OPERACJE GOSPODARCZE I ICH WPŁYW NA SKŁADNIKI BILANSU

ZDARZENIA GOSPODARCZE – zjawiska i procesy gospodarcze o różnym charakterze, powstałe w trakcie
prowadzenia przez jednostkę działalności gospodarczej. np. w firmie produkcyjnej wydano z magazynu
materiały potrzebne do produkcji wyrobów – zdarzenie wewnętrzne, ponieważ biorą w nim udział tylko
komórki danej firmy – magazyn i wydział produkcyjny,

firma produkcyjna otrzymała dostawę materiałów od spółki

X – zdarzenie zewnętrzne, ponieważ oprócz danej firmy bierze w nim udział jednostka zewnętrzna.

Udokumentowane i podlegające ewidencji księgowej zdarzenia gospodarcze nazywamy operacjami gospodarczymi.

OPERACJE GOSPODARCZE (przedmiot ewidencji księgowej) – wszelkie udokumentowane i wyrażone wartościowo
zdarzenia gospodarcze powodujące zmiany stanu składników aktywów i pasywów jednostki oraz powstawanie wyniku
finansowego, tzn. ponoszenie kosztów i osiąganie przychodów.
Są one przedmiotem obserwacji, pomiaru i rejestracji w systemie ewidencyjnym rachunkowości. Np. zakup maszyn,
urządzeń, środków transportu, materiałów, sprzedaż wytworzonych produktów, wypłata wynagrodzeń pracownikom,
zaciągnięcie kredytu w banku, wypłata odszkodowań itp.

Wszystkie operacje są zdarzeniami gospodarczymi, ale nie wszystkie zdarzenia gospodarcze są operacjami
gospodarczymi. Np. wysłanie zamówienia do dostawcy, zawarcie umowy o pracę z pracownikiem, ustalenie norm
zużycia materiałów itp.

ZDARZENIA KSIĘGOWE – są to operacje gospodarcze, które nie mają charakteru zdarzeń gospodarczych, lecz
wynikają z potrzeby przekształcenia jednego układu ewidencyjnego w inny układ oraz z konieczności poprawienia błędów
księgowych i przeprowadzenia korekt np. rozliczanie kosztów, stosowanie storna.

Cechy operacji gospodarczych:
-

wyrażona jest wartościowo w mierniku pieniężnym,

-

związek z działalnością określonej jednostki gospodarczej,

-

ś

ciśle określony moment wystąpienia (dzień, miesiąc, rok),

-

powodowanie równoczesnych (równych co do wartości) zmian co najmniej dwóch składników bilansu lub innych
kategorii finansowych,

-

obowiązek ich udokumentowania.

Klasyfikacja operacji gospodarczych

Kryterium podziału

Rodzaje operacji gospodarczych

1. Zależność między
operacjami gospod. i
zdarzeniami gospod.

•

operacje gospod. będące zdarzeniami gospodarczymi np. podjęcie gotówki z banku do
kasy

•

operacje gospod. nie będące zdarzeniami gospod., lecz zdarzeniami księgowymi np.
rozliczenie kosztów, stosowanie storna

2. Związek operacji
gospod. z bilansem
(charakter)

•

operacje bilansowe (bezwynikowe) – powodują zmiany z składnikach bilansowych
aktywów i pasywów

•

operacje wynikowe (niebilansowe) – kształtują wynik finansowy, wpływają na
przychody, koszty, zyski i straty nadzwyczajne

3. Zakres oddziaływania
operacji gospod.
(kierunek)

•

operacje wewnętrzne – dotyczą danego podmiotu

•

operacje zewnętrzne – dotyczą danego podmiotu i jego otoczenia

4. Wpływ podmiotu
gospod. na powstanie
operacji gospod.

•

operacje zależne – będące aktem świadomego i celowego działania podmiotu

•

operacje niezależne – wynikające z przyczyn losowych

5.Częstotliwość
występowania operacji
gospodarczych

•

operacje jednorazowe np. zakup środka trwałego

•

operacje procesowe np. amortyzacja środka trwałego

6. Rodzaj składnika
bilansu, którego operacje
gospodarcze dotyczą

•

operacje materialne

•

operacje rozrachunkowe

•

operacje transferowe (rozliczeniowe)

