MODEL DYREKTORA PLACÓWKI EDUKACYJNEJ
1
Spis treści
Wstęp
I
. Model dyrektora placówki edukacyjnej
1.
Dyrektor szkoły w roli pracodawcy.
1.1
Wizerunek dyrektora.
1.2
Podstawy prawne.
2.
Dyrektor jako pedagog.
2.1
Przewodniczący rady pedagogicznej
2.2
Nadzór pedagogiczny.
3.
Bycie menadżerem, czyli sekret kierowania ludźmi.
2
Wstęp
Po wprowadzeniu nowelizacji karty nauczyciela, a także ustawy o zmianie systemu
oświaty zadania dyrektora szkoły zostały w znacznym stopniu rozszerzone. Najważniejszym
zadaniem każdego dyrektora szkoły jest właściwe zorganizowanie pracy w szkole. Musi on
odpowiednio przydzielić obowiązki nauczycielom, zorganizować pracę pozostałych
pracowników szkoły, a następnie stale nadzorować funkcjonowanie placówki. Wiele działań
dyrektora i jego zastępcy wymaga dostępu do wiarygodnych informacji o szkole. Bez nich nie
jest możliwe ani poprawne sporządzanie raportów dla jednostek nadrzędnych, ani właściwe
diagnozowanie pracy placówki. W porównaniu z czasami centralizmu demokratycznego,
kiedy dyrektor był zobowiązany wykonywać tylko z góry założone plany, obecne przepisy
wniosły większą swobodę w organizowaniu i administrowaniu placówki oświatowej jak i
zarządzaniu jej środkami finansowymi. Próbując określić model dyrektora placówki
edukacyjnej, musimy określić cele przedmiotu badań ponadto odpowiedzieć na pytania, kim
jest dyrektor polskiej szkoły, jaką odgrywa rolę w systemie nauczania i zarządzania szkołą. W
tym celu zostanie przedstawiona sylwetka dyrektora polskiej szkoły w oparciu o dane
demograficzne, co pozwoli przeprowadzić analizę dyrektora jako pracodawcy, pedagoga i
menadżera.
I. Model dyrektora placówki edukacyjnej
1. Dyrektor szkoły w roli pracodawcy
1.1
Sylwetka dyrektora polskiej szkoły
„Sylwetka dyrektora polskiej szkoły” to raport z badania przeprowadzonego przez
Agencję Badań Marketingowych i Społecznych ARC z Warszawy na zlecenie wrocławskiej
firmy informatycznej VULCAN Badaniem objęto 399 dyrektorów wszystkich typów szkół, w
3
tym także szkół niepublicznych, z 27 województw i 164 miejscowości. Badanie odbyło się w
dwóch etapach, w lipcu i grudniu 1997 roku.
Nieco częściej jest to kobieta.
Ponad połowa badanych dyrektorów (55,1%) to kobiety. Jednak kobiety stanowią
zdecydowaną większość tylko w szkołach podstawowych (64,4%), w szkołach
ponadpodstawowych częściej dyrektorami są mężczyźni.
Jest to osoba w średnim wieku, posiadająca spore doświadczenie zawodowe.
Dyrektorami przeważnie są to osoby w wieku 45-54 lata. Ponad 2/3 badanych osób
pracuje ponad 6 lat na obecnym stanowisku dyrektora, spora część tych osób sprawuje swą
funkcję już ponad 10 lat.
Ma za sobą doświadczenie zawodowe tylko w jednej lub dwu placówkach.
Typową zatem ścieżką zawodową dyrektora wydaje się być długoletnia praca w jednej lub
najwyżej dwu szkołach.
4
Z zawodu jest nauczycielem.
Tylko, co dziesiąty dyrektor zadeklarował inny zawód niż nauczyciel. Wśród specjalizacji
dyrektorów dominują matematyka, filologia polska i historia.
1.2
Powoływanie dyrektora - podstawy prawne
Ustawa o systemie oświaty z 7 września 1991r. w art. 36a ust. 3 stanowi, że dyrektora
szkoły lub placówki wyłania się w drodze konkursu. Wprawdzie dopuszcza się możliwość
powierzenia tego stanowiska w innej formie, ale są to wypadki określone ustawowo.
