1

1.

Nauka o literaturze

Literaturoznawstwo

(także: nauka o literaturze, wiedza o literaturze) – dyscyplina humanistyczna,

której przedmiotem zainteresowania jest

literatura

, a przede wszystkim

analiza

poszczególnych utworów literackich

oraz

rekonstruowanie

historycznoliterackich procesów

. W

obrębie literaturoznawstwa formułuje się także ogólne

teorie

oraz

metodologie

badań literackich.

Tak szeroko rozumianą naukę o literaturze można podzielić na trzy zasadnicze działy:

historię

literatury

,

teorię

oraz

krytykę literacką

[1]

. Podstawowym kryterium takiego podziału jest

różny

sposób podejścia do utworu literackiego.

Nie ma

jednak pomiędzy nimi

wyrazistych granic

–

często zdarza się, że te działy przenikają się wzajemnie i wspomagają, dostarczając sobie narzędzi
badawczych. Np. historia korzysta z osiągnięć teorii, krytyka może posługiwać się narzędziami historycznymi i
teoretycznymi, a teoria

– historycznymi. Podział ten ma charakter zmienny, związany jest bowiem ściśle z

dominującą w określonej epoce

koncepcją literatury

.

Historycznie najstarszą

dziedziną

literaturoznawstwa

, bo mającą starożytny rodowód, jest

poetyka

– dzisiejszy dział teorii literatury. Nieco

młodsza jest historia literatury

, natomiast teoria powstała stosunkowo niedawno (jako przedmiot

dydaktyki uniwersyteckiej pojawiła się w latach 60. XX wieku)

[1]

.

Charakterystyka

krytyki literackiej

jest ściśle uzależniona od kręgu językowego, w którym jest

uprawiana. W krajach

anglosaskich

, przede wszystkim w

Stanach Zjednoczonych

,

krytyka literacka

jest utożsamiana ogólnie z literaturoznawstwem.

Z kolei w

Niemczech

– podobnie jak w

Polsce

–

ma ograniczony zakres działania

;

może jedynie komentować

bieżące wydarzenia i dzieła literackie.

W tak rozumianej krytyce dopuszcza się wypowiedzi emocjonalne, wartościujące oraz prezentowanie
subiektywnej interpretacji

dzieła

[2]

.

Natomiast

poetyka

– jedna z najstarszych dziedzin literaturoznawstwa, obecnie funkcjonująca jako dział

teorii literatury

– zajmowała się

niegdyś zagadnieniami historycznoliterackimi

. W obrębie poetyki

wyróżnia się poetykę historyczną i opisową(systematyczną), która z kolei dzieli się
na

genologię, stylistykę i wersyfikację

[2]

.

Naukami pomocniczymi literaturoznawstwa,

a w szczególności

historii literatury

,

są

bibliografia,

księgoznawstwo

(bibliologia) i

tekstologia

. W pracach badawczych wykorzystuje się

także wiedzę z wielu dyscyplin humanistycznych, takich jak: historia, historia
kultury,

językoznawstwo, estetyka, antropologia kulturowa, filozofia, socjologia

[3]

.

Historia literatury

– jeden z podstawowych działów literaturoznawstwa zajmujący się

przekształceniami w literaturze określonego kręgu językowego

dokonywanymi na tle

historycznym. Historia literatury zajmuje się

periodyzacją procesu historycznoliterackiego

,

badaniem rozwoju

ewolucji i różnych zjawisk

w dziedzinie literatury,

komparatystyką

,

ewolucją postaw czytelniczych

,

form literackich

, związkami literatury z życiem danej

społeczności a także

ewolucją idei

,

problemów

i

motywów

, będących pożywką dla literatury

posz

czególnych okresów literackich. Jako odrębna dziedzina nauki pojawiła się

w XVIII w

. Wiąże się

ona z innymi dziedzinami literaturoznawstwa, m.in. z teorią literatury, a także z innymi dziedzinami

nauki, takimi jak: historia czy socjologia.

