1

Ćwiczenie 4.
Stwierdzanie pobytu zwierzyny w łowisku

Tropy

Tropami nazywamy odbicia kończyn zwierząt na ziemi lub śniegu.

kończyna ssaków stopochodnych (jeż, niedźwiedź i borsuk) ma pięć palców o różnej długości,

zakończonych pazurami; najkrótszy jest palec pierwszy według
numeracji, który odpowiada kciukowi ludzkiej dłoni. Na spodniej stronie
dłoni i stóp znajdują się poduszeczkowate zgrubienia skóry, zwane
opuszkami.

U ssaków palcochodnych, poruszających się na końcach wydłużonych
palców, np. u psów i kotów, zredukowany jest palec wewnętrzny, przez co
ich tropy stają się czteropalczaste.

parzystokopytne, np. jelenie mają po cztery palce, jednak ciężar ich ciała
spoczywa tylko na dwóch palcach zakończonych racicami. Skrócone palce,
drugi i piąty, zakończone są rogowymi raciczkami, które odbijają się za
ś

ladami racic. Palce te położone są tak wysoko, że często nie zostawiają

ż

adnych śladów.

U nieparzystokopytnych, np. u konia, ciężar ciała spoczywa na jednym palcu,
pozostałe są zredukowane.

ptaki mają najczęściej cztery zakończone pazurami palce, trzy skierowane są do przodu, a jeden
zwrócony jest do tyłu. Ten właśnie palec u wielu ptaków jest skrócony lub całkowicie zredukowany.

Jeleniowate dzielimy na:



J. nowego świata - jelenie amerykańskie, łoś, sarna, renifer.



J. starego świata - jeleń europejski, wapiti, azjatycki, daniel.

1.

u J.N.Ś trop jest wydłużonego kształtu, długość opuszki wynosi 1/2 - 2/3 długości racicy

u J.S.Ś długość opuszki to 1/3 długości racicy.

2.

u J.N.Ś - wymiana mlecznego uzębienia na stałe ma miejsce w 11-18 miesiącu życia

u J.S.S. - wymiana mlecznego na stałe ma miejsce w 27-30 miesiącu życia.

Ś

lady żerowania

Są one specyficzne w zależności od gatunku - u jednych są wyraźne u innych słabe. Zgryzanie,
spałowanie, buchtowanie itp.

2

Odchody

U niektórych gatunków mają specyficzny kształt, istnieje możliwość oceny gatunku i płci.
Odchody drapieżników często zawierają kości i sierść ich ofiar, pozostawiane są też jako element
znakowania terytorium np. na kamieniach.

Mocz

Sposób pozostawienia moczu na śniegu może nam pomóc w ocenie płci. U jeleniowatych slady
moczu samice pozostawią poza tropami tylnich kończyn, samce przed. U psowatych mocz
samców pozostawiany jest z boku linii tropów.

Schronienia, legowiska

Miejsca pobytu i spoczynku zwierzyny, stałe i tymczasowe - niektóre są bardzo
charakterystyczne.

Inne ślady

Przykładem takich śladów są rozmaite znaki na granicach terytoriów, np.

zadrapania kory drzew,

miejsca błotnych kąpieli ssaków, zwane kąpieliskami,

zagłębienia w ziemi po kąpielach piaskowych ptaków,

ś

lady wycierania scypułu poroży przez kopytne,

ś

lady ostrzenia pazurów przez koty na korze drzew.

Swoistymi śladami obecności zwierząt są też gubione przez nie pióra i włosy, a także zrzucane poroża.

Głosy

Wydawane są rzadko przez zwierzęta

generalnie ssaki zachowują się cicho i usłyszeć zwierzęta w środowisku jest trudno.

Najczęściej wydają głosy w sytuacjach związanych z rozrodem (ruja, okres godowy) i w sytuacjach
stresowych (zagrożenie).

Częściej odzywają się ptaki.

Szczątki zwierząt

Spotykane szczególnie często przy drogach o dużym natężeniu ruchu, lecz i szczątki ofiar
drapieżników.