Procedury konkursowej nie stosuje się jedynie w przypadku szkół "prowadzonych przez oso-
by fizyczne lub osoby prawne nie będące jednostkami samorządu terytorialnego" (art. 36a ust.
3a).
1
W świetle obowiązujących dziś przepisów oświatowych dyrektorem szkoły może też być
osoba bez uprawnień pedagogicznych, jeśli tylko w szkole przewidziane jest stanowisko
wicedyrektora; ten musi posiadać pełne kwalifikacje nauczycielskie.
Kandydat na stanowisko dyrektora przed formalnym powołaniem musi być zaopiniowany
przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny w terminie 14 dni od jego przedstawienia przez
zarząd gminy czy powiatu. W przypadku zgłoszenia uzasadnionych zastrzeżeń proponowany
nauczyciel nie może być powołany.
1
Ustawa z 7 września 1991r. o systemie oświaty (jednolity tekst Dz. U. nr 67, poz. 329)
5
Rozporządzenie
Ministra Edukacji Narodowej
z dnia 14 lipca 2000 r.
Zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać osoby
zajmujące stanowiska dyrektorów oraz inne stanowiska kierownicze w przedszkolach
oraz w poszczególnych typach szkół i placówek
Na podstawie art. 36 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z
1996 r. Nr 67, poz. 329 i Nr 106, poz. 496, z 1997 r. Nr 28, poz. 153 i Nr 141, poz. 943 z
1998 r. Nr 117, poz. 759 i Nr 162, poz. 1126 oraz z 2000 r. Nr 12, poz. 136 i Nr 19, poz. 239 i
Nr 48 poz.550) zarządza się, co następuje:
§ 1.
W rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999 r. w sprawie
wymagań, jakim powinny odpowiadać osoby zajmujące stanowiska dyrektorów oraz inne
stanowiska kierownicze w przedszkolach oraz w poszczególnych typach szkół i placówek
(Dz. U. Nr 14, poz. 126) wprowadza się następujące zmiany:
1) w § 1 pkt 2 otrzymuje brzmienie:
"2) posiada ukończone studia podyplomowe z zakresu zarządzania lub kurs z zakresu
zarządzania oświatą, jeżeli kurs nadaje kwalifikacje w sposób określony w przepisach
w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli,";
2) § 2 otrzymuje brzmienie:
"§ 2. 1. Stanowisko dyrektora przedszkola i szkoły podstawowej, z wyjątkiem
przedszkoli specjalnych, szkół podstawowych specjalnych i szkół artystycznych, oraz
stanowisko dyrektora domu wczasów dziecięcych może być powierzone również
nauczycielowi, który posiada wyższe wykształcenie zawodowe z przygotowaniem
pedagogicznym lub ukończone kolegium nauczycielskie albo nauczycielskie kolegium
języków obcych oraz kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela
w tym przedszkolu lub szkole (placówce) i spełnia warunki określone w § 1 pkt 2-5.
2. Stanowisko dyrektora gimnazjum, z wyjątkiem gimnazjum specjalnego, oraz
stanowisko dyrektora szkoły zasadniczej może być powierzone również
nauczycielowi, który posiada wyższe wykształcenie zawodowe z przygotowaniem
pedagogicznym oraz kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela
w tej szkole i spełnia warunki określone w § 1 pkt 2 -5.";
3) skreśla się § 4 i 5,
4) § 8 otrzymuje brzmienie:
"§ 8. W szkołach wszystkich typów oraz w zespołach szkół, w których zostało
utworzone stanowisko wicedyrektora lub inne stanowiska kierownicze do spraw
pedagogicznych, stanowisko dyrektora szkoły (zespołu szkół) można powierzyć
osobie nie posiadającej kwalifikacji pedagogicznych, jeżeli osoba ta spełnia
następujące warunki:
6
1) posiada wyższe wykształcenie magisterskie,
2) posiada co najmniej pięcioletni staż pracy zawodowej,
3) spełnia warunki określone w § 1 pkt 2 i 5.",
5) skreśla się § 10 i 11,
6) w § 12 wyrazy "w § 1 - 11" zastępuje się wyrazami "w § 1 - 9",
7) § 13 otrzymuje brzmienie:
"§ 13. Stanowiska dyrektorów przedszkoli, szkół (placówek) i zespołów szkół
(placówek) lub inne stanowiska kierownicze w przedszkolach, szkołach i placówkach
mogą być powierzone nauczycielom zatrudnionym na stanowiskach wymagających
kwalifikacji pedagogicznych w urzędach organów administracji rządowej, kuratoriach
oświaty, specjalistycznej jednostce nadzoru pedagogicznego, Centralnej Komisji
Egzaminacyjnej, okręgowych komisjach egzaminacyjnych oraz nauczycielom
urlopowanym lub zwolnionym z obowiązku świadczenia pracy na podstawie
przepisów ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55,
poz. 234, z 1994 r. Nr 43, poz. 163, z 1996 r. Nr 1, poz. 2, Nr 24, poz. 110, Nr 61, poz.
