nieco inny charakter, niż w pozostałych dziełach. Co prawda, Lady Makbet
popełnia domniemane samobójstwo, ale jej mąż odrzuca takie rozwiązanie swoich
problemów. Makbet woli umrzeć w walce, jak rycerz, niż targnąć się na własne życie

Motyw przepowiedni

Proroctwo wprawia w ruch całą akcję Makbeta. Dokładniej rzecz ujmując, robią to
czarownice, które przepowiadają Makbetowi, że najpierw zostanie tanem Kawdoru,
by później zostać królem Szkocji. Wiedźmy przepowiadają szereg innych wydarzeń:
mówią, że Banko będzie płodził króli czy, że Makbet powinien strzec się Makdufa.
Czarownice wzywają widma, które przepowiadają bohaterowi, jak uniknąć śmierci i
kto może go zgładzić. Wszystkie przepowiednie, poza tą dotyczącą potomków

Banka, realizują się w obrębie akcji dramatu.