higienistka stomatologiczna 322[03] z1 03 u (2)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Natalia Wysocka

Opracowywanie planu profilaktyczno-leczniczego
322[03].Z1.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

lek. med. Konrad Szymczyk
mgr Katarzyna Zarębska

Opracowanie redakcyjne:
mgr Natalia Wysocka

Konsultacja:
mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].Z1.03
„Opracowywanie planu profilaktyczno-leczniczego”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu higienistka stomatologiczna.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1. Wpływ odżywiania na stan zdrowia ludzi w różnym wieku.

Przeciwdziałanie nowotworom

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

wiczenia

4.1.4.

Sprawdzian postępów

4.2. Profilaktyka próchnicy, periodontologiczna. Higiena jamy ustnej

4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3.

wiczenia

4.2.4.

Sprawdzian postępów

4.3. Zasady planowania profilaktyczno-leczniczego oraz higiena jamy

ustnej u osób w różnym wieku

4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3.

wiczenia

4.3.4.

Sprawdzian postępów

4.4 Zasady leczenia ortodontycznego, profilaktyka dla potrzeb ortodontycznych

4.4.1.

Materiał nauczania

4.4.2.

Pytania sprawdzające

4.4.3.

wiczenia

4.4.4.

Sprawdzian postępów

4.5 Programy komputerowe w opiece zdrowotnej

4.5.1.

Materiał nauczania

4.5.2.

Pytania sprawdzające

4.5.3.

wiczenia

4.5.4.

Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu opracowanie planu

profilaktyczno-leczniczego.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, umiejętności jakie powinien posiadać uczeń przed przystąpieniem
do realizacji jednostki modułowej,

–

cele kształcenia, umiejętności jakie uczeń opanuje podczas realizacji programu jednostki
modułowej,

–

materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne, umożliwiające
opracowanie planu profilaktyczno-leczniczego,

–

pytania sprawdzające, które umożliwią ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń
potwierdzających nabycie umiejętności,

–

wiczenia do samodzielnego rozwiązania, które zawierają: polecenie, sposób wykonania

oraz wykaz materiałów do wykonania ćwiczenia oraz pomagają ukształtować
umiejętności praktyczne i zweryfikować nabytą wiedzę teoretyczną,

–

sprawdzian postępów, który pomoże ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń,

–

sprawdzian osiągnięć, który po zrealizowaniu programu jednostki modułowej pozwoli
ocenić poziom nabytych umiejętności,

–

wykaz literatury.

Schemat układu jednostek modułowych

322[03].Z1.01

Prowadzenie wywiadu chorobowego

322[03].Z1

Badania stomatologiczne

322[03].Z1.02

Wykonywanie badań jamy ustnej

322[03].Z1.03

Opracowywanie planu

profilaktyczno-leczniczego

322[03].Z1.04

Prowadzenie dokumentacji

stomatologicznej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

posługiwać się podstawową terminologią stomatologiczną,

–

stosować zasady higieny jamy ustnej,

–

rozróżniać choroby jamy ustnej,

–

przeprowadzać analizę wywiadu z pacjentem,

–

rozwiązywać problemy w zakresie badań podmiotowych,

–

planować profilaktykę chorób jamy ustnej,

–

komunikować się z uczestnikami procesu pracy,

–

rozwiązywać problemy w zakresie wykonywania zadań zawodowych,

–

wykorzystać komputer,

–

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić zadania profilaktyki w opiece stomatologicznej,

−

scharakteryzować modele organizacji opieki zdrowotnej w Polsce,

−

określić rolę opieki zdrowotnej w profilaktyce stomatologicznej,

−

scharakteryzować postawy pacjentów wobec własnego zdrowia, choroby i leczenia,

−

określić znaczenie sposobu odżywiania, higieny jamy ustnej i uzębienia dla zdrowia
człowieka,

−

określić cele postępowania profilaktyczno-leczniczego,

−

dostosować postępowanie higieniczno-profilaktyczne do pacjentów z różnych grup
wiekowych i dyspanseryjnych,

−

określić formy i metody realizacji planu profilaktyczno-leczniczego,

−

dokonać analizy wyników badania podmiotowego i przedmiotowego,

−

określić zakres leczenia w próchnicy zębów, zgodnie z systemem Billingsa,

−

opracować plan higieny jamy ustnej i uzębienia dla osób w różnym wieku,

−

opracować plan profilaktyczno-leczniczy we współpracy z pacjentem i pod nadzorem
lekarza dentysty,

−

opracować plan zapobiegania próchnicy zębów,

−

opracować plan profilaktyki chorób przyzębia oraz błony śluzowej jamy ustnej,

−

opracować plan profilaktyki nieprawidłowości i wad rozwoju zgryzu,

−

określić efekty planowanego postępowania profilaktyczno-leczniczego,

−

zaplanować żywienie osób w zależności od ich wieku oraz potrzeb profilaktycznych
i leczniczych,

−

scharakteryzować postępowanie terapeutyczne dotyczące urazów

−

opracować plan profilaktyki czynnościowych i morfologicznych zaburzeń w narządzie
ż

ucia występujących w następstwie braków w uzębieniu,

−

zaplanować postępowanie z pacjentem skierowanym do leczenia protetycznego,

−

określić rolę higienistki stomatologicznej w profilaktyce onkologicznej,

−

posłużyć się programem komputerowym podczas opracowywania planu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wpływ odżywiania na stan zdrowia ludzi w różnym wieku.

Przeciwdziałanie nowotworom

4.1.1. Materiały nauczania

W Polsce profilaktyka onkologiczna w stomatologii polega na przeprowadzaniu badań,

które mają wykazać przyczyny ewentualnych zmiany w jamie ustnej. Pobiera się wtedy
z tkanek zmienionych chorobotwórczo wycinek, który przesyła się do laboratorium w celu
przeprowadzenia badań histopatologicznych.

Badania histopatologiczne stanowią profilaktykę chorób nowotworowych łagodnych,

złośliwych, torbieli, kiły, promienicy, gruźlicy (jest to uogólnienie). Badanie to pozwala na
szybsze podjęcie właściwej techniki leczenia.

Bardzo istotną rolę w badaniach onkologicznych stomatologii pełni higienistka

stomatologiczna, ponieważ powinna ona uświadamiać pacjentowi konieczność profilaktyki
onkologicznej, która opiera się na zwiększaniu świadomości konsekwencji za późno
zdiagnozowanej choroby nowotworowej. Powinna ona być wsparciem emocjonalnym dla
pacjenta i przekonać go, że badanie histopatologiczne to podstawowe badanie, które może
wykluczyć lub potwierdzić istnienie zaburzeń tkankowych. Higienistka powinna również
uświadamiać pacjenta w zakresie profilaktyki próchnicy, paradontozy, a także udzielać
wskazówek dotyczących odżywiania, które ma bardzo istotny wpływ na stan jamy ustnej oraz
zębów. Przyjmowanie antybiotyków przez dłuższy czas bez osłony przeciwgrzybicznej może
doprowadzić do wyjałowienia się flory bakteryjnej jamy ustnej, prowadzi to do owrzodzenia,
stanu zapalnego, zmiany pH i przebarwienia zębów (probiotyki i leki przeciwgrzybiczne
powinny być podawane przy aplikowanym antybiotyku).

Zmiany nowotworowe występujące w jamie ustnej, charakteryzują się głównie

owrzodzeniem jamy ustnej. Profilaktyka w tych schorzeniach polega na usunięciu wszystkich
przyczyn mechanicznego urazu dziąsła, języka, policzka w postaci ostrych brzegów korzenia,
korony, protez.

Do łagodnych nowotworów szczęk i jamy ustnej zaliczamy:

−

brodawczaki,

−

naczyniaki,

−

włókniaki,

−

kostniaki,

−

zębaki.

Główne znaczenie w zdiagnozowaniu choroby mają wyniki badania histopatologicznego,

jak również cechy charakterystyczne danego schorzenia.

Brodawczaki spotyka się najczęściej na podniebieniu w postaci pojedynczych tworów.

Brodawkowaty przerost błony śluzowej spowodowany jest podrażnieniami protez.

Naczyniaki jest to rodzaj nowotworu podobny do brodawczaków, jednak tworzy on guzy

ciemniejsze , występujące w postaci płaskich plam.

Włókniaki tworzą drobne guzki, które są usytuowane na podniebieniu. To schorzenie

może być wywołane przyjmowaniem leków przeciwpadaczkowych (hydantoiny).

Kostniak wyrostka zębodołowego występuje w postaci wyrośli kostnych, może on

spowodować asymetrię twarzy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do złośliwych nowotworów zaliczamy:

−

raka wargi,

−

raka dna jamy ustnej,

−

raka policzka,

−

raka języka.

Nowotwory te są niebezpieczne dla zdrowia, usuwa się je chirurgicznie lub stosuje

zabiegi chemioterapii.

Rak wargi dotyczy głównie mężczyzn, umiejscawia się on na granicy czerwieni wargi

i skóry. Rak ten rozwija się głównie u rolników, ludzi podatnych na działanie czynników
atmosferycznych (np. promieniowanie słoneczne). Rozwój choroby jest powolny
i bezbolesny.

Rak języka powstaje w błonie śluzowej, pojawiają się wtedy owrzodzenia na języku,

występuje silny ból. Leczenie polega na usunięciu chirurgicznym, napromieniowaniu,
profilaktyką może być wycięcie węzłów chłonnych.

Rak dna jamy ustnej to zmiana w postaci nacieku w linii pośrodkowej ciała. Zmiany

pojawiają się pod językiem, mylone są często ze schorzeniem powstającym w wyniku
wyjałowienia od antybiotyków lub owrzodzenia jamy ustnej spowodowanego infekcją.

Profilaktyka onkologiczna polega również na przeprowadzeniu badań, np.: badań

przesiewowych w celu potwierdzenia lub zaprzeczenia hipotezy dotyczącej choroby
nowotworowej.

Osoby, u których w rodzinie wystąpiły przypadki chorób powinny czasami, w przypadku

niektórych schorzeń liczyć się z prawdopodobieństwem zachorowania. Powinno likwidować
się czynniki ryzyka, jakimi są, np.: palenie papierosów, picie alkoholu, stres, nieracjonalna
dieta. Nieprawidłowo wykonane protezy, korony mogą również być przyczyną zmian
nowotworowych. Trzeba dbać o higienę jamy ustnej i nie doprowadzać do stanów zapalnych.

Postawy pacjentów wobec własnego zdrowia i sposobów leczenia zależą od:

−

cech indywidualnych pacjenta,

−

wieku,

−

poziomu wykształcenia,

−

stanu wrażliwości,

−

warunków społecznych,

−

okresu w jakim się pacjent znajduje.

Wśród populacji potencjalnych pacjentów są osoby, które robią dodatkowe badania

częściej niż są przewidziane. „Pielęgnują” każdy objaw i odwiedzają lekarzy bardzo często.

Taka grupa ludzi zwana jest hipochondrykami, często okazuje się, że nic im nie dolega,

a oni sami „wmawiają sobie chorobę”. Istnieje też grupa ludzi, którzy „boją” się lekarzy,
badań, zaniedbują kontrolę lekarską, nie przyjmują leków. Często okazuje się, że choroba
rozwija się, kiedy wreszcie pacjent zjawią się u lekarza, jest już za późno, aby podjąć
leczenie. Osoby te wolą nie wiedzieć, nie badać się i żyć w nieświadomości, ale wtedy gdy
choroba da o sobie znać, okazuje się że zmiany w organizmie są zbyt duże, aby móc ją
wyleczyć.

Najmądrzejsza postawa to postawa ludzi, którzy wychodzą z założenia, że lepiej jest

zapobiegać niż leczyć, odbywają badania kontrolne regularnie, dbają o stan zdrowia i nie
obawiają się lekarza, w którym widzą autorytet i ufają mu, korzystają z jego rad
i przestrzegają sposobu leczenia.

Kobiety w ciąży powinny szczególnie dbać o swój stan zdrowia, ponieważ od nich zależy

zdrowie swoje i dziecka. Spotyka się kobiety w ciąży, które twierdzą, że w tym stanie nic im
nie grozi, że są zdrowe. Jednak mimo to, że nie mają objawów fizycznych powinny pamiętać

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

o płodzie, np.: podczas przeziębienia, nie powinny bez uzgodnienia z lekarzem zażywać
leków. W aptece mogą dostać środki homeopatyczne, które nie mają działań niepożądanych
i nie przenikają przez łożysko. Przyjmowanie paracetamolu, ibuprofenu nie należy do
wskazań, ponieważ przenikają one przez łożysko (w określonych przypadkach można podać
paracetamol). Postawa ludzi wobec choroby jest różna zależy też od sposobu poinformowania
o niej przez lekarza, czasami, kiedy człowiek dowie się bezpośrednio od lekarza, że ma raka
załamuje się, poddaje. Pamiętajmy, że leczenie to nie tylko farmakologia, dużą rolę odgrywa
też psychika oraz psychologiczna walka z chorobą.