283, Nr 75, poz. 355 i Nr 152, poz. 723, z 1997 r. Nr 82, poz. 518, Nr 88, poz. 554 i
Nr 96, poz. 589 i Nr 121 poz.769), spełniającym wymogi określone w rozporządzeniu,
z wyjątkiem wymogu posiadania co najmniej dobrej oceny pracy."
§ 2.
Warunek określony w § 1 pkt 1 spełniają również osoby, które do dnia wejścia w życie
niniejszego rozporządzenia - po dniu 1 stycznia 1992 r. - ukończyły kurs doskonalący,
prowadzony przez szkołę wyższą, zakład kształcenia nauczycieli, placówkę doskonalenia
nauczycieli, instytucję, stowarzyszenie, inną osobę prawną lub fizyczną, z zakresu
zarządzania oświatą w wymiarze zajęć co najmniej 120 godzin albo rozpoczęły taki kurs
przed dniem wejścia w życie rozporządzenia i ukończyły go po dniu wejścia w życie
rozporządzenia.
§ 3.
0.
Nauczyciele, którym powierzono stanowiska dyrektorów gimnazjów przed dniem wejścia
w życie niniejszego rozporządzenia, a którzy nie posiadają kwalifikacji wymaganych do
zajmowania stanowiska nauczyciela w gimnazjum, mogą zajmować te stanowiska do końca
okresu, na który je powierzono, jednak nie dłużej niż do dnia 31 sierpnia 2002 r.
1.
Nauczyciele, którym powierzono stanowiska dyrektorów przedszkoli i szkół
podstawowych przed dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia, posiadający
ukończone studium nauczycielskie, mogą zajmować te stanowiska do końca okresu, na który
je powierzono, jednak nie dłużej niż do dnia 31 sierpnia 2003 r.
§ 4.
Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 7 dni od dnia ogłoszenia
Znowelizowany kodeks pracy w art. 3 określa, że "pracodawcą jest jednostka
organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeśli
zatrudniają one pracowników". W art. 31 kodeks pracy reguluje, że "za pracodawcę, będącego
jednostką organizacyjną, czynności w sprawach z zakresu prawa pracy dokonuje osoba lub
organ zarządzający tą jednostką albo inna wyznaczona do tego osoba".
7
Definicja pracodawcy jest, więc nierozerwalnie związana z czynnościami w sprawach z
zakresu prawa pracy, a tym bardziej związanych z zatrudnianiem pracowników. Obowiązki te
w szkole czy instytucji oświatowej wykonuje jej przełożony i zgodnie z ustawami
oświatowymi jest organem szkoły (placówki) ustanowionym, między innymi, do
wykonywania tych czynności. Ustawa o systemie oświaty z 7 września 1991 r. w art. 39
wyraźnie mówi:
"Dyrektor jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce
nauczycieli i pracowników nie będących nauczycielami. Dyrektor w szczególności decyduje
w sprawach:
1.
zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych pracowników szkoły lub placówki,
2.
przyznawania nagród oraz wymierzania kar porządkowych nauczycielom i innym
pracownikom szkoły lub placówki,
3.
występowania z wnioskami, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i rady szkoły lub
placówki, w sprawach odznaczeń, nagród i innych wyróżnień dla nauczycieli oraz
pozostałych pracowników szkoły lub placówki".
Znowelizowana 6.08.1996 r. Karta nauczyciela utrzymała w mocy zapis art. 7 w
brzmieniu: "Szkołą kieruje dyrektor, który jest jej przedstawicielem na zewnątrz,
przełożonym służbowym wszystkich pracowników szkoły, przewodniczącym rady
pedagogicznej". Pojęcia "kierowanie szkolą i reprezentowanie jej na zewnątrz" oraz
"przełożony służbowy wszystkich pracowników" są równoznaczne z pojęciem "pracodawca".