Często jest przedstawiana w opozycji do drugiej, głównej

dziedziny badań literaturoznawczych – poetyki.

Poetyka

–

dziedzina

nauki o literaturze, a ściślej

teorii literatury

, rozpatrująca przede wszystkim

sposób istnienia dzieła literackiego jako tworu językowego

o swoistym

charakterze

,

określanym przez potrzeby funkcji estetycznej

. Przedmiotem zainteresowania poetyki są

2

ogólne reguły organizacji tekstu

literackiego.

Poetyka obejmuje:

1.

Genologię

– naukę o

rodzajach i gatunkach literackich

. Genol

ogia (z gr. génos –

pochodzenie, gatunek i logia

– zbiór, lógos – myśl) – dziedzina poetyki, której

przedmiotem badań są rodzaje literackie, gatunki literackie, ich odmiany i

przekształcenia.

Bada ich cechy strukturalne

,

rolę w komunikacji literackiej,

ewolucję w toku procesu historycznoliterackiego

.

Nazwa

wprowadzona przez

P. Van Tieghema w 1920

, w

Polsce

przyjęta

po II wojnie światowej

.

Jednakże już

Arystoteles jako pierwszy zgłębiał w "Poetyce" problemy

genologiczne.

R

ównież w

późniejszych poetykach, zwanych normatywnymi,

można odnaleźć ślady badań genologicznych, które jednak ograniczały się do

wskazań

:

czym jest lub czym nie jest dany rodzaj czy gatunek literacki

.

Najsłynniejsi polscy genolodzy XX

w.:

-

Kazimierz Bartoszyński i Kazimierz Wyka

-

Stefania Skwarczyńska

(autorka

koncepcji literatury stosowanej

, potem

uniwersalnej koncepcji dzieła literackiego

, a wreszcie,

w 1965, teorii

genologicznej Skwarczyńska

rozróżniała

"przedmioty genologiczne"

(konkretne gatunki, ujawniane w tekstach),

"pojęcia genologiczne"

(związaną z nimi

wiedzę pisarza i odbiorcy o cechach gatunku), wreszcie "

nazwy genologiczne

"

(nazwy gatunku). Tak więc np. Sonety krymskie Adama Mickiewicza to określony

przykład gatunku (przedmiot genologiczny), poeta i czytelnik mają wspólną znajomość

cech gatunku (wiedzę genologiczną), a w tytule zbioru Mickiewicz umieścił nazwę

gatunku (nazwę genologiczną).

Teoria

S

kwarczyńskiej miała

charakter opisowy

, a

nie normatywny, a

ogarniała ogromny obszar

tekstów literackich).

2.

Stylistykę

– naukę o języku utworów. Stylistyka – dyscyplina z

pogranicza nauki o

literaturze i językoznawstwa

, zajmująca się

sposobami językowego

ukształtowania wypowiedzi, analizująca

tekst pod względem

celowości,

przydatności i stosowności u

żytych w nim

środków językowych

. Stylistyka

wykorzystuje na swoje potrzeby

wszystkie działy nauki o języku

:

fonetykę

, aby móc zbadać wartość brzmieniową tekstu;

morfologię

i

słowotwórstwo

, które mogą być pomocne np. przy rozpoznaniu użytych przez autora

form fleksyjnych lub neologizmów;

składnię

, gdyż budowa zdań także wpływa na

stylistyczną wartość tekstu;

semantykę

, która pomaga ocenić zasadność użytego

słownictwa. Nauka o stylu wykształciła także szeroki zakres

własnych pojęć (środki

stylistyczne, style, stylizacje)

, niezbędnych do badania tekstu. Stylistyka

dzieli się

na

:

-

językoznawczą

(językową) – jej przedmiotem są wszelkie wypowiedzi językowe,

wyodrębnia i bada istniejące w języku style funkcjonalne,

-

literaturoznawczą

(

literacką) – badającą i analizującą styl wypowiedzi literackich

(styl autora, styl dzieła literackiego, styl gatunku literackiego, styl epoki, itp.),

-

normatywną

-

ustala normy stosowania poszczególnych stylów i poprawnego

wysławiania się.