Starsi ludzie często nie przyjmują regularnie leków, nie przestrzegają dawkowania, może

to wynikać z ich lekceważącej postawy wobec leczenia, bądź wysokich cen leków.

Naukowcy nadal przeprowadzają badania dotyczące psychologii zdrowia i behawioralnym

wymiarem postawy wobec własnej choroby. Wykryto, że mężczyźni mają większe
powinowactwo do załamań emocjonalnych związanych z chorobą, ludzie wykształceni
bardziej przejmują się świadomością choroby, widzą zagrożenia niż osoby bez wykształcenia.
Kobiety częściej wykonują badania profilaktyczne, mniej boją się negatywnych wyników
oraz chętniej wykonują profilaktyczne badania onkologiczne.

Odżywianie jest bardzo istotne w utrzymaniu prawidłowego stanu zdrowia całego

organizmu i jamy ustnej.

Dieta racjonalna to taka, która:

−

dostosowana jest do wieku,

−

dostosowana jest do zapotrzebowań organizmu,

−

ma odpowiednio dobrane, zgodne z normami wartości energetyczne,

−

dostosowana jest do rodzaju wykonywanej pracy.

ywienie jest potrzebne, między innymi do dostarczania energii potrzebnej do

wszystkich czynności życiowych.

Spożywanie pokarmów z dużą ilością cholesterolu i tłuszczów prowadzi do zaburzeń

związanych z miażdżycą naczyń, nadciśnieniem tętniczym.

Pożywienie posiadające mało składników budulcowych, soli mineralnych, makro

i mikroelementów, przepełnione zaś cukrami prowadzi do zaburzeń metabolicznych
i otyłości. Ilość tłuszczu wzrasta i odkłada się, adipocyty zwiększają się, ich ilość wzrasta.

Do podstawowych zaburzeń towarzyszących otyłości należą:

−

upośledzenie stymulowanego przez insulinę wychwytu glukozy przez tkankę mięśniową

i tłuszczową,

−

wzrost cholesterolu i zaburzenia metaboliczne lipidów,

−

zaburzenia czynności serca.

Naukowcy twierdzą, że dieta powinna być dostosowana do wysiłku energetycznego
i powinna zawierać:

−

10-15% energii z białka,

−

15-30% energii z tłuszczu,

−

30% energii z węglowodanów.

Zawartość cholesterolu w diecie nie powinna przekraczać 300mg dziennie, soli

kuchennej 6g, zaś błonnika przynajmniej 27-40g.

Dieta, która ma wpływać pozytywnie na stan zdrowia człowieka, powinna być:

−

urozmaicona, to znaczy że musi zawierać różnorodne składniki,

−

energetyczna,

−

uboga w tłuszcze i węglowodany,

−

bogata w makro i mikro składniki i witaminy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób żywienia jest bardzo ważny przez całe życie, ale najbardziej w okresie

dzieciństwa i młodości, decyduje to o rozwoju psychicznym i fizycznym. Dzieci i młodzież
powinny spożywać posiłki regularnie 4, 5 razy dziennie, co 4 godziny.

W żywieniu osób starszych ilość pokarmów może być mniejsza, lecz muszą być

podawane o regularnych porach między posiłkami długie przerwy powodują spadek poziomu
glukozy we krwi, co w efekcie powoduje uczucie głodu.

Podstawowymi składnikami pokarmowymi są:

−

białka, które zbudowane są z aminokwasów i stanowią budulec organizmu,

−

węglowodany, czyli cukry , które biorą udział w wytwarzaniu energii,

−

tłuszcze , czyli lipidy, w dużych ilościach mogą odkładać się w tkance tłuszczowej,

−

witaminy, rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalne w wodzie, które stymulują

odporność organizmu oraz wpływają na różne procesy w organizmie,

−

związki mineralne dzielimy na makroelementy i mikroelementy, które biorą udział

w procesach fizjologicznych.

Piramida racjonalnego żywienia, przedstawia cztery klasy produktów, które powinien

spożywać człowiek. Jak wynika z rysunku 1 najczęściej powinno jeść się: nabiał, sery, mięso
(szczególnie u dzieci), pieczywo i błonnik (osoby dorosłe). Ważna jest również aktywność
fizyczna.

Rys. 1. Piramida żywienia [7]

Istnieje wiele diet, jedną z nich jest dieta wegańska, która polega na spożywaniu tylko

pokarmów roślinnych, ale jak wykazują ostatnie badania dieta ta nie jest dobra. Organizm
potrzebuje do syntezy przeciwciał białek pochodzenia zwierzęcego. Często u wegan
występuje niedokrwistość wywołana spadkiem żelaza we krwi.

Pożywienie powinno być też prawidłowo przechowywane i konserwowane.

Przemysł spożywczy rozwija się na polskim rynku bardzo dynamicznie. W związku

z dużą konkurencją, producenci prześcigają się w reklamowaniu swoich produktów,
podkreślając jedynie pozorne ich zalety. Coraz trudniej uzyskać informację o sposobach
pozyskiwania, przetwarzania i zawartości zanieczyszczeń w artykułach żywnościowych.
Oferuje się konsumentom możliwość nabycia gotowych dań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady zdrowego żywienia, polegają na:

−

przywróceniu zdrowia (Hipokrates leczył żywnością),

−

utrzymaniu aktywności organizmu,

−

spełnieniu wymogów ochrony przyrody.

ywność wysokiej jakości oraz optymalne racjonalne żywienie wspiera zdrowie i potęguje

witalność organizmu. Spośród rozwijających się dziedzin żywieniowych, na uwagę zasługuje
ekotrofologia. Zajmuje się optymalizacją żywienia z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb
człowieka, określa stan środowiska, w którym żywność ta powinna być wyprodukowana.

Dużą popularnością i zaufaniem konsumentów cieszą się produkty żywnościowe

oferowane przez gospodarstwa ekologiczne, które zapewniają wysoką jakość biologiczną
płodów rolnych, ochraniają środowisko abiotyczne (glebę, wodę) przed działaniami
niepożądanymi.

Należy uświadamiać ludziom jak ważne są konsekwencje wyboru żywności i sposobu

ywienia, nie tylko dla stanu ich zdrowia, ale także przyszłych pokoleń. Dlatego szczególną

uwagę powinno zwracać się na prawidłowe żywienie dzieci w wieku niemowlęcym
i poniemowlęcym, ponieważ nieprawidłowe odżywianie może spowodować skłonność do
infekcji, możliwość chorób, opóźnienie wzrastania.

Coraz częściej matki podają swoim dzieciom gotowe przetwory spożywcze, które

wytwarzane są przez różne firmy (tabela 1).

Tabela 1. Odsetek dzieci spożywających sztuczne odżywki [opracowanie własne]

Odsetek dzieci

Lp.

Pytania

Nigdy

lub

rzadziej niż raz
w tygodniu

Czasami ale

przynajmniej
raz w tygodniu

Codziennie

lub

prawie

codziennie

Jak często dziecko spożywa
gotowe przetwory dla
niemowląt i dzieci ?

30%

27%

43%

Jak często dziecko pije soki
owocowe i/lub warzywne ?

10%

88%

Jak wynika z powyższych danych prawie połowa dzieci spożywa gotowe przetwory

(kaszki, kleiki, zupki. itd.) prawie codziennie, 88% pije soki owocowe lub warzywne
codziennie i prawie codziennie.

W produktach tych mogą znajdować się zanieczyszczenia takie jak: pestycydy, metale

ciężkie, azotany i azotyny, które nie są obojętne dla zdrowia młodego organizmu, dlatego
uważa się za szczególne zasadne prowadzenie cyklicznych badań określających poziom
stężenia tych substancji w gotowych przetworach spożywczych dla niemowląt i dzieci.

W jednym z Domów Dziecka w Warszawie zbadano całodzienne racje pokarmowe

różnych grup wiekowych i stwierdzono, że w posiłkach dzieci w wieku od 4 do 6 lat, średnia
zawartość azotanów wynosiła 304 mg

KNO dzień, co stanowiło 300% dopuszczalnej dawki

pobrania (wynoszące w całodziennej racji 100mg azotynów

KNO

w ilości 6,6 mg.

rednia zawartość i azotynów w posiłkach była niższa od wartości maksymalnych

uznanych za bezpieczne w okresie zimowym.

Wynosiła ona 73,3% i 53,3% dawki pobrania tych związków przez organizm dziecka.
Prawidłowe żywienie niemowląt ma duży wpływ na ich późniejszy rozwój, a więc także

na stan jamy ustnej i uzębienia. Noworodek „oderwany” biologicznie od matki musi przejąć
wszystkie podstawowe funkcje życiowe i samodzielnie żyć w odmiennych warunkach
Karmiony mlekiem matki szybciej adaptuje się w nowym środowisku.

Kobiety, które decydują się na dziecko, powinny dokładnie zapoznać się z optymalnym

sposobem jego odżywiania. Według American Academy of Pediatrics za najbardziej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

racjonalną i niezawodną metodę uważa się karmienie niemowląt przez co najmniej 6 miesięcy
piersią.

Istnieje wiele ważnych przyczyn, aby uznać owe zalecenie za dogodne i korzystne

w rozwoju dziecka, a mianowicie:

−

pokarm kobiecy ma optymalne wartości odżywcze, prawidłową podaż białka, tłuszczów,
węglowodanów,

−

mleko matki zawiera przeciwbakteryjne właściwości, które zmniejszają występowanie
chorób ostrych u niemowląt (biegunka zakaźna, zapalenie ucha środkowego, martwicze
zapalenie jelit i okrężnicy) jest jałowe, zawsze świeże,

−

u niemowląt karmionych piersią stwierdzono, że choroby z udziałem układu
odpornościowego (cukrzyca, alergiczne zapalenie jelit i żołądka) występują rzadziej,

−

dzieci karmione mlekiem matki wykazują szybszy rozwój psychiczny, poznawczy oraz
mają większą więź emocjonalną z matką.

Przeprowadzano wiele badań porównujących rozwój dzieci karmionych sztucznie i dzieci

karmionych pokarmem matki. Wykazały one że dzieci, które są żywione sztucznie 10 krotnie
częściej są hospitalizowane z powodu zakażeń bakteryjnych, ryzyko zapalenia opon
mózgowo-rdzeniowych jest 4 krotnie większe, częściej występują u nich biegunki.

Badania te wykazały również, że karmienie butelką utrudnia noworodkom oddychanie.

Dzieci, które używają smoczka częściej przełykają i mają krótszy czas przeznaczony na
oddychanie. Może to prowadzić do obniżenia ciśnienia parcjalnego tlenu i wysycenia krwi
tlenem, pojawienia się bezdechu, bradykardii, sinicy.

Nieprawidłowe żywienie w okresie niemowlęcym może spowodować w późniejszym

wieku otyłość.

Jak wykazują badania w ostatnim okresie wzrasta tendencja do karmienia piersią, co jest

wynikiem wzrostu świadomości matek co do zalet tego sposobu odżywiania noworodków.

Przez okres pięciu, sześciu pierwszych miesięcy życia dziecka mleko jest jego jedynym

pożywieniem, niezależnie od tego, czy jest karmione piersią, czy sztucznie. Nie ma żadnej
potrzeby wcześniejszego wprowadzania nowych pokarmów. Gdy ilość pokarmu matki
zmniejsza się i staje się niewystarczająca, należy dokarmiać dziecko mlekiem
modyfikowanym. Istnieją dwa rodzaje mleka modyfikowanego:

−

mleko początkowe przystosowane dla dzieci w pierwszych dniach i tygodniach życia,

−

mleko następne dla niemowląt po 4 miesiącu życia.

Rozszerzenie diety dziecka powinno odbywać się stopniowo, wiele zależy także od jego

reakcji i upodobań.

Ważnym elementem w racjonalnym żywieniu niemowląt jest również wprowadzenie do

ich diety produktów bezmlecznych, może być to:

−

zupa jarzynowa,

−

kleik z ryżu,

Często matki w tym okresie zaczynają podawać dzieciom gotowe produkty

ywnościowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Odżywianie niemowląt. [opracowanie własne]

Miesiąc życia

Odżywianie ( rozszerzanie diety)

pierwszy - drugi

piersią lub mlekiem zmodyfikowanym

trzeci - czwarty

piersią lub mlekiem zmodyfikowanym

piąty - szósty

kaszka ryżowa lub kukurydziana, soki, zupki jarzynowe,
mięso kurze, indycze, warzywa

siódmy - ósmy

zupy mięsne, żółtka jajek

dziewiąty - dziesiąty

produkty mączne, serki, jogurty, dania obiadowe

Dziecku karmionemu sztucznie mlekiem modyfikowanym podajemy w 4 miesiącu życia

soki owocowe, w 5 miesiącu wprowadza się mieszanki mleczne z dodatkiem ryżu, oraz zupę
jarzynową. W 6 miesiącu dodajemy do zupy przetarte mięso.