Wchodząc w rolę pracodawcy dyrektor przyjmuje na siebie obowiązki wynikające
zarówno z realizacji ustaw oświatowych, jak i przepisów prawa pracy. Zgodnie z art.7
punkt 2. karty nauczyciela, dyrektor szkoły odpowiedzialny jest w szczególności za:
1.
dydaktyczny i wychowawczy poziom szkoły,
2.
realizację zadań zgodnie z uchwałami rady pedagogicznej i rady szkoły, podjętymi w
ramach ich kompetencji stanowiących oraz zarządzeniami organów nadzorujących szkołę,
3.
tworzenie warunków do rozwijania samorządnej i samodzielnej pracy uczniów i
wychowanków,
4.
zapewnienie pomocy nauczycielom w realizacji ich zadań i ich doskonaleniu
zawodowym,
5.
zapewnienie w miarę możliwości odpowiednich warunków organizacyjnych do
realizacji zadań dydaktycznych i opiekuńczo-wychowawczych.
8
2.
Dyrektor jako pedagog
Jednym z głównych zadań pedagogów w całej historii polskiej edukacji jest
wychowanie, które dzisiaj w języku polskim oznacza „wszelkie celowe oddziaływanie ludzi
dojrzałych (wychowawców) przede wszystkim na dzieci i młodzież (wychowanków), aby w
nich kształtować określone pojęcia, uczucia, postawy i dążenia.”
2
Wychowanie jest bardzo ważnym aspektem edukacji i dlatego w ramach nowej reformy
Ministerstwo Edukacji Narodowej chce przywrócić mu należyte miejsce. Zadaniem pedagoga
będzie wszechstronne przygotowanie ludzi młodych do odpowiedzialności za rozwój swojego
kraju. Szkole należy przywrócić funkcje wychowawczą, w której to „wychowanie
umieszczone w służbie osobowego życia człowieka i jego wzrostu powinno zwracać uwagę
na całą gamę relacji, w jakich jest uwikłane jego życie.”
3
Dnia 1.09.1999 r. MEN wprowadziło nową reformę systemu oświaty i wychowania,
która zakłada zmianę jakości nauczania, położenie większego nacisku na rozwijanie i
kształtowanie umiejętności ucznia, rozwijanie jego osobowości, ustalenie obowiązków
wychowawców. „Nawiązując do mądrego i sprawdzającego się w życiu Kościoła adagium
Ecclesia semper reformanda, można sformułować podobne odnoszące się do edukacji: Schola
semper reformanda est – szkoła powinna podlegać ustawicznej reformie. Szkoła, która
zastygnie w rozwoju i nie potrafi odczytać wyzwań wynikających z aktualnych
2
S. Kunowski: Podstawy współczesnej pedagogiki. Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1993, s. 19.
3
M. Nowak: Podstawy pedagogiki otwartej. Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1999, s. 270.
9
uwarunkowań, rozwoju nauki, nowoczesnych środków przekazu wiedzy, nie spełni swego
zadania, nie przygotuje do życia.”
4
2.1 Przewodniczący rady pedagogicznej
Rada pedagogiczna jest organem kolegialnego kierowania szkołą. Wspólnie z dyrektorem,
który z urzędu jest jej przewodniczącym, ma na celu planowanie, organizowanie,
analizowanie i ocenianie pracy szkoły, w tym klasyfikowanie i promowanie uczniów.
Dyrektor szkoły odgrywa rolę lidera, opiekuna i wychowawcy zespołu nauczycielskiego.
Niezbędna dla skutecznej pracy nauczycieli atmosfera współdziałania i współżycia zależy w
dużej mierze od osobowości, kompetencji i stylu postępowania dyrektora szkoły. Dyrektor
jako przewodniczący rady pedagogicznej ma do spełnienia wiele zadań organizacyjnych i
merytorycznych.
