O WARTOŚCIACH LITERATURY DLA DZIECI

Literatura dla dzieci i młodzieży – to zarówno literatura tworzona z myślą o dzieciach

i młodzieży, jak i literatura wybierana przez nią do lektury. Można stwierdzić, że literatura

dziecięca to wszystkie utwory literackie dostosowane do potrzeb, zainteresowań i wieku

dziecka. Ich celem jest poznanie świata przez dzieci i tworzenie ich systemu wartości

społeczno - moralnych, poznawczych i estetycznych.

Literatura taka charakteryzuje się pewnymi cechami, które do pewnego stopnia różnią ją od

literatury "dorosłej". Chodzi tu przede wszystkim o taki dobór zawartości i formy, by

odpowiadał potrzebom i gustom tej grupy odbiorców, przy czym autorzy tworzący ten rodzaj

literatury zwykle zwracają uwagę na to, by ich dzieła wykazywały pewne walory

wychowawcze i edukacyjne.

Literatura dla dzieci i młodzieży zwykle ma wartość:



wychowawczą – konflikty między głównymi bohaterami opierają się na wyraźnie

zarysowanym przeciwstawieniu działań pożądanych, czyli "pozytywnych" i

niepożądanych, czyli "negatywnych"; celem takiego ujęcia jest wyrobienie u młodego

czytelnika zdolności rozróżniania dobra i zła; w literaturze dla dzieci i młodzieży

dobro niemal bez wyjątku zwycięża, zło zaś zostaje ukarane;



edukacyjną – w fabułę wplecione bywają rozmaite informacje dotyczące świata,

mogą to być np. informacje geograficzne (w powieści podróżniczej), historyczne (w

powieści historycznej), etnograficzne (np. informacje dotyczące plemion indiańskich

w powieściach Alfreda Szklarskiego), itp.

Powyższe elementy mogą się znajdować w tekstach dla dzieci, ale nie muszą, ponieważ

powstają także utwory, których celem jest niemal wyłącznie rozrywka i które nie wykazują

ambicji edukacyjnych ani wychowawczych.

Początki literatury pisanej z myślą o młodych czytelnikach sięgają XVIII w.

Wcześniej taka literatura nie istniała, młodzież czytała te same książki co dorośli, co najwyżej

rodzice i opiekunowie nadzorowali wybór lektur. Nawet baśnie i bajki pisano dla dorosłych.

I choć wcześniej nie powstawały książki pisane wyłącznie dla dzieci i młodzieży, dość często

teksty "dla dorosłych" opracowywano w taki sposób, by mogły być wykorzystywane również

przez najmłodszych czytelników. Opracowanie takie polegało np. na usunięciu opisów

spowalniających atrakcyjną akcję czy usunięciu elementów, uznanych za "niepedagogiczne",

czyli np. związanych ze sferą seksualną. Zmiany mogły polegać ewentualnie na takim

wyprofilowaniu dzieła, by uwypuklić elementy wychowawcze (czyli np. podkreślenie

patriotyzmu, odwagi i innych cech, których wyrobienie u młodych czytelników uznano za

pożądane). Warto przy tym zwrócić uwagę na sposób funkcjonowania literatury dla dzieci i

młodzieży, ponieważ bardzo wiele tekstów, uznawanych dziś za młodzieżowe (i rzeczywiście

z upodobaniem czytywane przez takich czytelników), w przeszłości mogła być adresowana

do czytelników dorosłych i dopiero później została "adoptowana" i zaakceptowana, także w

świadomości powszechnej, przez dzieci i młodzież. Dobrym przykładem może być tu np.

twórczość Juliusza Verne'a. Wiele z jego powieści pisane było w zamyśle jako teksty "dla

dorosłych", propagujące odkrycia naukowe, geograficzne itp., jednak ze względu na

atrakcyjną formę dość szybko zyskały one akceptację młodszych czytelników.

Jedną z pierwszych powieści, która trafiła w sposób szczególny do gustów młodych

czytelników można uznać Don Kichota hiszpańskiego pisarza Miguela Cervantesa. Ogromną

popularnością cieszyły się bajki francuskich pisarzy, jak np. Jeana de La Fontaine'a, m.in.

takie znane pozycje jak: Kruk i lis, Lis i winogrona oraz Konik polny i mrówka. Pisane z

myślą o dorosłym czytelniku, znalazły odbiorców wśród dzieci.

Polska literatura dla dzieci i młodzieży ma długie tradycje i niemałe osiągnięcia.

Jedną z pierwszych pisarek polskich, które zaczęły pisać ten rodzaj literatury była

Klementyna Hoffmanowa. Była ona twórczynią pierwszego polskiego czasopisma

dziecięcego, noszącego tytuł Rozrywki dla dzieci. Pismo to ukazywało się w latach 1824-1828

a na jego łamach publikowano m.in. wiersze, bajki, opowiadania dla dzieci, mające głównie

wydźwięk patriotyczny, a także wychowawczy. W późniejszym czasie Hoffmanowa pisywała

także do pierwszego w Europie Dziennika dla dzieci, mającego profil głównie wychowawczy

a w mniejszym stopniu edukacyjny. Hoffmanowa jest ponadto autorką kilku książeczek dla

dzieci i młodzieży, m.in. Pamiątka po dobrej Matce przez młodą Polkę (z 1819),

beletryzowany traktat umoralniający, pisany z myślą o dorastających dziewczętach.

Autorem wielu wierszy, które weszły do klasyki literatury dziecięcej, jest Jan

Brzechwa. Pierwszy tomik wierszy dla dzieci, zatytułowany Tańcowała igła z nitką

Brzechwa wydał w 1937. Do dzisiaj dużą popularnością cieszą się utwory Brzechwy pt. Pchła

szachrajka, Leń, Kaczka Dziwaczka, czy trylogia przedstawiająca dzieje Pana Kleksa. Na

podstawie książek o przygodach pana Kleksa powstały filmy fabularne w reżyserii Krzysztofa

Gradowskiego.