Łoś

Łoś - tropy

♦

trop dorosłego byka ma szerokość 10-12 cm, długość 18-20
cm

♦

odciski racic przednie w tropie byka są szersze niż u klępy i
od przodu zaokrąglone ( u klępy są węższe i ostrzej
zakończone)

♦

nogi łosia kończą się 4 palcami a ich ostatnie człony
ochraniane są grubymi racicami. Najsilniej rozwinięte są 2

palce środkowe

♦

palce boczne są szczątkowe, osadzone nisko i przy poruszaniu się łosia po miękkim gruncie
przyjmują na siebie część obciążenia (raciczki) SZPILE

♦

U łosia występują dwa rodzaje chodu: stęp i kłus, łoś nie porusza się galopem

♦

tropy przednich i tylnych badyli łosia pokrywają się

♦

w kłusie tropy układają się prawie w linii prostej

♦

łoś w odróżnieniu do innej zwierzyny płowej, chodzi SKROCZEM, tzn. równocześnie stawia
do przodu prawe lub lewe badyle

3

Łoś – ślady żerowania

Łoś jest pędożerny, żywi się głównie żerem pędowym, w terenie łatwo jest
stwierdzić żerowanie łosia, gdyż czyni zniszczenia na wysokości 1,5-2 m, a
spałować drzewa może nawet nieco wyżej. Nagina drzewa, łamie je i

obgryza (np. wierzba szara).

Łoś - odchody

Mają one kształt cylindrycznych, zaostrzonych
na jednym końcu bobków o długości 2-4 cm.

Łoś – legowiska, doły rujowe

w czasie rui, byki wydeptuj

ą

placyki i w ich

ś

rodku wygrzebuj

ą

tzw. doły

rujowe - płytkie zagł

ę

bienia, na dnie których czasem stoi woda. Tutaj byki

cz

ę

sto oddaj

ą

mocz, którego ostry zapach utrzymuje si

ę

przez dłu

ż

szy

czas. Okazjonalnie mo

ż

na spotka

ć

legowiska tymczasowe o

ś

rednicy ok.

2 m.

Łoś - głosy

charakterystycznym rodzajem głosu dla byków jest r

ż

enie przypominaj

ą

ce r

ż

enie konia

(słyszalne z odległo

ś

ci 1-2 km),

w czasie rui głos kl

ę

py i byka to st

ę

kanie

Jeleń

Jeleń - tropy

Tropy przednich kończyn dorosłego byka mają 8-9 cm długości i 6-7 cm
szerokości, zaś tropy tylnych - 6-7 cm długości i 4-5 cm szerokości.

Tropy łani są mniejsze: długość przednich racic wynosi w przybliżeniu 7 cm,
szerokość - 5 cm

Długość kroku wynosi 70 – 140 cm i jest wskazówką wielkości

zwierzęcia
Jelenie poruszają się stępem, kłusem i galopem (przy galopowaniu oprócz
odcisków racic pojawiają się ślady szpil, które odbijane są w tej samej linii
co racice – odróżnienie od tropów dzika)

U jeleni wyst

ę

puje element pozwalaj

ą

cy na okre

ś

lenie WIEKU i

KONDYCJI a wi

ę

c w zale

ż

no

ś

ci od wieku zwierz

ą

t pojawia si

ę

tak zwany PRZEST

Ę

P I

NIEDOST

Ę

P

PRZEST

Ę

P – wyst

ę

puje u młodych zwierz

ą

t i charakteryzuje si

ę

tym i

ż

ko

ń

czyna tylna

stawiana jest przed przedni

ą

.

W miar

ę

wzrastania wieku zwierz

ę

cia nast

ę

puje wyrównanie

ś

lad w

ś

lad, w wieku starszym

wyst

ę

puje NIEDOST

Ę

P – czyli tylna noga stawiana jest za przedni

ą

.

NIEDOST

Ę

P BOCZNY pojawia si

ę

u oci

ęż

ałych , otłuszczonych byków i ci

ęż

arnych ła

ń

.

