14. Analiza przestrzenna 2: Analiza pokrycia terenu obszaru wiejskiego

W ćwiczeniu przedstawionych zostanie kilka praktycznych aplikacji z wybranych

operacji na warstwach wektorowych. Wykonane zostaną analizy krajobrazowe w odniesieniu
do waloryzacji turystycznej przydatności obszaru. Wykonanie tych analiz w środowisku
systemów informacji przestrzennej zawierać będzie się w pięciu podrozdziałach:

 wstępne sprawdzenie źródeł danych do analiz (8.1),
 przecinanie się (intersecting) dwóch warstw poligonowych (8.2),
 obliczanie procentowego udziału kategorii użytkowania terenu dla analizowanych

komórek siatki (8.3),

 łączenie danych atrybutowych w postaci ostatecznej tabeli wyników (8.4),
 przecinanie się (intersecting) warstw wektorów liniowych i poligonowych (8.5).

Aby sprawdzić rozumienie głównych aspektów tego ćwiczenia, użyj pytań

przeglądowych znajdujących się w podrozdziale (8.6).

Stwórz nowy plik projektowy i nazwij go Cwiczenie14_InięNazwisko. Potrzebujesz

czterech warstw wektorowych z SIP_wstep.rvc. Dwie warstwy wektorowe będą służyły jako
dane wejściowe (input data). Dwie kolejne to nadzędzia potrzebne do nanaliz w SIP.

dane wejściowe (input data) obiektów wektorowych:

topo25 landuse

(z folderu landcover)

contour25

(z folderu topography)

=> kopiuj do nowego folderu input_data w nowym pliku projektowym;

narzędzia do analiz:

grid / grid_diagonal (z folderu analysis_tools)

=> kopiuj cały folder do nowego pliku projektowego.

14.1Wyświetlanie źródeł danych wektorowych i tabel

Przed rozpoczęciem kompleksowego zadania w SIP, zawsze należy przejrzeć źródła

danych (warstwy danych i tabele), z których będziemy korzystać.

Uruchom moduł

D

ISPLAY

i wyświetl warstwę topo25_landuse. Aktywuj szczegóły

poligonowego obiektu wektorowego, aby przejrzeć tabele.

Otwórz tabelę landuse i używając myszy, wybierz kilka poligonów. Zauważ jakie

określone wiersze zostały wyświetlone w tabeli. Po zakończeniu, zamknij tabelę i usuń
warstwę z

D

ISPLAY

M

ANAGER

.

Następnie otwórz warstwę contour25. Sprawdź szczegóły obiektu wektorowego, aby

zobaczyć, które tabele są połączone z danymi wektorowymi. Po zakończeniu, zamknij tabelę i
usuń warstę z

DISPLAY GROUP

.

Otwórz warstwę grid z folderu analysis_tools. Ponownie wyświetl szczegóły elementów

wektorowych. Otwórz tabelę cellnumber, aby sprawdzić, jakie informacje zostały tam
zgromadzone dla różnych poligonów.

Zadanie 14-1: Wpisz odpowiedni numer każdej komórki na poniższym rysunku!

Zamknij tabelę i usuń warstwę z

DISPLAY GROUP

.

Na koniec wyświetl warstwę grid_diagonal z folderu analysis_tools. Jest to specjalna

siatka z przekątnymi w każdej komórce. Konstrukcja ta pomoże w analizowaniu danych o
terenie (zobacz część 14.5).

Aktywuj szczegóły elementów wektorowych i otwórz dwie tabele cellnumber i line_type.

Używając trybu

S

ELECT

kliknij na niebieską linię w warstwie wektorowej.

Pytanie 14-1: Jakie informacje atrybutowe występują w tabeli line_type dla linii

niebieskich?

___________

Pytanie 14-2: Jakie informacje atrybutowe występują w tabeli line_type dla linii

czerwonych?

___________

Po zapoznaniu się z opisem warstwy wektorowej, zamknij

D

ISPLAY

M

ANAGER

i rozpocznij

analizy przestrzenne.

14.2Łączenie warstw wektorowych w celu analiz pokrycia terenu

Połączysz (combine) teraz dwie pierwsze warstwy i dokonasz analizy wyników dla

rodzaju użytkowania terenu forest i water. Aby rozpocząć proces łączenia wektorów, użyj

G

EOMETRIC

/

C

OMBINE

...