3.

wersyfikację

– naukę o wierszu. Wersyfikacja (fr. versification, łac. versificatio) jest to

termin z zakresu teorii literatury maj

ący dwa znaczenia.

1.

Dział poetyki

zajmujący się

badaniem budowy wiersza

, czyli jego formą,

metryką wersów a także kompozycją wiersza, m.in. podziałem na strofy (strofika).

3

2.

Zbiór reguł i technik tworzenia wierszy

charakterystyczny

dla danego

artysty, nurtu literackiego lub epoki.

W tym sensie używa się sformułowań

rodzaju: wersyfikacja

Leśmiana, wersyfikacja futurystów czy klasyczna wersyfikacja.

Wersyfikacja określa system wersyfikacyjny utworu.

Wersyfikacja w pierwszym znaczeniu, rozszerzona o aspekt ewolucyjny i

komparatystyczny związany z drugim znaczeniem, jest nazywana również

wersologią

.

4.

Teorię języka poetyckiego

.

Ze względu na

sposób ujęcia badanych zjawisk

rozróżnia się:

-

poetykę opisową

(systematyczna),

-

poetykę historyczną

.

Autorem pierwszej poetyki, rozumianej jako teoria dzieła literackiego, jest

Arystoteles

.

Teoria literatury

– nauka, której przedmiotem badań jest literatura, ale która w odróżnieniu od

historii literatury

nie skupia się na periodyzacji

zjawisk literackich, a w odróżnieniu od poetyki

nie

zajmuje się samą budową dzieła literackiego.

Teoria literatury badając konkretne utwory i fakty

literackie

próbuje wykryć pewne ogólne prawidłowości

nimi rządzące oraz określające ich

charakter. Pojęcie pojawiło się

w latach sześćdziesiątych XX wieku

w pracach badaczy

angielskich

. We współczesnej teorii literatury daje się zauważyć następujące tendencje:

-

Powiązania z dziedzinami takimi jak

epistemologia

(Epistemologia (od stgr

. ἐπιστήμη, episteme

„wiedza; umiejętność, zrozumienie”; λόγος, logos – „nauka; myśl”),

teoria poznania lub

gnoseologia

– dział filozofii, zajmujący się relacjami między poznawaniem, poznaniem a

rzeczywistością. Epistemologia rozważa naturę takich pojęć jak:

prawda, przekonanie, sąd,

spostrzeganie

,

wiedza czy uzasadnienie

),

ontologia

(Ontologia lub metafizyka (por. metafizyka

klasyczna)

– podstawowy (obok epistemologii) dział

filozofii

starający się

badać strukturę

rzeczywistości

i zajmujący się problematyką związaną z

pojęciami bytu, istoty, istnienia i jego

sposobów

,

przedmiotu i jego własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni

,

konieczności i możliwości

. W buddyzmie termin znany z terminologii mahajany tłumaczącej

proces reali

zacji stanu Buddy dostępny "czującym istotom", np.

według doktryny jogaczara),

psychologia

-

Analiza własnej historii

-

Próba zawężenia przedmiotu badań

-

Próba ustalenia jednej obowiązującej teorii

Teoria literatury

bada

z jednej strony

pewne konkretne wytwory ludzkie

, z drugiej zaś

prawidłowości rządzące procesem rozwojowym danej ich dziedziny. Stąd też można wyróżnić

dwa

podstawowe nurty badań teoretyczno-literackich:

-

teoria dzieła literackiego

(inaczej "poetyka"), badająca składniki dzieł literackich in statu nascendi,

-

teoria procesu historycznoliterackiego

(inaczej "poetyka historyczna"), badająca głównie

przekształcenia zjawisk z zakresu teorii literatury w historii literatury.

4

Wellek, Warren: Literatura i nauka o literaturze

-

literatura

– twórczość, sztuka,

-

nauka o literaturze

– badanie, wiedza.