Do najbardziej znanych polskich pisarzy, tworzących dla młodzieży, należy Edmund

Niziurski. Jest on autorem szeregu książek, cieszących się ogromną popularnością ze

względu na doskonały warsztat pisarski oraz oryginalne poczucie humoru. W powieściach

Niziurskiego warstwa edukacyjna i wychowawcza ukryta jest za bardzo atrakcyjną, nienużącą

młodego czytelnika fabułą. Są pisane żywo i barwnie, lecz i skłaniające do refleksji. Nawet

we wczesnych utworach, pisanych w czasie ograniczeń wynikających z wprowadzania

realizmu socjalistycznego, Niziurski potrafił przeciwstawić się schematom. Powieści mają

dynamiczną, często sensacyjną akcję i wyróżniają się indywidualnym stylem narracji oraz

humorem słownym i sytuacyjnym. Najbardziej znane spośród książek Niziurskiego to:

Sposób na Alcybiadesa, Niewiarygodne przygody Marka Piegusa, Klub włóczykijów.

Ze względu na barwny język, sprawnie poprowadzoną intrygę oraz ogromne walory

poznawcze dużym uznaniem wśród młodych czytelników cieszą się książki Alfreda

Szklarskiego. Jest on autorem bardzo popularnego cyklu podróżniczego, którego głównym

bohaterem jest Tomek Wilmowski. W książkach tych, których akcja osadzona jest w realiach

przełomu XIX i XX wieku, opisane są egzotyczne, łowieckie wyprawy Wilmowskiego,

odbywane w towarzystwie grupy polskich emigrantów: prawego i szlachetnego ojca,

tajemniczego Smugi oraz rubasznego i prostolinijnego bosmana Nowickiego. Interesujące

perypetie służą tutaj zapoznaniu czytelnika z kulturą, przyrodą i historią rozmaitych krajów i

miejsc, do których udaje się Tomek wraz ze swymi przyjaciółmi.

FUNKCJE LITERATURY DZIECIĘCEJ W PROCESIE WYCHOWANIA

SPOŁECZNO-MORALNEGO

Literatura ułatwia przyswajanie wiedzy, organizację czasu wolnego, wprowadza w

pewne elementy tradycji kulturowej, wiąże emocjonalnie z takimi wartościami moralnymi, na

jakich nam z punktu widzenia wychowawczego i społecznego najbardziej zależy, czasem

ułatwia doraźne rozwiązywanie trudności wychowawczych czy wychowawczych problemów.

Przez ukazywanie w tekstach doświadczeń innych ludzi i nadawanie pewnych cech ludzkich

zwierzętom literatura wywiera wpływ na psychikę i społeczny rozwój jednostki ludzkiej.

Kształtuje społeczna świadomość, uczy szacunku do reguł życia w zespole.

Kontakt z książką ma nauczyć twórczego i osobistego uczestnictwa w kulturze literackiej,

samodzielnego spożytkowania tych wartości, które książka jako element kultury posiada,

interpretowania odczytywanych treści w taki sposób, aby można z nich było budować system

własnej hierarchii wartości uzasadniony i konsekwentny.

B. Suchodolski ujmuje funkcje literatury w życiu człowieka w trzy zasadnicze funkcje:

1.Literatura kształci myślenie i krytycyzm, dostarcza materiału do przemyśleń, porównań i

wniosków.

2.Literatura rozbudza zainteresowania i zamiłowania, dzięki niej życie staje się bardziej

interesujące, wiele rzeczy zaczyna pochłaniać uwagę, łatwiej zdobyć się na wysiłek i

dyscyplinę.

3.Literatura kształci uczucia i wyobraźnię, jest źródłem przeżyć człowieka.

Literatura w życiu dziecka spełnia takie same funkcje jak w życiu dorosłego człowieka

- budzi zainteresowania, jest źródłem wiedzy i przeżyć dziecka. Słuchanie pięknych utworów

literackich, oprócz oddziaływania na uczucia estetyczne dziecka dostarcza wzorów

właściwego postępowania, czyni bardziej wrażliwym na krzywdę innych, zachęca do

naśladowania pozytywnego zachowania, wyrabia krytycyzm w stosunku do zachowań

negatywnych.

W miarę jak dziecko poznaje i przyswaja sobie krąg otaczających rzeczy i pojęć, literatura

zaczyna zaspokajać nieco inne zainteresowania. Wprowadza dziecko w świat fantazji, która

staje się szkołą nie rozwiniętego jeszcze abstrakcyjnego myślenia.

Odbiór literatury w wieku przedszkolnym określa się często mianem reakcji przez działanie.

Dziecko bowiem w tym wieku łatwo podchwytuje sytuacje ukazane w literaturze kontynuując

je i rozwijając w zabawie.

Literatura pomaga ukazać dziecku prawdy moralne i egzystencjonalne, z którymi się boryka.

Dzięki oddziaływaniu literatury można przekonać dziecko iż źródło dobra i zła tkwi często w

naszej własnej naturze. Agresja, złość, lęk, egoizm, zazdrość, miłość - są kategorią uczuć,

które wyzwala człowiek.

Nic tak nie przemawia do wyobraźni dziecka nie pobudza jego wewnętrznego zaangażowania

jak bajka. Realność bohaterów i wydarzeń, faktów, dziejących się często w nieokreślonym

czasie, jest dla dziecka oczywista. Bohaterowie bajek są nosicielami określonych wartości.

Postaci te mogą być pozytywne lub negatywne. Bohater pozytywny budzi aprobatę, chęć

utożsamiania się z jego postacią. Postać negatywna budzi niechęć, często strach, pozostaje

przykładem "antywzoru", zasługującego na potępienie.

H. Mystkowska pisze, że: "jednym z najważniejszych problemów wychowawczych jest

kształtowanie postaw społeczno - moralnych dziecka, jego umiejętności życia i działania

wśród ludzi. Książka może nam w tym pomóc przez ukazywanie przykładów, obrazów

właściwego współdziałania z otoczeniem, likwidowania konfliktów powstałych z winy

bohaterów utworu, umiejętnego roztaczania opieki nad słabszymi, chętnego

podporządkowania się prawu panującemu w zespole. W książce sześciolatki mogą znaleźć

przykłady dobrej pracy, poczucia odpowiedzialności za jej wykonanie oraz przykłady

zaufania, przywiązania i szacunku dla dorosłych".

