Hegel i zasady jego filozofii

Geogr. Wilhelm Friedrich Hegel ( 1770 – 1831) urodził się w Stuttgardzie w rodzinie wirtemberskiego urzędnika. Hegel doszedł

do sławy, jaka dotąd nie była udziałem żadnego z filozofów niemieckich.

Za życia Hegla zostały ogłoszone drukiem tylko cztery dzieła: Fenomenologia ducha ( 1807), Nauka logiki ( 1812 – 1816),

Encyklopedia nauk filozoficznych 9 1816 ) oraz Podstawy filozofii prawa ( 1821). Dzieła wszystkie wydano dopiero

pośmiertnie.

Hegel przeszedł do historii przede wszystkim jako filozof, jako najwybitniejszy po Platonie przedstawiciel idealizmu

obiektywnego.

Filozofia Hegla była klasyczną postacią idealizmu racjonalistycznego i dialektycznego. Idealizm wyrażał się w podstawowej

tezie, głoszącej, że idea ( duch, rozum ) poprzedza świat materialny, w tym sensie, że ten ostatni jest wytworem ducha. Siła

sprawczą, która wyłoniła świat był rozum, przeto prawa rozwoju świata materialnego, podobnie jak prawa rządzące historią,

muszą być rozumne, logiczne. Wyciągnął stąd wniosek, że byt musi być identyczny z myślą, jako jej refleks, bo on tylko

realizuje jej prawa. Innymi słowy: wszystko co dzieje się w świecie naprawdę stanowi stadium rozwijającej się myśli. Na tym

polegał racjonalizm filozofii heglowskiej.

System heglowskiego idealizmu składał się z trzech zasadniczych części. W pierwszej ( nauka logiki ) Hegel przedstawił swą

naukę o formach rozwoju myśli. Zaprezentowany obraz ducha świata w postaci, w jakiej on istniał przed powstaniem przyrody,

prowadził autora do wniosku, że duch ten jest pierwotny. W części drugiej systemu ( filozofia przyrody ) Hegel udowadniał, że

przyroda jest wtórna, pochodna w stosunku do idei absolutnej. Wreszcie w części trzeciej ( filozofia ducha ) Hegel przedstawił

zasady swej teorii życia społecznego. Tez Hegala brzmiała: rozum chcąc się rozpoznać i realizować w świecie, który sam

wyłonił z siebie, nie może poprzestać na przyrodzie, z tej racji, że ta będąc pozbawiona historii, nie może osiągnąć

świadomości wolności. Tylko człowiek tworzy historię, tylko on może realizować wolność w swych instytucjach i – co

najistotniejsze – zyskać uświadomienie sobie tej wolności. W ten sposób Hegel przekształcił ideę w samodzielną, duchową

substancję i nadał jej miano absolutnego ducha. Cała przyroda ma swe źródło w tym duchu.

Zasługą Hegla było to, że ideę ujmował w ruchu, rozwoju i walce. Był twórcą nowożytnej dialektyki. Twierdził ,że kategorie

myśli – bytu nie są dane na zawsze, lecz rozwijają się jedna po drugiej, przy czym motorem tego rozwoju jest postępująca

naprzód wolność. Szczególne znaczenie przypisywał Hegel trzem zasadom rozwoju: zasadzie przechodzenia ilości w jakość,

zasadzie sprzeczności jako źródło rozwoju oraz zasadzie negacji.

Przeniesienie heglowskich założeń filozoficznych na grunt rozważań o społeczeństwie, państwie i prawie, przyniosło rezultaty

w ostatecznej instancji wprawdzie fałszywe, ale zarazem niezwykle owocne. Dialektyka zakładała ujmowanie procesów

społecznych jako ciągów rozwojowych; przyczyniała się ona do zdynamizowania pojęcia historii, umożliwiała zerwanie z

romantycznym kultem „starego” , otwierała drogi do postulatów przeobrażenia instytucji społecznych, ustroju politycznego i

porządku prawnego. Hegel odrzucał tradycję niemieckiego romantyzmu jako irracjonalną, doceniał wagę realiów społecznych i

politycznych.