Do zadań o charakterze organizacyjnym należą przede wszystkim:
-
koordynowanie pracy członków i komisji rady pedagogicznej, pozyskiwanie
nauczycieli do współpracy
-
przewodniczenie zebraniom plenarnym, kierowanie obradami rady
-
planowanie terminów i zwoływanie zebrań plenarnych,
-
dokonywanie podziału zadań między członkami rady, czuwanie nad prawidłową i
terminową realizacją zadań, uchwał i wniosków rady,
-
projektowanie i przedstawianie radzie do zatwierdzenia porządku dziennego zebrań
plenarnych,
-
czuwanie nad rytmicznością i terminowością odbywania zebrań plenarnych,
-
dbałość o prowadzenie niezbędnej dokumentacji pracy rady.
Zadania merytoryczne dyrektora szkoły są następujące:
-
kierowanie dyskusją podczas obrad plenarnych, inspirowanie nauczycieli do
aktywnego w niej udziału,
-
przekazywanie zadań, wymagań i ocen własnych oraz szczebla nadrzędnego,
-
zagajanie i podsumowywanie obrad, ustosunkowywanie się do poglądów wyrażanych
w dyskusji, trafne wyciąganie wniosków i wypowiadanie własnych poglądów,
-
dbałość o podejmowanie optymalnych decyzji (uchwał i wniosków) na zebraniach
-
tworzenie zwartego zespołu nauczycielskiego, więzi służbowych, funkcjonalnych i
osobowych między pracownikami w toku różnych form pracy rady pedagogicznej.
Kształtowanie atmosfery życzliwej współpracy i pomocy wzajemnej, konstruktywne
rozwiązywanie problemów interpersonalnych i międzygrupowych,
-
rzeczowe przygotowywanie posiedzeń,
-
wyjaśnianie członkom rady obowiązujących przepisów,
-
kształtowanie u nauczycieli postaw innowacyjnych i woli ciągłego doskonalenia się,
-
przezwyciężanie oporów wobec koniecznych zmian w szkole,
-
przekazywanie opinii i uchwał rady pedagogicznej władzom edukacyjnym, zwłaszcza
tych, które zostały przez dyrektora zawieszone.
2.2
Nadzór pedagogiczny.
4
J. Bogrowicz: Edukacja w perspektywie wejścia do Unii Europejskiej „Studia Włocławskie” Tom 2 / Rok
1999, s.7.
10
Podstawowe ogniwo nadzoru pedagogicznego stanowią: dyrektor szkoły (placówki) oraz
inni nauczyciele pełniący funkcje kierownicze sprawujący nadzór pedagogiczny w stosunku
do nauczycieli zatrudnionych w danej szkole (placówce), a w szkołach zawodowych także w
stosunku do instruktorów praktycznej nauki zawodu.
12 Rozp. MEN z 31 grudnia 1996 roku w sprawie szczegółowych zasad sprawowania
nadzoru pedagogicznego stanowi, że dyrektor szkoły opracowuje plan nadzoru
pedagogicznego na dany rok szkolny.
Plan nadzoru
Powinien zawierać w szczególności:
1.
Harmonogram hospitacji,
2.
Zakres i tematykę badań służących diagnozowaniu wybranych obszarów działalności
szkoły oraz nauczycieli
3.
Tematyka i terminarz szkoleń rady pedagogicznej.
Zakres i tematyka badań służących diagnozowaniu wybranych obszarów działalności
szkoły oraz nauczycieli
Przedmiotem badań są:
1.
ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej
szkół i nauczycieli,
2.
analizowaniu i ocenianiu efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i
opiekuńczej szkół oraz innej działalności statutowej szkół i placówek, a w
szczególności:
•
realizacji podstaw programowych,
•
przestrzegania zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz
przeprowadzania egzaminów, a także przestrzegania przepisów dotyczących
obowiązku szkolnego,
•
przestrzegania statutu szkoły lub placówki, w tym zakresie przestrzegania praw
ucznia oraz praw dziecka,
•
zapewnienia uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki.
Z tworzenia planu zwolnieni są dyrektorzy szkół niepublicznych.
Dokumentowanie nadzoru
Hospitacja
Dokumentowanie hospitacji prowadzi się dla każdego nauczyciela, powinna ona zawierać
w szczególności:
1.
cel hospitacji,
2.
ocenę stopnia jego realizacji,
11
3.
wydane zalecenia oraz informacje o realizacji zaleceń wydanych w toku
sprawowanego nadzoru
Otrzymanie zaleceń nauczyciel potwierdza własnoręcznym podpisem.