Jeżeli dziecko karmione jest pokarmem matki należy pamiętać, że odstawienie od piersi

powinno być stopniowe, nie wcześniej niż od 10 miesiąca życia.

Do 9 miesiąca nie należy podawać przetworów mącznych i kasz zawierających gluten

(np., kasza manna).W 10 miesiącu podaje się pieczywo żytnie i pszenne.

Wraz z wiekiem, wzrasta ryzyko rozwoju różnych chorób. Każda ostra choroba osób

w wieku podeszłym może mieć bardziej skomplikowany przebieg niż u osób młodych.
Dlatego w trakcie badań należy zwrócić szczególną uwagę na to, czy u pacjenta zauważalne
są symptomy niedożywienia. Jest to istotne również, dlatego że część objawów niedożywienia
podobna jest do fizjologicznych objawów starości, min. zwiotczenie i suchość skóry,
zwiotczenie mięśni, łamliwość włosów.

Przyczyną niedożywienia osób w wieku podeszłym jest także mniejszy apetyt, jak również

to, że ze względu na problemy z samodzielnym przygotowaniem posiłków i ich spożywaniem
nie są one w stanie jeść tego wszystkiego, co jadały wcześniej. Dodatkowo przyjmowanie
leków może powodować hamowanie wchłaniania różnych składników odżywczych, co
w długim okresie powoduje stały ich niedobór i w konsekwencji niedożywienie.

Należy, więc zwrócić szczególną uwagę na prawidłowe odżywianie osób starszych.

Pomimo tego, że ilość kalorii potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania zmniejsza się
wraz z wiekiem, proporcje składników odżywczych niezbędnych organizmowi pozostają
podobne.

Seniorzy powinni zwracać również uwagę na ilość przyjmowanych płynów, ponieważ

z wiekiem słabnie intensywność mózgowych sygnałów pragnienia. Dodatkowo, wraz ze
zmniejszeniem się wydolności motorycznej jelit, konieczne jest przyjmowanie większej ilości
płynów, co zapobiega częstemu problemowi osób starszych, jakim są zaparcia.

W starszym wieku zmienia się metabolizm, staje się wolniejszy, wątroba jest podrażniona

i bardziej wrażliwa przez działanie leków. W żywieniu starszych ludzi często stosuje się
ż

ywienie pozajelitowe.

ywienie pozajelitowe czyli parenteralne stosuje się u dzieci, osób starszych u których

ywienie tradycyjne nie jest możliwe, lub związane jest z niepełnym wchłanianie pokarmów

podawanych drogą doustną. Celem żywienia pozajelitowego jest zabezpieczenie przed
ś

miercią głodową i wycieńczeniem organizmu. Ważne jest również wykorzystanie leczenia

pozajelitowego u osób chorych po resekcji jelit lub z zespołem złego wchłaniania.

Leczenie pozajelitowe stanowi też profilaktykę, zapobiega niedożywieniu i wycieńczeniu

organizmu, korzysta się z niego często na oddziałach chirurgicznych, za pomocą venflonu
poprzez żyły obwodowe, zaś za pomocą cewnika przez żyłę główną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. śywienie pozajelitowe [7]

Należy zatem pamiętać, że zła dieta, niedożywienie, są często objawem choroby

człowieka:

−

zapotrzebowanie chorego na energię wynosi 1600-2000 kcal na dobę,

−

30-50% chorych ma cechy niedożywienia już podczas przyjęcia do szpitala,

−

10-20% pacjentów przyjętych do szpitala posiada niedożywienie,

−

50-60% chorych na nowotwory wykazuje objawy niedożywienia,

−

u 80% chorych na raka przełyku i 60-70% chorych na raka żołądka występuje

niedożywienie w momencie przyjęcia do szpitala.

Częściej stosuje się żywienie dojelitowe, które jest bezpieczniejsze oraz zdecydowanie

tańsze.

Rys. 3. Ilość pacjentów żywionych pozajelitowo, a śmiertelność [7]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odżywianie ma wpływ również na stan paznokci, włosów, skóry. Kiedy czujemy, że

skóra jest szorstka powinniśmy spróbować nadać jej sprężystość, uelastycznić najlepszym
sposobem, będzie zaaplikowanie organizmowi tego czego mu brakuje, czyli w tym wypadku
można podać witaminę A+E, nienasycone kwasy tłuszczowe, maść ochronną z witaminą A,
która powoduje wzrost regeneracji naskórka.

Na łamiące się paznokcie i wypadające włosy warto zażyć drożdże, witaminy z grupy B,

skrzyp, pokrzywę, wszystkie te substancje działają wzmacniająco na włosy, paznokcie,
powodują, że stają się mocniejsze i mniej się rozdwajają. Problemy z paznokciami i włosami
mogą wynika ze złego odżywiania się.

Spożywanie węglowodanów w dużych ilościach i nie przestrzeganie higieny jamy ustnej

może spowodować próchnicę, sól w większych ilościach może być przyczyną nadciśnienia
tętniczego, nadmierny cukier prowadzi do śpiączki cukrzycowej, nadmierna ilość cholesterolu
może być przyczyną miażdżycy naczyń, choroby żył, nadciśnienia tętniczego, brak witamin
z grupy B powoduje zajady, osłabienie włosów, paznokci, brak witaminy A może być
przyczyną kurzej ślepoty i rogowacenia naskórka.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie podejście do choroby mogą wykazywać różni ludzie?
2. Na czym polega dieta racjonalna?
3. Na czym polega profilaktyka onkologiczna?
4. Na czym polegają zasady racjonalnego odżywiania się?
5. Jakie choroby może wywołać zbyt duża ilość spożywanej soli, cholesterolu?
6. Jakie składniki potrzebne są do prawidłowego wzrostu organizmu?
7. Jak ludzie mogą interpretować chorobę?
8. Jak powinny odżywiać się osoby starsze?
9. Jak powinny odżywiać się dzieci?
10. Jaka jest rola higienistki stomatologicznej w profilaktyce onkologicznej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie analizy przypadków zidentyfikuj, która z wymienionych kobiet przestrzega

racjonalnej diety.

Opisy przypadków

Przypadek A

Ania nie lubi owoców, na obiad spożywa tłuste mięso, jada nieregularnie, zapomina

o jogurcie na śniadanie, codziennie zjada 2 czekoladowe batoniki.

Przypadek B

Sylwia jada regularnie, nie lubi tłustych potraw, ani słodyczy, uwielbia owoce, warzywa.

Przypadek C

Dorota często jada batoniki, na śniadanie zjada jogurty i płatki, stroni od tłustych potraw

i pojadania wieczorami, nie przepada za owocami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wpływu odżywiania na stan zdrowia,

przeprowadzić analizę przypadków,

zidentyfikować cechy pozytywne najkorzystniejszej diety,

zidentyfikować kobietę, która prawidłowo się odżywia,

wyniki przedstawić na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wstaw w brakujące miejsca wyrażenia: pozajelitowe, racjonalna, onkologiczna,

węglowodany, tak, aby zdania były prawidłowo sformułowane.

Dieta , która jest bogata w witaminy, białko, sole mineralne to dieta ……………..
Pobieranie wycinka z tkanek zmienionych chorobotwórczo to profilaktyka ………..……
Sposób podawania pokarmu bezpośrednio przez układ żylny to żywienie ……….…….
Dieta bogata w ………………………… jest często przyczyną zmiany pH jamy ustnej
i w konsekwencji przyczyną próchnicy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki,

przeczytać zdania do uzupełnienia,

wpisać brakujące wyrazy,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zidentyfikuj czynniki wpływające na podjęcie żywienia parenteralnego.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wpływu żywienia na stan zdrowia,
2) wybrać dwie sytuacje opisujące żywienie parenteralne,
3) wskazać czynniki wpływające na konieczność żywienia parenteralnego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Zaplanuj żywienie osób w zależności od wieku oraz potrzeb profilaktycznych

i leczniczych. Wyjaśnij jaki wpływ ma sposób odżywiania na stan jamy ustnej i uzębienia
człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wpływu żywienia na zdrowie,

ustalić przedziały wiekowe pacjentów,

przydzielić każdej grupie odpowiedni przedział wiekowy,

zaplanować żywienie dla osób z przydzielonego przedziału wiekowego,

przedstawić wyniki ćwiczenia,

wyjaśnić jaki wpływ ma sposób odżywiania na stan jamy ustnej i uzębienia człowieka.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

książka kucharska,

−

komputer z dostępem do Internetu.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować odżywianie parenteralne?

2) scharakteryzować postawy ludzi względem choroby?

3) uzasadnić zalety diety racjonalnej?

4) wykazać cele żywienia parenteralnego?

5) scharakteryzować profilaktykę onkologiczną?

6) zaplanować żywienie osób w zależności od ich wieku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Profilaktyka próchnicy, periodontologiczna. Higiena jamy ustnej

4.2.1. Materiały nauczania

Główną zasadą działań profilaktycznych jest zapobieganie niekorzystnym zjawiskom,

które w efekcie mogą prowadzić do choroby.

Profilaktyka polega na wykorzystywaniu różnych form i metod, które zmniejszają ryzyko

zachorowania.

Formy działania profilaktycznego:

−

nauczanie,

−

opisywanie szkodliwego działania niektórych nawyków,

−

zwalczanie szkodliwych czynników środowiskowych,

−

prowadzenie badań profilaktycznych,

−

wychowanie i wpojenie idei racjonalnego odżywiania, zdrowego trybu życia,

−

prowadzeniu szczepień profilaktycznych.

Metody profilaktyki w stomatologii:

−

dokładnie zgłębienie danego zagadnienia,

−

analiza i zrozumienie przyczyn choroby,

−

wychowanie, które od najmłodszych lat wpaja ideę racjonalnego żywienia,

−

opisywanie szkodliwych efektów nawyków żywieniowych,

−

zwalczanie szkodliwych czynników środowiskowych,

−

prowadzenie badań profilaktycznych,

−

prowadzenie akcji, szkoleń, nauki higieny jamy ustnej.

W profilaktyce istotne jest racjonalne, jak również regularne odżywianie, pojadanie

między posiłkami jest bardzo niekorzystne, powoduje zmianę pH i prawdopodobieństwo
pojawienia się próchnicy wzrasta.

Efektem prowadzenia działań profilaktyczno-leczniczych jest większa świadomość

pacjenta oraz zapobieganie chorobom dziąseł, zębów, jamy ustnej.

Profilaktyka przeciwpróchnicowa polega na uświadomieniu czym jest próchnica

i stosowaniu działań zapobiegających tej chorobie.

Próchnica zębów czyli caries dentium to proces pochodzenia zewnętrznego, który polega

na demineralizacji substancji nieorganicznych i proteolitycznego rozpadu substancji
organicznych twardych tkanek zęba, może on po pewnym czasie doprowadzić do powstania
ubytków.

Próchnicę trzeba leczyć, jeśli profilaktyka zawiedzie, gdyż grozi to znacznymi ubytkami

zębów, wiąże się również z ich stratą.

Metody zapobiegania próchnicy:

−

higiena jamy ustnej,

−

racjonalne odżywianie się,

−

mała ilość spożywanych węglowodanów oraz żucie gumy bez cukru,

−

mycie zębów po posiłkach,

−

nie popijanie płynów przed snem,

−

regularne wizyty u stomatologa, kontrolowanie stanu zdrowia zębów,

−

lakowanie i korzystanie z fluoryzacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Czynniki wywołujące próchnicę [opracowanie własne]

Metody leczenia próchnicy to:

−

remineralizacja za pomocą związków fluorkowych,

−

impregnacja zębiny za pomocą azotanu srebra,

−

leczenie zachowawcze czyli tradycyjne,

−

abrazja powietrzna,

−

leczenie przy użyciu metod chemicznych (żele).

Leczenie próchnicy polega na usunięciu zniszczonych tkanek zęba i odbudowie ich, do

tego zabiegu konieczne są odpowiednie narzędzia i materiały do uzupełnienia brakujących
części zęba.