W oknie

V

ECTOR

C

OMBINATIONS

wybierz

U

NION

(OR)

jako

O

PERATION

, warstwę landuse jako

S

OURCE

i warstwę grid jako

O

PERATOR

. Aktywuj trzy opcje w dolnej części okna (

R

EMOVE

U

NATTACHED

R

ECORDS

,

R

EMOVE

D

UPLICATE

R

ECORDS

, and

O

PTIMIZE VECTOR WHEN SAVING

). Następnie

kliknij <

R

UN

...

> i zapisz wyniki w nowym folderze w pliku projektowym. Nazwij folder

results i użyj landuseORgrid jako nazwy i opisu nowego obiektu wektorowego.

Opuść okno

V

ECTOR

C

OMBINATIONS

i wyświetl nową warstwę.

Pytanie 14-3: Ile poligonów zawiera nowa warstwa?

_______

W oknie

V

ECTOR

L

AYER

C

ONTROLS

przejdź do zakładki

L

INES

tab i ustaw

S

ELECT

na

A

LL

.

Zanim zamkniesz okno

V

ECTOR

L

AYER

C

ONTROLS

sprawdź jakie zmiany zaszły w obrębie

wyświetlonych warstw.

Otwórz teraz trzy tabele dla elementów poligonu. W oknie

D

ISPLAY

aktywuj tryb

S

ELECT

i

kliknij na kilka poligonów. Zobacz, które wiersze są aktywne w każdej z tabel.

Pytanie 14-4: Ile wierszy znajduje się w trzech tabelach?

POLYSTATS: ______ / cellnumber: ______ / landuse: ______

Po zapoznaniu się ze strukturą tabel z wierszami danych, zamknij wszystkie tabele.

Pozostałe okna zostaw otwarte.

14.3Obliczanie udziału procentowego kategorii użytkowania terenu

Stworzysz teraz tabelę do analiz oceny użytkowania terenu, np. obliczania procentowego

udziału wody i lasu dla każdej komórki siatki. Najpierw stwórz podstwową tabelę, która
zawierać będzie numer komórki, informację o użytkowaniu terenu i powierzchnię poligonów
w hektarach.

W oknie

D

ISPLAY

M

ANAGER

kliknij prawym przyciskiem myszy na poligonowy obiekt

wektorowy i wybierz

N

EW

T

ABLE

. Nazwij ją result_landuse i kliknij na <

N

EXT

>. Wybierz

O

NE

RECORD PER ELEMENT

,

RECORD NUMBER EQUALS ELEMENT NUMBER

. Aby stworzyć tabelę kliknij 2x

<

N

EXT

>.

Dodaj nowe pole i nazwij je cell_id. Wybierz

C

OMPUTED

dla

F

IELD

T

YPE

i kliknij na

E

DIT

E

XPRESSION

...

. W menu użyj

I

NSERT

/

F

IELD

...

,

aby wybrać

numer pola

z tabeli cellnumber. Kliknij

na

I

NSERT

i zamknij okno

I

NSERT

F

IELD

. W oknie

Q

UERY

E

DITOR

powinien znajdować się zapis

cellnumber.number. Aby zamknąć okno kliknij <

OK

>.

Dodaj drugie pole i nazwij je landuse. Użyj

S

TRING

E

XPRESSION

dla

F

IELD

T

YPE

. Wprowadź

pole landuse z tabeli landuse, w taki sam sposób jak poprzednio.

Dodaj trzecie pole i nawij je area_ha. Ustaw

F

IELD

T

YPE

na

C

OMPUTED

i zmień

P

LACES

na 2.

Kliknij na <

E

DIT

E

XPRESSION

...

> i wprowadź pole Area z tabeli PolyStats. Aby przeliczyć metry

kwadratowe na hektary, dodaj wyrażenie „/10000”. W oknie

Q

UERY

E

DITOR

wyrażenie powinno

wyglądać tak:

PolyStats.Area/10000

Zamknij okno definiowania tabeli

N

EW

T

ABLE

i zajrzyj do nowo stworzonej tabeli.

Kliknij na

V

IEW

A

LL

R

ECORDS

. Jeśli w kolumnie area_ha wartości nie posiadają miejsc po

przecinku, prawym przyciskiem myszy kliknij na nazwę kolumny i wybierz opcję

F

IELD

O

PTIONS

...

