mechanik operator pojazdow i maszyn rolniczych 723[03] z1 07 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Tadeusz Rak

Eksploatacja urządzeń stosowanych w budynkach
inwentarskich 723[03].Z1.07

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Krzysztof Markowski
mgr inż. Piotr Nowak

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Tadeusz Rak

Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Kacperczyk

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 723[03].Z1.07
,,Eksploatacja urządzeń stosowanych w budynkach inwentarskich”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu mechanik-operator pojazdów i maszyn rolniczych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1. Wyposażenie ogólne budynków inwentarskich

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Maszyny i urządzenia do przygotowywania i zadawania pasz

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Maszyny i urządzenia do doju i wstępnej obróbki mleka

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Urządzenia do usuwania obornika i utylizacji odchodów

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten pomoże Ci opanować zasady eksploatacji maszyn i urządzeń stosowanych

w budynkach inwentarskich oraz wykształcić umiejętności z tego zakresu.

Poradnik zawiera:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś opanować przed

przystąpieniem do realizacji jednostki modułowej,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas realizacji tej

jednostki modułowej,

−

materiał nauczania, który umożliwi Ci samodzielne przygotowanie się do wykonywania

ćwiczeń i zaliczenie sprawdzianów,

−

pytania sprawdzające, które pomogą Ci sprawdzić, czy już opanowałeś zamieszczony

materiał nauczania z zakresu eksploatacji urządzeń stosowanych w budynkach
inwentarskich,

−

ćwiczenia, które ułatwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian postępów, zadań który pozwoli Ci na samodzielne określenie opanowania

wymaganych umiejętności i wiadomości po zakończeniu każdego rozdziału materiału
nauczania,

−

sprawdzian osiągnięć ucznia, przykładowy zestaw zadań, który służy do oceny poziomu

opanowania umiejętności i wiadomości z zakresu całej jednostki,

−

wykaz literatury.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

723[03].Z1.01

Eksploatacja

maszyn i narzędzi

do uprawy roli

723[03].Z1.02

Eksploatacja

siewników

i sadzarek oraz

narzędzi do upraw
międzyrzędowych

723[03].Z1.03

Eksploatacja

maszyn i urządzeń

do nawożenia

i ochrony roślin

723[03].Z1.04

Eksploatacja

maszyn i urządzeń
do zbioru zielonek

723[03].Z1

Eksploatacja narzędzi,

maszyn i urządzeń

rolniczych

723[03].Z1.05

Eksploatacja

maszyn do zbioru

zbóż

723[03].Z1.06

Eksploatacja

maszyn do zbioru

roślin okopowych

723[03].Z1.07

Eksploatacja

urządzeń

stosowanych

w budynkach

inwentarskich

723[03].Z1.08

Organizowanie

transportu

w gospodarstwie

rolnym

723[03].Z1.09
Wykonywanie

zabiegów

agrotechnicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji jednostki modułowej Eksploatacja maszyn i urządzeń

stosowanych w budynkach inwentarskich, powinieneś umieć:

−

czytać ze zrozumieniem informacje przedstawione w formie opisu, instrukcji, rysunków,
szkiców, wykresów, dokumentacji technicznej i technologicznej,

−

wyjaśniać oznaczenia stosowane na rysunku technicznym maszynowym,

−

rozróżniać metalowe i niemetalowe materiały konstrukcyjne oraz materiały
eksploatacyjne,

−

określać zastosowanie materiałów konstrukcyjnych w budowie maszyn,

−

dobierać przyrządy pomiarowe,

−

dokonywać pomiarów podstawowych wielkości fizycznych i geometrycznych oraz
interpretować wyniki,

−

rozróżniać elementy maszyn i urządzeń,

−

stosować podstawowe wielkości charakteryzujące układy elektryczne,

−

analizować pracę podstawowych obwodów elektrycznych,

−

posługiwać się przyrządami pomiarowymi podstawowych wielkości elektrycznych,

−

określać zastosowanie maszyn i urządzeń elektrycznych w urządzeniach przemysłowych
i rolniczych,

−

stosować zasady bezpiecznej obsługi maszyn i urządzeń elektrycznych,

−

charakteryzować podstawowe procesy starzenia się i zużycia materiałów oraz elementów
maszyn,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną, instrukcjami obsługi, normami i katalogami,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,

−

udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

−

przewidywać i wskazywać zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego oraz środowiska
naturalnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

scharakteryzować maszyny i urządzenia do przygotowywania i zadawania pasz,

–

wyjaśnić budowę i zasadę działania maszyn do przygotowywania i zadawania pasz,

–

wyjaśnić zasadę działania automatów do żywienia zwierząt,

–

zastosować przepisy bhp podczas obsługi urządzeń do przygotowania i zadawania pasz,

–

obliczyć zapotrzebowanie na wodę w gospodarstwie,

–

scharakteryzować budowę i zastosowanie poideł dla zwierząt,

–

wyjaśnić budowę, działanie i regulację urządzeń hydroforowych,

–

wyjaśniać budowę i działanie dojarki mechanicznej,

–

scharakteryzować różnego typu dojarnie,

–

scharakteryzować urządzenia do schładzania mleka,

–

wykonać obsługę techniczną urządzenia do usuwania obornika,

–

objaśnić zasadę działania szufli mechanicznej,

–

scharakteryzować zasadą działania przenośników o ruchu ciągłym i posuwisto-zwrotnym
oraz kolejek do obornika,

–

scharakteryzować urządzenia do usuwania odchodów z obór bezściółkowych,

–

określić zasady przechowywania obornika i gnojowicy,

–

scharakteryzować narzędzia do zabiegów pielęgnacyjnych zwierząt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wyposażenie ogólne budynków inwentarskich

4.1.1. Materiał nauczania

Zadania i rodzaje budynków inwentarskich

Budynek inwentarski powinien chronić zwierzęta od niekorzystnych warunków

atmosferycznych i zapewniać optymalne warunki bytowania. Konieczne jest przy tym
spełnienie norm powierzchniowych w zależności od systemów utrzymania. Zwierzętom
należy zapewnić swobodę ruchu, możliwość odpoczynku, kontakt wzrokowy z innymi
zwierzętami, odpowiednie żywienie i właściwy mikroklimat. Fakt członkostwa Polski w UE
powoduje konieczność dostosowania naszego rolnictwa i prawa do licznych wymogów
unijnych. Wymogi te precyzują standardy technologiczne opracowane dla gospodarstw
rolnych, według których budynek inwentarski powinien posiadać następujące cechy:

−

zgodność z ustawodawstwem polskim i unijnym, a także z przepisami importowymi
innych krajów, kupującymi nasze wyroby,

−

odpowiednie, określone normami, warunki zoohigieniczne dla każdej kategorii zwierząt,

−

możliwość zastosowania proekologicznych technologii utrzymania zwierząt,

−

funkcjonalność i niezawodność rozwiązań konstrukcyjnych oraz wyposażenia,

−

oszczędne i efektywne zużycie energii,

−

minimalne nakłady pracy w bieżącej obsłudze zwierząt,

−

krótki czas amortyzacji,

−

możliwość wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii,

−

możliwość przeznaczenia obiektu do innych celów - nie tylko do produkcji rolniczej.
Analizując materiał nauczania przypomnij sobie kilka określeń z hodowli:

−

chów oznacza utrzymanie zwierząt w celu uzyskania doraźnych korzyści,

−

hodowla to świadome dążenie do poprawy cech i parametrów w celu poprawy
wydajności i jakości posiadanych zwierząt,

−

dobrostan określa stan równowagi między organizmem a otaczającym środowiskiem,

−

ferma to zespół sąsiadujących ze sobą budynków i urządzeń towarzyszących
powiązanych w ciąg produkcyjny.
W zależności od rodzaju hodowanych zwierząt budynki inwentarskie można podzielić

na: obory, chlewnie, kurniki, owczarnie, stajnie i budynki specjalne do hodowli zwierząt
futerkowych (króliki, nutrie, lisy, norki).

Obory to budynki przeznaczone dla bydła, mogą być otwarte lub zamknięte. Budynki

otwarte są to budynki wolnowybiegowe pozbawione całkowicie lub częściowo ściany
zewnętrznej. Na okres zimy ściana ta jest osłaniana belami sprasowanej słomy lub kurtynami,
których zadaniem jest zmniejszenie prędkości przepływu powietrza.

Wśród budynków dla bydła można wyróżnić:

−

obory uniwersalne dla różnych grup zwierząt (krowy, cielęta, jałówki, opasy),

−

obory dla krów mlecznych,

−

cielętniki dla odchowu cieląt,

−

jałowniki do wychowu jałówek,

−

bukaciarnie dla bydła mięsnego,

−

budynki i pomieszczenia specjalne ( dojarnie, paszarnie, izolatki).
Sposób usuwania odchodów warunkuje podział budynków inwentarskich na:

−

ściołowe, z których odchody usuwane są w formie obornika i gnojówki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

bezściołowe, gdzie odchody usuwane są w postaci gnojowicy.

Rys. 1. Budynek inwentarski - obora bezściołowa [5, s. 153]

Budynki ściołowe budowane są jako:

−

płytkie, z których obornik usuwany jest codziennie na gnojownię,

−

płytkie z posadzkami samoczyszczącymi,

−

głębokie, w których obornik jest przetrzymywany do 6 miesięcy.
Ilość i układ ciągów technologicznych przesądza o podziale budynków inwentarskich na:

−

jedno i wielorzędowe,

−

przejazdowe i nieprzejazdowe.

Systemy utrzymania zwierząt

Najszersze zastosowanie znalazły następujące systemy utrzymania zwierząt:

−

stanowiskowy (uwięziowy),

−

wolnostanowiskowy,

−

wolnowybiegowy,

−

w kojcach,

−

w klatkach.
W systemie uwięziowym zwierzęta przebywają na stanowiskach, z których okresowo są

zwalniane i przepędzane na pastwiska lub wybiegi.

W systemie wolnostanowiskowym zwierzęta swobodnie poruszają się w obrębie

budynku, jedynie dostęp do wybiegu regulowany jest przez obsługę. W systemie tym
wyróżniamy

obory

boksami,

kombiboksami,

głęboką

ściółką i podłogami

samoczyszczącymi. Elementy wyposażenia ogólnego wydzielają w oborze obszar
wypoczynkowy, paszowy, udojowy i nawozowy.

Boksy powstają z podzielenia obszaru wypoczynkowego przegrodami i służą do

wypoczynku krów. Boksy zapewniają krowom potrzebę indywidualnego dystansu, muszą
być dostatecznie duże, by krowy mogły się w nich bez przeszkód kłaść i wstawać i na tyle
wąskie, by nawóz trafiał poza boks. Optymalna szerokość boksu wynosi 1,2 m.