Próby zacierania różnic między literaturą i nauką o literaturze:

-

nie można rozumieć literatury nie uprawiając jej samemu. Ale: badacz ma swoje przeżycia przekładać
na kategorie intelektualne;

-

teoretycy odmawiający studiom nad literaturą miana wiedzy, stosowanie „twórczej krytyki” –
powtarzania / tłumaczenia 1 dzieła na drugie, gorsze;

- dzieła literackie nie mogą być naukowo badane, mogą być lekturą, źródłem

przyjemności i przedmiotem oceny.

Jak ujmować intelektem sztukę?

1)

za pomocą

metod z nauk przyrodniczych

, przeniesionych na literaturę:

o

rywalizacja z obiektywizmem i bezosobowością (gromadzenie neutralnych faktów),

o

badanie przyczyn i źródeł (doszukiwanie się powiązań),

o

metody ilościowe (obliczenia statystyczne, tabele, wykresy),

o

pojęcia biologii wykorzystywane do przedstawienia ewolucji literatury;

2)

osobisty charakter rozumienia literatury

.

1883

– Wilhelm Dilthey –

sprowadza przeciwstawienie metody nauk przyrodniczych i historii

do pojęć wyjaśniania i rozumienia – przyrodnik

tłumaczy fakt faktami

wcześniejszymi, historyk stara się

zrozumieć sens faktu.

1884 Wilhelm Windelband

– cel przyrodników to ustalanie praw ogólnych, historycy dążą do

ujmowania faktów niepowtarzalnych.

Henryk Rickert

– nauki o kulturze interesują się tym, co konkretne i indywidualne (w odróżnieniu

od nauk o naturze).

A.D. Xénopol

– nauki przyrodnicze badają fakty powtarzające się, a historia – fakty następujące po

sobie.

Indywidualność

:

-

zainteresowania badaczy;

-

próby odkrywania w literaturze ogólnych praw się nie udawały, ale s. 17

nie ma dzieła całkowicie

jedynego w swoim rodzaju, gdyż odznaczałoby się ono zupełną niezrozumiałością;

-

każde dzieło literackie jest indywidualne i ogólne

– ma swoje rysy indywidualne, ale też cechy

wspólne z innymi utworami;

-

s. 18

– krytyka

literacka i historia literatury mają na celu scharakteryzowanie

indywidualności dzieła, twórcy okresu albo literatury narodowej.

Ale taka charakterystyka

musi posługiwać się terminami ogólnymi na zasadzie pewnej teorii literatury.

Wellek, Warren: Istota literatury

Literatura

: m

ożliwości, czym jest:

-

obejmuje

teksty drukowane

– Greenlaw – wtedy

badania literackie utożsamiają się z historią

cywilizacji (ale tracą charakter literacki);

-

„dzieła wybitne”

– selekcja dokonywana pod kątem

artyzmu

(lub też rozgłosu, znaczenia

naukowego, wartości estetycznej jako zalet stylu i kompozycji). Ale s. 21 w historii literatury pięknej
ograniczenie zainteresowań do dzieł wybitnych nie pozwala rozumieć ciągłości tradycji literackiej,
ewolucji r

odzajów i samej istoty procesu literackiego;

-

literatura piękna, czyli

posługująca się fikcją literacką

, obejmuje nie tylko teksty drukowane i

pisane (sugestia w etymologii), ale i literaturę mówioną;

- dzieła, w których funkcja estetyczna jest dominująca.

5

Język dla literatury: to:

-

twór człowieka, obarczony tradycją kultury

;

-

wypowiada myśli

;

-

język naukowy jest czysto denotacyjny, zmierza do systemu znaków podobnego matematyce / logice;

-

język literacki jest

wieloznaczny

, z homonimami, wysoki stopień

konotacyjn

ości

, działa

ekspresją

(wyraża nastrój i postawę mówcy / pisarza);

-

uwydatnia znak

,

dźwiękowy symbolizm słowa

;

-

jest silniej

określony strukturą historyczną

, ma własną ekspresję i pragmatykę;

-

język potoczny – pełen elementów irracjonalnych, ma osiągać pewne rezultaty;

-

język literacki

świadomie wyzyskuje zasady językowe

;

-

nie uznajemy za poezję tego, co

ma w nas pobudzić działanie na zewnątrz – to retoryka

;

-

istnieją

formy pośrednie

– esej czy biografia, literatura retoryczna.