Klasyfikacja próchnicy korzenia wraz ze wskazaniami do leczenia według Billingsa [4]:

−

stopień I – przebarwienie obnażonego korzenia bez obecności ubytku, należy zastosować
preparaty fluorkowe,

−

stopień II – powierzchowne uszkodzenia cementu, ubytek o głębokości mniejszej niż
0,5 mm wymaga wygładzenia, wypolerowania i miejscowego stosowania preparatów
fluorkowych,

−

stopień III – ubytek powyżej 0,5 mm głębokości. Należy opracować ubytek i wypełnić
materiałem szklano-jonomerowym. Miejscowo stosuje się preparaty fluorkowe.

−

stopień IV – głębokie uszkodzenie korzenia, ubytek drążący do miazgi. Wskazane
opracowanie ubytku, zastosowanie podkładu i rekonstrukcja cementem szklano-jonomerowym
oraz miejscowo preparaty fluorkowe. W tej grupie przeciwwskazane są wypełnienia
z materiałów złożonych.

U pacjentów z dużym ryzykiem próchnicy i dużą ilością ubytków w korzeniu wskazane

jest wypełnienie szklano-jonomerowe zarówno do wypełnień czasowych, jak i ostatecznych.

Fluoryzacja endogenna polega na tym, że fluor dostarczany jest w odpowiedniej ilości do

wnętrza organizmu, jest on wtedy najbardziej przyswajalny. Źródłem jego jest woda, sól
spożywcza, mleko, tabletki.

Fluorkowanie wody pitnej jest najpopularniejszą formą fluoryzacji endogennej. W krajach

gdzie fluorkowanie wody przeprowadzane było na wysoką skalę, obserwowano redukcję
próchnicy o 40-49%, w Polsce tylko kilka miast objętych było fluorowaniem. Przeszkodą we
wprowadzaniu w Polsce tej metody jest stan techniczny wodociągowego systemu,
konieczność monitorowania ilości fluoru w wodzie oraz przeprowadzania badań

czas

próchnica

dieta

bakterie

płytki nazębnej

podatność zęba

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

epidemiologicznych osób, które spożywałyby tę wodę. Tańszą i prostszą metodą jest
fluorowanie soli spożywczej, wadą zaś tej metody jest różne spożywanie soli. Sól wiążę wodę
w organizmie i spożywanie jej w dużych dawkach nie jest zdrowe, grozi nadciśnieniem
tętniczym.

Fluorkuje się też za pomocą tabletki NaF, ten rodzaj profilaktyki przynosi około 40%

redukcji próchnicy pod warunkiem, że jest stosowany regularnie przez wiele lat

Tabletki powinny być rozpuszczane w ustach, najlepiej w ciągu dnia i nie stosuje się ich

zaraz po stosowaniu pasty z fluorem. Tabletki te powinny być stosowane już u kobiet w ciąży,
aby zabezpieczyć przed próchnicą dzieci. Tego rodzaju terapia powinna być wykonywana
wedle zaleceń lekarza stomatologa. Przedawkowanie fluoru prowadzi to do toksycznych
działań, mogą pojawić się plamy na szkliwie, a nawet zatrucia.

Fluoryzacja egzogenna czyli kontaktowa jest metodą, która polega na bezpośrednim

kontakcie szkliwa zębów wyrżniętych ze środkami zawierającymi fluor, takimi jak płukanki,
pasty, żele.

Większość tych preparatów zawiera:

−

fluorek sodu (NaF),

−

monofluorofosforan sodu,

−

aminofluorki.

Preparaty do częstego stosowania (małe stężenie fluoru):

−

pasty do zębów są najczęściej stosowaną formą dostarczania fluoru - pasty z fluorem
powinno stosować się już od najmłodszych lat, z tym że nie mogą mieć one smaku
owoców, słodyczy, bo zwiększają u dzieci zapotrzebowanie na te produkty, dzieci
powyżej 8 roku życia mogą stosować pasty z dużą zawartością fluoru pod warunkiem, że
nie przyjmują już innych preparatów z fluorem. Przykładem pasty zawierającej flor może
być Lacalut fluor pasta ta chroni zęby przed próchnicą i kamieniem nazębnym, zawiera
aminofluorki, które chronią przed próchnicą oraz olejki eteryczne zapewniające świeży
oddech. Zawartość czynnego fluoru w pastach waha się od 525 do 1450 ppm.

−

płukanki są szczególnie polecane dla osób, które noszą aparaty ortodontyczne,
w przypadku odsłoniętych szyjek zębów, polecanie ich powinno być poprzedzone
wywiadem lekarskim, nie zaleca się szczególnie u dzieci stosowania płukanek i tabletek
z fluorem. Częstość stosowania płukanek zależy od ilości jonów fluorkowych: codziennie
zaleca się roztwory 0,05% NaF w ilości 10 ml jednorazowo, dwa razy na dwa tygodnie
zaleca się roztwory o stężeniu 0,2% NaF

Lakowanie zwane także uszczelnianiem polega na pokryciu bruzd i zagłębień w zębach

lakiem szczelinowym.

Bruzdy i szczeliny ze względu na swoją niekorzystną budowę są miejscami, które

ograniczają samooczyszczanie i oczyszczanie resztek pokarmu szczoteczką, a także ułatwiają
rozwój bakterii, co sprzyja powstawaniu ognisk próchnicy już we wczesnym okresie
uzębienia stałego.

Zabieg uszczelniania powinno przeprowadzać się po 4 miesiącach od wyrżnięcia zęba,

ząb uszczelniany musi być na tyle wyrżnięty, aby można go było odizolować od wilgotnego
ś

rodowiska jamy ustnej. Pozwala to na kontynuowanie procesu dojrzewania zęba, a po

całkowitym jego wyrżnięciu zmniejsza ryzyko próchnicy. Uszczelnia się trzonowce mleczne
i stałe, zęby przedtrzonowe, a także zagłębienia górnych bocznych siekaczy stałych.

Do podstawowych zasad dbania o zęby higieny i higieny jamy ustnej zaliczamy:

−

mycie zębów po każdym posiłku używając pasty z fluorem,

−

korzystanie z nici dentystycznych,

−

racjonalne spożywanie posiłków oraz żucie gum bez cukru,

−

częste wizyty kontrolne u stomatologa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Higienę jamy ustnej ocenia się za pomocą:

−

lusterka,

−

zgłębnika,

−

testu OHI,

−

wskaźnika fuksynowego.

Inną metodą oceny higieny jamy ustnej może być sondaż diagnostyczny,

przeprowadzony za pomocą ankiety lub wywiadu.

Higiena jamy ustnej polega również na zastosowaniu działań profilaktycznych

w odpowiedniej kolejności:

−

regularne szczotkowanie, używanie past z fluorem,

−

płukanie jamy ustnej,

−

nitkowanie przestrzeni międzyzębowych,

−

odpowiednia dieta,

−

regularne wizyty u stomatologa.

Rys. 5. Podstawowe czynności potrzebne do utrzymania higieny jamy ustnej [opracowanie własne]

Higiena jamy ustnej u osób starszych jest szczególnie ważna, ponieważ następuje większe

ryzyko ubytku tkanki zęba oraz próchnicy korzeni. Starsze osoby mogą również cierpieć na suchość
błon śluzowych związane jest to z przyjmowaniem niektórych leków, a w konsekwencji prowadzi
to do próchnicy i chorób zębów. Warto zbadać ilość wydzielanej śliny przez starszą osobę. Pacjenci
tacy są często leczeni na inne schorzenia typu cukrzyca, choroby serca, stomatolog powinien też
wziąć to pod uwagę. Dziąsła stają się delikatniejsze, czasami mogą krwawić. Aby wzmocnić zęby
stosuje się profilaktykę oraz korony i mosty na zęby.

Korona całkowicie przykrywa uszkodzony ząb, mosty są używane do wypełnień

brakujących zębów. Stomatolog podczas badania starszej osoby musi przeprowadzić z nią
dokładny wywiad, wykazywać empatię, brać pod uwagę inne schorzenia, przyjmowanie
innych leków, ubytek tkanki zęba jak również paradontozę, zaburzenia wydzielania śliny,
obecność w jamie ustnej mostów, koron, protez. U starszych osób bardzo często stomatolog
napotyka na takie objawy: obnażenie korzeni, brak zębów, trudności z usunięciem płytki
nazębnej, tacy pacjenci wymagają cierpliwości oraz motywacji do leczenia, należy dbać
o profilaktykę oraz higienę jamy ustnej.

HIGIENA

JAMY USTNEJ

szczotkowanie

płukanie

nitkowanie

dieta

wizyty

u stomatologa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Higiena jamy ustnej u dzieci powinna zacząć się jak najwcześniej, już w okresie

niemowlęcym należy dbać o jamę ustną. Rodzice powinni zapewnić prawidłowe
wychowanie, dbać o czystość smoczka, nie przedłużać ssania smoczka do późniejszego
okresu. Jeśli na błonie śluzowej pojawią się anomalie można zastosować 1% wodny roztwór
gencjany. Rodzice powinni też kontrolować rozwój narządu żucia i wzrost zębów, jeśli
zauważą jakieś niepokojące objawy natychmiast powinni zgłosić się z dzieckiem do lekarza.

Dziecku nie należy podawać płynów przed snem, jeśli ząbkuje można podać preparat

znieczulający w postaci żelu. Już od najmłodszych lat należy dzieciom wpajać zasady higieny
jamy ustnej. Wybrać dla dziecka odpowiednią do wieku szczoteczkę i określić metodę
szczotkowania. Może być to łatwa metoda, pionowa, pozioma lub okrężna. Dla maluchów
można polecić metodę szorowania, a dla starszych dzieci metodę Fonesa. Szczoteczki dla
dzieci powinny mieć włosie 0,125 mm średniej twardości i przedłużony trzonek, dobierane
muszą być do wieku dziecka. Płukanie jamy ustnej po myciu, używanie past z fluorem,
traktowanie higieny jamy ustnej jako zabawy stanowi zasadę profilaktyki.

Czyszczenie przestrzeni międzyzębowych polega na tym, że za pomocą nici oczyszczamy

i usuwamy resztki pokarmu z powierzchni międzyzębowych i płytki nazębnej z powierzchni
stycznych. Jeśli stosujemy codziennie nici wówczas redukuje to płytkę na powierzchni
stycznych, aż do 50%. Każdy kawałek nici używa się jeden raz. Nitkę wkłada się
w przestrzenie międzyzębowe i delikatnymi ruchami przesuwa nie podrażniając dziąsła.
Pierwsze nici dentystyczne wykonane były z tworzyw naturalnych, obecnie są to tworzywa
sztuczne, nasycone środkami bakteriobójczymi, fluorem, środkami zapachowymi.

Do oczyszczania powierzchni międzyzębowych mogą służyć wykałaczki. Stosowane są

one głównie u dorosłych. Oczyszczają one powierzchnie międzyzębowe i masują dziąsła.
Wykałaczki mogą być drewniane i plastikowe.

Odżywianie dzieci i matek w ciąży ma duży wpływ na jakość zębów w późniejszym

czasie.

Dieta w sposób bezpośredni wpływa na strukturę zęba i na tkanki twarde. Powinniśmy

jednak uważać, aby nie spożywać dużych ilości węglowodanów, dostarczać organizmowi
duże racje białka, ponieważ jego brak może spowodować suchość w jamie ustnej i zaburzenia
wydzielania ślinianek.

Nasza dieta powinna być dostosowana do zdrowia zębów i z tego względu powinniśmy

jeść tak, aby:

−

utrzymać stałą ilość śliny,

−

zawartość kwasów w ślinie powinna być raczej niezmienna,

−

w ślinie była wystarczająca liczba buforów.

W niektórych produktach zawartość cukru jest ukryta, ale mino to działa wciąż

negatywnie, występuje to np. w jogurtach, lekach, syropach. Spożywanie substancji, które
szybko rozpływają się w jamie ustnej stanowi lepszą profilaktykę.

Spożywanie związków, które trudno rozpuszczają się w jamie ustnej, np.: chipsy

powoduje zaleganie pokarmu i może prowadzić do częstszych chorób zębów.

Jednym z najistotniejszych sposobów profilaktyki próchnicy jest szczotkowanie, które

polega na masażu dziąseł oraz usunięciu płytki nazębnej i innych osadów. Ważna jest tutaj
precyzja i dokładność, z jaką szczotkujemy zęby.

Zasady szczotkowania:

−

zęby szczotkuje się, co najmniej dwa razy dziennie około 3 minut,

−

szczoteczkę należy chwycić całą dłonią tak, aby kciuk był wysunięty w kierunku włosia,

−

powinno się trzymać szczoteczkę mocno, ale tak, aby nie wywoływało to skurczu dłoni,

−

należy zawsze w tej samej kolejności szczotkować te same partie uzębienia,

−

w technice okrężnej zaleca się liczenie do pięciu zaś w wibracyjnej do dziesięciu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nieprawidłowe szczotkowanie prowadzi do uszkodzenia tkanek miękkich, zwłaszcza

dziąseł, starć szkliwa i zębiny.