Jele

ń

-

ż

erowanie

Trudno stwierdzić (w lesie), ze względu na specyfikę żerowania, duża liczba żerowanych
gatunków, łatwiej w polu gdy obecne będą tropy. Ślady żerowania to spałowanie, z tym, że do
niższej wysokości niż łosia.

4

Jeleń - odchody

Odchody jeleni mają postać cylindrycznych bobków o długości 2-2,5 cm i
szerokości do 2 cm.

Jeleń - kąpielisko

W okresie letnim i jesiennym zwierz

ę

ta

za

ż

ywaj

ą

błotnych k

ą

pieli w k

ą

pieliskach.

Jeleń - głosy

we wrze

ś

niu gdy ma miejsce RYKOWISKO.

Ryki jelenia s

ą

słyszalne nawet na kilka km.

Na podstawie głosu byka mo

ż

emy wnioskowa

ć

o jego wieku i

sile.

Sarna

Sarna - tropy

Tropy dorosłych osobników mają 4-5 cm długości i 3 cm szerokości.

Długość kroku 50-100 cm a w kłusie 100-150, w galopie i skokach
długość kroków (susy) do 4 m.

Sarny poruszają się stępem, kłusem i galopem. Racice
podczas biegu są rozszerzone na bok, mogą więc odbijać
się także szpile.

Sarna – ślady żerowania

gał

ą

zki ogryzione przez te zwierz

ę

ta wygl

ą

daj

ą

, jakby były

zmia

ż

d

ż

one i oderwane.

Sarna - odchody

Odchody sarny mają kształt
cylindrycznych, zaostrzonych na
jednym końcu bobków o długości 1-
1,5 cm i średnicy 0,6-1 cm.

Sarna – mocz

Pomocny jest przy ustaleniu płci zwierzęcia.

Sarna – legowiska

Kład

ą

c si

ę

na odpoczynek sarny starannie rozgarniaj

ą

ś

nieg,

suche li

ś

cie i

ś

ciółk

ę

a

ż

do ziemi, przez co ich legowiska s

ą

łatwe do odró

ż

nienia od legowisk jeleni.

Sarna – kręgi rujowe

W czasie rui charakterystyczne s

ą

WYDEPTANE OKR

Ę

GI

wokół drzewa lub krzewu (s

ą

skutkiem gonitw godowych).

Dorosłe samce znakuj

ą

swe rewiry, kalecz

ą

c pnie drzew

parostkami.

Sarna - ścieżki
Sarna - głosy

chrapliwe SZCZEKANIE kozła (gdy zwierz

ę

jest zaniepokojone jest to rodzaj powiadomienia

innych osobników

ż

e w okolicy jest co

ś

niepokoj

ą

cego). Szacunkowo mo

ż

na okre

ś

li

ć

wiek

5

zwierz

ę

cia, im starsze tym głos jest ni

ż

szy i bardziej chrapliwy.

Drugi rodzaj głosu to POPISKIWANIE kóz wydawane w okresie rui w celu zwabienia samca
lub w celu przywołania ko

ź

l

ą

t.

Dzik

Dzik - tropy

Długość tropu dorosłego osobnika –ok. 10 cm, szerokość - 6 cm.

Tropy razem z odbiciami szpil mają 15-18 cm długości i 10 cm
szerokości.

Długość tropów warchlaków na początku lata wynosi około 3,5 cm,
na jesieni - 6 cm.

Od tropów innych ssaków kopytnych tropy dzików różnią się
obecnością i rozstawieniem raciczek.

Dziki głęboko grzęzną w śniegu i ich krótkie kończyny kreślą długie

wyżłobienia. Gdy grubość warstwy śniegu przekracza 20 cm, pociągnięcia kończyn łączą się w ciągłe
koleiny.

Dzik – ślady żerowania

Miejsca

ż

erowania, zwane BUCHTOWISKAMI

Buchtowiska znajduje si

ę

w lasach, na brzegach jezior i

na ł

ą

kach. Najcz

ęś

ciej maj

ą

one kształt ró

ż

nej wielko

ś

ci

owalnych placów wywróconej darni i

ś

ciółki.