7. Struktura wewnętrzna
operacji gospod.

•

operacje pojedyncze (proste)

•

operacje złożone

8. Faza procesu
gospodarczego

•

operacje fazy zaopatrzenia

•

operacje fazy produkcji (zasadniczej działalności)

•

operacje fazy sprzedaży

TYPY OPERACJI BILANSOWYCH

I TYP – OPERACJE AKTYWNE - dotyczą tylko składników aktywów bilansu
Operacje gospodarcze wywołujące zmiany tylko po stronie aktywów, przy czym jeden składnik aktywów zwiększa się, a
drugi zmniejsza się o wartość operacji. W wyniku tego typu operacji ogólna suma bilansowa nie ulega zmianie.
Równowaga bilansowa zostaje zachowana.

+ O – zwiększenie operacji

- O – zmniejszenie operacji

II TYP – OPERACJE PASYWNE - dotyczą tylko składników pasywów bilansu
Operacje gospodarcze wywołujące zmiany tylko po stronie pasywów, przy czym jeden składnik pasywów zwiększa się, a
drugi zmniejsza się o wartość operacji. W wyniku tego typu operacji ogólna suma bilansowa nie ulega zmianie.
Równowaga bilansowa zostaje zachowana.

III TYP – OPERACJE AKTYWNO-PASYWNE - dotyczą składników aktywów i pasywów bilansu
Operacje gospodarcze wywołujące zwiększenie jednego składnika aktywów z równoczesnym zwiększeniem jednego
składnika pasywów, co powoduje wzrost sumy bilansowej o wartość operacji. Równowaga bilansowa zostaje zachowana.

IV TYP – OPERACJE AKTYWNO-PASYWNE - dotyczą składników aktywów i pasywów bilansu
Operacje gospodarcze wywołujące zmniejszenie jednego składnika aktywów z równoczesnym zmniejszeniem jednego
składnika pasywów, co powoduje zmniejszenie sumy bilansowej o wartość operacji. Równowaga bilansowa zostaje
zachowana.




Z tych równań wynika ZASADA KSIĘGOWOŚCI PODWÓJNEJ – każda operacja dotyczy dwóch składników
majątku, obie zmiany są równe co do wartości, następują równocześnie i po każdej operacji musi być zachowana
równowaga bilansowa.

Podsumowanie:

1)

każda operacja gospodarcza powoduje zmianę co najmniej dwóch składników bilansu,

2)

jeśli operacje gospodarcza dotyczy składników tylko jednej strony bilansu (A lub P), to zwiększeniu jednego

składnika odpowiada równoczesne zmniejszenie drugiego składnika o taką samą kwotę, natomiast suma

bilansowa nie ulega zmianie,

3)

jeśli operacje dotyczy jednego składnika aktywów i jednego składnika pasywów, to wzrost jednego z tych

składników wywołuje wzrost drugiego składnika i suma bilansowa się zwiększa, natomiast spadkowi jednego

z tych składników odpowiada spadek drugiego składnika oraz zmniejszenie sumy bilansowej,

4)

ż

adna dokonana operacje gospodarcze nie powoduje zachwiania równowagi bilansowej – suma A = suma P.

Ustawa o rachunkowości wyraźnie akcentuje konieczność kompletnego ujęcia operacji gospodarczych, stanowiąc,
ż

e „do ksiąg rachunkowych okresu sprawozdawczego należy wprowadzić, w postaci zapisu, każde zdarzenie, które

nastąpiło w tym okresie sprawozdawczym”.