Literatura dziecięca oddziałuje na rozwój dziecka w sposób wszechstronny: wpływa na

kształtowanie postaw społeczno - moralnych dziecka, pomaga w kształtowaniu postawy

społecznej dziecka jako członka rodziny, zbiorowości przedszkolnej, społeczeństwo dostarcza

wzorów do identyfikacji i modeli postępowania, budzi umiejętność odczuwania piękna,

bezinteresowną radość, kształtuje wrażliwość estetyczną, pobudza sferę wyobraźni i emocji,

rozwija wyobraźnię, wewnętrzne przeżycia i wzbogaca zasób doświadczeń życiowych,

ukazuje podstawowe wartości moralne (dobroć, miłość, prawda, sprawiedliwość),

rozwija sferę intelektualną dziecka, jako źródło wartości, pojęć, rozwija mowę i myślenie,

utrwala dotychczas zdobyte wiadomości dotyczące otoczenia społecznego, przyrodniczego i

technicznego, budzi aktywność dziecka i zachęca do działania; emocje związane z treścią

utworów literackich znajdują odzwierciedlenie w różnorodnej ekspresji, zabawie inscenizacji,

twórczości plastycznej, słownej, muzyczno ruchowej,

zachęca do pytania i rozmów dotyczących zdarzeń, przeżyć, bohaterów - dziecko dokonuje

prób oceniania postaci literackich i oceny ich postaw.

„Przez odpowiednią literaturę dla dzieci kształtuje się smak przyszłego czytelnika.”

J. Brzechwa

Literatura dla dzieci to skarbnica treści i bogactwo obrazów, które mogą zachwycić małych

odbiorców. To, czy tak się stanie, w ogromnym stopniu zależy od dorosłych – najpierw

rodziców i opiekunów. Kiedy jednak dziecko staje się przedszkolakiem, a potem uczniem,

zadanie pokazywania mu piękna utworów literackich spada również na nauczycieli.

Teksty literackie przeznaczone dla dzieci mają duży wpływ na harmonijny rozwój małego

czytelnika. Kształcą bowiem ogólną sprawność intelektualną - intensyfikują kształtowanie się

pojęć logicznych, wzbogacają wiedzę o świecie. Dzięki kontaktom z literaturą dziecko może

poznać własną psychikę, własne przeżycia potrzeby, co pomaga mu w zrozumieniu potrzeb

rówieśników, a nawet ludzi dorosłych. Stosunek emocjonalny wytworzony pod wpływem

lektury do osób, do ich postępowania i do norm moralnych zapoczątkowuje elementarny

proces kształtowania społecznie aprobowanych postaw, jest bodźcem do czynności i działań

naśladowczych. Może też stanowić zachętę do pracy nad sobą. Świadoma edukacja literacka

zmierza do kształcenia kompetencji czytelniczych, umożliwiających dziecku recepcję

wartości estetycznych utworu literackiego.

Literatura dziecięca może być również inspiracją wielostronnej aktywności dziecka: ekspresji

słownej, plastycznej, muzycznej i zabaw ruchowych. Jednak szczególnie wyraźne związki

istnieją między treścią utworów, a tematem swobodnych zabaw dzieci. W czasie takiej

aktywności, dzięki której dzieci ożywiają bohaterów książek, odtwarzają ich losy, a zarazem

w twórczy sposób rozwijają pewne wątki, tworząc swoisty komentarz utworu. Tutaj

niezastąpione są piękne baśnie znanych autorów: Ch.Peraulte’a, braci Grimm czy

Ch.H.Andersena.

Treść książki, która poruszyła wyobraźnię małego czytelnika, inspiruje często zabawy

inscenizowane, zabawy w teatr. Ciekawe i wartościowe są szczególnie takie inscenizacje

utworów literackich, kiedy dzieci nie uczą się tekstu, ale starają się go zrozumieć i przyswoić,

aby go potem odtworzyć w bardziej swobodnych formach działania. Dlatego bardzo istotny

jest dobór odpowiednich utworów literackich, które mogą być treścią zabawy.

Przy doborze utworu literackiego należy zwrócić uwagę, czy dziecko dojrzało już do

zrozumienia jego sensu i treści. Dziecko musi zrozumieć opowiadanie, aby przyswoić sobie

jego treść i sens by wyobrazić sobie to, o czym tam się mówi i przeżyć to, co przeżywają

istoty przedstawione w bajce. Gdy treść i sens utworu literackiego są dla dziecka zrozumiałe

wówczas łatwiej wpływać na jego postawę społeczno - moralną. Nauczyciel i rodzice

wybierając utwór powinni brać pod uwagę: właściwości i potrzeby dzieci, artystyczne i

wychowawcze wartości utworów, zadania i treści wychowania.

O doborze odpowiedniej lektury dziecięcej decydować powinny nie tylko treści poznawcze,

wartości wychowawcze i artystyczne dzieła, ale również zainteresowania dziecka, pogodny

nastrój utworu, miła atmosfera w jakiej toczy się akcja i humor. Albowiem wykorzystanie

elementów humoru i dowcipu, zachęca dziecko do kontaktów z książką i sprawia, iż kontakt

ten jest coraz częstszy i przyjemniejszy.

Dziecko zazwyczaj ceni utwory pogodne i wesołe, stroni zaś od tekstów smutnych czy

budzących lęk.

Dzieci w wieku przedszkolnym reagują bardzo żywo na utwory literackie, cenią zwłaszcza te,

w których akcja toczy się szybko, a bohaterowie przeżywają ciekawe przygody.

Zainteresowanie bajką i baśnią jest największe w wieku 4,5 - 5,5 lat; dzieci starsze natomiast

przedkładają opowiadania realistyczne na fantastyczne co nie oznacza, że te ostatnie przestały

je interesować.

Wierszyki dziecięce to krótkie utwory poetyckie, zazwyczaj rymowane. Ich charakter

zmienia się w zależności od epoki, w której powstają. Pierwsze wiersze, których głównym

twórcą był Stanisław Jachowicz zwracały głównie uwagę na walor dydaktyczny, wartości

wychowawczo – moralizatorskie, a także ostrzegały i strofowały dzieci przed niesubordynacją

(pan kotek za obżarstwo słuszną poniósł karę).

Natomiast już utwory Marii Konopnickiej „w przekonaniu, że zamiast potępiać i straszyć,

będzie może lepiej pokazywać wady dziecka w formie komicznej, ośmieszyć je i wykpić”

odeszły od prezentowanego stylu przez Jachowicza, dzięki czemu powstał typ wierszyka

satyrycznego. Doskonałym przykładem takiego utworu jest „Stefek Burczymucha”, w którym

poetka przedstawia ironiczny portret dziecka – samochwały. Wyśmiewa w nim, z całą

serdecznością i przyjaznym nastawieniem do głównego bohatera, jakże popularną wadę

wśród maluchów: „chwalipięctwo”. Wierszyk ten przedstawia w pogodny, radosny sposób

przygody małego samochwały, który w końcu pozbywa się swej brzydkiej przywary, ucząc

tym samym w zabawny i przyjazny sposób przedszkolaków. Jak mówił Bogusław

Żurakowski „wiersz ten tyleż uczy co i bawi. Konopnicka wydobyła dziecięcy komizm, po

raz pierwszy w polskiej poezji dla dzieci wprowadziła na szeroką skalę elementy ludyczne”.