ś

eruj

ą

c w zbo

ż

ach CIAMKAJ

Ą

i WYPLUWAJ

Ą

kłosy.

Dzik - odchody

latem dziki zjadaj

ą

du

ż

e ilo

ś

ci soczystych cz

ęś

ci ro

ś

lin, ich

odchody s

ą

bezkształtne i maj

ą

lu

ź

n

ą

konsystencj

ę

.

Jesieni

ą

i zim

ą

odchody maj

ą

konsystencj

ę

stał

ą

i rozpadaj

ą

si

ę

na wiele owalnych brył o ró

ż

nych wymiarach z których

najwi

ę

ksze maj

ą

ś

rednic

ę

ok.. 6 cm.

Dzik - kąpielisko

W czasie upałów zwierz

ę

ta zalegaj

ą

w nich długo,

chroni

ą

c si

ę

przed gor

ą

cem i dokuczliwymi owadami.

Do k

ą

pielisk prowadz

ą

ś

cie

ż

ki, a pnie drzew, o które

zwierz

ę

ta czochraj

ą

si

ę

po k

ą

pielach, oblepione s

ą

błotem.

Dzik – „bielenie, malowanie” drzew

Aby uwolni

ć

si

ę

od paso

ż

ytów dziki wcieraj

ą

w swoj

ą

sier

ść

ż

ywic

ę

,

czochraj

ą

c si

ę

o pnie drzew iglastych. Wybrane drzewa, odwiedzane

przez gromady dzików w ci

ą

gu wielu lat nabieraj

ą

specyficznego

wygl

ą

du – ich pnie ogołocone s

ą

z kory, a drewno wygładzone do

połysku. (BIELENIE DREWNA)

Dzik - barłóg

Legowiska dzików, zwane BARŁOGAMI maj

ą

owalny kształt i s

ą

rozgrzebane a

ż

do ziemi, na ich dnie i kraw

ę

dziach widnieje dzicza szczecina.

Pod okapem z gał

ę

zi, w BARŁOGACH wy

ś

cielonych such

ą

traw

ą

lochy wydaj

ą

na

ś

wiat

młode.

Dzik - głosy

Dziki s

ą

znacznie gło

ś

niejsze ni

ż

jeleniowate.

6

Warchlaki wydaj

ą

KWIKI w starciach.

Locha wydaje najwa

ż

niejsze, głos ostrzegawczy – CHRZ

Ą

KNI

Ę

CIE, po którym wszystkie

zastygaj

ą

w bezruchu i nasłuchuj

ą

,

FUKANIE lochy i ody

ń

ca jest to ostrze

ż

enie dla potencjalnego przeciwnika, poł

ą

czone z

KŁAPANIEM OR

Ęś

EM – jest to wyra

ź

ne ostrze

ż

enie.

Zając

Zając - tropy

Wymiary tropu przedniej

ł

apy wynosz

ą

5 cm d

ł

ugo

ś

ci i 3 cm

szeroko

ś

ci, tylnej za

ś

- 6 i 3,5 cm.

Zaj

ą

c porusza si

ę

najcz

ęś

ciej skokami, pozostawia

charakterystyczny układ tropów, nazywany czwórkowym.

Zając - ślady żerowania

Ostre siekacze zaj

ę

cy tn

ą

, a nie zgniataj

ą

tkanki ro

ś

lin, ogryzione

przez nie p

ę

dy wygl

ą

daj

ą

jak uci

ę

te no

ż

em, a ogryziona

powierzchnia jest gładka i przebiega uko

ś

nie do osi p

ę

du.

Zając – odchody, mocz

Odchody szaraka, zwane bobkami, są prawie kuliste, o średnicy
1,5-2,0 cm

KRWAWY MOCZ - jest to wydzielina pochwowa samicy w
okresie ruji (parkotów)

Zając – sierść „turzyca”

Ś

LADY TURZYCY w styczniu na polach w okresie walk godowych

samców.

Zając - kotlinki

Dzie

ń

sp

ę

dzaj

ą

zaj

ą

ce w płytkich zagł

ę

bieniach gruntu, zwanych

KOTLINAMI.