Dobór szczoteczki mającej zapewnić prawidłową higienę jamy ustnej zależy od:

−

wieku pacjenta,

−

anatomii zębów,

−

higieny ogólnej,

−

stanu dziąseł.

Rys. 6. Czynniki wpływające na wybór szczoteczki [opracowanie własne]

Szczoteczkę powinno zmieniać się, co 2-3 miesiące, po tym okresie włoski zaczynają

rozchodzić się na boki i to oznacza, że szczoteczka nie spełnia swej czyszczącej funkcji.

Szczoteczki nie powinno się przechowywać w zamkniętych pojemnikach, dlatego, że to

właśnie suchość włosia jest istotna we właściwościach myjących. Najlepsze są szczoteczki
z włosia syntetycznego, czyli nylonu, które nie chłoną wody, są trwalsze. Ponadto, jeśli mają
czubek zaokrąglony nie powodują uszkodzenia tkanek miękkich i szkliwa.

Rys. 7. Szczotkowanie [8]

Wybór

szczoteczki

zależy od:

higieny ogólnej

stanu dziąseł

anatomii

zębów

wieku pacjenta

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szczególnie polecane są szczoteczki o miękkim lub średniomiękkim włosiu, dlatego, że

efekt czyszczący jest osiągnięty poprzez metodę czyszczenia, a nie poprzez twardość
szczotki.

W szczotkach włosie ułożone jest w kępkach, ważne jest, aby między kępkami była

odpowiednia przestrzeń, ponieważ ułatwia to wysychanie szczoteczki i zwiększa jej
możliwości czyszczące. Główka szczoteczki może mieć przeróżny kształt, obecnie zaleca się
szczoteczki o małe główce około 3 cm dla dorosłych i około 2,5 cm dla dzieci.

Metody szczotkowania zębów:

−

wymiatania inaczej zwana obrotową, roll,

−

wibracyjna: Stillmana, Chartersa, Bassa,

−

okrężno-szorująca,

−

Jonesa.

Tabela 3. Zalety i wady metod szczotkowania. [opracowanie własne]

ZALETA

Metoda

WADA

Łatwa do nauczenia przez dzieci. Fonesa

Niedokładnie myte przestrzenie
międzyzębowe.

Usuwa część płytki nazębnej
z przestrzeni międzyzębowej.

Roll

Niewiele likwiduje płytkę
poddziąsłową.

Wzmacnia brzegi dziąseł.

Stilmana

Płytka poddziąsłowa
niewystarczająco.

Dobry efekt masażu dziąseł

Chartersa

Trudna do nauczenia.

Usuwa płytkę nazębną
i poddziąsłową

Bassa

Niebezpieczna dla dziąseł przy
niepoprawnym stosowaniu.

Ważna również jest profilaktyka chorób przyzębia.

Dobry stan przyzębia nie da się utrzymać tylko metodami profilaktyki domowej. Ważny

jest również instruktaż z kontrolą higieny jamy ustnej oraz zabiegi profilaktyczne
przeprowadzane przez stomatologa lub higienistkę.

Płukanie jamy ustnej zaraz po szczotkowaniu powoduje powstanie aktywnej piany, która

ma również duże znaczenie w oczyszczaniu miejsc trudno dostępnych. Aby metoda ta była
jeszcze bardziej skuteczna należy po zastosowaniu jej 2 godziny wstrzymać się od jedzenia
i picia.

Irygacje to forma płukania, która powoduje, że płukanie może odbywać się pod

ciśnieniem. Do tego celu służą specjalne urządzenia, wytwarzane jest podciśnienie w płynie
zgromadzonym w pojemniku tego urządzenia. Większość irygacji stosuje się w przewlekłych
chorobach przyzębia, do płukania jamy ustnej stosuje się:

−

solanki,

−

wodę,

−

roztwory z ziół.

Nitkowanie polega na korzystaniu ze specjalnych nici stomatologicznych, które „wciska”

się między zęby i czyści przestrzenie międzyzębowe. Profilaktyka ta jest nierozerwalna
z myciem zębów i płukaniem jamy ustnej.

Badanie profilaktyczne może wykazywać obecność czynników szkodliwych dla

przyzębia takich jak:

−

płytka nazębna,

−

nieprawidłowe ustawienie zębów,

−

niewłaściwe uzupełnienia protetyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Skutki pukania jamy ustnej [opracowanie własne]

W zależności od wyników tych badań ustala się dalszy tok postępowania. Wizyty

kontrolne powinny odbywać się, co 2, 4 miesiące. Badania profilaktyczne powinny
poprzedzone być wywiadem, który dostarczy informacji o:

−

przyczynach chorób przyzębia,

−

aktualnym stanie higieny przyzębia,

−

stanach zapalnych dziąsła,

−

powstawaniu nowej kieszonki dziąsłowej,

−

tym czy pacjent ma rozchwiane zęby,

−

tym czy chory ma krwawiące dziąsła.

Działania profilaktyczne powinny obejmować:

−

walkę z płytką nazębną,

−

eliminację czynników ułatwiających gromadzenie się płytki,

−

eliminację czynników urazowych,

−

zmniejszenie wpływu szkodliwych czynników ogólnoustrojowych,

−

zwiększenie odporności gospodarza.

Rys. 9. Etapy higieny jamy ustnej [2]

PŁUKANIE

JAMY USTNEJ

wzmacnia zęby

zmniejsza ilość

bakterii

chroni przed

próchnicą

zobojętnia kwaśne

usuwa resztki

pokarmu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rodzaje profilaktyki:

1) profilaktyka domowa, polega na:

−

właściwej higienie,

−

spożywaniu odpowiednich składników pożywienia,

−

racjonalnym trybie życia,

−

regularnych wizytach kontrolnych.

2) profilaktyka profesjonalna, to przede wszystkim:

−

pouczanie pacjenta co do diety, trybu życia i higieny jamy ustnej,

−

okresowe zabiegi profilaktyczne,

−

polerowanie koron, szyjek i korzeni, jeżeli są obnażone,

−

usuwanie przebarwień korony i szyjek zębów,

−

odwrażliwianie koron i szyjek zębów.

Polerowanie koron, szyjek i korzeni zależy od dokładności wygładzenia czyszczonej

powierzchni. Usuwanie nazębnych złogów naddziąsłowych wykonuje się narzędziami
ręcznymi. W końcowej fazie można użyć kirety, do usuwania złogów służą też narzędzia
ultradźwiękowe. Usuwanie przebarwień koron zębów, które mogą być spowodowane
paleniem tytoniu, kawy, herbaty mogą być usunięte tzw. piaskowaniem przy użyciu
odpowiednich aparatów, np. Air Flow.

Paradontoza jest to choroba przyzębia, czyli tych tkanek, które utrzymują ząb w zębodole.

Przyczyną paradontozy są głównie bakterie: Actinomyces, Actinomycetes. Powstanie
paradontozy wiąże się również z niewłaściwą higieną jamy ustnej.

Przyczynami paradontozy mogą być:

czynniki miejscowe:

−

bakteryjna płytka nazębna,

−

kamień nazębny,

−

wady gryzu,

−

urazy zębów,

−

nieprawidłowe protezy,

czynniki ogólnoustrojowe:

−

osłabienie organizmu,

−

zaburzenia hormonalne,

−

palenie papierosów,

−

stres,

−

niedobór witamin.

Objawem zapalenia dziąseł są:

−

zaczerwienienie na brzegu dziąsła,

−

obrzęk,

−

krwawienie,

−

owrzodzenie,

−

pogłębienie kieszonki dziąsłowej.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz metody profilaktyki próchnicy?
2. Co to jest profilaktyka?
3. Na czym polega fluoryzacja egzogenna?
4. Na czym polega fluoryzacja endogenna?
5. W jakim celu stosuje się płukanki do jamy ustnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Na czym polega profilaktyka paradontozy?
7

Jakie są objawy paradontozy?

8. Jakie są przyczyny paradontozy i próchnicy?
9. Jak można zapobiec chorobom przyzębia?
10. Jaki jest zakres leczenia próchnicy zgodnie z systemem Billingsa?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wstaw w brakujące miejsca wyrażenia: Actiomyces, szczoteczka, irygacja, metoda Roll,

profilaktyka domowa, tak aby zdania były prawidłowo sformułowane.

1. …………….. powinno zmieniać się co 2, 3 miesiące i przechowywać w miejscu suchym,
nie zamkniętym.
2. Przyczyną paradontozy mogą być bakterie ……………………. .
3. Metoda, która usuwa część płytki nazębnej z przestrzeni międzyzębowych to
…………….. .
4. Właściwa higiena, racjonalny tryb życia, wizyty kontrolne to cechy ………………. .
5. …………………. to płukanie pod ciśnieniem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki próchnicy do uzupełnienia,

przeczytać zdania,

wstawić brakujące wyrazy,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 2

ZDANIA

TAK

NIE

Dieta nie ma wpływu na profilaktykę.

Badania profilaktyczne są potrzebne.

Szczoteczkę każdy powinien mieć taką samą.

Należy nitkować zęby.

Nie wolno płukać jamy ustnej.

Węglowodany mają wpływ na rozwój próchnicy.

Dla dzieci stosuję się metodę szczotkowania
Jonesa.

Krwawiące dziąsła to objaw próchnicy.

Ból zęba to objaw próchnicy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki próchnicy,

przeczytać uważnie zdania zawarte w tabeli,

zaznaczyć X w odpowiedniej kolumnie,

porównać wyniki w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź analizę profilaktyki chorób jamy ustnej i zębów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki chorób jamy ustnej zębów,
2) poszukać w różnych źródłach informacje o profilaktyce,
3) przeprowadzić analizę korzyści płynących z prawidłowej higieny jamy ustnej,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

– arkusz papieru.

Ćwiczenie 4

Uwzględniając klasyfikację próchnicy według Billingsa podaj metody jej leczenia:

Arkusz ćwiczeniowy

−

stopień I …………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..

−

stopień II – ………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...

−

stopień III – …………………………………………………………………………………

−

stopień IV – ………………………………………………………………………………...

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki próchnicy,
2) przeanalizować klasyfikację próchnicy według Billingsa,
3) przeanalizować sposoby leczenia próchnicy w zależności od stopnia zaawansowania,
4) przeprowadzić dyskusję w grupie,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić metody profilaktyki?

2) podać zasady fluoryzacji endogennej?

3) podąć zasady fluoryzacji egzogennej?

4) zidentyfikować preparaty zawierające fluor?

5) zidentyfikować profilaktykę chorób jamy ustnej i zębów?

6) zastosować zasady profilaktyki?

7) sklasyfikować próchnicę według Billingsa?

8) scharakteryzować sposoby leczenia próchnicy w zależności od stopnia

zaawansowania według metody Billingsa?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady planowania profilaktyczno-leczniczego oraz higiena

jamy ustnej u osób w różnym wieku

4.3.1. Materiał nauczania

Higiena jamy ustnej u osób starszych jest szczególnie ważna, ponieważ następuje większe

Aby wzmocnić zęby stosuje się profilaktykę oraz korony i mosty. Korona całkowicie

przykrywa uszkodzony ząb, mosty są używane do wypełnień brakujących zębów. Stomatolog
podczas badania starszej osoby musi przeprowadzić z nią dokładny wywiad, wykazywać
empatię, brać pod uwagę inne schorzenia, przyjmowanie innych leków, ubytek tkanki zęba
jak również paradontozę, zaburzenia wydzielania śliny, obecność w jamie ustnej mostów,
koron, protez oraz skłonności do alergii.

U dzieci ważne jest zainteresowanie ich higieną jamy ustnej, wprowadzenie konkursów,

nagród za regularne wizyty u stomatologa lub prawidłową higienę jamy ustnej, ważne jest też
to, aby pod kontrolą rodziców prawidłowo szczotkowały zęby, miały nowe szczoteczki oraz
pasty z fluorem.

Profilaktyka jest bardzo istotna, gdyż ma na celu poszerzenie świadomości chorych.

Prawidłowe odżywianie i higiena jamy ustnej stanowią ważny aspekt w utrzymaniu jamy
ustnej w zdrowiu. śywienie odgrywa w medycynie ważną rolę.

Odpowiednia dieta zwierająca dużo składników budulcowych, białka, aminokwasów,

składników mineralnych, wapnia, fluoru, witamin zapobiega przed prawdopodobieństwem
posiadania kruchych i skłonnych do próchnicy zębów, zapaleń błony śluzowej, aft, obrzęków
dziąseł, krwawienia dziąseł, próchnicy. Dieta powinna być racjonalna, pozbawiona dużej
ilości węglowodanów. Posiłki, które spożywamy powinniśmy jeść regularnie, dlatego że
pojadanie między nimi zmieni ph jamy ustnej, zaś to jest poważnym problemem zdrowotnym.
ś

ując gumy powinno wybierać się bezcukrowe, które w składzie mają ksylitol, nie powinno

spożywać się produktów, które zalegają w jamie ustnej i ciężko rozpuszczaj się w ślinie
np. chipsów, mogą pozostać w przestrzeni międzyzębowej i być przyczyną próchnicy.