Obory z głęboką ściółką nie mają wydzielonych legowisk. Jeśli zaścielony jest cały

obszar przebywania zwierząt, to stosowane są przegrody paszowe. Gdy zaścielony jest tylko
obszar wypoczynkowy, to na korytarzu paszowym stosuje się podłogę szczelinową.

W systemie z podłogą samoczyszczącą część legowiskowa zaścielona jest słomą i jest

wykonana ze spadkiem w kierunku korytarza nawozowego. W tym systemie słoma może być

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

magazynowana w najwyżej położonej części legowiska, następnie pobierana jest przez
spacerujące zwierzęta, wgniatana i przesuwana w kierunku korytarza gnojowego, skąd
w formie obornika, usuwana jest przy użyciu spychacza. Obora w tym systemie podzielona
jest na trzy strefy:

−

magazyn rozdrobnionej słomy umieszczony w wyższej części budynku,

−

legowisko ze spadkiem 5 do 8% w kierunku korytarza gnojowego,

−

korytarz gnojowy zwany biegalnią.

Obory wolnostanowiskowe różnią się od obór uwięziowych znacznie większą

koncentracją zwierząt w jednym budynku, inną technologią produkcji i mechanizacji. Zalety
obór wolnostanowiskowych to:

−

większa liczba krów obsługiwanych przez jednego pracownika,

−

lżejsza praca ludzka, szczególnie podczas doju,

−

większa higiena doju krów,

−

możliwość automatycznego karmienia paszami treściwymi.
Obory wolnostanowiskowe mają jednak następujące wady:

−

wymagana jest wysoko wykwalifikowana obsługa,

−

konieczne jest usuwanie zwierzętom rogów dla bezpieczeństwa zwierząt i obsługi,

−

istnieją korzystniejsze warunki do szerzenia się chorób skórnych.
System wolnowybiegowy polega na nieograniczonym dostępie zwierząt do wybiegów

oraz swobodnym poruszaniu się po budynku.
System kojców powszechnie stosowany jest w chlewniach. Obszar dla zwierząt podzielony
jest przegrodami na kojce grupowe lub indywidualne oraz korytarze paszowe i nawozowe.

System klatek stosowany jest w hodowli kur i zwierząt futerkowych. Charakterystyczną

cechą systemu klatkowego jest duże zagęszczenie zwierząt na 1m² powierzchni budynku.

Wyposażenie budynków inwentarskich

Głównym zadaniem wyposażenia budynku inwentarskiego jest oddzielanie obszarów

przebywania zwierząt. Termin

ten obejmuje korytarze paszowe i gnojowe, żłoby, stanowiska,

ściany działowe boksów i kojców, przegrody paszowe, bramki, jarzma, poidła, poręcze itp.

Rys. 2. Korytarze paszowe: a) w oborze, b) w chlewni [10; 9]

Korytarze paszowe służą do dostarczania zwierzętom paszy i mogą być:

−

przejazdowe o szerokości ok. 3 m umożliwiające stosowanie wozów paszowych,

−

dużej szerokości ok. 5 m służące do magazynowania porcji zielonki lub kiszonki i wjazdu
objętościowych przyczep zbierających.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Żłoby umożliwiają bydłu swobodny dostęp do paszy, zapewniają łatwość zadawania

paszy i ograniczają jej straty. Dno żłobu powinno znajdować się o 5-10 cm powyżej części
legowiskowej, a wysokość krawędzi żłobu od strony zwierzęcia powinna wynosić 20 cm.
Najczęściej wykonuje się żłoby z kamionki lub betonu pokrytego masą plastyczną
zapewniającą odpowiednią gładkość.

Rys. 3. Zalecany kształt żłobu [5, s. 130]

Stanowisko jest to wydzielona w budynku powierzchnia przeznaczona dla jednego

zwierzęcia i składa się z części paszowej, legowiska i części nawozowej. Wymiary stanowisk
ustalane są w zależności od rodzaju, wieku, masy ciała i systemu utrzymania zwierząt. Dla
krów mlecznych o masie do 500 kg, w uwięziowym systemie utrzymania, długość stanowiska
wynosi 160 cm, a szerokość 110 – 120 cm.

Legowisko powinno być suche, miękkie, nie śliskie, o niskim współczynniku

przewodzenia cieplnego. Posadzki legowisk wykonuje się ze spadkiem 1-2% w kierunku
kanału nawozowego, z betonu o podwyższonej ciepłochronności z odpowiednią warstwą
izolacyjną. W celu poprawy komfortu zwierząt na legowiskach wykłada się maty, zaściela
słomą lub stosuje specjalny piasek. Zanieczyszczeniu legowiska zapobiegają przegrody,
uwięzie oraz niekiedy stosowane tresery. Częścią brudną stanowiska jest w systemie
bezściołowym kanał nawozowy, a w systemie ściołowym korytarz nawozowy.

Rys. 4. Korytarz i kanał gnojowy z urządzeniami do usuwania odchodów: a) w budynku ściołowym,

b) w budynku bezściołowym [10]

Kanał nawozowy przykryty jest rusztem, przez szczeliny, którego odchody przedostają

się do wody i jako lżejsze spływają do zbiornika. Ruszty wykonuje się z cynkowanych
ogniowo profili stalowych, betonu lub tworzyw sztucznych, o łagodnych krawędziach, by nie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kaleczyły zwierząt a jednocześnie ich powierzchnia nie może być śliska. Wielkość szczeliny
pomiędzy belkami rusztu wynosi 25 do 35 mm.

Korytarze gnojowe obniżone są o 15-25 cm od poziomu legowiska, co zmniejsza

zanieczyszczenie legowiska odchodami i ułatwia mechaniczne ich usuwanie.

Obszar wypoczynkowy dla zwierząt w oborach wolnostanowiskowych podzielony jest

przegrodami na boksy legowiskowe o wymiarach 220x120 cm. Legowiska wyścielone są
rozdrobnioną słomą, trocinami lub matami stanowiskowymi i podniesione o 15 cm od
biegalni. Na wysokości mostka zwierzęcia umieszcza się poręcz karkową zapobiegającą
wchodzeniu zwierzęcia w głąb boksu i zanieczyszczaniu legowiska. Innym rozwiązaniem
obór wolnostanowiskowych są kombiboksy. Są to bezściółkowe stanowiska przylegające do
żłobu o wymiarach 180x120 cm podniesione o 20 cm powyżej korytarza spacerowego,
oddzielone od siebie długimi przegrodami. Kombiboksy mogą być otwarte i zamknięte,
umożliwiające czasowe unieruchomienie zwierząt na stanowisku.

Przegrody stanowiskowe oddzielają od siebie legowiska poszczególnych zwierząt.

Wykonane są z ocynkowanych rur stalowych, zabetonowanych w posadce. Często stanowią
konstrukcję nośną rurociągów wodnych, powietrznych i mlecznych oraz mocowania uwięzi.
W oborach stanowiskowych montowane są, co drugie stanowisko, krótkie przegrody mające
długość 100 cm. Zapewniają one bezpieczeństwo obsłudze w czasie doju mechanicznego.

Uwięzie (wiązania) utrzymują zwierzęta na stanowiskach i powinny:

−

umożliwiać swobodę stania, kładzenia się, wstawania i leżenia,

−

ograniczać ruchy wzdłuż legowiska,

−

uniemożliwiać wchodzenie do żłobu,

−

uniemożliwiać stawanie na korytarzu lub kanale gnojowym,

−

zapewniać nieskrępowany dostęp do żłobu i poidła,

−

nie powodować otarcia skóry i okaleczenia,

−

ułatwiać pracę obsłudze.

Rodzaj stosowanych uwięzi uzależniony jest od liczby krów, systemu ich utrzymania,

sposobu doju i sposobu żywienia i można je podzielić na:

−

łańcuchowe zbudowane z łańcucha rozpiętego pionowo po, którym przesuwa się obejma
szyjna wykonana z łańcucha, skóry lub tworzywa sztucznego. Dolny koniec łańcucha
mocowany jest do regulowanego haka podłogowego, a górny do zamka zamocowanego
na obrotowej rurze co umożliwia grupowe zwalnianie zwierząt,

−

jarzmowe, zbudowane z dwuramiennego jarzma, którego górne końce mocowane są do
ruchomych suwaków powodujących zbliżanie lub oddalania ramion jarzma a dolne końce
spięte pałąkiem do haka podłogowego. Tego typu konstrukcja zapewnia grupowe
wiązanie i zwalnianie zwierząt,

−

obrotowe zwane przegrodami obrotowymi, najczęściej stosowane są w oborach krów
mlecznych, ponieważ zapewniają łatwy dostęp dojarza do wymion wskutek skośnego
ustawienia zwierząt. Szerokość stanowiska wynosi tu około 110 cm, co uniemożliwia
ruchy krowy na boki, a jednocześnie krowy mają dużą swobodę wskutek braku jarzma
szyjnego.
Przegrody paszowe oddzielają żłób od legowiska. Nie stosuje się ich na stanowiskach

krótkich, wówczas ich rolę spełniają wiązania lub poręcz karkowa. Przegrody wykonywane
są z ocynkowanych, stalowych rur o kształcie pałąka lub grzebienia i mogą być otwarte,
zamknięte lub automatyczne.

Cielętniki, jałowniki i bukaciarnie podzielone są najczęściej na szereg kojców,

przegrodzonych rurami lub kształtownikami stalowymi do wysokości 130 cm. Wyjątek
stanowią indywidualne kojce dla odchowu cieląt do drugiego miesiąca życia. W większych
fermach są to kojce bezściołowe ze szczelinową podłogą z elementów betonowych. Odchody,
przedeptywane przez 3 cm szczeliny, usuwane są z budynku systemem hydraulicznym. Na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jedną sztukę powinno przypadać około 1,5 m² powierzchni podłogi i 65 cm długości żłobu.
Obsada kojca zależy od rodzaju i masy zwierząt.

Systemy utrzymania zwierząt w kojcach powszechnie, stosowane są w hodowli trzody

chlewnej. Zalecane są następujące układy kojców dla świń:

−

z centralnym korytarzem paszowym,

−

z centralnym korytarzem gnojowym,

−

zapewniające utrzymanie świń na głębokiej ściółce.
W kojcach może być stosowany system usuwania odchodów:

−

ściółkowy z usuwaniem obornika przenośnikami zgarniakowymi lub z posadzkami
samoczyszczącymi o spadku 8-10%,

−

bezściółkowy z usuwaniem gnojowicy w sposób ciągły lub okresowy.
W legowiskach świń na głębokiej ściółce wydzielone są rusztowe korytarze paszowe.
Można wyróżnić kojce: dla loch luźnych, loch prośnych, loch z prosiętami, knurów,
warchlaków oraz tuczników.