Stosunek literatury do rzeczywist

ości:

-

wyróżnikiem literatury jest jej

zmyślony, fikcyjny charakter

– takie rozumienie literatury

jest

opisowe, nie wartościujące.

Fikcja literacka nie musi używać obrazów

, s. 29

wizualizacja wszystkich metafor poetyckich spowodowałaby chaos i dezorientację;

-

różnice m. literaturą i nieliteraturą

– organizacja, indywidualna ekspresja, rozumienie i

stosowanie języka jako środka wyrazu, brak celu praktycznego i fikcyjność (s. 29);

-

dzieło literackie –

skomplikowana struktura warstwowa z wielością znaczeń.

Wellek, Warren: Funkcja literatury

-

Horacy

–

poezja jest przyjemna i pożyteczna

(pożyteczny – jako nie ułatwiający spędzania

czasu, ale zasługujący na poważne skupienie), przyjemność – „wyższa”,

-

literatura daje

pewien rodzaj poznania

;

-

przy pomocy pisarza mamy d

ostrzegać rzeczy, które widzimy i wyobrażać sobie coś, co znamy –

Eastman;

-

prawda literatury to prawda zawarta w literaturze;

-

sztuka jako odkrywanie prawdy ale i propaganda

(s. 41

wysiłek świadomy lub nieświadomy,

zmierzający do wywarcia takiego wpływu na czytelników, żeby przyjęli proponowaną im koncepcję
życia);

-

katharsis

– funkcją literatury jest uwalnianie twórców i czytelników od naporu wzruszeń (ale czy

uwalnia, czy też je podnieca?);

-

s. 44

poezja ma wiele możliwych funkcji. Pierwszą i zasadniczą jest wierność swojej naturze.

H. Markiewicz,

Zakres i kierunki współczesnych badań literackich, w: tegoż,

Główne problemy wiedzy o literaturze, Kraków 1984.

Ingarden

wyróżnił w

nauce o literaturze dwa działy

:

1.

opisowy

,

2.

historyczna nauka o literaturze

– tu pojawia się podział wewnętrzny wprowadzony przez

innego badacza (K.

Vosslera

) na:



zewnętrzną historię literatury

, czyli taką, która bada ją w związku

z uwarunkowaniami zewnętrznymi, jako produkt kultury historycznej
i organizacji psychicznej;



wewnętrzną historię literatury

, czyli taką, która rozpatruje dzieła literackie jako szereg

autonomiczny oraz „skierowane ku pewnemu celowi próby rozwiązania faktycznie istniejących i
koniecznych problemów estetycznych”.

W dziedzinie historycznej wiedzy o literaturze

samoistnie wykrystalizowały się takie

dyscypliny

, jak:

a.

krytyka tekstu

– badanie wzajemnego stosunku zachowanych przekazów tekstu i ich

autentyczności, ustalenie jego postaci poprawnej, odtworzenie historii powstania utworu,
określenie jego autorstwa i daty oraz sporządzenie komentarza;

b.

folklorystyka literacka

– nauka o literaturze ludowej;

6

c.

literatura porównawcza

– badanie wszelkiego rodzaju kontaktów jakie zachodzą między

dwoma różnymi literaturami.

W obrębie nauki dotyczącej

poetyki

można wyróżnić:

a.

stylis

tykę literacką

– wiedzę teoretyczną o językowym ukształtowaniu utworów literackich;

b.

wersologię

– naukę o wierszu;

c.

genologię

– naukę o rodzajach i gatunkach literackich.