Dzieci powinny spożywać dużo nabiału, który jest źródłem wapnia. Promieniowanie

słoneczne powoduje, że w organizmie dzieci wytwarza się samoistnie witamina D

, która to

chroni przed wypłukiwaniem się wapnia. Kobiety w wieku okołomenopauzalnym muszą
spożywać produkty bogate w wapń z racji tego, że w z związku z zaburzeniami
hormonalnymi mają one prawdopodobieństwo szybkiej demineralizacji kości i zębów.

Osoby, które są leczone radioterapią posiadają zwykle zaburzenia w produkcji śliny,

zatem ich dieta powinna składać się z produktów nawilżających błonę śluzową, gdyż
spożywanie niewłaściwych pokarmów może zaostrzyć suchość błon śluzowych i zmniejszyć
ilość obecnych w ślinie środków buforujących, co wiąże się z zaburzeniami i chorobami
zębów. Picie i pojadanie przed snem jest przeciwwskazane, jeśli chcemy przestrzegać reguły
profilaktyki zdrowotnej. Powinno się spożywać owoce, orzechy w dużych ilościach oraz
pokarmy zawierające witaminy A, E, D, dozwolona jest również komplementacja tych
witamin syntetyczna. Witamina A i E nawilża śluzówkę jamy ustnej. Dieta w sposób
bezpośredni wpływa na strukturę zęba, na tkanki twarde. Powinniśmy jednak uważać, aby nie
spożywać dużych ilości węglowodanów (szczególnie cukrów prostych), dostarczać

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

organizmowi duże racje białka, ponieważ jego brak może spowodować suchość w jamie
ustnej i zaburzenia wydzielania ślinianek.

Podczas niedoboru witaminy D u dzieci opóźnia się wyrzynanie zębów mlecznych

i stałych, występują zaburzenia prawidłowego wykłuwania. Powstają małe zęby trzonowe lub
częściowo niewytworzone, żuchwa jest mniejsza niż szczęka górna, podniebienie
wysklepione.

Niedobów witaminy K powoduje krwotoki jamy ustnej oraz krwawienie dziąseł.

Brak witaminy C powoduje wylewy krwawe dziąseł, zwiększenie ich objętości, obrzęki,

zapalenia dziąseł.

Niedobór witaminy B powoduje powstanie tzw. zajadów, owrzodzenie języka.

Podstawowym działaniem w leczeniu jest plan profilaktyczno-leczniczy, nie tyko

rozpoznanie, ale też ustalenie planu dalszego leczenia. Postępowanie lekarskie powinno dążyć
do złagodzenia lub zlikwidowania dolegliwości. Wymaga to cierpliwości ze strony pacjenta
i przemyślanych działań ze strony lekarza.

Aby profilaktyka chorób była skuteczna należy wdrożyć ją do działań opieki zdrowotnej.

Zgodnie z WHO rozróżnia się zapobieganie :

−

pierwotne,

−

wtórne,

−

trzeciorzędowe.

Zapobieganie pierwotne dotyczy ludzi ze zdrowymi zębami. Powinno się nim objąć

szczególnie dzieci i młodzież, do podstawowych działań w tym obszarze zaliczamy:

−

promocję zdrowia,

−

oświatę zdrowotną

−

programy racjonalnego żywienia,

−

okresowe badania stomatologiczne.

Zapobieganie wtórne dotyczy wybranych osób ze wczesnymi objawami choroby.

Ukierunkowane jest na dalsze zapobieganie rozwojowi choroby. Opiera się na:

−

specyficznej oświacie zdrowotnej,

−

badaniach okresowych.

Zapobieganie trzeciorzędowe dotyczy pacjentów leczonych z powodu chorób przyzębia.

Ukierunkowane jest na zminimalizowanie niekorzystnych skutków choroby i polega na:

−

kontroli osiągnięć wyników,

−

zapobieganiu dalszemu postępowi choroby,

−

zapobieganiu powikłaniom,

−

specyficznej oświacie zdrowotnej uzależnionej od aktualnego stanu choroby.

Największe znaczenie ma zapobieganie pierwotne, eliminujące ryzyko wystąpienia

choroby. Zapobieganie wtórne może tylko opóźnić chorobę, a trzeciorzędowe zmniejszyć
skutki.

Wskaźniki chorób przyzębia określają ich rozprzestrzenienie, intensywność, ale nie dają

poglądu na zakres i jakość potrzeb leczniczych. Lukę tę wypełnił wskaźnik
periodontologicznych potrzeb zwany CPITN. Badanie przeprowadza się cechowanym
zgłębnikiem. Metoda ta ocenia wszystkie potrzeby periodontologiczne:

−

oświatowo-zdrowotne,

−

profilaktyczne,

−

lecznicze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Potrzeby periodontologiczne [opracowanie własne]

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega prawidłowe odżywianie?
2. Jakie są różnice w odżywianiu się ludzi w różnym wieku?
3. Czy można żuć gumy bez cukru?
4. Jakie witaminy wpływają na dobry stan zdrowia jamy ustnej?
5. Na czym polega higiena jamy ustnej u pacjentów w różnym wieku?
6. Co to jest plan profilaktyczno- leczniczy?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź analizę zapobiegania pierwotnego chorobom jamy ustnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym planowania profilaktyczno-leczniczego,
3) przeprowadzić analizę korzyści płynących z zapobiegania pierwotnego,
4) sporządzić wykres słupkowy dotyczący korzyści i negatywnych aspektów prawidłowego

zapobiegania pierwotnego i wtórnego,

5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

– arkusz papieru.

PROFILAKTYCZNE

POTRZEBY

PERIODONTOLOGICZNE

OŚWIATOWE

ZDROWOTNE

LECZNICZE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zidentyfikuj czynniki wpływające na prawidłową higienę jamy ustnej u osób w różnym

wieku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem ćwiczeniowym dotyczącym prawidłowej higieny jamy ustnej,
2) wybrać dwie sytuacje opisujące higienę jamy ustnej u starszej osoby i u dzieci,
3) określić czynniki wpływające na higienę jamy ustnej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 3

ZDANIA

TAK

NIE

Dieta wpływa na stan zębów.

Im więcej cukru tym zdrowiej.

Witamina A wpływa na stan jamy ustnej.

Zapobieganie wtórne jest najważniejsze.

Zapobieganie pierwotne nie jest ważne.

Gumy bezcukrowe są zdrowe.

Słodkie gumy są najzdrowsze.

Profilaktyka jest ważna.

Osoby starsze nie muszą dbać o higienę jamy
ustnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się materiałem nauczania dotyczącym higieny jamy ustnej,

przeczytać uważnie zdania zawarte w tabeli,

postawić X w odpowiedniej kolumnie,

porównać wyniki w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić metody szczotkowania u osób w różnym wieku?

2) scharakteryzować dietę pozwalającą na utrzymanie prawidłowego

stanu zdrowia?

3) opracować optymalną higienę jamy ustnej u osób starszych?

4) opracować optymalną higienę u dzieci?

5) rozróżnić profilaktykę pierwotną i wtórną?

6) stosować zasady planowania profilaktyczno-leczniczego u pacjentów

w różnym wieku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zasady leczenia ortodontycznego, profilaktyka dla potrzeb

ortodontycznych

4.4.1. Materiał nauczania

Każdy stomatolog powinien być schludny, estetyczny, powinien umieć nawiązać kontakt

z pacjentem tak, aby wzbudzić jego zaufanie. Jednym słowem stomatolog powinien dbać
o swój pozytywny wizerunek.

Pacjenci często korzystają z porady stomatologa, kiedy pojawiają się konkretne

dolegliwości w postaci urazów zębów, próchnicy. Problem jest szczególnie trudny, gdy
dotyczy dzieci.

Urazy zębów dotyczą głównie dzieci, zdarzają się również urazy zębów u dorosłych

wynikające z upadku, uprawiania sportu. U dzieci zęby często wbijają się do zębodołów.

Wady zgryzu są podstawowym problemem, który może prowadzić do urazów zębów.

Dlatego ważne jest stosowanie profilaktyki już we wczesnym dzieciństwie, aby
zminimalizować prawdopodobieństwo wystąpienia wad ortodontycznych w późniejszym
okresie

Dziecko, które śpi na plecach powinno mieć położoną pod główkę poduszeczkę, tak, aby

miało usta zamknięte, szczęki powinny do siebie przylegać. Nie powinno się dziecku
pozwolić na ssanie palca, ograniczyć ssanie smoczka, wyeliminować obgryzanie paznokci.

U każdego noworodka dolna szczęka jest mniejsza od górnej. To wynik prawidłowego

rozwoju części twarzowej czaszki w okresie płodowym. Ta dysproporcja zostaje szybko
wyrównana, gdy prawidłowo karmimy dziecko. Najlepsze dla dziecka jest oczywiście ssanie
piersi. Podczas karmienia należy je ułożyć w pozycji półpionowej, przodem do matki. Dłoń
matki powinna trzymać pierś tak, aby brodawka wraz z otoczką znajdowała się w ustach
dziecka, zaś nos i bródka malca nie były uciskane. Niestety niektóre niemowlęta są karmione
sztucznie, powoduje to większe prawdopodobieństwo urazu.

Aby zachować profilaktykę powinno się zadbać o naturalny pokarm dla dziecka, lub

stosować smoczek anatomiczny, który swoim kształtem przypomina sutek piersi. Smoczek
zrobiony z miękkiej, sprężystej gumy, musi mieć kilka małych otworów, przez które wypływa
kroplami pokarm. Podczas karmienia butelką musimy pamiętać o tym, aby nie uciskać bródki
dziecka.

Począwszy od pierwszych miesięcy życia, w miarę pojawiania się kolejnych zębów

mlecznych, zaczyna się zmieniać rodzaj pożywienia dziecka. Podawanie pokarmu łyżeczką
powoduje, że dziecko uczy się przeżuwać, a żucie twardszych pokarmów dostarcza szczękom
malca fizjologicznych bodźców do wzrostu. Należy dziecku podawać pokarmy stałe,
zachęcać do żucia i gryzienia. Już w wieku dziecięcym należy dokładnie przestrzegać zasad
profilaktyki ortodontycznej.

Zasady profilaktyki ortodontycznej:

−

w okresie ciąży przebywać pod stałą opieką lekarską,

−

korzystać ze spacerów,

−

racjonalnie się odżywiać,

−

dziecko karmić piersią, ewentualnie dokarmiać smoczkiem krótkim, twardym,

sprężystym z kilkoma małymi dziurkami,

−

w czasie karmienia dziecko powinno być prawidłowo ułożone,

−

odzwyczaić dziecko od złych nawyków,

−

troszczyć się, aby główka dziecka podczas spoczynku, była na niewielkim podwyższeniu,

aby oddychało przez nos.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

dbać o jadłospis dziecka, aby jadło regularne i urozmaicone pokarmy, zawierające
witaminy,

−

gdy dziecko skończy 2 lata podawać mu do gryzienia twarde pokarmy,

−

utrzymywać stały kontakt z lekarzem,

−

zgłosić się na wizytę do ortodonty,

−

przestrzegać terminów wizyt,

−

pamiętać, że odpowiedni wiek do leczenia wad zgryzu to wiek od 5 do 13 lat.

Właściwie prowadzone leczenie protetyczne i prawidłowa profilaktyka prowadzą do

odbudowy uzębienia i zapewnienia normalnej funkcji narządu żucia. Chroni to również układ
somatyczny, profilaktyka dotyczy zespołu mięśniowo-stawowego oraz podłoża stawowego.

W czasie badania należy podjąć decyzję o pozostawieniu braków międzyzębowych lub ich

usunięciu. Jeśli nie ma zaklinowania zęba przeciwstawnego do luki, triady są przemieszane,
pojedyncze zęby zmieniają swoje położenie, braki takie należy uzupełnić. Przesunięte zęby
naruszają harmonię powierzchni zwarciowych i stają się przyczyną węzłów urazowych, które
mogą doprowadzić do zmian patologicznych w układzie somatycznym.

