ANATOMIA UKŁADU NEROWOWEGO 07.11.2013

Różnica między układem somatycznym i autonomicznym
Nie można rozdzielić układu somatycznego od autonomicznego w sposób anatomiczny, jednak istnieją pewne
charakterystyczne różnice między nimi. Przede wszystkim w układzie nerwowym autonomicznym nie ma włókien
nerwowych dwuosłonkowych (szybkich) i występują zwoje nerwowe, a drogi ruchowe (odśrodkowe) są
dwuneuronowe. W przypadku układu nerwowego somatycznego drogi ruchowe mają charakter jednoneuronowy.
Różnica istnieje również w neuroprzekaźnikach. W układzie autonomicznym jest nim acetylocholina (ACh) i
noradrenalina (NA), zaś w układzie somatycznym tylko Ach. Ośrodki układu autonomicznego są rozmieszczone
nierównomiernie (m.in. w śródmózgowiu, rdzeniu kręgowym i rdzeniu przedłużonym). Oba układy łączą wspólne
drogi nerwowe czuciowe (dośrodkowe).

PODZIAŁ UKŁADU SOMATYCZNEGO

PODZIAŁ UKŁADU AUTONOMICZNEGO

Różnice w układzie autonomicznym
• sympatyczny → „fight and flight”
Pobudzany w celu wzmożenia aktywności.
(serce i naczynia krwionośne oraz układ oddechowy)
• parasympatyczny → „Rest and digest”
Przewaga w okresie snu, trawienia, odpoczynku.
(układ pokarmowy)

WYRÓŻNIKI HOMEOSTAZY
Izojonia – stałość składu jonowego
Izotonia – stałość ciśnienia osmotycznego
Izohydria – stałość stężenia jonów H⁺ (pH)
Izohydremia – stałość nawodnienia
Izotermia – stałość temperatury
Utrzymanie optymalnych ciśnień parcjalnych O₂ i CO₂

UKŁAD AUTONOMICZNY

UKŁAD SYMPATYCZNY

UKŁAD PARASYMPATYCZNY

• krótkie włókno przedzwojowe

• długie włókno przedzwojowe

• długie włókno zazwojowe

• krótkie włókno zazwojowe

NEUROTRANSMITERY – związki chemiczne, których cząsteczki przenoszą sygnały pomiędzy neuronami (komórkami
nerwowymi) poprzez synapsy, a także z komórek nerwowych do mięśniowych lub gruczołowych.

UKŁAD SYMPATYCZNY
• wszystkie zakończenia przedzwojowe uwalniają acetylocholinę (ACh) → są pobudzające (+)
• zakończenia sympatyczne zazwojowe uwalniają norepinefryna (noradrenalina) (NE) → są pobudzające (+) lub
hamujące (-)
• zakończenia parasympatyczne zazwojowe uwalniają ACh → są pobudzające (+) lub hamujące (-)
• pobudzenie/hamowanie zależy od rodzaju receptora i rodzaju mediatora

UKŁAD PARASYMPATYCZNY
Potencjalna modulacja farmakologiczna zależy od odpowiedzi autonomicznej.

PODZIAŁ UKŁADU SYMPATYCZNEGO

PODZIAŁ UKŁADU PARASYMPATYCZNEGO

AKOMODACJA (reakcja)
ADAPTACJA (odruch)

WAŻNIEJSZE DATY
17 dzień – powstanie płytki nerwowej
21 dzień – powstanie rynienki nerwowej
24-25 dzień – zamknięcie otworu głowowego i
przekształcenie go w blaszkę krańcową
27-28 dzień – zamknięcie otworu ogonowego
5 tydzień – stadium pięciu pęcherzyków wtórnych
Ok. 40 dnia z głowowej części cewy nerwowej
powstają trzy pierwotne pęcherzyki mózgowe:
przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie
(stadium trzech pęcherzyków). Stadium pięciu
pęcherzyków: powstają pęcherzyki mózgowe wtórne:
kresomózgowie i międzymózgowie z
przodomózgowia; tyłomózgowie wtórne i
rdzeniomózgowie z tyłomózgowia.