Dalej Markiewicz porusza krótko zagadnienie

metanauki

– m. literatury nazywano z reguły

metodą,

metodyką lub metodologią historii literatury

. Przez wielu literaturoznawców jest traktowana jako ta

sama dyscyplina, co teoria literatury. Do metanauki można zaliczyć

tekstologię

(zespół naukowo

opracowanych metod przy ustaleniu jakiegoś tekstu) oraz

historię wiedzy o literaturze

.

Wyróżniono także kilka innych

pól badań literackich

, skierowanych na dzieło lit., a zarazem na rozwój

nowych gałęzi:

 filozofia literatury


psychologia twórczości literackiej

 socjologia literatury


nauk o języku literatury pięknej



biografika literacka (badanie życiorysu i osobowości pisarza).

R. Nycz: Kulturowa natura, słaby profesjonalizm. Kilka uwag o przedmiocie
poznania literatury i statusie dyskursu literaturoznawczego

Przedmioty

dzielimy na:

-

te, o których mowa w dziełach literackich,

- obiekty literaturoznawczego poznania.

Status przedmiotu jako obiektu liter.:

-

poetyckie definicje omijają cechy istotne w naukowym opisie, wybierają te z bezinteresownej
estetycznej kontemplacji;

-

język przechowuje kulturową naturę rzeczy i ludzi;

-

to, co jednostkowe, trzeba uchwycić w siatkę prototypowych kategoryzacji;

-

najbliższe kulturowej indywidualności przedmiotu są te cechy, które wynajduje poetycka sztuka.

2 orientacje nowoczesnej literatury

:

-

poszukująca

esencji

, istoty przedmiotu, kończy na kulcie sztuki;

-

chcąca uchwycić

całą rzeczywistość

w jej niepowtarzalnej jednostkowości – kończy na utrwalaniu

wszystkich przejawów „wielowarstwowych konkretów”.

Natura dzieła literackiego:

-

zawiera ono

zespół cech istotnych

,

obiektywnych

,

niezależnych

od podmiotu,

nieuwarunkowanych

przez kontekst.

Odbiór takiego dzieła

– 1) odsunięcie poznawczych

emocjonalnych nastawień, 2) identyfikacja cech konstytutywnych, 3) rozpoznanie kategorialnej
przynależności;

-

dzieło sztuki

– bo jego język ma własności, które rozpoznajemy jako poetyckie;

-

nie stajemy nigdy oko w oko z dziełem samym w sobie, bo

dzieło ukazuje się z kontekstami i

znaczeniami

– postrzeganie nasze jest uwarunkowane wiedzą;

-

według Gombrowicza – sztuka nas zachwyca, bo w szkole byliśmy zmuszani do zachwytu nad nią;

-

to wszystko jest świadomością kulturowego uwarunkowania poznania – odkrycie nowoczesnych.

Metafora turysty, włóczęgi

– ponowoczesny wzór osobowy – podstawą jest porównanie pozycji człowieka

w uniwersum do sytuacji obcego „cudzoziemca” na obcym terytorium, rozpoznającego na nim tylko to, na co
pozwala uprzednio zgromadzona wiedza.

Poznanie artystyczne (Bergson):

-

ma czerpać narzędzia badawcze z filozofii i nauk szczegółowych;

-

dawniej

– niedoskonała, skażona dowolnością i słabościami forma poznania prawdziwego;

7

-

model ludzkiego poznania, zwłaszcza poznania kulturowej rzeczywistości.

Atak na esencjonalistyczny

pogląd

na naturę dzieła sztuki (eksperyment

Stanley’a Fisha

– studentom

historii literatury kazał analizować „wiersz” złożony z przypadkowo zapisanych nazwisk na zajęciach z

teorii literatury): 1)

literatura mówi o przedmiocie, którego nie można utożsamiać z

przedmiotem fizycznym

ani idealnym, bo jest to

literacko-kulturowy konstrukt

przedmiotu

jako wielowarstwowego konkretu, 2)

artystyczna forma to

nie tylko narzędzie / medium poznania

literackiego, ale i

składnik przedmiotowości,

3) w przypadku dzieła sztuki

nie da się oddzielić

cech i wartości dzieła sztuki od wiedzy podmiotu i sensów,

4) przez kulturowe

uwarunkowanie nie

można oddzielić treści doświadczenia od warunków przejawiania się

jej w doświadczeniu

, 5)

nie da się oddzielić języka opisu od cech przedmiotu.