Taką formę wiersza, utrzymaną w stylu dużego ładunku humoru kontynuowała Janina

Porazińska (m.in.: „W Wojtusiowej izbie”, „Psotki i śmieszki”, „Smyku - smyku na patyku”)

oraz Hanna Januszewska (m.in.: „Ele mele dudki”, „Pyza na starym mieście”).

Mistrzami w dziedzinie humoru dziecięcego okazali się Julian Tuwim i Jan Brzechwa,

których „figlarne wierszyki (…) bawią się przede wszystkim słowami, stawiając świat na

opak”. Stali się oni również twórcami tzw. nurtu nonsensu, groteski, absurdu. W efekcie

czego „powstała cała galeria leniów, kłamczuchów, samochwał, skarżypyt, złośników i beks

oraz innych nieudaczników”. Na szczególną uwagę zasługuje tu wiersz, pt.: „Kaczka –

Dziwaczka” Jana Brzechwy. Wartość tegoż utworu jest nieoceniona. Autor w jakże zabawny i

śmieszny sposób przedstawia przygody Kaczki - indywidualistki, która swoim zachowaniem

zadziwia wszystkich czytelników. Jest inna, dziwna, oryginalna, nietypowa, fantazyjna,

figlarna, co sprawia, iż ciężko zaakceptować ją. Jednakże poprzez to, że nikomu nie robi

krzywdy, żyjąc „po swojemu” – często śmiesznie, nierozumnie, a nawet „na opak”,

przekonuje nas do siebie, a nawet sprawia, iż dziecko chce być taką Kaczką - Dziwaczką,

która budzi zabawne, pozytywne emocje. Jak pisze K. Krasoń wierszyk ten, uczy

poszanowania i tolerancji wobec innych, czyli dotyka spraw niezwykle poważnych i trudnych

w dorosłym już nawet życiu.

Komizm przedstawiony w tego typu wierszach ukazywany jest zazwyczaj poprzez

posługiwanie się żartem intelektualnym („Słówka i słufka”), słowną zabawą („Figielek”),

zróżnicowanym rytmem („Lokomotywa”), absurdem („Cuda i dziwy”). W ich utworach

zazwyczaj główny bohater nieświadomy jest swoich wad i ułomności, co więcej przekonany

jest wręcz, iż posiada cechy zupełnie odwrotne. Świetny przykład stanowi tu, np. Leń, który

twierdzi, że praca to także „picie tranu”, „mycie uszu”, i „chodzenie do fryzjera”.

Powyższe utwory przyjmowane są przez dzieci entuzjastycznie. Owe „wiersze niedorzeczne”

stają się narzędziem nauki dziecka przez zabawę i śmiech. Afirmują dziecięcą wyobraźnię,

unikając zarazem natrętnej dydaktyki, która jeśli się pojawia, to występuje w delikatnej

formie. Poeci stają się tu nie moralistami, lecz właśnie satyrykami, którzy z wadami i złymi

skłonnościami dzieci walczą żartem i łagodną ironią, osiągając tym samym przychylność i

zainteresowanie wśród młodych uczniów.

Pisząc o humorze zawartym w wierszach dla dzieci, nie sposób jest ominąć osobę Danuty

Wawiłow. Jej wiersze są oceniane jako oryginalne, pełne humoru i fantazji. Jak np. w

wierszu, pt.: Kałużyści:

„Już od rana na podwórzu

wśród patyków i wśród liści

przycupnęli nad kałużą

pracowici kałużyści.

Wygrzebują brud z kałuży,

niech kałuża będzie czysta !

Pełne ręce ma roboty

każdy dobry kałużysta !

Rękawiczką i chusteczką

dwóch błocistów chodnik czyści (...)”

Dzieci są skłonne do wszelkich eksperymentów, dlatego też nie przeszkadzają im odstępstwa

od reguł i zgadzają się na to, by „kałużę z brudu czyścić”. Jest to świat radosnych zabaw,

pełen swobody. Tak zwany - podwórkowy świat - w którym spotykają się dzieci: kocistki,

błociści, kałużyści, itp. Wiersz ten staje się również inspiracją do wymyślania przez dzieci

różnorodnych śmiesznie, brzmiących wyrazów, co oczywiście niezwykle pobudza ich

wyobraźnię.

Opowiadania dziecięce to krótkie utwory epickie, o prostej akcji, jednowątkowej fabule i

niezmiennej trójdzielnej kompozycji (wstęp, rozwinięcie, zakończenie). Są one niezwykle

ważnym elementem nauki, gdyż wspaniale oddziałują na dziecięcą wyobraźnię. Rozwijają nie

tylko mowę ale również wpływają na kształtowanie postaw moralnych i odpowiednie

zachowania. Jednakże forma ich zazwyczaj jest dłuższa, od wcześniej omawianych wierszy,

dlatego też szczególne znaczenie dla przedszkolaków ma zawarty w nich element humoru.

Pozwala on bowiem na dłużej skupić uwagę, przeciwdziała znużeniu i sprawia, iż

przedstawiany przez nauczyciela materiał zostaje bardzo szybko przyswajany i

zapamiętywany przez dziecko. Do poniższej charakterystyki wyselekcjonowałam te

opowiadania, które cieszą się największą popularnością wśród sześciolatków.

Z pewnością każdy przedszkolak zna przygody wróbelka Elemelka, których autorką jest

Hanna Łochocka. Wydała ona bowiem zbiorek krótkich, rymowanych opowiadań, w których

głównym bohaterem jest sympatyczny wróbelek. Przeżywa on wiele przygód, które wynikają

z chęci poznania otaczającej rzeczywistości. Popada przy tym często w śmieszne tarapaty.

Jest zabawny, a nawet można powiedzieć, iż trochę nieporadny. W opowiadaniu tym toczy się

żywa akcja, a oprócz tego można odnaleźć wiele elementów humoru. Dydaktyzm występuje

tu w delikatnej formie – Elemelek uczy bezinteresownej przyjaźni i niesienia pomocy w

potrzebie. Jest to bardzo przyjazny utwór dla dzieci, które wraz z wróbelkiem mogą

przeżywać ciekawe i zabawne przygody.