. Zmień

D

ECIMAL

P

LACES

na 2.

Została stworzona podstawowa tabela. Zawiera ona, dla każdego poligonu w nowej

warstwie, informacje takie jak: numer komórki, informację o użytkowaniu terenu i
powierzchnię w hektarach.

Obliczysz teraz całkowitą powierzchnię lasów i wód dla każdej komórki analizowanej

siatki. Wyniki zapiszesz w nowej tabeli przypisanej do tej samej analizowanej warstwy grid.
Najpierw stworzysz tabelę do eksportowania danych o lesie, a następnie powtórzysz ten
proces dla informacji o wodach.

Aby przygotować tabelę do eksportowania danych należy: otworzyć tabelę

result_landuse, użyć

T

ABLE

/

S

UBSTATISTICS

i aktywowac opcję

S

UM

. Użyj

T

ABLE

/

C

OLORS

...

i

aktywuj opcję

S

TATISTIC

R

OW

C

OLORS

. Zamknij okno

T

ABLE

C

OLORS

klikając <

OK

>.

Aby uzyskać dostęp do danych o lesie, kliknij prawym przyciskiem myszy na

poligonowy obiekt wektorowy w oknie

D

ISPLAY

M

ANAGER

. Z menu wybierz

M

ARK BY

Q

UERY

...

. W

oknie

S

ELECT BY

Q

UERY

wpisz wyrażenie:

landuse.landuse=='forest'

Następnie kliknij na

A

PPLY

(nie zamykaj okna!) i sprawdź efekty w oknie

D

ISPLAY

V

IEW

,

a

także w nowej tabeli.

W nowej tabeli kliknij na ikonę

V

IEW

M

ARKED

E

LEMENT

R

ECORDS

. Następnie również w

nowej tabeli, kliknij prawym przyciskiem myszy na pole cell_id i wybierz

S

ORT ON THIS FIELD

.

W ten sposób rozpoczniesz przeliczanie danych dla każdej komórki.

Pierwszą informacją, w każdej barwnej linii jest suma hektarów lasu dla każdej komórki

analizowanej siatki.

Zanim zaczniesz dalsze analizy, zapiszesz wyniki dotyczące analizowanej siatki. W

nowej tabeli użyj

T

ABLE

/

S

AVE

A

S

...

wykonaj następujące ustawiania:

F

ORMAT

: RVC

R

ECORDS

: R

ECORDS

A

TTACHED TO

M

ARKED

E

LEMENTS

V

ALUES

:

S

UM

U

NITS

:

A

S

S

HOWN

.

Następnie naciśnij <

OK

>. Wybierz warstwę grid z folderu analysis tools. Następnie w

oknie

S

ELECT

kliknij na

P

OLYGON

i wciśnij <

OK

>. Zapisując tabelę z danymi do eksportowania,

nazwij ją forest_sum. Dane dotyczące analiz lasu będą teraz zapisane w innej warstwie
wektorowej.

Przejdź do okna

S

ELECT

BY

Q

UERY

window i zmień pytanie (query) na:

landuse.landuse=='lake'.

Kliknij na

A

PPLY

i zauważ zmianę w oknie

V

IEW

oraz w nowej tabeli. Zapisz wyniki w ten

sam sposób jak poprzednio, tym razem pod nazwą water_sum.

Na koniec zamknij wszystkie okna i usuń warstwę landuseORgrid z

D

ISPLAY

G

ROUP

.

Wyświetl warstwę layer grid i spójrz na tabele atrybutowe zgromadzone w poligonowej

bazie danych.

Pytanie 14-5: Ile poligonów jest w tej warstwie?

_______

Pytanie 14-6: Ile wierszy (records) znajduje się w tabeli forest_sum?

_______

Pytanie 14-7: Ile wierszy (records) znajduje się w tabeli water_sum?

_______

Pytanie 14-8: Dlaczego numery komórek (cell IDs) 2 i 6 są pominięte w tabeli

forest_sum table oraz dlaczego w tabeli water_sum pominięta jest komórka

numer 9?