KOMÓRKI GRZEBIENI NERWOWYCH (ektomezenchymy) tworzą:

1) Zwoje nerwowe

a) Większość zwojów czuciowych nerwów czaszkowych
b) Zwoje autonomiczne (sympatyczne i parasympatyczne)

2) Skupiska komórek chromochłonnych (np. rdzeń nadnerczy)
3) Komórki Schwanna w nerwach obwodowych
4) Komórki barwnikowe skóry (melanocyty)
5) Komórki wewnątrztorebkowe otorbionych zakończeń nerwowych czuciowych
6) Skóra głowy, opony mózgowe
7) Komórki około pęcherzykowe ( komórki C – kalcytonina)
8) Odontoblasty
9) Elementy kostne i mięśniowe niektórych łuków skrzelowych
10) Tętniczo-płucna przegroda serca

• zgięcie głowowe – 20 dzień
• zgięcie szyjne – 28 dzień
• zgięcie mostowe – 30 dzień
• 30 dzień – powstanie płyty móżdżkowej
• 11 tydzień – migracja neuroblastów

(- glej promienisty

- migracja do strefy pośredniej

- tworzenie płytki korowej w przodomózgowiu

- kora nowa tworzona od warstwy szóstej do pierwszej – odwrotny wzorzec rozwoju kory mózgowej

- tworzenie komórek ependymy w strefie przykomorowej – koniec migracji

- komórki grzebienia nerwowego przekształcają się w obwodowy układ nerwowy)

( Powierzchnia kory mózgu u dorosłego człowieka wynosi ok. 2m². )

WADY ROZWOJOWE
Wady rozwojowe OUN powstają w okresie zarodkowym, podczas różnicowania narządów, lub rzadziej w okresie
płodowym z powodu różnego tempa dojrzewania struktur układu nerwowego. Defekty strukturalne pojawiają się w
tych okolicach, które w czasie działania czynnika teratogennego znajdują się w fazie migracji i podziału komórek.
Skomplikowany rozwój mózgu jest przyczyną dużej różnorodności wad układu nerwowego u człowieka. Uważa się, że

występowanie większości wad rozwojowych OUN jest uwarunkowane wieloczynnikowo. Czynniki egzogenne mogą
odgrywać znaczną rolę w ujawnianiu się zmutowanego genu bądź genów. Wady OUN mogą być jednym z elementów
zespołu genetycznego bądź rezultatem szkodliwego wpływu czynników środowiskowych. W większości przypadków
pojawiają się one w danej rodzinie po raz pierwszy. Częstość występowania wad OUN zależy od pochodzenia
etnicznego, warunków życia i wielu innych czynników. W USA ryzyko występowania wad OUN w populacji białej
wynosi 24/10000, w populacji czarnej 9/10000. Około 2/3 płodów z wadami OUN jest płci żeńskiej.