Badania wyników
Dokumentacja badań powinna zawierać w szczególności:
•
określenie celu i przedmiotu badań,
•
ocenę rozpoznanego stanu,
•
uwagi, wnioski i doraźne zalecenia wynikające z przeprowadzonych czynności.
Dyrektor szkoły jest zobowiązany do ustalenia form dokumentowania nadzoru
pedagogicznego w zakresie działalności wspomagającej pracę nauczycieli, tj.
•
udzielania pomocy nauczycielom w sprawach kształcenia, wychowania i opieki oraz
inspirowania ich do podejmowania działalności innowacyjnej,
•
wnioskowania w sprawach doskonalenia zawodowego nauczycieli stosownie do
ustalonych w trybie nadzoru pedagogicznego potrzeb,
•
zapewnienia bieżącej informacji o aktualnych problemach oświatowych i
obowiązujących przepisach prawa.
1.
W myśl art.33 ust.1 ustawy o systemie oświaty nadzór pedagogiczny polega na:
a.
ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i
opiekuńczej szkół, placówek i nauczycieli,
b.
analizowaniu i ocenianiu efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i
opiekuńczej szkół oraz innej działalności statutowej szkół i placówek,
c.
udzielaniu pomocy szkołom, placówkom i nauczycielom w wykonywaniu ich
zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych,
d.
inspirowaniu nauczycieli do innowacji pedagogicznych, metodycznych i
organizacyjnych.
2.
Zgodnie z Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 grudnia 1996 r. w.
sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu
stanowisk i kwalifikacji niezbędnych do ich zajmowania (Dz.U. Nr 9, poz 46) celem
nadzoru pedagogicznego jest: podnoszenie jakości kształcenia, wychowania i opieki w
szkołach i placówkach poprzez działalność diagnostyczno-oceniającą i wspomagającą,
prowadzoną przez organy i osoby, które ten nadzór sprawują.
12
3. Bycie menadżerem, czyli sekret kierowania ludźmi.
Dlaczego właśnie menedżer? Przecież potocznie pojęcie to kojarzy się raczej z produkcją
i handlem aniżeli z instytucją oświatową. Jeśli jednak przyjmiemy, że menedżerstwo to
określony sposób administrowania, to można dowieść, iż również placówką szkolną powinien
kierować właśnie menedżer. Tym bardziej, że dyrektor współczesnej polskiej szkoły działa w
warunkach gospodarki wolnorynkowej - ma spory zakres swobody finansowej, ale też i coraz
mniej pieniędzy z budżetu państwa. Musi, więc umieć zdobywać dodatkowe środki finansowe
i
umiejętnie
nimi
gospodarować.
Ponieważ
menedżer
to
osoba
zarządzająca
przedsiębiorstwem lub instytucją, organizująca jej działalność kierownik-menedżer biorąc
pod uwagę edukacyjny charakter placówki powinien być równocześnie pedagogiem-
wychowawcą. Biorąc pod uwagę problemy finansowe dzisiejszych szkół współczesny
kierownik powinien posiadać odpowiedni zasób wiedzy i umiejętności nie tylko
pedagogicznych i psychologicznych, ale również z zakresu ekonomii i prawa, a także
menedżerskiego zarządzania. Współczesny kierownik oświaty powinien być, więc
pedagogiem - menedżerem, czyli nowoczesnym organizatorem i administratorem placówki
oświatowej, zdolnym nie tylko do samodzielnego i twórczego, niekonwencjonalnego roz-
wiązywania problemów pedagogicznych, administracyjnych i ekonomicznych, ale także do
projektowania własnych, oryginalnych koncepcji doskonalących.
W literaturze można znaleźć różne klasyfikacje umiejętności kierowniczych.
Proponujemy przyjęcie klasyfikacji opracowanej przez Roberta L. Katza, który umiejętności
kierownicze podzielił na techniczne, społeczne i koncepcyjne. Umiejętności techniczne to
zdolność posługiwania się narzędziami, metodami i technologią w określonej specjalności,
które są potrzebne do sprawnego organizowania działalności pedagogicznej, a także
administracyjnej i gospodarczej szkoły.. Dyrektor placówki oświatowej powinien między
innymi umieć:
-
opracować plan pracy szkoły,
-
zorganizować pracę rady pedagogicznej
-
zorganizować pracę działów pozapedagogicznych (administracyjnych i gospodarczych),
-
korzystać z komputera,
-
prowadzić niezbędną dokumentację szkolną,
13
-
sprawować bieżący nadzór pedagogiczny i administracyjny,
-
znać zasady rachunkowości szkolnej.