Rys. 5. Kojce dla macior z prosiętami [12]

Kojec porodowy podzielony jest przegrodami na trzy części lub wstawiana jest do niego

klatka porodowa. Część środkowa kojca przeznaczona jest dla maciory, a dwie boczne dla
prosiąt. Przegrody zapewniają prosiętom swobodny dostęp do maciory i zapobiegają
przygniataniu prosiąt. Z przodu kojca jest koryto i poidło smoczkowe dla maciory. W części
dla prosiąt są karmniki na pasze treściwe, poidełka i lampy grzewcze.

Kojce dla warchlaków i tuczników mają ażurową podłogę, pod którą znajdują się płyty

do gromadzenia i usuwania odchodów. Wymiary kojców, szerokość korytarzy gnojowych,
oraz długości koryt ustalane są w zależności od masy zwierząt.

Dużo zalet posiada system posadzek samoczyszczących stosowany w chlewniach

ściółkowych. System polega na wykonaniu podłogi w kojcu ze spadkiem 8-10%, co zapewnia
przemieszczanie ściółki do korytarza nawozowego, wskutek aktywności ruchowej zwierząt.

W chowie kur stosowane są następujące systemy:

−

chów wolnowybiegowy (naturalny), stosowany w chowie na własny użytek,

−

chów intensywny na ograniczonej przestrzeni, stosowany w kurnikach zarodowych,

−

chów intensywny bez wybiegów, stosowany w chowie niosek i brojlerów.
Pomieszczenia dla kur można podzielić na:

−

kurniki towarowe, selekcyjne, reprodukcyjne i kontrolne,

−

brojlernie,

−

wychowalnie zarodowe.
Kurniki towarowe służą do prowadzenia chowu niosek, które znoszą jaja konsumpcyjne.

W masowej produkcji jaj stosowane są dwa sposoby utrzymania niosek: podłogowy
i bateryjny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W chowie podłogowym kury przebywają na ściółce lub ruszcie. Przy większej obsadzie,

ponad 2000 niosek, zaleca się system ściółkowo-rusztowy, w którym zmechanizowane jest
zadawanie paszy, pojenie, zbiór jaj i usuwanie pomiotu.

W systemie podłogowo-rusztowym na 1/3 powierzchni podłogi ustawia się skrzynie

gnojowe, wznoszące się nad podłogą, przykryte drewnianymi lub metalowymi rusztami, na
których znajdują się poidła i karmniki. Pod ścianami lub w środku, po obu stronach korytarza
dla obsługi ustawia się gniazda do znoszenia jaj. Jedno gniazdo, które posiada kształt
sześcianu o boku 40 cm, przeznaczone jest dla 5-6 kur.

Bateryjny chów niosek polega na trzymaniu ich w klatkach zestawionych w baterie

płaskie, kaskadowe i wielopiętrowe. Podłogę klatki wykonuje się z 14% spadkiem w kierunku
rynienki lub taśmy zbierającej jaja.

Brojlernie przeznaczone są do tuczu drobiu. Są to pomieszczenia zamknięte bez dostępu

światła dziennego. Stosowane są dwa systemy utrzymania brojlerów: podłogowy i bateryjny.
Ten drugi sposób, bardzo krytykowany przez ekologów, nie jest stosowany w naszym kraju.
W systemie podłogowym trzyma się kurczęta na głębokiej ściółce. Zagęszczenie zależy od
wydajności urządzeń wentylacyjnych oraz pory roku i wynosi 13-20 sztuk na 1m².

Do wylęgu piskląt służy aparat wylęgowy zbudowany z komory lęgowej i klujnikowej.

Musi panować w nim odpowiedni mikroklimat sterowany komputerowo przez układ
ogrzewania, chłodzenia, nawilżania i system nawiewno-wywiewny. W czasie inkubacji jaja
są dwukrotnie prześwietlane w celu eliminacji jaj nie zapłodnionych i obumarłych.

Budynki dla owiec można podzielić na: owczarnie dla młodzieży i matek z jagnięciami.

W naszym klimacie utrzymuje się owce w systemie przemiennym pastwiskowo-alkierzowym,
przy czym owce powinny jak najdłużej w ciągu roku przebywać na pastwisku. Owczarnie nie
mogą być zawilgocone, gdyż wełna ma wtedy tendencje do spilśniania się. Należy je
przewietrzać, gdyż nadmierna koncentracja amoniaku powoduje żółknięcie wełny. Nie mogą
być przegrzewane, gdyż wówczas owce często chorują. Optymalne parametry mikroklimatu
to: wilgotność względna powietrza do 80%, minimalna temperatura 5°C, a w czasie strzyży
8°C. Powietrze w pomieszczeniach powinno być możliwie czyste i składem zbliżone do
atmosferycznego. Nadmierne stężenie dwutlenku węgla (CO

ponad 0,3%), amoniaku (NH

ponad 0,0020%) i siarkowodoru (H

S ponad 0,0005%) są dla zwierząt bardzo szkodliwe.

Oprócz światła dziennego, docierającego do owczarni poprzez okna, których całkowita
powierzchnia powinna stanowić od 1/15 do 1/20 powierzchni podłogi owczarni, instalowane
jest oświetlenie sztuczne. Natężenie dźwięków w pomieszczeniach w czasie odpoczynku
zwierząt nie powinno przekraczać 70 dB. Owce trzymane są na ściółce głębokiej, płytkiej lub
podłodze szczelinowej. Owce strzyże się na zwykłych stołach, stołach-wózkach lub na
podłodze.

Hodowlę zwierząt futerkowych prowadzi się w klatkach, ustawionych w obiektach lub

miejscach osłoniętych od słońca i wiatru, suchych, widnych, bez przeciągów. Ze względu na
ziemno-wodny tryb życia w pomieszczeniach dla nutrii powinien być basen z bieżącą wodą.

Wentylacja i klimatyzacja budynków inwentarskich

Zwierzęta przebywające w pomieszczeniach wydzielają ciepło i parę wodną, która

powstaje wskutek oddychania, parowania obornika i wody z poideł. Ulega ona skraplaniu na
ścianach i stropie budynku powodując jego zawilgocenie, rozwój pleśni i spadek temperatury.
Ponadto w pomieszczeniach powstają gazy: dwutlenek węgla, amoniak, siarkowodór, metan,
azotyny, które w nadmiernych ilościach wpływają negatywnie na zdrowie, żywotność
zwierząt i przyrosty wagowe czy wydajność. W celu zapewnienia właściwego rozwoju
zwierząt w pomieszczeniach hodowlanych musi panować odpowiedni mikroklimat określany
przez parametry, których wartość dla krów mlecznych przedstawia się następująco:

−

temperatura 8-16º C,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wilgotność względna powietrza 60-80%,

−

prędkość powietrza zimą 0,3 m/s, latem 0,5 m/s,

−

skład chemiczny powietrza, dwutlenek węgla do 0,3%, amoniak do 0,002%, siarkowodór
do 0,0005%,

−

wymiana powietrza: zimą 90 m³/szt./h, latem 350-400 m³/szt./h,

−

stosunek powierzchni okien do podłogi powinien wynosić co najmniej 1:18,

−

natężenie oświetlenia sztucznego 20-30 lx, w dojarniach 100 lx,

−

poziom hałasu możliwie najniższy,

−

zapylenie do 120 µg/m³.
Wymagane parametry mikroklimatu dla różnych grup zwierząt są znormalizowane.

Zachowanie optymalnego mikroklimatu przyczynia się do zmniejszenia zużycia paszy,
osiągnięcia większych przyrostów wagi i wyższej mleczności. Największy wpływ na
mikroklimat pomieszczeń mają następujące czynniki:

−

klimat zewnętrzny poprzez temperaturę, wilgotność, wiatry,

−

obsada zwierząt, warunkująca ilość zanieczyszczeń powietrza w pomieszczeniu,

−

własności termiczne budynku,

−

wentylacja zapewniająca wymianę powietrza.
Odpowiedni mikroklimat w pomieszczeniach inwentarskich zapewnia wentylacja

naturalna, mechaniczna lub coraz częściej stosowana, klimatyzacja.

Wentylację naturalną stanowi:

−

infiltracja (przesączanie) przez nieszczelności okien i drzwi,

−

przewietrzanie (wietrzenie) polegające na okresowym otwieraniu okien i drzwi,

−

aeracja (przewietrzanie w sposób ciągły) przez otwory o regulowanej przepustowości.
Wentylacja naturalna wykorzystuje zjawisko grawitacji. Ciepłe powietrze posiada

mniejszą gęstość, zatem unosi się do góry, gromadząc się pod stropem zaś chłodne powietrze
opada w dół. Dlatego wlot kanałów wywiewnych umieszcza się w stropie, natomiast otwory
nawiewne świeżego powietrza w ścianach bocznych budynku, zazwyczaj pod oknami. Suma
przekrojów otworów nawiewnych wynosi około 60% sumy przekrojów kanałów
wywiewnych. Kanały wywiewne o przekroju okrągłym lub kwadratowym muszą być
izolowane cieplnie. Chroni to powietrze wylotowe przed wychłodzeniem, zapobiega
zmniejszaniu ciągu i skraplaniu się pary wodnej na ściankach kanału. Efektywność wietrzenia
budynku zwiększa się przez zamontowanie na wylocie kanału wywiewnego wywietrznika
zwanego deflektorem.

Od systemów wentylacyjnych wymaga się, aby zapewniły dopływ świeżego powietrza

do pomieszczenia w ilości 65-220 m³/h na DJP (DJP- Duża Jednostka Przeliczeniowa-zwierzę
o wadze 500 kg). Warunek taki spełnić może wentylacja mechaniczna. Zapewnia ona
regulację i kontrolę wymiany powietrza w budynku niezależnie od warunków panujących na
zewnątrz. Wentylacja mechaniczna może być wykonana jako:

−

podciśnieniowa,

−

nadciśnieniowa,

−

równociśnieniowa,

−

turbowentylacja,

−

przewodowa.
W systemie wentylacji podciśnieniowej wentylatory znajdują się w pionowych kominach

zamocowanych w dachu. Praca ich wytwarza w budynku podciśnienie, wskutek czego przez
otwory wlotowe wykonane w ścianach napływa świeże powietrze. Prawidłowy ruch
powietrza uzyskuje się przez właściwe rozmieszczenie wentylatorów wylotowych i otworów
wlotowych. System ten jest powszechnie stosowany.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wentylacja nadciśnieniowa wytwarza w budynku nadciśnienie, co zmniejsza lub

całkowicie eliminuje przeciągi, nawet przy otwartych oknach i drzwiach. Wentylatory,
umiejscowione w dachu, czasami mogą stwarzać problemy w czasie upalnej pogody, tłocząc
do budynku rozgrzane powietrze. Zużyte powietrze jest usuwane przez otwory wylotowe.

