mgr Anna Steliżuk

materiały do zajęd JĘZYK W MEDIACH 2012/2013

Niektóre środki stylistyczne i zabiegi językowe,

których możemy wypatrywad, analizując język mediów

1. FORMA – dźwięk i wygląd słów i tekstu.

Rym i rytm. W tym:
Rym (fonetyczny) – powtórzenie dźwięków/sylab na koocu słów/wersów. „Pasta Kiwi
but ożywi”, „Już w porządku mój żołądku”.
Rym semiotyczny – czyli znakowy, znaczeniowy. O takim rymie pisze np. Theo Van
Leeuwen w Introducing Social Semiotics, nie nazywa go co prawda rymem
semiotycznym, tylko po prostu „rymem” (w cudzysłowie); ja stosuję „rym
semiotyczny” na odróżnienie od fonetycznego. np. podobieostwo koloru czcionki do
znaczenia słowa (słowo „krew” napisane na czerwono), niektóre słowa w tekście lub
wyimki wyróżnione na ten sam kolor czy napisane tą samą czcionką co tytuł, słowa w
tym samym kolorze co główne zdjęcie artykułu. Można też tu mówid o paralelizmie.
Aliteracja - powtarzanie jednej lub kilku głosek na początku kolejnych wyrazów,
ewentualnie całych wyrazów: „to tu, to tam”, „przyszłośd jest jasna, przyszłośd to
Orange”, „modny manikiur”, „piękne paznokcie”.

Powtarzanie. W tym np. anafora – to samo słowo/zwrot/zdanie na początku, np.

każdego akapitu, epifora – to samo słowo/zwrot/zdanie na koocu, np. każdego
akapitu

Onomatopeja – dźwiękonaśladownictwo. „Kap”, „puk”, „bęc”, „badum-psz”.

2. TREŚĆ – znaczenie słów i fraz.

Epitet – często w nagromadzeniu, np. „elastyczna, trwała i pełna życia fryzura”.

Hiperbola – przesadnia: „supermodne płaszcze idealne dla twojej sylwetki”,

„wypłakała morze łez”.

Porównanie i kontrast – „miękkie jak nowe”, „nowy? nie, wyprany w Perwollu”,

„minimum miejsca, maksimum możliwości”.

Słowa „naładowanych kulturowo” – w polskim np. „wolnośd”, „solidarnośd”, „dom”,

„matka”.

Personifikacja, animizacja – „Nauka mówi”, „badania potwierdzają”.

Wyrażenia „próżne” (dumne) – „najlepszy”, „najsławniejszy”, „kultowy”.

Sporne etykiety – zależące często od punktu widzenia: „zboczony”, „skrajny”,

„mityczny”, „pseudo-”, „bezsprzecznie”.

Wyrażenia wątpliwości – „domniemany”, „tzw.”, „rzekomy”, „przypuszczalny”.

Oksymoron (gr. oksýs ‘ostry’ + mōros ‘tępy’) – „ogieo krzepnie”, „blask ciemnieje”,

„ograniczona wolnośd”, „wirtualna rzeczywistośd”

Zdrobnienie – „pieniążki”, „maluszek” a zgrubienia – „psisko”, „baba”.

Neologizmy.

Metafora – przeniesienie cech jednej rzeczy na drugą, np. wojna -> polityka „sztab

wyborczy”, „kandydat wytoczył ciężką artylerię”.

Metonimia – zamiennia, np. autor za dzieło „nowy Pilch”, miejsce za ludzi „Biały Dom

skomentował ostatnie wydarzenia”, „Moskwa odrzuciła postulaty”.

Parenteza – wtrącenie w nawiasie.

Redundancje (zbyteczności): Pleonazm (z gr. ‘nadmiar’) – „masło maślane”, nadmiar

informacji, np. z niepotrzebnym epitetem: „aglomeracja miejska”, „w miesiącu lipcu”,
„okres czasu”. Tautologia (gr. tautos ‘ten sam’) – słowa oznaczające to samo
pozostające w związku współrzędnym (np. połączone spójnikiem „i”): „źródło i

mgr Anna Steliżuk

materiały do zajęd JĘZYK W MEDIACH 2012/2013

geneza hymnu”, „ale jednak wydaje mi się, że…”, „i jeszcze w dodatku”, „tylko i
wyłącznie”.

Frazeologia i idiomy. Korzystanie z i zabawa z funkcjonującymi już w języku frazami,

często z użyciem homonimii, homofonii i wieloznaczności.

Homonimia – dwa różne wyrazy mają identyczną formę: „zamek” na wzgórzu i
„zamek” w drzwiach, „naczynie” stołowe i „naczynie” krwionośne, „dam” jako
czasownik i „dam” jako rzeczownik (dop. r. ż. l. mn.).
Homofonia – dwa różne wyrazy mają identyczne brzmienie: „Bóg – buk”, „morze –
może”, „lud – lód”.
Wieloznacznośd – ten sam wyraz ma różne znaczenia zależnie od kontekstu,
dodatkowe znaczenia najczęściej są metaforyczne: „Pij mleko. Będziesz wielki”,
„Ananas wyszedł z puszki – podobno śmietanę ubił”.

Mówienie czegoś inaczej niż wprost.
Eufemizmy – (gr. eu ‘dobrze’ + phemi ‘mówid’) mają na celu osłabienie nieprzyjemnej
wiadomości, ominięcie tabu, uniknięcie wulgaryzmu. „Miejsce, w których plecy tracą
swoją szlachetną nazwę” zamiast „tyłek”, „pozyskał środki drogą nie do kooca
legalną” zamiast „ukradł”, „odszedł” zamiast „umarł”.
Peryfrazy (gr. peri ‘dookoła’) – omówienia, np. „miłośnicy białego szaleostwa”
zamiast „narciarze”.

rys. M. Raczkowski

mgr Anna Steliżuk

materiały do zajęd JĘZYK W MEDIACH 2012/2013

Synonimy – wybór jednego konkretnego synonimu z dostępnej puli może byd
narzędziem manipulacji. „Zdefraudował” / „ukradł”, „bojownicy” / „terroryści” /
„separatyści”, „kochanka” / „partnerka” / „konkubina”.

3. FUNKCJA – jak nadawca „rozmawia” z odbiorcą i co uruchamia w głowie odbiorcy.

Stylizacja.
Świadome błędy.
Archaizm – wyrazy, składnia lub sformułowania przestarzałe.
Dialektyzacja - stylizacja gwarowa.
Wulgaryzmy, wyrażenia potoczne...

Apostrofa – zwrócenie się wprost. „Drodzy czytelnicy!”, „Drogie mamy!”, „Uwaga
wszyscy fani…!”

Parafraza vs. cytat.

Nawiązania kulturowe, intertekstualne, cytaty z filmów...

Pytanie retoryczne – daje złudzenie dialogu.

Identyfikacja nadawcy z odbiorcą – „my”, nasze”, „my wszyscy”.

Presupozycje, inferencje, implikatury.