PODZIAŁ WAD OUN

WADY DYSRAFICZNE
• rozdwojenie rdzenia – 16-18 dzień
(Rdzeń ulega rozdzieleniu na dwie odrębne części. Każda z nich ma własną oponę pajęczą, opona twarda może być
natomiast wspólna lub rozdzielona. Między połowami rdzenia znajduje się przegroda kostna lub łącznotkankowa.)
• rozszczep czaszki i kanału kręgowego – 18-20 dzień
(Rozszczep czaszki - nieprawidłowo rozwijają się kości czaszki. Torbiel, która się rozwija - nazywana jest przepukliną
mózgową. Zawiera tkanki i płyn mózgowo-rdzeniowy, a w niektórych wypadkach w torbieli znajduje się również
część mózgu. Najbardziej poważnym typem rozszczepu czaszki są rozszczep potylicy i bezmózgowie. W tych
wypadkach mózg rozwija się nieprawidłowo albo nie rozwija się w ogóle. Dzieci rodzą się martwe, albo umierają
wkrótce po porodzie.)
• bezmózgowie – 22-26 dzień
(Anencefalia jest najcięższą wadą rozwojową, dotyczącą czaszki i mózgu. Szczątkowo rozwinięte mózgowie pokryte
jest workiem z tkanki łącznej - płód nie posiada czaszki i większości ważnych struktur mózgowych. Dzieci dotknięte
bezmózgowiem umierają niedługo po porodzie.)
• przepuklina rdzeniowa – 22-24 dzień
(Przepuklina rdzeniowa polega na rozszczepieniu kanału kostnego kręgosłupa, zazwyczaj w części lędźwiowo –
krzyżowej, odsłonięciu niedorozwiniętego w tym odcinku rdzenia kręgowego, a także uszkodzeniu unerwienia
kończyn dolnych, pęcherza moczowego oraz odbytu. Przepuklina rdzeniowa polega na rozszczepieniu kanału
kostnego kręgosłupa, zazwyczaj w części lędźwiowo – krzyżowej, odsłonięciu niedorozwiniętego w tym odcinku
rdzenia kręgowego, a także uszkodzeniu unerwienia kończyn dolnych, pęcherza moczowego oraz odbytu.)
• zespół Chiari – 2,5-3,5 tydz.
(Wrodzona wada układu nerwowego polegająca na przemieszczeniu się struktur tyłomózgowia do kanału
kręgowego, często może współistnieć z przepukliną oponowo-rdzeniową.)
• przepukliny mózgowe – 3-7,5 tydz.
(Wada rozwojowa, która polega na wypadnięciu opon mózgowych lub elementów mózgowia przez wrodzony
ubytek w strukturach kostnych czaszki. Przepuklina może pojawić się w obrębie mózgoczaszki, oczodołu lub jamy
nosowej. Najczęściej jest zlokalizowana w potylicy - 80% przypadków.)
• przepuklina oponowa
(Worek przepuklinowy zbudowany z opony rdzeniowej, zawartość worka stanowi płyn mózgowo-rdzeniowy.
Przepuklina zwykle pokryta jest skórą, zlokalizowana może być w obrębie kości czaszki (rzadko) lub kręgosłupa.)
• jamistość rdzenia
(Schorzenie polega na tworzeniu się jam wypełnionych płynem w rdzeniu kręgowym i pniu mózgu.)

BRUZDY I ZAKRĘTY GRZBIETOWE MÓZGOWIA

BRUZDY I ZAKRĘTY POWIERZCHNI PRZYŚRODKOWEJ PÓŁKULI MÓZGU

PŁAT CZOŁOWY
zakręt przedśrodkowy – zawiera pole ruchowe
zakręt czołowy górny – zawiera korę przedruchową
zakręt czołowy środkowy – zawiera korowy ośrodek skojarzonego spojrzenia w bok
zakręt czołowy dolny – zawiera ośrodek ruchowy mowy broki
zakręt prosty i zakręty oczodołowe – są oddzielone przez bruzdę węchową
płacik okolośrodkowy przedni – położony jest na przyśrodkowej powierzchni, między zakrętem czołowym górnym
(bruzda okołośrodkowa) a bruzdą środkową; jest kontynuacją zakrętu przedśrodkowego na powierzchni
przyśrodkowej półkuli mózgu
PŁAT CIEMIENIOWY
zakręt zaśrodkowy – pierwszorzędowa okolica czuciowa kory mózgu
płacik ciemieniowy górny – zawiera pola kojarzeniowe zaangażowane w czynności somatosensoryczne
płacik ciemieniowy dolny:
zakręt nadbrzeżny – łączy ze sobą bodźce somatosensoryczne, słuchowe i wzrokowe
zakręt kątowy – dochodzą do niego impulsy wzrokowe
przedklinek – położony jest między płacikiem okołośrodkowym a klinkiem
płacik okołośrodkowy tylny – położony jest na przyśrodkowej powierzchni między bruzdą środkową a przedklinkiem
PŁAT SKRONIOWY
zakręty skroniowe poprzeczne – leżą wewnątrz zakrętu bocznego; rozciągają się od zakrętu skroniowego górnego,
osiągając ciało kolankowate przyśrodkowe; są pierwszorzędnymi polami słuchowymi kory mózgu
zakręt skroniowy górny – związany jest z funkcją słuchu; w półkuli dominującej zawiera pole czuciowe mowy
wernickiego; zawiera płaszczyznę skroniową na jego górnej, ukrytej powierzchni
zakręt skroniowy środkowy