Bajki są to krótkie, żartobliwe utwory literackie, występujące w formie wierszowanej lub też

pisane prozą. Stałym ich elementem jest morał, czyli pouczenie dla czytelnika. Jedną z

głównych cech bajki jest alegoryczność. Każda bajka zawiera element fantastyczny,

magiczny, a przy tym również i dydaktyczny, który występuje zazwyczaj jako krytyka

niepoprawnych zachowań i postaw. Dzieci w wieku przedszkolnym bardzo lubią ten rodzaj

utworów, gdyż oddziałuje on w doskonały sposób na ich wyobraźnię. Zaspokaja potrzebę

miłości, fantazjowania i marzenia. Krótkie bajki zawierające elementy humoru i fantastyki

szybko „wpadają w ucho” i zostają zapamiętane przez dzieci.

Elementy humoru, które są wykorzystywane podczas tworzenia tych krótkich utworów,

odgrywają niebagatelną sprawę. Dzięki nim dzieci z chęcią ich słuchają, w naturalny sposób

przyswajają i zapamiętują przedstawione treści. Potrafią zdobyte wiadomości przełożyć na

rzeczywistość – wyciągać odpowiednie wnioski (płynące z morału bajki) i zachowywać się

zgodnie z obowiązującymi normami i zasadami (podobnie do bohaterów czytanych utworów).

Z uwagi na wielość i różnorodność bajek nie jestem w stanie scharakteryzować ich

wszystkich. Tak jak w przypadku wierszy i opowiadań, wybrałam te, które według mnie

zasługują na wyróżnienie.

Do klasyki bajek należy również „Szewczyk Dratewka” i „Kozucha Kłamczucha” Janiny

Porazińskiej. Utwory te pisane są piękną, rymowaną i zrytmizowaną prozą, która jest miła dla

ucha dziecka. Zawarty w nich humor i nieśmiertelne pointy sprawiają, iż żaden przedszkolak

nie oprze się ich urokowi.

Wanda Chotomska i jej „Bajki z 1001 Dobranocy” to zbiór krótkich i zabawnych historyjek,

powstałych na podstawie cyklu programu telewizyjnego „Jacek i Agatka”. Utwory te

„wychodzą naprzeciw zainteresowaniom dzieci w wieku przedszkolnym, zaciekawiają

bowiem otaczającym światem i odkrywaniem rzeczywistości”. Dzięki fantazji i zawartemu

humorowi pobudzają wyobraźnię i spostrzegawczość. Pouczenie występuje tu w delikatnej

formie, bez zbędnego umoralniania. Żywa akcja i dowcip sprawiają, iż nauka prawidłowych

zachowań (np. potrzeba mycia się) nie sprawia dzieciom problemu.

ROLA ILUSTRACJI W PRZEKAZYWANIU TREŚCI UTWORÓW LITERACKICH

Nieodzownym elementem książki przeznaczonej dla młodszych dzieci są ilustracje. Są

one ważne dlatego, że książka dla najmłodszych składa się przede wszystkim z ilustracji i

wprowadzenie dzieci do czytelnictwa odbywa się właściwie dzięki obrazkom. Ilustracja jest

bodźcem wyzwalającym różnorodne procesy psychiczne, jest źródłem przeżyć dzieci. Dzięki

ilustracji dziecko może korzystać z książki samo, bez pomocy dorosłych. Ilustracje wnoszą w

życie dziecka różnorodne wartości. Podstawowe zadania ilustracji to przede wszystkim

pomoc w głębszym przeżywaniu dzieła literackiego oraz wprowadzanie dziecka w świat

sztuki. Ilustracja rozwija wszelkie dyspozycje psychiczne: spostrzeganie, wyobraźnię,

myślenie, wzbogaca przeżycia uczuciowe, rozszerza wiedzę o świecie, rozbudza

zainteresowania. Wielką rolę odgrywają ilustracje, pomagając dziecku w tworzeniu

wyobrażeń i ich utrwalaniu. Małe dziecko nie rozporządza jeszcze dużym zasobem

wyobrażeń, toteż oczekuje pomocy od ilustracji. Pragnie, aby wszystko o czym jest mowa w

tekście, było narysowane. Wraz z wiekiem potrzeba ta staje się mniej natarczywa.

Najmłodsze dzieci, 3-4 letnie patrząc na ilustracje zazwyczaj wyliczają tylko przedstawione

na niej przedmioty lub postacie. Dzieci starsze zauważają też czynności. Ta umiejętność

,,odczytywania” ilustracji jest zależna od uzdolnień indywidualnych oraz od zasobu

doświadczeń dzieci.

Elżbieta Kobiela pisze: ,, Dla wyobraźni dziecka ilustracje w książkach nie są tylko

kolorowymi obrazkami. Dziecko widzi w nich inny świat, który żyje swoim własnym życiem.

Ono wyobraża sobie naiwnie to, co widzi, jako na swój sposób rzeczywiste.’’

Ilustracje działają również na uczucia dzieci. Reagują one silnie na ilustracje nacechowane

strachem, radością, grozą, komizmem. Ponadto ilustracje rozszerzają ogólną wiedzę o

świecie. Dzięki ilustracjom przybliża się do dzieci cały ogromny świat przyrody, krajobraz

kraju rodzinnego, narody i ich obyczaje, technika.

Ilustracja może też wzbogacić świat wewnętrzny dziecka, pomóc mu w intensywnym

przeżyciu treści książki i wraz z nią wpływać na całość osobowości dziecka.

Sprawą bardzo ważną w ilustracji jest jej zgodność z realiami tekstu oraz dominacja

pozytywnego nastawienia do rzeczywistości. Wielkie znaczenie ma też humor. Zawsze

jednak ilustracja ma ścisły związek z tekstem. Zdaniem Ireny Słońskiej ,,Dobry tekst ma

wielką siłę. Może pogłębić przeżywanie ilustracji, a także wrażliwość estetyczną dziecka,

pomóc mu znaleźć i odczuć piękno tam, gdzie samo mogłoby obok niego przejść obojętnie,

może również ułatwić mu oswajanie się z nowymi rozwiązaniami plastycznymi.”

Ilustracje w książkach, ze względu na mały format, nadają się głównie do pracy z

poszczególnymi dziećmi lub w małych zespołach. Ilustracje w książkach dobrze już znanych

ułatwiają dzieciom zapamiętanie ich treści, są okazją do nawiązania rozmowy z kolegami o

swoich ulubionych bohaterach, dostrzegania nowych szczegółów na ilustracjach.