Wentylacja równociśnieniowa zapewnia minimalny poziom nadciśnienia i podciśnienia

w budynku. Wentylatory zamocowane są zarówno w otworach wlotowych, jak i wylotowych.
System ten charakteryzuje wyższe zużycie energii elektrycznej.

Turbowentylacja jest systemem gdzie wszystkie wentylatory instalowane są w dachu,

wskutek czego mogą dostarczać świeże powietrze i usuwać zużyte.

System wentylacji przewodowej polega na umieszczeniu wentylatora ssącego lub

tłoczącego w ścianie i połączeniu z jednym lub kilkoma przewodami biegnącymi wzdłuż
budynku, przez które wtłaczane lub usuwane jest powietrze.

W ofercie handlowej można spotkać kompletne kominy wentylacyjne o średnicach 35 do

50 cm wykonane z polietylenu (PE) oraz laminatu poliestrowo-szklanego odpornego na
działanie amoniaku. Zestaw kominowy składa się z cylindrycznego wylotu zakończonego
klapą motylkową samozamykającą się i deflektora.

Komfort pomieszczeń podnoszą sufity dyfuzyjne zbudowane z odpornej na działanie

promieni UV folii dyfuzyjnej. Zapobiegają one występowaniu przeciągów i opadaniu
wilgotnego powietrza na zwierzęta. W nowoczesnych chlewniach stosowane są
wysokociśnieniowe systemy zamgławiania w celu:

−

obniżenia temperatury o 5-7°C w czasie upalnego lata,

−

kontroli wilgotności względnej powietrza,

−

kontroli zapylenia,

−

stosowania terapii inhalacyjnych,

−

dezynfekcji pomieszczeń.
System współpracuje z domowym komputerem osobistym, sterownikiem mikroklimatu,

termostatem lub higrometrem. Może być uruchamiany przez timer w regularnych odstępach
czasu.

Klimatyzacja działa w sposób ciągły i polega na bieżącej kontroli i regulacji temperatury,

wilgotności, szybkości przepływu powietrza, zapewnia jego sterylizację, ogrzewanie lub
ochładzanie, osuszanie lub nawilżanie, oczyszczanie mechaniczne i chemiczne niezależnie od
czynników zewnętrznych.

Oświetlenie stosowane w budynku może być naturalne lub sztuczne. Duże znaczenie

przy oświetleniu naturalnym ma czystość szyb, gdyż pochłaniają około 20% promieni
słonecznych i zatrzymują promienie ultrafioletowe bardzo korzystnie wpływające na zdrowie
zwierząt. Miernikiem tego oświetlenia jest stosunek powierzchni okien do powierzchni
podłogi. Powinien on zawierać się w granicach od 1:15 do 1:25. Stały fotoklimat
pomieszczenia oraz jego regulację może zapewnić oświetlenia sztuczne. Stosuje się do tego
celu lampy jarzeniowe, sodowe, halogenowe lub ultrafioletowe z właściwościami
bakteriobójczymi.

Ogrzewanie pomieszczeń realizowane jest poprzez:

−

nagrzewnice powietrzne, elektryczne lub na olej opałowy,

−

promienniki podczerwieni zasilane elektrycznie lub gazem propan-butan,

−

elektryczne ogrzewanie podłogowe legowisk,

−

maty elektryczne zatapiane w betonie sterowane czujnikiem temperatury,

−

podgrzewane elektrycznie maty stanowiskowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Urządzenia do zaopatrywania gospodarstw w wodę

Woda jest potrzebna do picia, utrzymania higieny osobistej, pojenia zwierząt,

przygotowywania pasz mokrych, mycia zwierząt i sprzętu oraz do celów przeciwpożarowych.
Stały dostęp do wody powoduje zwiększenie mleczności krów o 10-19%, przyrost masy ciała
bydła o 8%, a tuczników nawet o 16%. Woda przeznaczona do picia i pojenia zwierząt
powinna być czysta, bezbarwna, bez nadmiaru składników szkodliwych dla zdrowia, bez
zapachu, bakterii i wirusów chorobotwórczych. Skład fizyczny, chemiczny, biologiczny
i twardość wody określają odpowiednie normy. Obecnie większość ferm czerpie wodę
z osiedlowych instalacji wodociągowych. Fermy zmuszone do korzystania z własnego źródła
wody stosują studnie głębinowe i urządzenia hydroforowe.

Urządzenie hydroforowe składa się z wielostopniowej pompy głębinowej napędzanej

silnikiem elektrycznym, wodno-powietrznego zbiornika ciśnieniowego, rurociągu, sprężarki
powietrznej, osprzętu i aparatury kontrolno-pomiarowej. Pompa tłoczy wodę do zbiornika
ciśnieniowego i spręża w nim powietrze. Pod wpływem sprężonego powietrza woda zostaje
przetłoczona do rurociągu. Wskutek poboru wody przez zwierzęta ciśnienie wody w instalacji
spada i przy określonej wartości ciśnienia włącznik ciśnieniowy uruchamia silnik elektryczny
pompy, która podaje wodę do chwili osiągnięcia górnej wartości ciśnienia ustawionej na
wyłączniku. Zawór zwrotny wmontowany w rurę dopływową, zabezpiecza instalację przed
ubytkiem wody, gdy pompa nie pracuje. Zazwyczaj włącznik ciśnieniowy uruchamia pompę
przy ciśnieniu 200 kPa, a wyłącza przy ciśnieniu 500 kPa.

Obsługa hydroforu polega na sprawdzaniu poziomu wody w zbiorniku, szczelności

połączeń, bieżącym uzupełnieniu powietrza w zbiorniku i okresowym czyszczeniu zbiornika.

Rys. 6. Urządzenie hydroforowe:1 – studnia, 2 – pompa, 3 – zawór zwrotny, 4 – zawór odcinający, 5 – zbiornik,

6 – zawór spustowy, 7 – rurociąg tłoczny, 8 – zawór bezpieczeństwa, 9 – manometr, 10 – rurka
wodowskazowa, 11 – silnik elektryczny napędzający pompę, 12 – stycznik, 13 – wyłącznik
ciśnieniowy, 14 – silnik elektryczny napędzający sprężarkę, 15 – sprężarka, 16 – odolejacz [3, s. 404]

Zwierzęta czerpią wodę z poideł zamontowanych na stanowiskach lub w kojcach. Poidło

miskowe dla bydła składa się z miski wykonanej z nierdzewnej stali, żeliwa lub tworzywa
sztucznego, pokrywy, złączki, zaworu oraz przycisku z rolką. Zwierzę, po podniesieniu
pokrywy, naciska nosem przycisk, który przez rolkę i sworzeń otwiera zawór i woda napływa
do poidła do chwili zwolnienia przycisku. Przy żywieniu trzody chlewnej paszami suchymi
konieczne jest dostarczenie wody w ilości 2-3 l na 1 kg suchej paszy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poidła smoczkowe stosowane są do pojenia trzody chlewnej. Wykonuje się je ze stali

kwasoodpornej i są instalowane pod kątem 15° do poziomu na wysokości od 30 do 85 cm od
posadzki nad kanałem gnojowym, aby wykluczyć możliwość zalewania legowisk.

Rys. 7. Przykłady poideł: a),b),c) miskowe dla bydła, d) poidło dla prosiąt, e) poidło dla owiec [1, s.13]

Kury wypijają 2-3 razy więcej wody niż spożywają paszy. Stosowane są dla nich poidła

dzwonowe i kropelkowe.

Poidło dzwonowe wykonane z tworzywa sztucznego zawieszone jest na dźwigni

dwuramiennej uruchamiającej zawór dwutłoczkowy. Dźwignia połączona jest ze sprężyną,
której napięcie jest regulowane, co równoważy masę poidła i wody. W miarę wypijania wody
przez ptaki następuje podnoszenie dzwonu do góry i napełnianie poidła do poziomu
ustalonego napięciem sprężyny.

Poidła kropelkowe stosuje się w systemie klatkowym. Charakteryzują się prostą budową,

zapewniają czystość wody, nie wymagają żadnej obsługi i są dość pewne w działaniu. Poidło
kropelkowe składa się z korpusu, grzybkowego zaworu sterującego i zaworu kulkowego. Gdy
ptak dotknie dziobem sworznia zaworu sterującego, wyciekają krople wody. Warunkiem
prawidłowej pracy poideł jest zachowanie ciśnienia około 1 kPa w rurociągu zasilającym,
które uzyskuje się przez zastosowanie zbiornika wyrównawczego wyposażonego w zawór
redukcyjny. Zbiornik ten wykorzystuje się do przygotowywania wody pitnej o odpowiedniej
temperaturze i kwasowości oraz podawania leków i preparatów witaminowych. Poidła dla
owiec zbudowane są podobnie jak poidła dla bydła, różni je tylko kształt miski.

Materiały i urządzenia i do poprawy dobrostanu zwierząt

Do poprawy dobrostanu zwierząt stosuje się produkty higieniczne, dezynfekcyjne,

antypoślizgowe powierzchnie podłóg, łatwozmywalne pokrycia ścian, muchołapki, materace,
sprzęt do higieny racic, wysokociśnieniowe myjki, szczotki, maszynki do strzyżenia itp.
Krowa mleczna prowadzi aktywny tryb życia. Wstaje z legowiska około 20 razy dziennie by
zjeść, napić się, załatwić potrzeby fizjologiczne oraz udać się do doju. Po każdym wstaniu
kładzie się, by odpoczywać i przeżuwać, co jest jej naturalnym zachowaniem. Kładąc się
opada na podłoże z wysokości 25 – 30 cm i obciąża stawy nadgarstkowe ciężarem 2/3 masy
ciała. Krowa spędza 60% czasu leżąc, jeśli tylko pozwalają na to warunki w oborze. Jeżeli
kładąc się odczuwa ból z powodu uderzenia nadgarstkami o podłoże wówczas pozostaje przez
długi czas w pozycji stojącej. Jednak zbyt długie stanie jest niekorzystne i zmienia naturalne
zachowanie krowy. Spożycie paszy i wody spada, znacznie zmniejsza się zaopatrzenie
organizmu w składniki pokarmowe. Najkorzystniejsza jest sytuacja, w której krowy stoją,
kładą się i leżą tak długo jak chcą, co jest korzystne dla ich zdrowia i dobrego samopoczucia.
W rezultacie zmniejsza się ich stres, poprawia krążenie krwi, trawienie i wydajność mleczna.
Profilaktycznie wpływa na stan racic oraz szybsze ich zdrowienie w przypadku uszkodzeń.