Kulturowa natura

– przedmiot, o którym mówi dzieło i który ono stanowi, odznacza się intencjonalnością

(powstaje przez doświadczenie społeczności).

Wiedza o rzeczywistości

– warunkowana przez społeczeństwo i kulturę. Nauki humanistyczne mają

wypracować takie metody poznania, by uwolnić się od ograniczeń kulturowych i zdobyć wiedzę obiektywną.

Założenia nowoczesnego dyskursu teoretycznoliterackiego:

-

ludzka

wiedza

może mieć tylko

subiektywny charakter

;

-

język literatury jest uprzywilejowany w procesie poznawczym

, bo 1) ze względu na wyższy

stopień języka literatury niż języka potocznego, 2) ma dostęp do znaczeń szerszych niż znaczenia
praktyczno-

instrumentalne czy pojęciowe.

Profesjonalizacja dyskursu teoretycznoliterackiego pozwala na:

(po co bawić się w naukę)

1) uwiarygodnienie przekazu;
2)

profesjonalność & instytucjonalizacja działalności literaturoznawczej;

3)

standard naukowości;

4) uprzywilejowany status dyskur

su teoretycznego, działanie na literaturoznawczą praktykę (słowniki,

kryteria oceny poprawności procedur badawczych).

-

polski strukturalizm

– rola w konstrukcji nauki o literaturze, zawdzięczamy mu profesjonalizację

teorii literatury i podtrzymanie jej autonomicznego statusu;

-

wyrzeczenie się strukturalizmu

– kryzys autonomiczności i kryzys formuły profesjonalnej wiedzy

literaturoznawczej;

-

konstruktywizm, neopragmatyzm i kulturalizm

– groźne dla statusu dyskursu teoretycznego,

bo wykluczają możliwość obrony odrębności przedmiotowej.

2 tendencje:

1)

dyseminacja teorii

– tendencja do rozprzestrzenienia zakresu (konsekwencja uznania „kulturowej

natury” przedmiotu) i rozproszenia form stosowalności:

o

przedmiotem badań literaturoznawczych jest

całe uniwersum dyskursu

- teoria nie ma

sensu,

o

utopia interdyscyplinarności

,

o

proces estetyzacji rzeczywistości kulturowej

;

2)

kulturowa inkluzywność dyskursu teoretycznego

– zakres dyskursu jest za szeroki (rozciąga

się na wszelkie dyskursywne praktyki, osłabia skuteczność), i zbyt wąski (kulturowe wymiary
przedmiotu literackiego wskazują na ograniczone możliwości poznania):

o

rekulturyzacja literatury

, literatura daje się określić jako zinstytucjonalizowana sztuka

wypowiadania ludzkiego doświadczenia rzeczywistości,

o dyskurs

– nastawiony na odsłanianie i rozpoznawanie istotnych cech doświadczenia, a nie

tego, co pozadoświadczalne.

Teoria powinna stać się kulturową teorią literatury i badać kulturowe wymiary literackich tekstów i praktyki
dyskursywne współtworzące czasoprzestrzeń realności dyskursywnej (s. 369)

3 zagrożenia współczesnego dyskursu:

-

mit powszechnej dostępności wiedzy humanistycznej,

-

iluzja esencjalizmu,

8

-

utopia interdyscyplinarności.

Współczesny dyskurs literaturoznawczy jest pozbawiony stabilnego statusu

(kiedyś – 1)

me

tajęzykowość procedur analitycznych, 2) dostęp do nieuwarunkowanych wyników poznania o znaczeniu

uniwersalnym). Współczesny dyskurs

uznaje kulturową naturę

(kulturowe uwarunkowanie przedmiotu),

jest

stronniczy, nieobiektywny, nieuniwersalny

.