Zwierz

ę

kładzie si

ę

na ziemi po zdrapaniu z niej li

ś

ci i traw, zawsze tyłem

do gruszkowatego rozszerzenia legowiska.

Kotliny, w których przyszły na

ś

wiat młode, cz

ę

sto wy

ś

cielone s

ą

sier

ś

ci

ą

.

Doj

ś

cie do kotliny po spirali.

Zając - głosy

w czasie bezpo

ś

redniego zagro

ż

enia gdy nie maj

ą

mo

ż

liwo

ś

ci ucieczki rozpaczliwy głos –

KNIAZIENIE.

MRUCZENIE samicy poszukuj

ą

cej swoich młodych, które s

ą

rozrzucone w kilku miejscach w

terenie.

Lis

Lis - tropy

Długość tropów wynosi 5-6 cm, szerokość - 4-4,5 cm

Jeśli zwierzę porusza się kłusem (SZNURUJE) np. w głębokim śniegu, to tropy układają się
prawie w linię prostą (sznureczek). P

rowadzi ruchliwy tryb życia, większość część doby

poszukuje żeru (MYSZKUJE)

Trop psa jest szerszy inaczej zaznacza się opuszki palców, pies nie sznuruje

7

Lis – odchody, mocz

o kształcie walcowatym, zw

ęż

one i ostro zako

ń

czone z jednego ko

ń

ca.

Maj

ą

5-10 cm długo

ś

ci i około 2 cm grubo

ś

ci.

Odchody lisa cz

ę

sto le

żą

na widocznych miejscach, takich jak: k

ę

py

turzyc i traw, kamienie, drogi i

ś

cie

ż

ki. Zwierz

ę

oznacza w ten sposób

swoje terytorium

Lis - nory

Borsuk - nory

Lis - głosy

Szczekanie głosem krótkim o wy

ż

szej tonacji, głównie w okresie cieczki: ostrzeganie przed

niebezpiecze

ń

stwem, podczas walki mi

ę

dzy sob

ą

.

Bóbr

Bóbr - tropy

Długo

ść

tylniej ko

ń

czyny do 17 cm, palce spi

ę

te błon

ą

. Ko

ń

czyna przednia

znacznie krótsza.

Ś

lady te zwykle zatarte s

ą

prze ogon ci

ą

gni

ę

ty po ziemi

przez zwierz

ę

.

Bóbr - ślady żerowania

Ś

lady żerowania mają „muszelkowaty’ kształt, są dobrze widoczne na drzewach.

Bóbr – ścieżki

Bóbr – stosy pokarmowe

8

Stosy pokarmowe wskazują na miejsce zimowania bobrów

Bóbr – tamy

Tamy zakładane są na ciekach wodnych w celu podniesienia poziomu wody a tym samym
powiększenia areału.

Bóbr – nory

Zwykle bobry kopia nory w brzegach zbiorników. Wejście do nory znajduje się zawsze pod
wodą, natomiast komora mieszkalna nad poziomem wody.

Bóbr - żeremia

W terenie gdzie nie jest możliwe kopane nor z powodu np. zbyt niskich brzegów bobry zakładają
domki (żeremia). Wejście do żeremia jest pod wodą, komora mieszkalna ponad poziomem wody.

Kuropatwa

Kuropatwa - tropy, schronienia

tropy typowe dla kuraków – odbicia palców długo

ść

4-5 cm.

Kuropatwa - tropy, schronienia

Schronienia - w zimie zalegaj

ą

one w jednym miejscu osobnik przy

osobniku, w okresie rozrodu za

ś

ł

ą

cz

ą

si

ę

w pary.

Gniazda ukryte na ziemi.

Bażant

Bażant - tropy

dł. 6-8 cm, odległo

ść

mi

ę

dzy tropami 40-70 cm. Ich tropy to jakby wi

ę

ksza

kopia tropów kuropatw.

Bażant - głosy

Wydaj

ą

w okresie od lutego do pó

ź

nego lata,

pianie koguta – słyszane do 1 km i gło

ś

ne trzepotanie skrzydłami.