Jednym z podstawowych zadań ilustracji jest też wprowadzenie dziecka w świat sztuki.

Ilustracje dla dzieci powinny liczyć się z właściwościami psychiki dziecięcej, ale

jednocześnie kształcić ją w kierunku, w jakim dorośli uważają za słuszny.

Dzieci 3-4 letnie lubią ilustracje wyraźne, barwne, o tematyce bliskiej dzieciom, realistyczne,

informujące w sposób rzetelny o świecie, ludziach, przedmiotach, zwierzętach. Dzieci starsze

coraz mniej lubią książki ilustrowane, a czasem wolą wręcz książki bez ilustracji. Podczas

czytania same stwarzają sobie obrazy i wizje bohaterów czy wydarzeń. Ich wyobraźnia

tworzy sama, jest niezależna, wolna od narzucanych wyobrażeń artystów.

Wychowawcze możliwości literatury dla dzieci w stosunku do najmłodszych jej odbiorców są

bardzo duże. Składa się na to wiele przyczyn związanych z właściwościami tego wieku, a

między innymi ze skłonnością do naśladownictwa, identyfikowania się z postaciami

literackimi, szybkim rozwojem mowy i myślenia, aktywnością poznawczą i zabawową,

wrażliwością emocjonalną, intensywnością w poznawaniu i przeżywaniu świata, a

jednocześnie niepodważalnym dla dzieci autorytetem osób dorosłych- rodziców i

wychowawców.

Książka dla dzieci zachęca do działania i budzi aktywność umysłową dziecka. Wiersze,

opowiadania, baśnie sprzyjają rozwijaniu wyobraźni i zachęcają dzieci do odtwarzania ich

treści w zabawach i różnych formach twórczości. Aby odtworzyć akcję opowiadania czy

baśni, przedstawić kolejność następujących po sobie wydarzeń, odegrać główne role- dzieci

muszą dobrze zapoznać się z utworem, uważać, starać się zapamiętać treść książki, uchwycić

poszczególne jej fragmenty, sytuacje i zachodzące między nimi związki. Wychowawcze

możliwości literatury dotyczą także rozwoju intelektualnego. Zasób doświadczeń małego

dziecka jest niewielki, jego obserwacje, spostrzeżenia i wyobrażenia związane są z

najbliższym otoczeniem. Wielość bodźców współczesnego życia nie ułatwia mu zdobycia

podstawowej orientacji w tym otoczeniu. Świat ukazuje się dziecku w całej złożoności.

Kontakt z literaturą poszerza możliwości poznania świata, ludzkich losów i obyczaju w

perspektywie historii, pozwala na uczestnictwo w wydarzeniach niedostępnych codziennym

doświadczeniom dziecka. W ten sposób obcowanie z książką zaspokaja potrzebę informacji,

wzbogaca i utrwala wiadomości o otaczającym świecie i porządkuje dziecięce doświadczenia.

Poprzez swój uproszczony obraz świata książki mogą ukazywać pewną spójność

ułamkowych, fragmentarycznych obserwacji i wyobrażeń, jakie małe dziecko uzyskuje w

toku bezpośrednich kontaktów z otoczeniem. Baśń czy opowiadanie, w których

przedstawiono zdarzenia i sytuacje powstałe w wyniku kolejnych następstw przyczyn i

skutków oraz przygody bohaterów obrazujące ludzkie losy, mogą pomóc wprowadzić pewien

ład wśród niepokojącego chaosu bodźców atakujących małe dziecko we współczesnym,

trudnym, skomplikowanym dla nich świecie.

Książka może być jednocześnie źródłem nowych wiadomości, wzbogacać zasób pojęciowy

dziecka, zwielokrotniać możliwości poznawania świata- pozwala na swobodną wędrówkę w

czasie i przestrzeni ukazując obrazy z odległych lat i wizje przyszłości.

Staramy się o to, aby przedszkolaki poznawały otaczającą rzeczywistość w toku działania,

obserwacji i samodzielnych doświadczeń. Pewne zakresy tych doświadczeń, mimo, że

dotyczą podstawowych pojęć o rzeczach i zjawiskach, mogą być niedostępne dla małego

dziecka w bezpośrednich kontaktach i wtedy zabawka, obraz, film, książka stają się

pierwszym źródłem informacji na ten temat.

Przyswojenie treści utworów literackich angażuje w znacznym stopniu uwagę i pamięć,

sprzyja doskonaleniu procesów intelektualnych, a jednocześnie wpływa na rozwój mowy.

Starannie dobrane utwory literackie ukazują ich odbiorcom wzory pięknej polskiej mowy.

Utrwalone w pamięci fragmenty tekstów stają się przykładem poprawnego języka i mogą

mieć wpływ na doskonalenie funkcji mowy pod względem gramatycznym i dźwiękowym, na

wzbogacanie zasobu pojęć i słów, na rozwój umiejętności komunikatywnej wypowiedzi i

doskonalenie stylu.

Kontakt z książką i ilustracją książkową aktywizuje myślenie, procesy porównywania,

analizowania, szukania przyczyn i skutków, wyciągania wniosków, tworzenie elementarnych

pojęć, sprzyja ćwiczeniom pamięci, uwagi i skomplikowanych operacji myślowych. Piękna

książka nie tylko uczy myśleć i mówić- w równym stopniu wpływa na sferę emocjonalną

dziecka. Świadczy o tym, między innymi, jego niezmiernie żywa reakcja, kiedy słucha

opowiadania, śmieje się i płacze, nieruchomieje w momentach napięcia. Ma to doniosłe

znaczenie w dziedzinie wychowania społecznego. Książki, ukazując wzory społecznych

stosunków, postępowanie bohaterów w określonych sytuacjach, pomagają lepiej zrozumieć

innych ludzi. Dzieci chętnie identyfikują się z ulubionymi postaciami z książek.

BIBLIOTERAPIA

Wielką sztuką jest odpowiednio wprowadzić dziecko w świat dorosłych, ale i niełatwo

dorosłym funkcjonować w świecie dziecka. Książki mogą wiele pomóc i nauczyć. Mądrze

wykorzystane dają dostęp do głębszej mądrości, przekazują ważne wskazówki, wzory

myślenia, przeżywania i zachowania. Dorośli mają wiele możliwości aby się czegoś

dowiedzieć i nauczyć, posiadają przecież umiejętności charakterystyczne dla dorosłych :

zdolność czytania i analizowania materiału, werbalizacji myśli i pojęć, konceptualizacji i

komunikacji. Dziecko - to wszystko musi dopiero zdobyć, nauczyć się wiele o świecie i, co

bardzo istotne, nauczyć się w tym świecie funkcjonować, odnaleźć w nim swoje miejsce. Nie

jest to łatwe, a w dzisiejszych czasach ogromnego przyspieszenia, zmian i dynamiki życia -

coraz trudniejsze. Rodzą się lęki, zahamowania i nerwice. Pojawiają się nieumiejętność

radzenia sobie w grupie, problemy w nauce, wreszcie "samotność w tłumie".