Umiejętności społeczne to zdolność współpracowania z innymi ludźmi, rozumienia ich
potrzeb i dążeń oraz motywowania zarówno pojedynczych osób, jak i grup. Umiejętności
koncepcyjne to umysłowa zdolność koordynacji oraz integrowania wszystkich interesów i
kierunków działalności organizacji w taki sposób, aby sprzyjało to bieżącej i
perspektywicznej działalności placówki.
Opanowanie przez dyrektora określonych umiejętności natury technicznej jednak nie
wystarczy. Aby zarządzanie szkołą miało charakter menedżerski, jej dyrektor musi opanować
niezbędne, przejawiające się przede wszystkim w interakcjach z pracownikami szkoły,
rodzicami, przedstawicielami lokalnego środowiska, a także, w mniejszym jednak stopniu, z
uczniami umiejętności społeczne. W związku z tym dyrektor-menedżer powinien umieć:
-
kierować zespołem pracowników
-
traktować indywidualnie poszczególnych pracowników,
-
kształtować atmosferę stymulującą innowacyjne postawy nauczycieli
-
współpracować z rodzicami
-
współdziałać z władzami oświatowymi i samorządowymi
-
nawiązywać kontakty i współpracę z lokalnym środowiskiem
Istotną funkcją zarządzania, która wymaga od menadżera umiejętności interpersonalnych jest
kierowanie. Kierowanie odbywa się poprzez komunikowanie, motywowanie i przywództwo.
To proces, „dzięki, któremu menadżer wysyła i otrzymuje informacje. Musi mieć charakter
interpersonalny. W komunikowaniu powinny być wykorzystywane wszystkie kanały
przekazu i otrzymywania informacji. Należy dążyć do tego, aby proces komunikowania nie
został zakłócony. Proces komunikowania jest niepełny, gdy nie występuje w nim sprzężenie
zwrotne.”
5
Jedną z cech menadżerów jest przywództwo wyrażające się w osobistej umiejętności ludzi
do przekonywania i wywierania wpływu na innych. Z badań wynika, że najlepsze efekty w
kierowaniu uzyskują menadżerowie, którzy łączą ze sobą dwa style przywództwa: jeden jest
skoncentrowany na pracy lub zadaniu, drugi natomiast na pracownikach. Rola przywódcza
jest najważniejsza, ale i najtrudniejsza do realizacji, ponieważ najsilniej jest związana z
osobowością dyrektora. Wyraża się ona między innymi w reprezentowaniu szkoły na
zewnątrz i wewnątrz, w prowadzeniu różnego rodzaju uroczystości i spotkań. Dyrektor
powinien mieć na uwadze sposób i styl wypowiedzi, odpowiednie przedstawianie funkcji i
interesów szkoły, dążenie do obiektywizacji zdarzeń. Jest odpowiedzialny za dobór
pracowników oraz za efektywność ich pracy.
Dyrektor szkoły-menadżer zatwierdza plan pracy pod względem jego celowości, kontroli,
realizacji, ma również wpływ na rozparcelowanie określonych środków z przyznanego
budżetu. Jego istotą pracy jest to, że przedstawione role są zintegrowane nie tylko przez osobę
menadżera, ale i funkcje zarządzania. Funkcje te wywierają wzajemny wpływ na siebie, nie
da się ich odizolować. Niewłaściwa realizacja jednej z nich może obniżyć skuteczność
działania. Jednak zadaniem dyrektora jest rozpoznanie, która funkcja jest najbardziej
skuteczna, a którą trzeba zlecić innym osobom. Dyrektor zarządzając szkołą musi zdawać
sobie sprawę i brać pod uwagę fakt, iż działalność szkoły jest skierowana na określone cele i
zadania, że wyniki pracy dyrektora zależą od rezultatów pracy innych członków zespołu. Jego
działalność prowadzona jest w organizacji, w której wyraźnie i dobitnie określone są idee jej
członków. Bardzo ważny jest efekt pracy szkoły, ale ważniejszy jest jego osiągania. Dyrektor
szkoły musi mieć na uwadze fakt, iż realizowane usługi szkolne są także wyrazem
5
L. Gawrecki: Menadżer w szkole. Wydawnictwo eMPi
2
Mariana Pietraszewskiego s.c, Poznań 1996, s.54.