Σ

A + O – O = Σ P

Σ

A = Σ P + O – O

Σ

A + O = Σ P + O

Σ

A - O = Σ P - O

OPERACJE WYNIKOWE

Operacje wynikowe – oddziaływają bezpośrednio na wynik finansowy jednostki gospodarczej

Klasyfikacja operacji wynikowych:

Operacje normalne:

-

koszty

+ przychody

Operacje nadzwyczajne:

-

straty nadzwyczajne

+ zyski nadzwyczajne

Operacje podatkowe:

-

obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego

KOSZTY



stanowią wyrażone w pieniądzu zużycie składników aktywów trwałych i obrotowych, usług obcych,
nakładów pracy pracowników oraz niektóre wydatki nie odzwierciedlające zużycia, związane z
prowadzeniem działalności przez jednostki gospodarczej w określonej jednostce czasu.



koszty i straty wg UOR – to uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści
ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów, albo zwiększenia
wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego
niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli.

WYDATEK - rozchód środków pieniężnych z kasy lub z rachunku bankowego, niezależnie od celu tego rozchodu.
NAKŁAD - wyrażone w jednostkach naturalnych zużycie siły roboczej oraz zasobów majątkowych przedsiębiorstwa

PODSTAWOWA KLASYFIKACJA KOSZTÓW

Kryterium podziału

Podział

Charakterystyka

rodzaj kosztu

amortyzacja, zużycie materiałów i
energii, usługi obce, podatki i opłaty,
wynagrodzenia, ubezpieczenia
społeczne i inne świadczenia,
pozostałe

-

odzwierciedlają zużycie składników produkcji i
nakłady czysto pieniężne uporządkowane wg
jednorodnych składników

struktura
wewnętrzna
kosztów

koszty proste


koszty złożone

-

składają się z jednego rodzaju kosztu, który nie może
być w danej jednostce rozłożony na elementy proste
np. amortyzacja, wynagrodzenia

-

obejmują kilka rodzajów kosztów np. koszt własnych
usług transportowych, w których skład wchodzi
amortyzacja taboru samochodowego, zużycie paliwa,
płace kierowców itp.

działalność
operacyjna i
finansowa
(wykazywane w
rachunku zysków i
strat)

koszty działalności operacyjnej

pozostałe koszty operacyjne





koszty finansowe

-

obejmują kilka pozycji kosztów według rodzajów, a
ponadto wartość sprzedanych towarów i materiałów

-

wiążą się pośrednio ze zwykłą działalnością
jednostki

gospodarczej,

tj.

z

działalnością

operacyjną, np. koszty spowodowane sprzedażą,
likwidacją środków trwałych, odpisane należności
przedawnione, umorzone i nieściągalne, zapłacone
odszkodowania, kary i grzywny itp.

-

to poniesione koszty operacji finansowych, składają
się w szczególności z odsetek, w tym także odsetek
za zwłokę w zapłacie, z prowizji od pożyczek i
zobowiązań, ujemnych różnic kursowych itp.

typ działalności
operacyjnej

koszty działalności podstawowej

koszty działalności pomocniczej

-

stanowiącej

główny

przedmiot

działalności

gospodarczej jednostki (produkcja, handel, usługi)

-

ś

wiadczącej przede wszystkim usługi dla działalności

podstawowej i zarządu oraz potrzeby bytowe
pracowników

koszty zarządu

koszty sprzedaży

-

związane z organizacją, kierownictwem i obsługą
całej działalności gospodarcza jednostki

-

ponoszone w związku ze sprzedażą produktów,
towarów i materiałów

stopień zależności
kosztów od
wielkości produkcji

koszty stałe



koszty zmienne

-

kształtują się w zasadzie na tym samym poziomie
niezależnie od wielkości produkcji np. amortyzacja
budynków, koszty oświetlenia, ogrzewania, koszty
stałego personelu