___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

Nowe tabele są teraz w bazie danych, jednak nadal nie są przypisane do wektorów. Aby

stworzyć połączenie (relację), kliknij prawym przyciskiem myszy na obiekt poligonowy w
oknie

D

ISPLAY

M

ANAGER

i użyj z menu

E

DIT

R

ELATIONS

...

. Widzisz teraz wszystkie tabele

występujące w bazie danych. Jednak tylko kilka jest powiązanych.

Aby stworzyć relację między tabelami upewnij się, że aktywna jest ikona

R

ELATE

w oknie

D

ATABASE

E

DITOR

. Następnie należy kliknąć na tabelę forest_sum i trzymając wciśnięty

przycisk myszy przeciągnąć do tabeli cellnumber. Kiedy wskaźnik myszy jest ponad drugą
tabelą, puść przycisk myszy. Otwarte zostanie okno

R

ELATE

...,

gdzie należy sprecyzować dwa

pola, które będą używane do powiązania tabel.

Dla tabeli forest_sum użyj cell_id, a dla tabeli cellnumber użyj pola number. Na koniec

wciśnij <

OK.>

. Stworzone zostało powiązanie między tabelami. Powtórz te same kroki dla

tabeli water_sum, aby połączyć ją z tabelą cellnumber.

Zamknij okno

D

ATABASE

E

DITOR

/

GRID

P

OLYGON

D

ATABASE

.

14.4Tworzenie ostatecznej tabeli waloryzacyjnej

Ostateczna tabela waloryzacyjna pokazuje sumę ocenionych (oszacowanych) dla każdej

komórki. Policzone to zostało z procentowego udziału lasu, wód i (później) cech terenowych
(rzeźby terenu).

Stwórz nową tabelę dla elementów poligonowych warstwy grid. Użyj następujących

ustawień:

name:

valorization

relation:

O

NE RECORD PER ELEMENT

,

RECORD NUMBER EQUALS ELEMENT NUMBER

Teraz dodaj pięć pól.

1 pole:
name:

cell_ID

field type:

COMPUTED

expression:

cellnumber.number

2 pole:
name:

forest_points

field type:

COMPUTED

expression

1

:

if (forest_sum.area_ha>0 and forest_sum.area_ha<26) return 2
if (forest_sum.area_ha>=26 and forest_sum.area_ha<50) return 4
if (forest_sum.area_ha>=50) return 6
else return 0

3 pole:
name:

water_points

field type:

COMPUTED

expression:

if (water_sum.area_ha>0 and water_sum.area_ha<5) return 4
if (water_sum.area_ha>=5 and water_sum.area_ha<=20) return 8
if (water_sum.area_ha>20) return 12
else return 0

Aby automatycznie zapisać definicję nowych pól, zamknij okno

T

ABLE

P

ROPERTIES

. Teraz

możesz używać nowych nazw dla następnego wyrażenia. Otwórz znów okno

P

ROPERTIES

i

stwórz nowe pole.

2

4 pole:
name:

points_sum

field type:

COMPUTED

expression:

valorization.forest_points+valorization.water_points

Zamknij okno

P

ROPERTIES

i otwórz je powtórnie, aby mieć dostępne pole points_sum dla

ostatniego wyrażenia.

5 pole:
name:

valorization

field type:

S

TRING

E

XPRESSION

(!)

expression:

if (valorization.points_sum<=7) return "weak"
if (valorization.points_sum>=8 and valorization.points_sum<=11) return "middle"
if (valorization.points_sum>=12 and valorization.points_sum<=16) return "good"
if (valorization.points_sum>=17) return "very good"

1

To wyrażenie jest tłumaczeniem procedury waloryzacyjnej, którą można spotkać w literaturze (zob.

Dąbrowski, H., Machnik, E. 1990: Planowanie przestrzenne. Przewodnik do ćwiczeń. Wydawnictwo ART.
Olsztyn.) na język SIP.

2

Możesz stworzyć nowe pola i używać definicji już utworzonych pól, bez ich zapisywania. Użyj opcji

O

PEN

/C

LOSE

w oknie T

ABLE

P

ROPERTIES

. Wykonując to, TNT

MIPS

zgłosi błąd, ponieważ użyte nazwy pól nie są

jeszcze programowi znane. Jeżeli jednak, wpisujesz poprawnie, możesz zignorować ten komunikat i nowe pola
będą działać bez problemu.

Na koniec kliknij <

OK.>

i spójrz na nową tabelę.