Wstawienie zęba pozwala odzyskać estetyczny wygląd, jak również przywraca działalność

łuku zębowego, zapobiega to dalszemu rozchwianiu zębów. Korekcja szlifowa zębów przy
istnieniu węzłów urazowych, jest działaniem zapobiegającym wystąpieniu uporczywych bóli
głowy, miopatii. Wadliwie ukształtowana korona protetyczna może doprowadzić do
uszkodzenia zęba przeciwstawnego, korona może spowodować stan zapalny. Stomatolog
powinien uprzedzić pacjenta, aby profilaktycznie przestrzegał higieny jamy ustnej.
Niewłaściwy kształt przęseł mostów może również powodować stany zapalne jamy ustnej.

Osoby, które noszą ruchome protezy powinny usuwać z nich płytkę oraz dbać o higienę

jamy ustnej.

Aby profilaktyka ortodontyczna odniosła pozytywny skutek niezbędne są takie czynniki

jak:

−

motywacja,

−

instrukcja,

−

usuwanie płytki i kamienia,

−

leczenie zachowawcze,

−

kontakt z pacjentem.

Rys. 11. Cechy profilaktyki ortodontycznej [opracowanie własne]

Profilaktyka

ortodontyczna

instrukcja

leczenie

zachowawcze

kontakt

z pacjentem.

motywacja

usuwanie płytki

nazębnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynniki które mogą wskazywać na konieczność leczenia ortodontycznego:

−

zmiany rysów twarzy,

−

niewyraźna mowa,

−

spanie z otwartymi ustami,

−

nadmiernie cofnięta lub za bardzo skierowana do przodu broda.

Jeżeli pacjent posiada protezę należy mu uświadomić, że elementy metalowe protez

wymagają staranniejszego oczyszczania niż wykonane z akrylu, powinno się je oczyszczać po
wewnętrznej i zewnętrznej stronie, starannie opłukać wodą. Protezy można też myć
szczotkując je, są też środki oczyszczające protezy np. Corega Tabs. Jako pierwszy środek
czyszczący protezę był używany podchloryn sodu. Występują też liczne kleje podtrzymujące
protezy.

Jeżeli u pacjenta zaobserwujemy złe ułożenie zgryzu, nieproporcjonalną wielkość

uchwy, zmienione rysy twarzy to powinniśmy zwrócić się do stomatologa i rozpocząć

leczenie ortodontyczne.

Leczenie ortodontyczne polega nie tylko na uzyskaniu zdrowych zębów, zgryzu,

przyzębia, ale też jest bardzo istotne jako aspekt psychologiczny, powoduje zmniejszenie wad
wymowy, ścierania zębów oraz zmianę rysów twarzy.

Etapy leczenia ortodontycznego:

−

wykonanie badania i przygotowanie materiałów stomatologicznych,

−

ustaleniu dalszego toku leczenia,

−

założenie aparatu,

−

regularne kontrole u dentysty,

−

zdjęcie aparatu,

−

utrzymanie efektów i zdrowych zębów.

Etapy leczenia protetycznego:

−

gipsowe modele,

−

dokłada charakterystyka uzębienia pacjenta,

−

zdjęcia RTG,

−

wybranie najodpowiedniejszego aparatu,

−

regularne kontrole,

−

przestrzeganie higieny jamy ustnej.

W konsekwencji przeprowadza się badania kontrolne, które dają odpowiedź czy można

już zdjąć aparat i czy nie potrzebne są zabiegi chirurgiczne.

Prawidłowo ukształtowany narząd żucia odgrywa ważną rolę w życiu psychicznym

człowieka. Zdrowe, białe zęby, osadzone równo w łukach są atrybutem zdrowia. Dolna część
twarzy jest bardzo ważna, ponieważ napięcie mimicznych mięśni i tkanek miękkich nadaje jej
młody lub stary wygląd. Dobre samopoczucie jest podstawą zdrowia.

Jeżeli mamy prawidłowo ukształtowany układu żujący, to nie mamy problemu z:

−

uciem,

−

artykulacją dźwięków,

−

prawidłową mową ,

−

przełykaniem

Zaburzenia artykulacji dźwięków pojawiają się podczas utraty zębów. Jeśli chory nie ma

zębów przednich, niepoprawnie wymawia spółgłoski. Mięśnie inaczej pracują, wytwarzają się
dodatkowe ruchy.

Jeśli pacjent nie ma zębów, utrudnione jest również żucie. Pokarm nie jest prawidłowo

rozdrabniany, trawienie jest trudniejsze oraz mniejsza ilość pokarmu wchłania się w jamie
ustnej. Połykanie jest również utrudnione, dlatego, że musi wystąpić silniejszy skurcz
przesuwający pokarm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do najważniejszych objawów klinicznych starczego zaniku przyzębia możemy zaliczyć:

−

powolny, poziomy i regularny zanik wyrostków zębodołowych,

−

rozchwianie obnażonych zębów,

−

zanik wyrostka.

Zaburzenia te spowodowane brakiem uzębienia, mogą mieć niekorzystny wpływ na

wymawianie wyrazów, zaburzają pracę mięśni, zmiany kierunku biomechanicznego sił,
zmiane siły mięśni żwaczy, przebudowę tkanki chrzęstnej w stawie skroniowo-żuchwowym,
kostnej w wyrostkach zębodołowych. Dochodzi do zmian morfologicznych narządu żucia,
zniekształcenie płaszczyzny zgryzowej.

Brak zębów powoduje też:

−

uszkodzenie stawów skroniowo- żuchwowego,

−

destrukcję mięśni żwaczy,

−

zniszczenie przyzębia.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynniki świadczą o konieczności leczenia ortodontycznego?
2. Jakie cechy przypisałbyś bezzębiu?
3. Co obejmuje leczenie ortodontyczne?
4. Jak definiujemy zmiany rysów twarzy?
5. Jakie zasady występują w profilaktyce ortodontycznej?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź analizę prowadzania profilaktyki ortodontycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki ortodontycznej,
2) poszukać w różnych źródłach informacji o ortodoncji,
3) przeprowadzić analizę korzyści płynących z profilaktyki ortodontycznej,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Uporządkuj w prawidłowej kolejności etapy leczenia protetycznego.

…………………………………………………………………………………………

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym leczenia ortodontycznego,
2) przeanalizować etapy leczenia protetycznego i uporządkować je w prawidłowej

kolejności,

3) wyniki przedstawić na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wpisz do diagramu podstawowe cechy profilaktyki ortodontycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki ortodontycznej,
2) przeprowadzić analizę cech profilaktyki ortodontycznej,
3) uzupełnić diagram,
4) wnioski przedstawić na forum grupy.

Profilaktyka

ortodontyczna

regularne kontrole, gipsowe modele, higiena jamy ustnej, zdjęcia RTG, dokładna
charakterystyka uzębienia pacjenta, dobranie najodpowiedniejszego aparatu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie badania ortodontyczne?

2) scharakteryzować zasady profilaktyki ortodontycznej?

3) zidentyfikować zmiany ortodontyczne?

4) rozróżnić predyspozycje do wad zgryzu?

5) zidentyfikować cel badania ortodontycznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Programy komputerowe w opiece zdrowotnej

4.5.1. Materiał nauczania

Programy komputerowe mają szerokie zastosowanie w opiece zdrowotnej, a zwłaszcza

w profilaktyce stomatologicznej. Programy komputerowe wykorzystuje się także w różnych
urządzeniach medycznych, które służą do diagnozowania pacjentów.

Za pomocą specjalistycznych programów komputerowych można:

−

ocenić stan przyzębia na podstawie najwcześniejszych objawów,

−

usprawnić planowanie opieki stomatologicznej.

W profilaktyce stomatologicznej wykorzystuje się urządzenia zwane algometrami, które

pozwalają na ilościowe określenie pacjentów, przez pomiar progu bólu powstającego pod
wpływem nacisku. Próg ten można zmierzyć za pomocą urządzenia z ręcznie naciąganą
sprężyną lub za pomocą algometrów elektronicznych.

Trzaski i szmery są często objawem zaburzeń w stawach skroniowo-żuchwowych.

Diagnoza za pomocą sonografi jest bardzo skuteczna. Opisano tutaj 8 rodzajów dźwięków,
które świadczą o poziomie choroby.

Za pomocą programów komputerowych przeprowadza się rejestrację osi zawiasowej

i ruchów kłykci stawowych. Pomiary te pozwalają na zamontowanie modeli szczęki i żuchwy
w artykulatorze w odpowiednim stosunku względem stawów.

Skonstruowano także przyrządy do kinematycznej rejestracji ruchów żuchwy w trzech

płaszczyznach. Umożliwi to graficzną rejestrację zewnątrzustną ruchów żuchwy za pomocą
pisaków.

Za pomocą pantografu Denara można uzyskać przestrzenny zapis granicznych ruchów

kłykci stawowych.

System ArcusDigma składa się z półokrągłego łuku twarzowego, widelca zgryzowego,

modułu z ekranem dotykowym, oraz drukarki. System ten rejestruje zmiany natężenia
i przebiegu fal ultradźwiękowych, które są wywołane zmianą położenia żuchwy wobec
szczęki. Jest on prosty w obsłudze, nie obciąża pacjenta i ma szerokie zastosowanie.

Aparat Wagnera to nowoczesne urządzenie do aksjograficznej analizy toru ruchów głów

uchwy. Jego konstrukcja jest lekka, działa na zasadzie promieniowania podczerwonego.

Urządzenie to umożliwia pomiary opisane dla systemu Condylocomp, Cadiax.

Urządzenia wspomagane komputerowo do pomiaru niektórych parametrów przedstawia

tabela:

Tabela 4. Programy i parametry [opracowanie własne]

Przedmiot badania

Nazwa programu

Ból i wrażliwość mięśni

Algometria

Pain Threshold Meter Model

PTH-AF2

Napięcie mięśni

Elektromiografia

BioEMG

Trzaski, szmery

Sonografia

Płytka poddziąsłowa .

Do wizualizacji tkanek narządu żucia możemy wykorzystać:

−

komputerową analizę zdjęć RTG sumacyjnych. Promieniowanie RTG wykorzystuje się
do naświetlania kliszy fotograficznej lub czytnika CCD. Czułość czytników jest znacznie
większa niż kliszy, co pozwala na zmniejszenie dawki promieniowania jonizującego
nawet o 90%, a także na skrócenie czasu narażenia. Do najbardziej znanych systemów
komputerowych należą: Digora, PM Dixi, Digital X_Ray,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

komputerową tomografię radiologiczną, metoda ta jest stosowana do badań zaburzeń
czynnościowych i morfologicznych stawu skroniowo-żuchwowego, umożliwia
prześledzenie położenia głowy żuchwy względem dołu stawowego na różnych
głębokościach. Wykorzystywane tutaj systemy komputerowe to Somatron RH,
Orthopantomograph,

−

komputerowy zestaw wizyjny Cis daje duże możliwości w diagnostyce i planowaniu
leczenia. Pozwala na powiększenie i pomniejszenie obrazu, kopiowanie wycinków
pojedynczych zębów. Kamera zewnątrzustna pozwala na dokładną analizę schorzeń.
Zestawy wideo VIS mają wbudowane silne źródło światła, na rynku dostępne są:
oral Video Scope, KTD, PM Intracam.

Za pomocą graficznych programów komputerowych można zobaczyć:

−

wykres ruchów głowy żuchwy podczas odwodzenia i przywodzenia żuchwy za pomocą
aparatu Cadiax,

−

wizualizację stawu skroniowo-żuchwowego,

−

położenia protezy opartej na implantach z wykorzystaniem programu Sim Plant na
komputerowej wizualizacji przestrzennej.

Obowiązki pracodawcy w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników,

zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich
wydawanych do celów przewidzianychw Kodeksie pracy (dz. U. Nr 69, poz. 332 z późn. zm.)
wynikają z art. 229 Kodeksu pracy oraz Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki
Społecznej z dnia 30 maja 1996 r.

Lekarskie badania profilaktyczne dzielą się na:

1) badania wstępne, którym podlegają:

−

osoby przyjmowane do pracy,

−

pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy,

−

pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki
szkodliwe

−

dla zdrowia lub warunki uciążliwe,

2) badania okresowe, którym podlegają:

−

pracownicy narażeni na czynniki szkodliwe lub uciążliwe dla zdrowia określone
w załączniku do rozporządzenia,

−

pracownicy zatrudnieni w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników
rakotwórczych lub pyłów zwłókniających, po zaprzestaniu przez nich pracy w
kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami lub po rozwiązaniu z nimi
stosunku pracy,

−

badania kontrolne pracowników, którzy chorują dłużej niż 30 dni mają na celu
ustalenie zdolności do wykonywania pracy przez pracownika na dotychczasowym
stanowisku.

Badania profilaktyczne przeprowadzane są na koszt pracodawcy w miarę możliwości

w godzinach

pracy.