Jednym ze sposobów pomocy dziecku jest odkrywanie roli literatury, która może dać

wsparcie, kompensuje niezaspokojone potrzeby, przedstawia inne wzory myślenia i działania,

a tym samym buduje zasoby osobiste i stymuluje rozwój. Dobra książka pomaga zmniejszyć

strach, uspokaja, redukuje lęki i smutki. Niesie ulgę w cierpieniu, koryguje emocjonalnie

zaburzone zachowania, pomaga nieśmiałym, samotnym i zakompleksionym, dodaje otuchy i

siły do radzenia sobie w trudnych sytuacjach, do odnajdywania swojej drogi. Dzięki niej

można dokonać zmian w sferze emocjonalnej, eliminować złe stany psychiczne i powstałe

napięcia. Dziecko naśladuje, wykorzystuje wyobraźnię i zabawę do naturalnego uczenia się,

odkrywania, rozumienia oraz zdobywania kolejnych umiejętności.

Istotę biblioterapii doskonale obrazuje cytat Urszuli K.LeGuin:

"Czytamy książki, by odkryć kim jesteśmy. To, co inni ludzie robią, myślą i czują jest

bezcennym przewodnikiem w zrozumieniu kim jesteśmy i kim możemy się stać..."

W Polsce pojęcie biblioterapii pojawiło się w ostatnim dwudziestoleciu ubiegłego

wieku i zaczyna zataczać coraz szersze kręgi, zwłaszcza w pedagogice specjalnej.

Korzenie tej metody psychoterapeutycznej sięgają czasów starożytnych. W bibliotece w

Aleksandrii widniały słowa : "Lekarstwo na umysł". Z kolei słynne baśnie i opowiadanie

Szeherezady powstały na zamówienie sułtana w celu , jak głosi legenda, wyleczenia go z

depresji. W wieku XIII w kairskim szpitalu w ramach terapii stosowano czytanie Koranu, a w

Europie na przełomie wieków XVIII i XIX w programach leczenia pojawiły się teksty o

charakterze zarówno religijnym, jak i świeckim.

Po raz pierwszy użyto terminu "biblioterapia" w roku 1916. Samo pojęcie wywodzi się od

greckich wyrazów : biblion, co oznacza książkę, i therapeo - leczę. Podstawy biblioterapii

stworzył N.A. Rubakin, który od 1919 r. w Instytucie Bibliopsychologii w Lozannie

zapoczątkował badania nad reakcjami indywidualnych czytelników.

Za oficjalną definicję biblioterapii przyjmuje się działanie terapeutyczne oparte o stosowanie

wyselekcjonowanych materiałów czytelniczych rozumianych jako środek wspierający proces

terapeutyczny w medycynie. Jest rodzajem psychicznego wsparcia, pomocy w rozwiązywaniu

osobistych problemów, rodzajem oparcia w procesie osiągania bezpieczeństwa, środkiem do

realizacji potrzeb. Biblioterapia jest częścią terapii pedagogicznej.

Wyróżniamy trzy rodzaje biblioterapii:

 instytucjonalną - stosowaną przez lekarzy w stosunku do pacjentów

"zinstytucjonalizowanych", najczęściej chorych psychicznie

 kliniczną - praktykowaną w dobrowolnych grupach pacjentów z problemami

emocjonalnymi, jej głównym celem jest "wejrzenie w siebie" i doprowadzenie do zmiany

sytuacji psychologicznej pacjenta

 wychowawczą (rozwojową) - w której stosuje się książki (materiały) wyobrażeniowe i

dydaktyczne dostosowane do osób zdrowych, ale borykających się z problemami

wychowawczymi (rozwojowymi).Ten rodzaj biblioterapii może być prowadzony w szkołach

(np. w bibliotece lub świetlicy) i ma za zadanie wspierać rozwój, samorealizację i zdrowie

psychiczne uczniów.

Nadrzędnym celem biblioterapii wychowawczej jest redukcja lęków, które towarzyszą

dziecku od najmłodszych lat. Lęki występują u wszystkich dzieci, są charakterystyczne dla

ich rozwoju. Pełnią rolę przystosowawczą, mają mobilizować do działań ochronnych przed

realnym zagrożeniem, przewidywanym, prawdopodobnym lub zabezpieczać przed

niezaspokojeniem potrzeb. Ale lęk staje się patologiczny, gdy stale dominuje w zachowaniu

dziecka, a ponieważ jest permanentnie doznawany, prowadzi do szeregu zaburzeń. Zaburzeń

w funkcjonowaniu dziecka na zewnątrz, w środowisku, jak i w nim samym - może prowadzić

do chaosu w działaniach, agresji czy też bierności i apatii. Mogą pojawić się zaburzenia

czynnościowe, a także choroby takie jak alergie, astma, różne nieprzyjemne dolegliwości

w sferze wegetatywnej (zaczerwienienie lub bladość skóry, potliwość, napięcie mięśniowe,

bóle głowy, bezsenność), w sferze poznawczej (zapominanie, chaos myśli, brak koncentracji),

w sferze emocji (napięcie, złość, płaczliwość, przygnębienie), w sferze zachowań (trudności z

mówieniem, wysoki i nerwowy śmiech, obgryzanie paznokci). Wobec powyższych rozważań,

niezwykle cennym staje się możliwość redukowania lęków innymi metodami niż

farmakologiczne, wspaniałe perspektywy otwierają się przed "leczeniem książką -

biblioterapią".