14-9: Ile jest komórek w warstwie grid z wynikiem „weak” i „middle”?

weak: _______ / middle: _______

Aby wyświetlić pierwsze rezultaty, otwórz okno

V

ECTOR

L

AYER

C

ONTROLS

i w zakładce

P

OLYGON

wybierz

BY

A

TTRIBUTE

...

dla

S

TYLE

. Kliknij na

S

PECIFY

...

i wybierz pole valorization z

tabeli valorization.

Kliknij na

E

DIT

S

TYLES

...

i stwórz 4 nowe style: niebieski (weak), żółty (middle), zielony

(good) i czerwony (very good). Wprowadź odpowiednie nazwy w polu

S

TYLE

N

AME

, zastąpić

domyślne nazwy New_Style_1 itd.. Zamknij okno

S

TYLE

E

DITOR

klikając <

OK

>. Przydziel

nowe style do dwóch kategorii, występujących już w tabeli. Następnie zamknij okno klikając
<

OK

> i zapisz style pod nazwą valorization_styles.

Spójrz na wyświetlone wyniki analizy krajobrazu. Pamiętaj, że ciągle pominięte są

wyniki informacji o terenie (rzeźbie terenu). Otwórz

D

ATABASE

E

DITOR

dla obiektu

poligonowego poprzez prawy klawisz myszy i wejdż w

E

DIT

R

ELATIONS

...

. Zobacz, że nowe

definicje stylu w tabeli są podłączone do tabeli valorization.

Zamknij wszystkie okna i przejdź do ostatniej części ćwiczenia.

14.5Analizy informacji o terenie

Wykonując ostatnią część analiz krajobrazu, należy obliczyć przecięcia między

izohipsami, a przekątnymi komórek siatki.

Uruchom moduł

G

EOMETRIC

/

C

OMBINE

...

. Tym razem użyj

O

PERATION

I

NTERSECT

(AND)

, użyj

contour25 jako

S

OURCE

i grid_diagonal jako

O

PERATOR

. W sekcji

O

PERATOR

ustaw

S

ELECT

na

L

INES

i

B

Y

S

CRIPT

. Kliknij na

S

ELECT

...

i otwórz okno

Q

UERY

E

DITOR

. Wpisz w okno wyrażenie

line_type.type=='diagonal' i kliknij <

OK.>

.

Na koniec kliknij

R

UN

...

, aby rozpocząć proces łączenia wektorów. Zapisz nowy obiekt w

folderze results w swoim pliku projektowym. Użyj contourANDdiagonal jako nazwy i opisu.
Następnie opuść okno

V

ECTOR

C

OMBINATION

. Wyświetl nową warstwę wektorową i zobacz

wyniki działania.

14-10: Ile jest punktów w tej warstwie? _______

Możesz także wyświetlić dwie warstwy danych wejściowych (input layers), abyYou may

want to display the two input layers aslepiej zrozumieć efekt działania AND.

Aby zobaczyć wszystkie tabele, wyświetl szczegóły wektorów punktowych.

W nowej warstwie, stwórz nową tabelę dla elementów wektorów punktowych:

name:

intersection

relation:

O

NE RECORD PER ELEMENT

,

RECORD NUMBER EQUALS ELEMENT NUMBER

Następnie dodaj dwa pola:

1 pole:
name:

cell_ID

field type:

COMPUTED

expression:

cellnumber.number

2 pole:
name:

crossings

field type:

COMPUTED

expression:

cellnumber.number

Zamknij okno

T

ABLE

P

ROPERTIES

i sprawdź nową tabelę.

Aktywuj

T

ABLE

/

S

UBSTATISTICS

/

C

OUNT

i włącz kolory dla lepszego wyświetlania wyników

statystycznych (

T

ABLE

/

C

OLORS

...

/

S

TATISTICS

R

OW

C

OLORS

). Kliknij prawym przyciskiem myszy

na pole cell_ID i wybierz

S

ORT ON THIS

F

IELD

. Zjedź w dół tabeli i sprawdź wyniki swoich

działań.

Aby przenieść wyniki do bazy danych poligonu w warswie grid, użyj

T

ABLE

/

S

AVE

A

S

...

.

F

ORMAT

: RVC

R

ECORDS

: A

LL

R

ECORDS

V

ALUES

:

C

OUNT

U

NITS

:

A

S

S

HOWN

.