Szczotki dla krów poprawiają komfort zwierząt i w naturalny sposób regulują

przemieszczanie się krów w oborze. Krowy chętnie korzystają ze szczotek, dzięki czemu są
czystsze i spokojniejsze. Szczotki poprawiają cyrkulację krwi i ogólny dobrostan zwierząt.
Krowy przestają się ocierać o wystające elementy wyposażenia, co chroni je przed

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

uszkodzeniem skóry, a hodowcę przed zbędnymi kosztami. Lepsze samopoczucie krów
ujawnia się też większym spożyciem paszy i wzrostem wydajności.

Pokrycia ścian i posadzek zapewniają bezpieczeństwo ludziom i zwierzętom tworząc

trwałe, antypoślizgowe powierzchnie. Chronią ściany i podłogi budynków przed agresywnym
działaniem kwasów i detergentów. Zastosowanie pokryć znacznie poprawia warunki
higieniczne w oborze. Pokrycia posadzkowe są łatwe do utrzymania w czystości. Można je
myć wysokociśnieniową myjnią wodną.

Rys. 8. Poprawa dobrostanu: a) piasek i maty legowiskowe, b) szczotka [10]

Piasek stosowany na legowiska krów pochłania wilgoć, dzięki czemu stanowiska

zwierząt są suche i higieniczne. Redukuje to poziom bakterii w oborze, co sprzyja zdrowiu
wymion i racic. Zobojętnia zapach amoniaku i innych substancji wonnych, co tworzy zdrowe
środowisko dla wyższej wydajności i obniża koszty wentylacji. Absorbuje wilgoć w ilości do
140% masy ściółki tworząc suche środowisko. Niższe są koszty ściółki i utrzymania zwierząt,
a mniejsza ilość much obniża poziom stresu zwierząt. Piasek ma odczyn (pH) korzystny dla
skóry, nie podrażnia jej, jest przyjazny dla środowiska oraz łatwy do zastosowania
i usunięcia. Nie jest toksyczny ani żrący i nie powoduje korozji.

Muchy są powodem rozdrażnienia i stresu zwierząt i stanowią poważne zagrożenie dla

ich wydajności. Liczne badania wykazały, że mleczność krów niepokojonych przez muchy
znacznie spada. Muchy mogą również powodować obniżenie jakości mleka. Różne rodzaje
bakterii i wirusów przenoszonych przez owady mogą przedostać się do mleka przez aparat
udojowy i gumy strzykowe.

Elektryczne muchołapki wykorzystują promienie UV do wabienia much, które następnie

zabijane są prądem elektrycznym o odpowiednio wysokim napięciu, dopuszczalnym do
stosowania w budynkach inwentarskich. Muchołapka klejowa wykorzystuje silną substancję
klejącą do łapania much. Taśmy i arkusze wabią muchy za pomocą barw i kształtów.
Muchołapka jest skuteczna nawet o zmroku.

Płyny do mycia i dezynfekcji urządzeń udojowych usuwają zanieczyszczenia, które mogą

wystąpić w postaci tłuszczów, białek, bakterii, minerałów i kamienia mlecznego.

Niszczyciel larw jest to płyn zawierający bakterie, które niszczą larwy i zabezpieczają

skórę zwierząt przed ich zagnieżdżeniem. Preparat miesza się z wodą i spryskuje się nim
zagrożone miejsca. Dwa zabiegi zabezpieczają zwierzę na 4 do 6 miesięcy.

Urządzenia do pielęgnacji racic zapobiegają kulawiźnie krów, powodowanej przez źle

zbilansowane żywienie, nieprawidłową higienę, nieregularne obcinanie racic, złe wymiary

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

stanowisk oraz niestosowanie kąpieli racic. Kulawizna wpływa ujemnie na wydajność mleka
przez zmniejszenie ilości pobieranej przez krowę paszy. Zwierzę dotknięte kulawizną jest
bardziej podatne na mastitis, co obniża jakość mleka.

Urządzenia do dekoronizacji służą do niszczenia zawiązków rogów. Posiadają element

grzejny analogiczny jak w lutownicy. Przystawiony na kilka sekund do zawiązków rogów na
głowie cielęcia powoduje trwałe ich zniszczenie. Po zabiegu należy zdezynfekować powstałą
ranę, która goi się po kilku dniach.

Maszynki do strzyżenia krów ułatwiają utrzymanie krów w czystości. Maszynka do

strzyżenia owiec składa się z mechanizmu tnącego, dociskającego nóż do grzebienia,
mechanizmu korbowego i napędzającego. Elementem roboczym jest nóż, przesuwający się
bardzo szybko ruchem posuwisto zwrotnym po grzebieniu. Obsługa maszynki polega na
odpowiedniej regulacji docisku noża do grzebienia i ustawieniu skoku noża w mechanizmie
korbowym. Do ostrzenia stępionych nożyków i grzebieni używa się ostrzałek jedno- lub
dwutarczowych.

Ogrodzenia elektryczne służą do wyznaczania kwater na pastwiskach, ścieżek, okólników

oraz ochrony upraw leśnych i polowych przed zniszczeniem. W skład budowy ogrodzenia
wchodzi: elektryzator, przewód elektryczny ze zwijaczem, słupki, izolatory i uchwyty
izolacyjne do wykonania przejść w ogrodzeniu. Elektryzator wytwarza krótkie, trwające do
0,1 s, impulsy elektryczne o napięciu kilku tysięcy woltów. Jest zasilany z sieci elektrycznej
lub z baterii. Przewody ogrodzeniowe stanowią linki skręcane z tworzyw poliamidowych lub
sznury wykonane z włókna szklanego z cienkimi drutami miedzianymi. Przewody
zawieszone są na izolatorach przymocowanych do słupków. Dotknięcie zwierzęcia do linki
powoduje przepływ prądu, uczucie bólu i odruchowe cofnięcie od ogrodzenia.

Tresery elektryczne stosowane w oborach, pomagają utrzymać w czystości stanowiska

krów. Składają się z prętów elektryzujących zamocowanych nad grzbietami krów, izolatorów,
przewodów i elektryzatora. W czasie defekacji krowa wygina grzbiet, którym dotyka
elementu tresera, zostaje porażona impulsem elektrycznym, cofa się i oddaje odchody do
kanału gnojowego.

Po zakończeniu cyklu hodowlanego należy przeprowadzić mycie i dezynfekcję

pomieszczeń inwentarskich. Stosowane są do tego celu wysokociśnieniowe myjnie na gorącą
wodę i aparaty dezynfekcyjne.

Wymagania bhp stawiane budynkom inwentarskim

Budynki powinno się lokalizować, ze względów sanitarnych, w odpowiedniej odległości

od osiedli mieszkaniowych i obiektów użyteczności publicznej, od dróg publicznych i torów
kolejowych, itp. Budynki należy umieszczać na glebach lekkich i przepuszczalnych, dłuższą
osią w kierunku wiejących wiatrów. Miejsce pod budowę powinno być osłonięte przed
wiatrami i silnym nasłonecznieniem, np. wysokimi drzewami i pasami zieleni,
zatrzymującymi również kurz. Wjazd na fermę musi być wyposażony w śluzę sanitarną dla
ludzi i wjeżdżających pojazdów. Konieczne jest takie zaplanowanie fermy, by ,,drogi czyste"
nie krzyżowały się z ,,brudnymi" (transport pasz, nawozu, sztuk padłych itp.).

Przy usytuowaniu budynku na działce budowlanej powinny być zachowane minimalne

odległości od granic działki i od zabudowy na sąsiednich działkach budowlanych.
W zabudowie zagrodowej nie ogranicza się odległości między budynkami z zastrzeżeniem
zachowania dostępu do naturalnego oświetlenia i zachowania stref pożarowych. Dla
inwestycji o obsadzie większej niż 240 DJP wymagane jest sporządzenie raportu
oddziaływania na środowisko. Na budowę wymagane jest uzyskanie decyzji pozwolenia na
budowę.

Właściwe rozplanowanie wnętrza budynku inwentarskiego i pomieszczeń pomocniczych

decyduje o sposobie mechanizacji i organizacji pracy przy obsłudze zwierząt. Technologiczne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ciągi transportowe w budynku muszą zapewniać łatwy i bezkolizyjny transport pasz, mleka,
ściółki i odchodów.

Obiekty inwentarskie przeznaczone do chowu ściołowego lub bezściołowego powinny

być wyposażone w odpowiednio zaprojektowaną i wykonaną gnojownię.

Do budynku powinna być doprowadzona instalacja wody pitnej zabezpieczona przed

przepływami zwrotnymi. Ścieki sanitarne, jeżeli są w budynku, powinny być odbierane
oddzielnie od systemu kanalizacji technologicznej. Przy projektowaniu i wykonaniu
rurociągów oraz zbiorników należy uwzględnić poziom wody gruntowej.

Wszelkie urządzenia i wyposażenie metalowe budynku inwentarskiego powinno być

uziemione i połączone ze sobą. Instalacje powinny posiadać wyłączniki separacyjne.

W oborze powinien być zainstalowany awaryjny system zasilania elektrycznego.

Instalacja elektryczna powinna być wyposażona w wyłącznik różnicowo-prądowy. We
wszystkich budynkach musi być zainstalowane uzupełniające połączenie ekwipotencjalne
eliminujące różnice potencjałów między różnymi elementami budynku, mogące spowodować
stres i nienormalne zachowanie się zwierząt.

Materiały stosowane do budowy pomieszczeń inwentarskich oraz wyposażenia, z którym

zwierzę musi się zetknąć, nie mogą być szkodliwe dla zwierząt i muszą nadawać się do
dokładnego czyszczenia i dezynfekcji. Wyposażenie musi umożliwiać zwierzętom zajęcie
naturalnej pozycji podczas picia, pobierania paszy, ruchu i wypoczynku. Musi być tak
zaprojektowane, by nie powodowało zagrożenia dla zdrowia zwierząt. Całość wyposażenia
powinna mieć gładką powierzchnię i zaokrąglone krawędzie, dzięki czemu na
powierzchniach będzie osiadać mniej kurzu i będą łatwiejsze w utrzymaniu czystości.