-

kształtują się w określonej proporcji do wielkości
wytworzonej produkcji, np. zużycie surowców,
opakowań bezpośrednio związanych z produktem

sposób odnoszenia
kosztów na
wytwarzane
produkty

koszty bezpośrednie



koszty pośrednie

-

można je na podstawie pomiaru lub dokumentów
ź

ródłowych zaliczyć na produkty lub ich rodzaje, np.

materiały bezpośrednie, płace bezpośrednie, obróbka
obca

-

podział tych kosztów wymaga posługiwania się tzw.
kluczami rozliczeniowymi kosztów np. koszty
wydziałowe, koszty sprzedaży, koszty zakupu
materiałów

związek kosztów z
osiągniętymi
przychodami

koszty uzyskania przychodów



koszty i wydatki nie stanowiące
kosztów uzyskania przychodów

-

zgodnie z przepisami podatkowymi - ponoszone są
przez jednostkę na działalność w celu uzyskania
przychodów np. odpisy amortyzacyjne, zużycie
materiałów do produkcji wyrobów itp.

-

np. wydatki na nabycie lub wytworzenie we własnym
zakresie

ś

rodków

trwałych

oraz

wartości

niematerialnych, jeżeli środki te podlegają odpisom z
tyt. zużycia, wydatki na wykup obligacji, grzywny i
kary wraz z odsetkami, koszty reprezentacji i
reklamy

przekraczające

określony

procent

przychodów itp.

KOSZTY RODZAJOWE

1.

Zużycie materiałów i energii – obejmuje zużycie surowców, materiałów podstawowych, pomocniczych, paliwa,
opakowań, części zamiennych maszyn i urządzeń, materiałów biurowych, energii elektrycznej, pary, wody, gazu,
ś

rodków czystości itp.

2.

Amortyzacja – obejmuje miesięczny odpis amortyzacyjny z tytułu zużycia środków trwałych, w tym środków
trwałych w budowie oraz odpis amortyzacyjny z tytułu zużycia wartości niematerialnych i prawnych.

3.

Usługi obce – usługi wykonane przez dostawców, opłacone gotówką, czekami, wekslami itp. do typowych usług
obcych zalicza się: obróbkę obcą (obróbka termiczna, szlifowanie, farbowanie), usługi transportowe, usługi
remontowe, inne usługi obce np. usługi pocztowe, telekomunikacyjne, paranie odzieży, usługi informatyczne,
bankowe, poligraficzne itp.

4.

Podatki i opłaty – obejmują wszelkie podatki i opłaty stanowiące koszty zwykłej działalności operacyjnej np.
podatek od towarów i usług (VAT) naliczony, nie podlegający zwrotowi ani odliczeniu, podatek od nieruchomości,
od gruntów, podatek od lokali, inne podatki i opłaty na rzecz miasta i gminy (skarbowe, notarialne, administracyjne)
itp.

5.

Wynagrodzenia – obejmują ogół wynagrodzeń pieniężnych i w naturze (np. deputatów branżowych) za pracę,
przysługujących zarówno pracownikom danej jednostki gospodarczej, a wynikających z ich stosunku pracy, jak też
osobom wykonującym pracę dla tej jednostki na podstawie umowy – zlecenia i o dzieło.

6.

Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia – obejmują składki na ubezpieczenia społeczne w części obciążające
pracodawcę (emerytalne, rentowe i wypadkowe), składki na Fundusz Pracy i FGŚP, odpisy na zakładowy fundusz
ś

wiadczeń socjalnych oraz świadczenia urlopowe dokonywane w ciężar kosztów jednostki.

7.

Pozostałe koszty rodzajowe – obejmują w szczególności: podróże służbowe (koszty przejazdów, noclegów i diet),
koszty reprezentacji i reklamy (udział w targach krajowych i zagranicznych, reklama w prasie, radiu, telewizji, koszty
podejmowania delegacji zagranicznych i kontrahentów, inne koszty rodzajowe np. czynsz i dzierżawy, składki
ubezpieczeń majątkowych, opłaty za parkingi itp.