Zamknij wszystkie warstwy i wyświetl warstwę grid. Zobacz nową tabelę w sekcji

poligony. Użyj prawego przycisku myszy, aby wejść do okna

D

ATABASE

E

DITOR

przez

E

DIT

R

ELATIONS

...

. Stwórz połączenie między tabelą intersection i cellnumber. Aby zdefiniować

połączone pola, użyj cell_id i number. Aby stworzyć połączenie, wciśnij <

OK

>.

Ostatnim krokiem jest wykonanie waloryzacji liczby przecięć w każdej komórce. Stwórz

nowe pole w tabeli valorization, używając ustawień:

name:

terrain_points

field type:

COMPUTED

expression:

if (intersection.crossings<=25) return 1
if (intersection.crossings>25 and intersection.crossings<=50) return 2
if (intersection.crossings>50 and intersection.crossings<=75) return 3
if (intersection.crossings>75) return 4

Gdy stworzysz nowe pole, musisz zmienić wyrażenie w polu points_sum. Zmień

wyrażenie w ten sposób, aby dodane było także pole terrain_points. Na koniec kliknij <

OK.>

i

spójrz na nową tabelę.

14-11: Ile jest komórek w warstwie grid w każdej z czterech kategorii?

weak: _______ / middle: _______

good: _______ / very good: _______

Aby wyświetlić waloryzację krajobrazu, otwórz okno

V

ECTOR

L

AYER

C

ONTROLS

i w

zakładce

P

OLYGON

kliknij na

S

PECIFY

...

. Kliknij na

E

DIT

S

TYLES

...

i przyporządkuj style, które

stworzyłeś wcześniej dla atrybutów.

Na koniec, spojrz na okno, w którym zostały wyświetlone wyniki analizy krajobrazu.

Możesz dodać warstwy landuse i contour. Zmień wartość

T

RANSPARENCY

warstwy grid

pomiędzy 40-70 – może to dać interesujące efektyTwojej pracy. Możesz także użyć 3 warstw
rastrowych map topograficznych i nałożyć na nie warstwę grid zawierającą kolorowe
komórki waloryzacji (rys. 28).

Rys. 28. Wynik oceny krajobrazu pod kątem waloryzacji turystycznej przydatności

obszaru przy użyciu SIP

14.6Pytania przeglądowe

14-1

Co należy zawsze wykonać, przed rozpoczęciem projektu SIP i analiz
przestrzennych?

14-2

Jakie są trzy konieczne informacje (lub ustawienia) potrzebne podczas procesu
łączenia warstw wektorowych?

14-3

Jaki jest wynik procesu przetwarzania

U

NION

(OR)

dla dwóch warstw

wektorowych? Wykonaj prosty schemat ilustrujący odpowiedź.

14-4

Jaki jest wynik procesu przetwarzania

I

NTERSECT

(AND)

dla dwóch warstw

wektorowych? Wykonaj prosty schemat ilustrujący odpowiedź. Pomyśl o różnicy
w stosunku do odpowiedzi na pytanie 8-3!

14-5

Co dzieje się z liczbą węzłów, linii i poligonów, gdy używasz procesu
przetwarzania wektorów

U

NION

(OR)

z dwoma różnymi, nakładającymi się

warstwami poligonowymi?

14-6

Co dzieje się z powierzchnią nowej warstwy wektorowej, gdy użyjemy procesu
przetwarzania wektorów

U

NION

(OR)

.

14-7

Co dzieje się z danymi atrybutowymi warstwy wejściowej (input layer), gdy
użyjemy procesu przetwarzania

U

NION

(OR)

?

14-8

Jak stworzyć połączenie między dwiema tabelami w bazie danych? Co jest
konieczne do poprawnego połączenia?

14-9

Dlaczego uzyskujemy punkty, jeśli wykonujemy proces przetwarzania wektorów

I

NTERSECT

(AND)

z nakładającymi się warstwami liniowymi? Jak wyglądałaby

warstwa, jeśli wykonamy proces przetwarzania

U

NION

(OR)

z dwiema

nakładającymi się warstwami wektorów liniowych?

14-10 Co należy robić po każdym etapie pracy z danymi SIP oraz gdy wykonujesz

różne działania na danych?