Biblioterapia klasyczna - to zajęcia z książką, prowadzone w sposób systematyczny, których

celem jest dążenie do estetycznego wychowania dziecka poprzez kontakt ze słowem pisanym

i czytanym. W efekcie oddziaływania umiejętnie dobranej literatury pogłębieniu ulega

samoobserwacja, co może prowadzić do bardziej świadomego kierowania sobą i w

konsekwencji do zmian w postawie i zachowaniu. W tym celu wykorzystuje się wybrane

pozycje z kanonu światowej literatury dziecięcej. Literatura ta wykorzystywana w terapii

pedagogicznej ma fundamentalne znaczenie, buduje bowiem zasoby osobiste, tj. przysparza

wiedzy, pomaga poznawać inne sposoby myślenia i działania, daje wzory zachowań (bohater

literacki), wsparcie w sytuacjach emocjonalnie trudnych (poprzez akceptację i danie nadziei),

kompensuje wszelkie niedostatki (zastępczo zaspokaja ważne potrzeby), relaksuje, wyzwala

dobry nastrój, odciąża w sytuacji tymczasowej (gdy nie ma się wpływu na bieg wydarzeń).

Biblioterapię klasyczną można wykorzystywać do pracy z dziećmi w różnym wieku, a także z

młodzieżą.

Terapia przez baśń - stosowana najczęściej do pracy z dziećmi w wieku 4-9 lat. Dzięki niej

wzbogacany jest świat wewnętrzny dziecka, gdyż baśń łączy w sobie elementy świata

realnego i fikcyjnego. W każdej baśni eksponuje się wartości moralne., poprzez jednoznaczne

pokazanie, kogo i za co spotyka nagroda lub kara. Wyraźny podział na dobro i zło oraz silna

identyfikacja dziecka z bohaterem pozytywnym sprawia, że uczy się ono nie tylko pokonywać

trudności, lecz zdobywa też cenną wiedzę na temat systemu wartości i właściwych wzorców

postępowania. W przeciwieństwie do utworów literackich wykorzystywanych w biblioterapii

klasycznej, baśnie mają zawsze szczęśliwe zakończenie, przez co dają radość, zadowolenie,

nadzieję i optymizm. Z tego też względu baśnie nazwano umownie lekturą pocieszenia.

Rzeczywistość kreowana w baśniach jest zgodna z myśleniem dziecka, dzięki czemu pomaga

mu zrozumieć świat i siebie, wprowadza porządek i ład, pokazując jakie reguły rządzą

światem, tym samym buduje w dziecku poczucie bezpieczeństwa. Baśń rozwija wyobraźnię i

fantazję, wyzwala emocje i wrażliwość, uczy współczucia i empatii oraz wyrażania uczuć i

wreszcie rozszerza zasoby języka. Baśń w terapii może być wykorzystywana różnie: jako

wzorzec określonych zachowań, do uświadomienia, poprzez identyfikację, własnych

problemów, jako wewnętrzne wzmocnienie, jako kompensacja (zastępowanie) potrzeb.

Przykłady baśni poruszających określony problem:

"Brzydkie kaczątko" - brak akceptacji dla "inności"

"Kopciuszek"- rywalizacja rodzeństwa, brak miłości i uznania

Bajka terapeutyczna - adresowana jest głównie do dzieci od 4 do 9 lat, ma na celu

uspokojenie, zredukowanie problemów emocjonalnych i wspieranie rozwoju osobowego

dziecka. Jej specyfiką jest to, że jest skierowana do konkretnego odbiorcy mającego

konkretny problem. Bajka terapeutyczna pozwala dziecku bez lęku spojrzeć na swoje

problemy i uczy jak sobie z nimi radzić, dziecko zaczyna pozytywnie myśleć o sytuacjach

trudnych - lękotwórczych. Dzięki bajkom tajemnicze lęki dręczące dziecko tracą swoją moc,

stają się zwykłymi sytuacjami, w których dziecko potrafi dobrze działać. Bajka jest utworem,

który rozwija i kształtuje osobowość dziecka. Przez pryzmat bajki dziecko poznaje świat,

przenosi się w inne środowisko, poznaje normy moralne i zachowania, rozwija wyobraźnię.

Wyróżniamy trzy rodzaje bajek terapeutycznych:

 relaksacyjna - której głównym celem jest uspokojenie i wyciszenie dziecka

 bajka psycho-edukacyjna - ma na celu wprowadzenie zmian w zachowaniu dziecka, czyli

rozszerzenie repertuaru zachowań. Dziecko poznaje bohatera, który ma podobny problem i

zdobywa wzory jego rozwiązania, uczy się postępowania w trudnej sytuacji, rozszerza swoją

samoświadomość.

 bajka psychoterapeutyczna - jest dłuższa w przeciwieństwie do poprzednich bajek, ma

rozbudowaną fabułę; jej zadaniem jest obniżanie lęku, czyli ma następujące cele :

- zastępczo zaspokoić potrzeby (kompensacja), dowartościować

- dać wsparcie przez zrozumienie i akceptację, budowanie pozytywnych emocji, nadziei i

przyjaźni

- przekazać odpowiednią wiedzę o sytuacji lękotwórczej i wskazać sposoby radzenia sobie

Opracowały: Małgorzata Maria Górka i Magda Zglińska

Materiały:

Beata Siemiątkowska, Elżbieta Bugowska, Znaczenie literatury dziecięcej w rozwoju dziecka

w wieku przedszkolnym.

Dostępny na: http://www.literka.pl/znaczenie-literatury-dzieciecej-w-rozwoju-dziecka-w-

wieku-przedszkolnym,artykul,21039,drukuj.html

Barbara Moskal, Funkcje literatury dziecięcej w procesie wychowania społeczno-moralnego.

Dostępny na:

http://www.infofarm.com.pl/~przedszkole/index.php?option=com_content&task=view&id=1

7&Itemid=88

Urszula Maziarz , Sposoby wykorzystywania literatury dziecięcej w przedszkolu.

Dostępny na: http://www.edukacja.edux.pl/p-448-sposoby-wykorzystywania-literatury-

dzieciecej.php

Emilia Szczęśniak, Humor a literatura dziecięca.

Dostępny na: http://www.omep.org.pl/content/view/137/1/

Agnieszka Grażyna Mamińska, Literatura dziecięca w pracy przedszkola.

Dostępny na: http://szkolnictwo.pl/index.php?id=PU5443

Renata Barańska, Znaczenie baśni i bajki w życiu dziecka.

Dostępny na: http://www.rybnik.pl/p10/Artykuly/Znaczenie%20bajki.htm

Teresa Lubińska, Biblioterapia - nowa szansa książki.

Dostępny na: http://www.publikacje.edu.pl/publikacje.php?nr=1002

Wikipedia – Literatura dla dzieci i młodzieży

Dostępny na:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Literatura_dla_dzieci_i_m%C5%82odzie%C5%BCy