PRZYCHODY



to wyrażona w mierniku pieniężnym wartość sprzedaży produktów działalności jednostki gospodarczej, tj.
wyrobów i usług, oraz towarów, materiałów i innych składników aktywów. Przychód to kwota uzyskana lub
należna od odbiorcy z tytułu dokonanej sprzedaży, pomniejszona o należny podatek od towarów i usług.



przychody i zyski wg UOR rozumie się uprawdopodobnione powstanie w okresie sprawozdawczym korzyści
ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zwiększenia wartości aktywów, albo zmniejszenia
wartości zobowiązań, które doprowadzą do wzrostu kapitału (funduszu) własnego albo zmniejszenia jego niedoboru
w inny sposób, niż wniesienie środków przez udziałowców lub właścicieli.

WPŁYW - oznacza każdy wzrost stanu środków pieniężnych niezależnie z jakiego tytułu;
DOCHÓD - pojęcie nierachunkowe, pojęcie podatkowe, wynikające z ustawy o podatku dochodowym (D=Pp-
KUP)

PODSTAWOWA KLASYFIKACJA PRZYCHODÓW

Kryterium podziału

Podział

Charakterystyka

przychody wpływające na
wynik finansowy

Przychody ze sprzedaży dotyczącej
zwykłej działalności operacyjnej:
a)

produktów (wyrobów gotowych,
półfabrykatów, usług, robót)

b)

towarów

c)

materiałów

Przychody zrównane ze sprzedażą
(obroty wewnętrzne)




Pozostałe przychody operacyjne




Przychody z operacji finansowych

Należne kwoty wynikające z przemnożenia
ilości sprzedanych produktów, towarów lub
materiałów przez jednostkową cenę sprzedaży,
skorygowane o należne dopłaty oraz udzielone
rabaty, bonifikaty, opusty. Sumę należnych
przychodów wyraża się w rzeczywistych
cenach sprzedaży

Przekazanie zapasów wyrobów lub usług
wytworzonych we własnym zakresie: na rzecz
działalności socjalnej i inwestycyjnej, do
własnych

sklepów

lub

na

potrzeby

reprezentacji i reklamy, w formie darowizn lub
ś

wiadczenia usług bez pobrania należności

Należne kwoty ze sprzedaży składników
majątku trwałego, otrzymane kary, grzywny,
darowizny,

odpisane

zobowiązania

(przedawnione,

umorzone,

nieściągalne),

nadwyżki inwentaryzacyjne

Należne

kwoty

ze

sprzedaży

papierów

wartościowych, z posiadania udziałów w
innych jednostkach, odsetki od pożyczek i
należności, otrzymane dyskonta, zrealizowane
dodatnie różnice kursowe

przychody ujmowane w
pasywach bilansu

Przychody przyszłych okresów




Przychody zwiększające bezpośrednio
fundusze specjalne

Kwoty

pobrane

i

fakturowane

przez

wykonaniem dostaw i usług np. otrzymane
zaliczki na poczet dostaw lub świadczeń, a
także otrzymane dotacje, dopłaty i subwencje
na cele inwestycyjno-rozwojowe

Kwoty odpłatności za świadczenia działalności
socjalnej, otrzymane darowizny na rzecz ZFŚS,
otrzymane odsetki od stanu środków na
wyodrębnionych

rachunkach

funduszy

specjalnych

ZYSKI I STRATY NADZWYCZAJNE

-

skutki finansowe zdarzeń trudnych do przewidzenia, poza działalnością operacyjną jednostki i nie związane z
ogólnym ryzykiem jej prowadzenia.

W szczególności są to skutki:

zdarzeń losowych (pożar, powódź, kradzież z włamaniem),

zaniechania lub zawieszenia pewnego rodzaju działalności np. wynikające ze zmiany metod produkcji lub sprzedaży
zorganizowanej części jednostki,

uprawomocnienia się postanowień postępowania układowego lub naprawczego.