zakręt skroniowy dolny
zakręt potylicznoskroniowy boczny – położony jest między zakrętem skroniowym dolnym a bruzdą poboczną
PŁAT POTYLICZNY
klinek – leży między bruzdą ciemieniowo-potyliczną a bruzdą ostrogową; zawiera korę wzrokową
zakręt potyliczno – skroniowy przyśrodkowy (zakręt językowy) – leży poniżej bruzdy ostrogowej; zawiera korę
wzrokową
PŁAT WYSPOWY
PŁAT LIMBICZNY
zakręt przykrańcowy i pole podspoidłowe – zlokalizowane do przodu od blaszki krańcowej i brzusznie do dziobu
ciała modzelowatego
zakręt obręczy – leży bezpośrednio nad ciałem modzelowatym; poprzez cieśń graniczy z zakrętem
przyhipokampowym
zakręt przyhipokampowy – leży między bruzdą hipokampa a bruzdą poboczną i kończy się w haku
zespół hipokama (zakręt zębaty, hipokamp, podkładka) – leży między szczeliną naczyniówkową a szczeliną
hipokampa; jest zawinięty w zakręt przyhipokampowy; jest połączony z podwzgórzem i polem przegrodowym przez
sklepienie

bruzda Rolanda – bruzda środkowa mózgu leżąca na powierzchni wypukłej mózgu
bruzda Sylwiusza – bruzda boczne, jedna z najlepiej widocznych struktur leżących na powierzchni bocznej ludzkiego
kresomózgowia

POLA BRODMANNA



Pole 3, 1, 2 – pierwszorzędowa kora czuciowa, korowy ośrodek czucia. Uszkodzenie tego obszaru powoduje
niedoczulicę oraz astereognozję (niezdolność do rozpoznawania przedmiotów dotykiem) po przeciwnej stronie
ciała.



Pole 5, 7, 40 – drugorzędowa (wtórna) kora czuciowa somatosensoryczna. Zachodzą w niej złożone analizy
bodźców czuciowych, kojarzenie pobudzeń kinestetycznych i wzrokowych z czynnościami ruchowymi.



Pole 4 – pierwotna kora ruchowa (zakręt przedśrodkowy). Uszkodzenie tego pola powoduje objawy uszkodzenia
neuronu ośrodkowego po stronie przeciwnej (paraliż spastyczny).



Pole 6 – kora przedruchowa. Odpowiada za ruchy kompleksowe obejmujące znaczne obszary ciała. Uszkodzenie
tego ośrodka powoduje ataksję.



Pole 8 – korowy ośrodek skojarzonego spojrzenia w bok. Uszkodzenie tego pola powoduje skojarzone zbaczanie
gałek ocznych w stronę uszkodzenia.



Pole 10 – kora przedczołowa. Pole to jest ośrodkiem wyższej uczuciowości i abstrakcyjnego myślenia.



Pole 17 – pierwszorzędowa kora wzrokowa, korowy ośrodek wzroku. Uszkodzenie tego pola powoduje ubytki w
polu widzenia po stronie przeciwnej do uszkodzenia.



Pole 18, 19 – drugo- i trzeciorzędowa kora wzrokowa, wtórne kojarzeniowe pola wzrokowe. Uszkodzenie tego
obszaru może spowodować halucynacje wzrokowe.



Pole 21, 22 – wtórne pole słuchowe. Znajduje się w zakręcie skroniowym górnym.



Pole 34 – korowy ośrodek węchu. Znajduje się w zakręcie półksiężycowatym i okalającym.



Pole 39 – ośrodek czytania. Uszkodzenie tego pola powoduje aleksję.



Pole 41 – korowy ośrodek słuchu. Znajduje się w zakrętach skroniowych poprzecznych Heschla. Uszkodzenie
prowadzi do częściowej głuchoty.



Pole 42 – czuciowy ośrodek mowy. Znajduje się w zakręcie skroniowym górnym. Uszkodzenie tego pola
powoduje afazję czuciową Wernickego.



Pole 43 – korowy ośrodek smaku. Znajduje się w korze wyspy oraz wieczku czołowo-ciemieniowym.



Pole 44, 45 – ruchowy ośrodek mowy. Koordynuje czynność mięśni aktywnych w procesie mówienia.
Uszkodzenie tego obszaru powoduje afazję ruchową Broki.



Pole 52 – ośrodek pisania. Uszkodzenie tego pola powoduje agrafię.