Pracownik

zachowuje

prawo

wynagrodzenia

czas

przeprowadzanych badań w czasie godzin, a w przypadku gdy badania przeprowadzane są
w innej miejscowości otrzymuje zwrot kosztów podróży od pracodawcy wg zasad
obowiązujacych przy podróżach służbowych.

Badania profilaktyczne mogą wykonywać tylko lekarze wpisani do rejestru lekarzy

przeprowadzających badania profilaktyczne prowadzonego przez wojewódzki ośrodek
medycyny pracy. Z rejestru tego mogą korzystać organy Państwowej Inspekcji Pracy
i Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz pracodawcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Lekarze przeprowadzający badania profilaktyczne prowadzą dokumentację medyczną

obejmującą:
–

kartę badania profilaktycznego,

–

rejestr wydanych zaświadczeń.

Lekarz wydaje orzeczenie lekarskie na podstawie:

–

skierowania pracodawcy, w którym dokładnie określony jest rodzaj badania
profilaktycznego, stanowisko osoby przyjmowanej do pracy lub przenoszonej na nie
i stanowisko, na którym pracownik jest zatrudniony, informacje o występowaniu na
stanowisku pracy czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych,

–

aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia,
wykonywanych na tym stanowisku,

–

wyniku przeprowadzonego badania profilatycznego,

–

oceny zagrożenia dla zdrowia i życia pracownika na stanowisku pracy,

–

ewentualnej wizytacji stanowiska pracy, orzeczenie lekarskie wydawane jest w formie
zaświadczenia, otrzymuje je pracodawca i pracownik.

W przypadku, gdy pracodawca prowadzi działalność stwarzającą zagrożenie wystąpienia

nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia pracowników, ma on obowiązek:
–

zapewnić odpowiednie do rodzaju niebezpieczeństwa urządzenia i sprzęt ratowniczy oraz
ich obsługę przez osoby przeszkolone,

–

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanemu,

–

zapewnić, aby prace, przy których istnieje możliwość wystąpienia szczególnego
zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego, były wykonywane co najmniej przez dwie
osoby, w celu zapewnienia asekuracji zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy
i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac, które powinny być
wykonywane przez co najmniej dwie osoby Dz. U. Nr 62, poz. 288.

System opieki zdrowotnej to zorganizowany i skoordynowany zespół działań, którego

celem jest realizacja świadczeń i usług profilaktyczno leczniczych i rehabilitacyjnych,
mających na celu zabezpieczenie i poprawę stanu zdrowia jednostki i zbiorowości.

W Polsce od wielu lat system opieki zdrowotnej jest reformowany, podejmowane są

różne próby dostosowania polskiego systemu opieki zdrowotnej do systemów (modeli) opieki
zdrowotnej występujących w rozwiniętych krajach europejskich.

Systemy organizacyjne opieki zdrowotnej:

1) model ubezpieczeń społecznych – typ Bismarka, charakteryzuje się:

−

finansowanie

przez

obowiązkowe

składki

płacone

przez

pracodawców

i pracowników,

−

istnieją fundusze statutowe mające osobowość prawną, będące pod kontrolą
instytucji samorządowych,

−

fundusze zasilają szpitale, istnieje system lekarzy domowych.

2) model Narodowej Służby zdrowia model Beveridge’a, podstawowe zasady tego modelu to:

−

oddzielenie zasiłków chorobowych od leczenia,

−

powszechność i szeroki zakres bezpłatnych usług zdrowotnych, niezależnie od
osiągniętych dochodów i stopnia komplikacji świadczeń medycznych,

−

równość dostępu do usług zdrowotnych,

−

finansowanie ochrony zdrowia ze źródeł publicznych,

−

konieczność integracji państwa w dziedzinę zdrowia uzasadniona celowością
osiągania pełnej równości w dostępie do świadczeń.

3) model scentralizowanej ochrony zdrowia – tzw. typ Siemiaszki, obowiązywał on w krajach

socjalistycznych, charakterystyczne cechy tego modelu to:

−

finansowanie przez budżet centralny,

−

kontrola przez instytucje rządowe w systemie centralnego planowania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wolny dla wszystkich dostęp do świadczeń,

−

brak sektora prywatnego,

−

sektor zdrowia traktowany jest jako nieprodukcyjny dział gospodarki narodowej,

4) model rezydualny charakteryzuje się tym, że:

−

państwo nie ponosi odpowiedzialności za umożliwienie obywatelom dostępu do
opieki zdrowotnej,

−

obowiązuje zasada odpowiedzialności indywidualnej,

−

każdy ma prawo decydować o przeznaczeniu swoich dochodów, o bieżących
wydatkach a także o przyszłych uprawnieniach.

aden z wymienionych modeli systemów zdrowotnych nie jest już traktowany jako

wzorcowe rozwiązanie problemu organizacji ochrony zdrowia. Cechą charakterystyczna
nowej polityki zdrowotnej jest powszechne zjawisko reformowania opieki zdrowotnej.
Obecnie istnieje silna tendencja zmierzająca do decentralizacji, na którą wpływają:

−

zmiany demograficzne,

−

postęp cywilizacyjny i technologiczny,

−

realia ekonomiczne.

Podstawowym celem opieki zdrowotnej jest pomoc w utrzymaniu i poprawie stanu

zdrowia społeczeństwa, polega na usprawnieniu świadczeń medycznych. Zmiany opieki
zdrowotnej obejmują:

−

nacisk na promocję zdrowia,

−

całościowe traktowanie opieki zdrowotnej,

−

zapewnienie opieki na najwyższym poziomie,

−

zintegrowany system opieki,

−

zarządzający nadzorują rynek.

Wyróżniamy cztery kategorie organizacji opieki społecznej w Polsce:

I – Zintegrowana opieka zdrowotna, do głównych jej cech zaliczamy:

−

nacisk na opiekę zbiorową,

−

funkcyjność i integrację wydziałów,

−

podział na lekarzy opieki podstawowej i specjalistów,

−

stworzenie nowych modeli zarządzających,

−

zespół opieki podstawowej.

II – Domowa agencja opieki zdrowotnej charakteryzuje się:

−

coraz większą konkurencją,

−

utrzymaniem stanu funkcjonalności pacjenta,

−

reagowaniem na zmiany demograficzne i społeczne

III – Szpitalna opieka zdrowotna:

−

leczenie chorób,

−

reakcja na nowy paradygmat,

−

duża konkurencja i duże zmiany.

IV – Firmy farmaceutyczne główną ich cechą jest:

−

umiarkowana złożoność,

−

nacisk na działania badawczo- rozwojowe,

−

sprzedaż leków,

−

skrócenie czasu opracowania niektórych leków.

Czynniki oddziałujące na realizację opieki zdrowotnej:

−

metoda wynagradzania w postaci opłaty kapitałowej,

−

wynagrodzenia za wyniki pracy,

−

starzenie się społeczeństwa,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

choroby społeczne,

−

tworzenie i zarządzanie informacjami.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest opieka zdrowotna?
2. Jakie są modele opieki zdrowotnej?
3 Jaka jest rola opieki zdrowotnej?
4. Jakie programy komputerowe wykorzystywane są w stomatologii?
5. Jaka jest rola higienistki stomatologicznej?

4.5.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 1

ZADANIA

TAK

NIE

Opieka zdrowotna nie obowiązuje w Polsce.

Programy komputerowe są istotne w rozwijającym
się biznesie.

Dostawcą jest firma farmaceutyczna.

Organizacje edukacyjne i badawcze to fundacje
prywatne.

Produkcja to etap utworzenia nowego leku.

Digora to program komputerowy.

Molium to program komputerowy.

Zarządzanie polega na przystosowaniu się.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wykorzystania programów

komputerowych w opiece zdrowotnej,

przeczytać uważnie zdania zawarte w tabeli,

wstawić X w odpowiedniej kolumnie,

porównać wyniki w grupie,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy::

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź analizę zapotrzebowania na systemy komputerowe w opiece zdrowotnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wykorzystania programów

komputerowych w opiece zdrowotnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) poszukać w różnych źródłach informacji o programach komputerowych,
3) przeprowadzić analizę korzyści płynących z zastosowania programów komputerowych w

opiece zdrowotnej,

4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź analizę modeli organizacji opieki zdrowotnej i określ, który z nich jest

najbardziej zbliżony do modelu opieki zdrowotnej w Polsce.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącej opieki zdrowotnej,
2) przeprowadzić analizę czterech modeli organizacji opieki zdrowotnej,
3) wskazać najlepszy model,
4) wskazać model, do którego jest zbliżony model organizacji opieki zdrowotnej w Polsce,
5) wyniki dyskusji zaprezentować na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– komputer z dostępem do Internetu,
–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić rolę opieki zdrowotnej?

2) scharakteryzować modele opieki zdrowotnej?

3) określić rolę higienistki stomatologicznej?

4) posłużyć się programami komputerowymi stosowanymi

w stomatologii?

5) scharakteryzować programy komputerowe?

6) określić rolę opieki zdrowotnej w stomatologii?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Pobieranie wycinka ze zmienionych chorobotwórczo tkanek to

profilaktyka przeciwzawałowa.

profilaktyka kardiologiczna.

profilaktyka onkologiczna.

profilaktyka urazowa.

2. Dieta bogata w białko, witaminy, minerały, regularne posiłki to dieta

nieracjonalna.

racjonalna.

profilaktyczna.

sezonowa.

3. śywienie chorych drogą żylną to żywienie

parenteralne.

jelitowe.

pozajelitowe.

niepokarmowe.

4. Zymafluor to preparat zawierający

potas.

fluor.

magnez.

vit C.

5. Preparaty o małym stężeniu fluoru przeznaczone są do

rzadkiego stosowania.

częstego stosowania.

stosowane w wyjątkowych sytuacjach.

raz na dwa lata.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Paradontoza to choroba

zębów.

uszu.

mięśni.

przyzębia.

7. Częstość stosowania płukanek fluorowych zależy od

ceny.

ilości jonów fluorkowych.

ilości jonów siarczanowych.

barwy preparatu.

8. Jedną z metod szczotkowania zębów jest metoda

mycia na sucho.

tarcia.

wibracyjna.

okrążania.

9. Prawidłowa dieta powinna

utrzymywać stałą ilość śliny w jamie ustnej.

składać się z węglowodanów.

być zmieniana co 5 lat.

składać się tylko z białek.

10. Leczenie ortodontyczne obejmuje

założenie aparatu.

program komputerowy.

nic nie obejmuje, jest to leczenie incydentalne.

badania okresowe.

11. Zmiana rysów twarzy może być spowodowana nieprawidłową profilaktyką

ginekologiczną.

ortodontyczną.

stomatologiczną.

pediatryczną.

12. Zanik przyzębia jest spowodowany

zanikiem przyrostka.

zanikiem wyrostka.

dodatkowym wyrostkiem.

dodatkowym przyrostkiem.

13. Czynności koniecznie przy badaniu ortodontycznym to

osłuchanie.

zapłata.

RTG.

osłuchanie i RTG.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Profilaktyka powinna obejmować

walkę z płytką nazębną.

walkę z płytką nazębną i żucie gumy z cukrem.

ucie gumy z cukrem i płukanie.

stosowanie diety bogatej w węglowodany.

15. Czynnikiem szkodliwym jest

płytka nazębna.

płyn do płukania i szczoteczka ze sztucznego włosia.

szczoteczka z naturalnego włosia i płukanie jamy ustnej.

pasta z fluorem.

16. Irygacja to

mycie.

płukanie.

mycie i płukanie.

program komputerowy.

17. Metoda szczotkowania zębów dla dzieci to

roll.

Fonesa.

płukanie.

roll i płukanie.

18. Wybór szczoteczki zależy od

wieku.

wieku i higieny.

higieny.

upodobań.

19. Obrzęk dziąseł to objaw

próchnicy.

paradontozy.

alergii.

próchnicy i paradontozy.

20. W stomatologii

stosuje się tylko narzędzia wirnikowe.

stosuje się komputerowe oprogramowanie.

nie stosuje się oprogramowania komputerowego.

nie stosuje się narzędzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Opracowanie planu profilaktyczno-leczniczego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Jańczuk Z.: Podręcznik dla higienistek stomatologicznych. PZWL, Warszawa 1994

Jańczuk Z.: Profilaktyka profesjonalna w stomatologii. PZWL, Warszawa 2001

Krajewski W.: Zagadnienia współczesnej profilaktyki stomatologicznej. WM, Warszawa
1995,

Piątkowska D.: Kompendium próchnicy zębów. Med Tour Pres International, 1999

Rosłan-Szulc K.: Abc Twoich zębów. Endirpol, Gdańsk 1994

Studzińska – Pasieka A. : Angielski dla stomatologów. Bestom, Łódź 2005

www. stomatologia.pl

www.zdrowie.pl