Zdrowe zwierzę winno wykazywać ogólne ożywienie, swobodne poruszanie się, chęć

odżywiania się i przeżuwania, nie powinno utykać, posiadać widocznych ran czy okaleczeń.
Prawidłowe warunki utrzymania i obsługi powinny zapewnić zwierzętom pięć „wolności” od:

−

pragnienia, głodu i złego odżywiania,

−

niewygody i braku schronienia,

−

zranień, chorób oraz zakażeń pasożytami,

−

strachu,

−

nieprawidłowych oznak zachowania.
Rodzaje stosowanego wyposażenia i rozwiązania funkcjonalne budynków inwentarskich

znajdziesz na stronach internetowych:

−

−

−

−

−

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są rodzaje budynków inwentarskich i stawiane im wymagania?
2. Co wchodzi w skład wyposażenia ogólnego budynków inwentarskich?
3. Jakie systemy utrzymania zwierząt stosowane są w oborach?
4. Jakie zadania spełniają wiązania?
5. Jakie znasz systemy utrzymania trzody chlewnej?
6. Jakie znasz sposoby zapewnienia prawidłowego mikroklimatu w budynku?
7. Jaka jest zasada działania i na czym polega konserwacja hydroforu i poideł?
8. Jakie korzyści przynosi poprawa dobrostanu zwierząt?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj wyposażenie ogólne obory stanowiskowej dla 30 krów mlecznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wyjaśnić pojęcie wyposażenia ogólnego budynku inwentarskiego,
4) dokonać analizy typowych projektów obór,
5) dobrać określony budynek do wielkości stada,
6) określić systemy utrzymania bydła,
7) wyszukać w katalogach elementy wyposażenia ogólnego obory.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

typowe projekty obór,

−

standardy unijne dla gospodarstw,

−

kodeks dobrej praktyki rolniczej,

−

katalogi wyposażenia ogólnego budynków,

−

filmy dydaktyczne IBMER – „Standardy technologiczne w chowie bydła i świń”,

−

materiały piśmiennicze,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wykonaj obsługę techniczną i konserwację urządzenia hydroforowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dokonać analizy zapisów instrukcji obsługi hydroforu,
4) sprawdzić stan techniczny hydroforu,
5) dokonać obsługi i konserwacji hydroforu,
6) zanotować wartości nastawionych ciśnień roboczych urządzenia hydroforowego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja obsługi i konserwacji urządzenia hydroforowego,

−

projekty instalacji wodociągowych,

−

materiały do konserwacji,

−

narzędzia warsztatowe.

Ćwiczenie 3

Dobierz materiały i urządzenia do poprawy dobrostanu zwierząt.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z materiałami i urządzeniami do poprawy dobrostanu zwierząt,
4) zaplanować poprawę dobrostanu w określonym gospodarstwie,
5) ocenić korzyści z poprawy dobrostanu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

standardy unijne dla gospodarstw,

−

kodeks dobrej praktyki rolniczej,

−

strony internetowe,

−

katalogi materiałów i urządzeń do poprawy dobrostanu,

−

przykłady materiałów poprawiających dobrostan zwierząt.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić rodzaje budynków inwentarskich i stawiane im wymagania?



2) dobierać elementy wyposażenia ogólnego budynków?



3) scharakteryzować systemy utrzymania zwierząt w oborach?



4) określić rodzaje i wymagania stawiane uwięziom dla bydła?



5) scharakteryzować systemy utrzymania trzody chlewnej?



6) określać parametry mikroklimatu w pomieszczeniach?



7) bezpiecznie obsługiwać hydrofor i dobierać odpowiednie poidła?



8) scharakteryzować materiały i urządzenia poprawiające dobrostan zwierząt? 



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Maszyny i urządzenia do przygotowywania i zadawania pasz

4.2.1. Materiał nauczania

Rodzaje pasz i sposoby ich przygotowywania do skarmiania

Zwierzęta powinny być karmione paszą dostosowaną do wieku i masy ciała,

zbilansowaną pod względem energetycznym i odżywczym, która zapewni ich potrzeby
bytowe, produkcyjne, kondycję i dobre samopoczucie. Pasza musi zawierać właściwie
dobrane składniki odżywcze, mineralne i witaminy, których niedobór może powodować
obniżenie produkcji i pogorszenie zdrowia zwierząt. Jakość zadawanej zwierzętom paszy
uzależniona jest od sposobu zbioru, magazynowania i przygotowywania. Stosowane
w żywieniu zwierząt pasze można podzielić na:

−

objętościowe suche – siano, słoma, plewy,

−

objętościowe soczyste – zielonki, kiszonki, okopowe,

−

treściwe – nasiona zbóż, makuchy, otręby,

−

pasze pełnoporcjowe, stosowane w automatach paszowych,

−

dodatki paszowe – probiotyki, biopreparaty.
Przygotowanie pasz ma na celu zwiększenie strawności i przyswajalności, podniesienie

wartości odżywczej, usunięcie szkodliwych substancji z paszy, poprawienie jej smaku,
ułatwienie mieszania, zadawania oraz pobierania jej przez zwierzęta. Można wyróżnić
następujące sposoby przygotowywania paszy do skarmiania:

−

mechaniczne – oczyszczanie, mycie, rozdrabnianie, mieszanie,

−

cieplne – gotowanie, parowanie, suszenie, brykietowanie, granulowanie,

−

chemiczne – ługowanie, amoniakowanie, wapnowanie,

−

biologiczne – zakiszanie, drożdżowanie,

−

biotechniczne – technologie produkcji pasz z żywymi mikroorganizmami.

Maszyny i urządzenia do przygotowywania pasz

Pasze objętościowe suche, soczyste i ziarna zbóż, przed skarmianiem, wymagają

rozdrobnienia i wymieszania. Do przygotowywania słomy do skarmiania służą:

−

sieczkarnie bębnowe i toporowe,

−

rozwijacze, przecinacze, rozdrabniacze i szarpacze sprasowanych bel,

−

urządzenia do poprawy strawności.
Sieczkarnia bębnowa posiada elementy robocze zbliżone swoją budową do stosowanych

w sieczkarniach polowych i składa się z zespołu podającego, wciągająco-zgniatającego,
rozdrabniającego i napędowego. Zespół podający sieczkarni stanowi przenośnik łańcuchowo-
listwowy umieszczony na dnie drewnianej lub metalowej skrzyni. Zespół wciągająco-
zgniatający stanowią dwa walce o rowkowanej powierzchni, umieszczone jeden nad drugim.
Walec dolny osadzony jest bez możliwości przesuwu, natomiast walec górny mocowany jest
przesuwnie w płaszczyźnie pionowej i dociskany sprężyną, co zapewnia odpowiednie
sprasowanie materiału. Prędkość obwodowa walców jest nieznacznie większa od prędkości
przenośnika podającego, co zapobiega spiętrzaniu się materiału przed walcami. Sprasowany
materiał przesuwany jest do zespołu rozdrabniającego składającego się z bębna i stalnicy. Na
wale bębna osadzone są dwie tarcze, do których przymocowane są noże wygięte wzdłuż linii
śrubowej. Takie ustawienie noży zapewnia równomierną pracę sieczkarni. Długość sieczki
regulujemy przez zmianę prędkości podawania materiału lub zmianę liczby noży na bębnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Sieczkarnia bębnowa: a) zasada działania, b) bęben nożowy: 1 – przenośnik łańcuchowo-listwowy,

2 – walec dolny, 3 – walec górny, 4 – sprężyna, 5 – bęben nożowy, 6 – stalnica, 7 – wał bębna,
8 – tarcza, 9 – nóż tnący [8, s. 45]

Sieczkarnia toporowa różni się konstrukcją zespołu rozdrabniającego. Koło toporowe

posiada mocowane do wsporników, łukowate noże i osadzone jest na wale, którego oś jest
prostopadła do osi walców zgniatających. Sieczkarnie toporowe w wersji umożliwiającej
pneumatyczny transport sieczki do silosu, nazywane są sieczkarniami z wydmuchem. Ze
względu na ostre, obrotowe krawędzie przy obsłudze sieczkarń należy zachować szczególną
uwagę. Występujące zagrożenia, to możliwość zmiażdżenia ręki przez walce przy podawaniu
materiału i skaleczenia przy odbieraniu sieczki.

Do rozwijania sprasowanych bel słomy służy mocowany na trójpunktowym układzie

zawieszenia, rozwijacz bel zbudowany z ramy i dwuramiennego chwytaka. Ramiona
posiadają obrotowe ostrza i są rozsuwane i składane przez dwa siłowniki hydrauliczne
dwustronnego działania, zasilane z układu hydrauliki zewnętrznej ciągnika. Ostrza chronią
bele przed obrotem w czasie ich podnoszenia. Po przywiezieniu beli do obory jest ona
opuszczana na korytarzu paszowym i w czasie jazdy powoli rozwijana.

Przecinacz bel służy do porcjowania dużych prostopadłościennych bel i przecinania bel

okrągłych. Składa się z podnośnika widłowego zamocowanego suwliwie na ramie i zespołu
tnącego napędzanego silnikiem hydraulicznym. Podnośnik podnosi belę i transportuje do
obory, a zespół tnący poruszając się z góry w dół, rozcina belę na mniejsze elementy.

Rozdrabniacz bel posiada dwa przenośniki łańcuchowo-listwowe, których ostrza

rozwijają słomę i częściowo rozdrabniają. Słoma spada na korytarz paszowy, skąd ręcznie
zadawana jest do żłobów.

Samozaładowczy szarpacz bel posiada widły sterowane siłownikiem hydraulicznym. Po

podjechaniu tyłem do beli następuje jej podebranie na widły i podanie do wnętrza komory
szarpacza. Bela rozdrabniana jest przez walce z palcami szarpiącymi i nożami tnącymi.
Rozdrobniony materiał podawany jest przenośnikiem ślimakowym na zewnątrz szarpacza.

W kraju produkowane są zestawy maszyn do przygotowywania sprasowanych bel słomy

do ścielenia lub skarmiania. W skład zestawu wchodzą: samozaładowczy wózek bel, nośnik
bel, rozwijacz i rozdrabniacz bel.

Urządzenie do ługowania słomy składa się z:

−

szarpacza bel, który rozluźnia bele i tnie na sieczkę,

−

komory z mieszadłem do spryskiwania sieczki roztworem NaOH,

−

przenośnika pneumatycznego,

−

układu dozowania ługu z dyszami spryskującymi,

−

zespołu napędowego.
Oprócz ługowania stosuje się również amoniakowanie, wapnowanie, kiszenie, mielenie

i miażdżenie słomy, co powoduje lepszą jej przyswajalność i większe efekty w żywieniu.

Pasza objętościowe soczyste w postaci zielonki i kiszonki wymagają jedynie

rozdrobnienia i wymieszania z innymi komponentami. Czynności te, przed skarmianiem,
wykonują maszyny do zadawania pasz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Maszyny do przygotowywania pasz okopowych

Z roślin okopowych wykorzystywanych na cele paszowe dla trzody chlewnej największe

znaczenie w mniejszych gospodarstwach, mają ziemniaki. Wymagają one przed skarmianiem
oczyszczenia, uparowania, gniecenia i wymieszania z innymi składnikami. Do tego celu
stosuje się:

−

płuczki bębnowe, ślimakowe i łopatkowe,

−

siekacze, otrząsaczo-siekacze,

−

parniki elektryczne i węglowe,

−

kolumny parnikowe przewoźne i stacyjne o działaniu ciągłym lub okresowym,

−

gniotowniki.
Maszyny te mogą stanowić samodzielne urządzenia lub wchodzić w skład agregatów do

przeróbki pasz.