14
zainteresowania lokalnej społeczności. To z kolei jest warunkiem i konsekwencją demokracji
i wolności, przygotowania do przyszłego, dorosłego życia.
Jakie są oczekiwania wobec dyrektora szkoły.
Wymagania wobec dyrektora szkoły układane są przez rodziców i środowisko lokalne.
Wymagania te zaostrzają się ze względu na fakt, iż w coraz większym stopniu muszą
dofinansowywać utrzymanie szkół. Natomiast państwo uchwalając ustawę o systemie oświaty
oraz ustawę o nauczycielu ustala, że „dyrektor szkoły sprawuje opiekę nad dziećmi i
młodzieżą uczącą się w szkole i jest odpowiedzialny za poziom dydaktyczny i wychowawczy
szkoły, musi respektować demokrację wewnętrzną w kierowaniu szkołą i stwarzać warunki
ich pracy (w miarę możliwości) – „Karta nauczyciela”.
6
Państwo „stworzyło” zadania dyrektorskie stanowiące jednocześnie treść wymagań
państwa wobec dyrektora szkoły. Dyrektor musi orientować się w przepisach dotyczących
nadzoru pedagogicznego, oceny pracy nauczyciela, zatrudniania i zwalniania, w prawie
finansowym, podatkowym itd. Organ, który łoży środki na funkcjonowanie szkoły wymaga
od dyrektora oszczędzania tych środków a jednocześnie ich pomnażania. Środowisko lokalne,
rodzice uczniów pragną widzieć w osobie dyrektora działacza społecznego oraz menadżera.
Musi on umieć pomagać w przekształcaniu środowiska lokalnego, zmieniać ekologiczne
postawy uczniów.
Natomiast nauczyciele i pracownicy szkoły przede wszystkim oczekują dobrej atmosfery w
pracy, wysokich premii i nagród, wysokich ocen w swojej zawodowej pracy.
Zakończenie
Instytucja, jaką jest szkoła działa w środowisku, utrzymuje kontakty z przedstawicielami
innych instytucji, z osobami, które mają poważanie i znaczenie w środowisku pedagogicznym
szkoły. Szkoła powinna stwarzać warunki indywidualnego rozwoju ucznia oraz nauczycieli.
Jakim więc człowiekiem powinien być dyrektor, aby sprostać tym założeniom?
Podsumowując nasze rozważania- dyrektora powinny cechować wysokie kompetencje
intelektualne połączone z umiejętnościami technicznymi, organizacyjnymi. Powinien
zainteresować się ludźmi, spełniać rolę opiekuna i społecznika. To człowiek posiadający
umiejętność rozpoznawania, rozwiązywania problemów i konfliktów.
6
L.Gawrecki: Menadżer w szkole. Wydawnictwo eMPi
2
Mariana Pietraszewskiego s.c, Poznań 1996 s,81.
15
Bibliografia
1.
Bogrowicz Jerzy: Edukacja w perspektywie wejścia do Unii Europejskiej. Studia
Włocławskie, Włocławek 1999r.
2.
Gawrecki Lechoslaw: Menadżer w szkole. Wydawnictwo eMPi
2
Mariana
Pietraszewskiego s.c, Poznań 1996.
3.
Komorowski Tadeusz, Pielachowski Józef i: Dyrektor szkoły w roli pracodawcy.
Wydawnictwo eMPi
2
Mariana Pietraszewskiego s.c, Poznań 1997.
4.
Koźmiński A., Zawiślak A:Wstęp do teorii organizacyjnych. PWN Warszawa 1996.
5.
Kunowski
Stanisław:
Podstawy
współczesnej
pedagogiki.
Wydawnictwo
Salezjańskie, Warszawa 1993r.
6.
Nowak Marian: Podstawy pedagogiki ogólnej. Redakcja Wydawnictw Katolickiego
Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1999r.
7.
Pilch Tadeusz: Rozważania wokół etyki zawodu nauczyciela- wychowawcy. Problemy
Opiekuńczo-Wychowawcze. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 3/1995.
8.
Steward D.: Praktyka zarządzania. PWN Warszawa, 1997.