Płuczka bębnowa składa się z dwóch komór: suchej i mokrej. Ziemniaki z kosza

zasypowego spadają do pierwszego bębna, w którym na skutek ruchu obrotowego są
oczyszczane z zanieczyszczeń i przesuwane do wylotu, skąd łopatkami wygarniającymi
podawane są do bębna zanurzonego w wodzie. Po opłukaniu wygarniane są na zewnątrz.
Bębny napędzane są silnikiem elektrycznym poprzez przekładnie pasowe.

Otrząsaczo - siekacz służy do czyszczenia i rozdrabniania korzeni buraków, marchwi

brukwi i innych okopowych. Funkcję otrząsacza spełnia podajnik ślimakowy nachylony pod
kątem 45º do poziomu z ażurowym dnem. W dolnej części podajnika umieszczony jest kosz
zasypowy, a w górnej siekacz bębnowy składający się z obudowy i zespołu rozdrabniającego.
Elementami roboczymi siekaczy są noże o ostrzach gładkich lub grzebieniowych.
Przeciwostrzem w czasie cięcia jest nieruchoma stalnica, na której opierają się korzenie. Noże
wykonuje się ze stali narzędziowej i obrabia cieplnie.

Siekacz bębnowy składa się z podstawy, kosza zasypowego ze stalnicą, bębna nożowego

i układu napędowego. Bęben nożowy ma kształt ściętego stożka. W podłużnych szczelinach
bębna mocowane jest osiem noży, które po jednej stronie mają ostrza gładkie, a po przeciwnej
grzebieniowe. Stopień rozdrobnienia krajanki reguluje się przez zmianę odstępu między
ostrzem noża a stalnicą, co umożliwiają wykonane w nożach podłużne otwory pod śruby
mocujące.

Parnik elektryczny składa się z cylindrycznego zbiornika o podwójnych ścianach

wypełnionych materiałem izolacyjnym, elementu grzejnego, osadnika szlamu, szczelnej
pokrywy, wyłącznika czasowego i stojaka. Parnik napełnia się opłukanymi ziemniakami oraz
wlewa około 10 litrów wody na każde 100 kg wsadu. W małych gospodarstwach spotykane
są parniki na paliwo stałe, wówczas pod cylindrycznym zbiornikiem, o pojedynczej ścianie,
umieszczone jest palenisko.

Kolumna parnikowa o działaniu ciągłym zbudowana jest z kotła wytwarzającego parę,

płuczki, pionowego przenośnika ślimakowego, parnika, przenośnika parowanych
ziemniaków, gniotownika, podwozia z kołami i osprzętu. Przy uruchamianiu kolumny
parnikowej należy najpierw przygotować do pracy wytwornicę pary, następnie napełnić
ziemniakami parnik i po osiągnięciu przez parę wymaganego ciśnienia roboczego otworzyć
dopływ pary do parnika. Po uparowaniu ziemniaków, uruchamia się pochyły przenośnik
wygarniający i od tej chwili następuje ciągła praca kolumny parnikowej. Wymagany czas
parowania reguluje się prędkością kątową ślimaka wygarniającego. W czasie pracy kolumny
parnikowej należy cały czas kontrolować ciśnienie pary, poziom wody w bezpieczniku i na
wodowskazie.

Kolumna parnikowa stacyjna o działaniu okresowym zbudowana jest z wytwornicy pary,

zestawu pojedynczych parników i wózka transportowego. Wytwornica pary składa się z kotła
opłomkowego z podgrzewaczem wody i paleniskiem. Osprzęt kotła stanowią: wodowskazy,
wzierniki, zawory, pompy oraz bezpiecznik chroniący kocioł przed nadmiernym wzrostem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ciśnienia pary. Każdy z parników, umieszczony na stojaku, posiada przewód doprowadzający
parę z kotła oraz otwór do spuszczania pary i skroplin.

Gniotownik stosowany jest do rozdrabniania uparowanych ziemniaków. W skład jego

budowy wchodzi kosz zasypowy, przenośnik ślimakowy, który zakończony jest stożkowym
rusztem prętowym, zespół napędowy i rama podparta na dwóch kołach. Ziemniaki
rozgniatane są w przenośniku ślimakowym oraz podczas przeciskania przez prętowy ruszt.

Maszyny do przygotowywania pasz treściwych

Proces rozdrabniania ziarna następuje w wyniku rozcinania, rozłupywania i rozbijania

przez uderzenie oraz zgniatania pomiędzy obracającymi się walcami. Śruta zbożowa stanowi
jeden z komponentów paszy treściwej dostosowanej do potrzeb żywieniowych zwierząt. Do
przygotowywania jednorodnej paszy treściwej należy ją wymieszać z innymi składnikami.

Do przygotowywania pasz treściwych służą:

−

rozdrabniacze bijakowe i uniwersalne,

−

śrutowniki walcowe i tarczowe,

−

zgniatacze ziarna,

−

mieszarki pasz i dozowniki,

−

urządzenia do przygotowywania pasz pełnoporcjowych.
Rozdrabniacze charakteryzują się dużą energochłonnością, niską jakością rozdrabniania,

ze znacznym udziałem cząstek pylistych, bardzo niekorzystnych przy żywieniu paszą suchą.

Rozdrabniacz bijakowy składa się z następujących zespołów:

−

podstawy z koszem zasypowym,

−

wirnika z przegubowo umocowanymi bijakami,

−

obudowy z wymiennymi sitami,

−

silnika elektrycznego z przekładnią pasową.
Ziarno zasypywane do kosza przedostaje się przez regulowany otwór do komory

bijakowej, w której znajduje się wirnik z bijakami. Wskutek obrotów bijaki wirnika rozbijają
ziarno i powstałą w ten sposób śrutę wyrzucają poprzez sita do workownika. Średnica
otworów w sitach decyduje o stopniu rozdrobnienia ziarna. Prostokątne płytki bijaków
rozmieszczone są w linii śrubowej i przymocowane przegubowo do tarcz osadzonych na wale
wirnika. Umożliwia to wykorzystanie wszystkich czterech krawędzi roboczych bijaków.
Warunkiem rozdrobnienia przez uderzenie jest odpowiednia prędkość obwodowa bijaków
wynosząca 40 – 80 m/s.

Rozdrabniacz uniwersalny służy do rozdrabniania ziarna zbóż, siana, wykonywania

przecieru z zielonek oraz siekania okopowych. Przygotowanie rozdrabniacza do pracy polega
na odpowiednim dobraniu talerzy i sit do rodzaju rozdrabnianego materiału. Masa zasypana
do kosza zasypowego spada na obracający się talerz. Pod działaniem ostrzy talerza i krawędzi
obudowy komory rozdrabniania następuje rozcinanie i wyrzucanie cząstek do gardzieli
wylotowych. W rozdrabniaczu tym reguluje się napięcie pasków klinowych i kąt natarcia
noży talerza do buraków oraz wielkość szczeliny zasypowej. Grubość uzyskiwanej śruty,
zależy od średnicy otworków w sitach.

Śrutownik tarczowy posiada dwie tarcze, przy czym jedna obraca się, a druga jest

nieruchoma. Tarcze zwane kamieniami wykonuje się z żeliwa lub drobno zmielonych
twardych minerałów (krzemień, kwarc, korund) spojonych klejem. Tarcze mają na swych
powierzchniach roboczych rowki o przekroju trójkątnym i zmiennej głębokości. Umieszczone
są w obudowie. Ruchoma tarcza dociskana jest do nieruchomej przez sprężynę i śrubę
nastawczą. Obraca się razem z wałem, łożyskowanym wahliwie, otrzymując napęd od silnika
elektrycznego. Zboże z kosza zasypowego, przez regulowaną szczelinę, podawane jest
ślimakiem między tarcze śrutujące. Grubość śruty zależy od odległości między tarczami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

którą ustala się przesuwając tarczę ruchomą śrubą nastawczą. Wielkość cząstek śruty dla
bydła powinna wynosić 3 mm, a dla trzody chlewnej 1 mm.

Rys. 10. Rozdrabniacz uniwersalny: 1 – dźwignia regulacji otworu wsypowego, 2 – kosz zasypowy, 3 – osłona,

4 – gardziel wylotowa, 5 – skrzynka elektryczna, 6 – silnik elektryczny, 8 – talerz do okopowych,
9 – talerz do rozdrabniania zbóż i zielonek [8, s. 61]

Śrutownik walcowy składa się z obudowy, kosza zasypowego i pary rowkowanych

walców, które obracają się z różną prędkością w przeciwnych kierunkach. Walec
szybkobieżny napędzany jest bezpośrednio od silnika elektrycznego, a wolnobieżny za
pośrednictwem przekładni zębatej zwalniającej około trzykrotnie obroty. Walec wolnobieżny
jest osadzony przesuwnie, co umożliwia regulację odległości między walcami i uzyskanie
śruty o różnej grubości. Docisk walców ustalają sprężyny zabezpieczając je przed
uszkodzeniem, w przypadku dostania się twardego przedmiotu. W celu zwiększenia stopnia
rozdrobnienia śruty na części obwodu walca szybkobieżnego stosuje się ruchomą tarkę.

Zgniatacze do ziarna eliminują wady rozdrabniaczy i śrutowników, gdyż otrzymywana

śruta w postaci płatków posiada znikomą ilość cząstek pylistych.

Rys. 11. Schemat zgniatacza do ziarna: 1 – rama, 2 – kosz zasypowy, 3 – walec górny, 4 – ruchomy walec

dolny, 5 – nieruchomy walec dolny, 6 – workownik, 7 – silnik elektryczny [8, s. 62]

Dzięki systemowi trzech walców, obracających się z tą samą prędkością, zgniatacze

posiadają dwie szczeliny robocze, przez które kolejno przechodzi zgniatane ziarno. Szerokość

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pierwszej szczeliny jest stała, a drugiej regulowana. Stopniowe zgniatanie ziarna zapewnia
wysoką jakość i umożliwia w jednej operacji zgniatać duże i małe ziarna, np. kukurydzę,
bobik, groch wspólnie z owsem czy jęczmieniem. Jednostkowe zużycie energii w procesie
gniecenia jest około 3 razy mniejsze w stosunku do zużycia energii w rozdrabniaczach
bijakowych, a otrzymana pasza nie zawiera cząstek pylistych, jest lepiej przyswajalna przez
zwierzęta i łatwiejsza do skarmiania w autokarmnikach.

Mieszarki stacjonarne stosowane są gospodarstwach rodzinnych i mieszalniach

przemysłowych. W skład budowy mieszarki wchodzą:

−

zbiornik w kształcie ściętego stożka wykonany z blachy,

−

układ mieszający w postaci przenośnika śrubowego,

−

kosz zasypowy z regulowaną zasuwą,

−

układ napędowy składający się z silnika elektrycznego i przekładni,

−

konstrukcja nośna wykonana z kształtowników stalowych,

−

instalacja elektryczna.
Dozowniki służą do automatycznego odmierzania jednakowych porcji paszy i podawania

jej do skarmiania lub dalszej przeróbki. Mogą pracować w sposób ciągły i przerywany
odmierzając porcje wagowo lub objętościowo. Dozownik składa się z zasobnika, komory
dozowania i zastawek regulacyjnych. Do dozowników objętościowych o ruchu ciągłym
należą miedzy innymi dozowniki taśmowe, wałkowe i ślimakowe.

Urządzenia do produkcji pasz pełnoporcjowych.

Pasze takie składają się z ługowanej słomy (50-100%), melasy (10-30%), mocznika

(około 3%), oraz ziarna zbóż ( 10-20%). W skład zestawu do produkcji pasz pełnoporcjowych
wchodzi:

−

urządzenie do ługowania słomy,

−

zbiorniki melasy mocznika i ziarna wraz z dozownikami,

−

rozdrabniacz ziarna,

−

komora mieszania,

−

granulator lub brykieciarka.
Sprasowana bela słomy podawana jest przenośnikiem łańcuchowym do szarpacza, skąd

dostarczana jest do rozdrabniacza bijakowego. Rozdrobniona i spryskana roztworem NaOH
słoma, przenośnikiem pneumatycznym dostarczana jest do ślimakowej mieszarki, do której
dostarczane są także inne komponenty. Mocznik z zasobnika przez dozownik i rurociąg
transportujący melasę. Ziarno ze zbiornika przez dozownik i rozdrabniacz. Po dokładnym
wymieszaniu pasza jest granulowana lub brykietowana.

Maszyny i urządzenia do zadawania pasz dla bydła

Maszyny i urządzenia do zadawania pasz można podzielić na mobilne i stacjonarne.

Urządzenia mobilne mogą być stosowane także poza budynkami inwentarskimi, ich obsługa
jest łatwiejsza i można je szybko zastąpić w razie awarii. Wymagają jednak szerokich
korytarzy paszowych, a współpracujące z nimi ciągniki powodują hałas i zanieczyszczają
powietrze w budynku spalinami. Urządzenia stacjonarne są bardziej złożone, wymagają
fachowej obsługi, a w przypadku awarii trudno je zastąpić. Mobilne urządzenia do zadawania
pasz można podzielić na:

−

urządzenia do wybierania kiszonek z silosów płaskich,

−

akumulatorowe wózki paszowe,

−

uniwersalne przyczepy do zbioru i zadawania zielonek,

−

przyczepy paszowe do rozdrabniania i zadawania pasz,

−

wozy paszowe z elektroniczną wagą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do wybierania kiszonek z silosów płaskich stosuje się:

−

ładowacze czołowe i chwytakowe,

−

wybieraki frezujące lub wycinające bloki kiszonki.
Ładowacze bardzo rozluźniają pryzmę i pozostawiają poszarpaną powierzchnię kiszonki,

co powoduje jej straty. Resztki kiszonki pozostawione na bokach i dnie silosu trzeba usuwać
ręcznie.

Wybieraki frezujące mogą być zawieszane na ciągniku, samojezdne lub nabudowane na

ciągniku lub przyczepie do zadawania pasz. Obrotowe frezy wybieraka odcinają warstwę
kiszonki, która następnie przenoszona jest przenośnikiem na środki transportu.

Wybieraki wycinające bloki kiszonki zawieszane są na trójpunktowym układzie

zawieszenia, nabudowane w przedniej części ciągnika lub zamontowane na ramionach
ładowarki chwytakowej. Składają się z ramy, podnośnika widłowego, urządzenia
wycinającego i przytrzymywacza wyciętego bloku. Ruch w górę podnośnika wymuszony jest
siłownikiem hydraulicznym, ruch w dół odbywa się pod własnym ciężarem. Do podnośnika
mocowana jest prowadnica z napędzanym nożem. Nóż wykonuje jednocześnie ruch
posuwisto-zwrotny w płaszczyźnie pionowej i postępowy w płaszczyźnie poziomej wzdłuż
prowadnicy. Odcięty blok kiszonki przytrzymuje w czasie transportu do obory hydrauliczny
przytrzymywacz. Wycinacz bloków pozostawia gładką powierzchnię pryzmy, co utrudnia
wnikanie powietrza do kiszonki.

Akumulatorowy wózek paszowy posiada skrzynię ładunkowa z przenośnikiem

podłogowym, trzy bębny dozujące, dwa przenośniki wygarniające oraz układ napędowy,
jezdny i sterujący. Załadowana do skrzyni ładunkowej kiszonka podawana jest przenośnikiem
podłogowym do bębnów dozujących. Bębny wyposażone w noże rozdrabniają kiszonkę, która
równomiernym strumieniem przez komorę zrzutową i przenośniki taśmowe dostarczana jest
do żłobów. Regulację dawki paszy przeprowadza się przez zmianę prędkości jazdy lub
szybkości wygarniania.

Do zbioru zielonek przeznaczonych do bezpośredniego skarmiania służy uniwersalna

przyczepa zbierająca wyposażona w kosiarkę nożycową lub rotacyjną zwana również
ścinaczem zielonek. W skład budowy ścinacza wchodzą następujące podzespoły:

−

kosiarka,

−

zespół podbierający i rozdrabniający,

−

skrzynia ładunkowa z przenośnikiem podłogowym,

−

zespół dozujący.
Zielonka ścinana jest kosiarką i ładowana do skrzyni ładunkowej podbieraczem

palcowym. Przyczepa może być wyposażona w sieczkarnię bębnową lub zespół docinający
podbieracza. Po przyjeździe do obory uruchamiany jest przenośnik podłogowy
przemieszczający paszę w kierunku walców dozujących, które poprzez przenośniki podają
paszę do żłobów.

Przyczepy paszowe otrzymują napęd zespołów roboczych od wału odbioru mocy

ciągnika. Składają są z ramy z podwoziem i kołami jezdnymi, skrzyni ładunkowej,
przenośnika podłogowego, bębnów rozdrabniająco-dozujących, układu napędowego oraz
zespołów regulacyjnych. Kiszonka załadowana do skrzyni ładunkowej przemieszczana jest
przez podwójny przenośnik podłogowy do bębnów dozujących. Noże bębnów, rozmieszczone
wzdłuż linii śrubowej rozdrabniają i dozują kiszonkę na przenośnik taśmowy, którym
dostarczana jest do żłobów. Wielkość dawki reguluje się przez zmianę położenia zapadki
mechanizmu zapadkowego przenośnika podłogowego lub zmianę prędkości jazdy.

Wozy paszowe dokładnie odważają porcje komponentów paszy, rozdrabniają je,

mieszają, dozują i transportują do żłobów. Są trzy podstawowe typy wozów paszowych,
różniące się systemem mieszania i budową zespołów rozdrabniająco-mieszających:

−

z pionowo ustawionymi ślimakami nożowymi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

z poziomo ustawionymi ślimakami nożowymi,

−

z wałem łopatkowym ustawionym wzdłuż osi wozu.

Rys. 12. Ślimaki nożowe wozów paszowych: a) pionowy, b) poziome [9]

Stosunkowo proste konstrukcyjnie i tańsze wozy z pionowym ślimakiem są najczęściej

stosowane. W skład ich budowy wchodzą następujące zespoły:

−

komora mieszania ze ślimakiem wyposażonym w noże tnące i przeciwostrza,

−

elektroniczne urządzenie ważące z wyświetlaczem cyfrowym,

−

dozownik lub przenośnik podający wymieszaną paszę do żłobów,

−

podwozie z kołami jezdnymi i zaczepem,

−

zespół przekładni napędowych.

Rys. 13. Wóz paszowy z pionowym ślimakiem [11]

Komora mieszania wozu paszowego posiada dno wykonane z blachy o grubości

dochodzącej do 20 mm i ściany boczne o grubości 6-8 mm wykonane w kształcie stożka.
Wewnątrz obraca się stożkowaty ślimak z nożami tnącymi. W ścianach bocznych komory
mieszania umieszczone są najczęściej dwa przeciwostrza (stalnice), regulowane ręcznie lub
hydraulicznie, ułatwiające rozdrabnianie całych bel siana, słomy czy kiszonki. Są one

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

chowane po rozdrobnieniu bel. W większych wozach stosowane są dwa lub trzy ślimaki
ustawione jeden za drugim. Pasza po wymieszaniu zadawana jest na jedną lub obie strony
przez boczne otwory dozujące z zasuwą otwieraną ręcznie lub siłownikiem hydraulicznym.
Niektóre wozy wyposażone są w przenośnik taśmowo-listwowy do zadawania paszy. Wozy
pionowe zapewniają dokładne wymieszanie składników paszy o różnej konsystencji, nie
niszcząc struktury paszy, nawet przy dłuższym mieszaniu. Swoim działaniem przypominają
system swobodnego mieszania.

Wozy paszowe z poziomymi ślimakami określane są mianem wozów z wymuszonym

obiegiem paszy, gdyż pasza jest mieszana przez cały czas. Wozy te posiadają od jednego do
czterech wałów ślimakowych, z nożami tnącymi, ustawionych poziomo wzdłuż osi maszyny.
Przeciwostrza umieszczone są w ścianach bocznych lub pomiędzy ślimakami na regulowanej
listwie nożowej. Intensywność mieszania i cięcia zależy nie tylko od liczby ślimaków, lecz
także ich budowy, prędkości i kierunku obrotów. Wylot zamykany jest zasuwą sterowaną
siłownikiem hydraulicznym, która dozuje paszę podawaną do żłobów.

Wozy paszowe z łopatkowym systemem mieszania są najrzadziej stosowane. W wozach

tych zespołem roboczym jest pojedynczy poziomy wał z łopatami przegarniającymi, które
współpracują z nożami tnącymi na ścianach zbiornika.
Do napełniania wozów paszowych stosowane są ładowacze czołowe, chwytaki bel i wycinaki
kiszonki. Wozy samozaładowcze posiadają napędzany hydraulicznie frez załadunkowy. Służy
on do wycinania i załadunku kiszonki, wysłodków, słomy, siana i pasz treściwych. Zespoły
tnąco-rozdrabniające wozów paszowych napędzane są od wału odbioru mocy ciągnika, a frez
załadunkowy i przenośniki paszy do żłobów, od hydrauliki zewnętrznej. Sterowanie maszyną
odbywa się dźwigniami z miejsca kierowcy lub elektrohydraulicznie z kabiny ciągnika.
Większość wozów paszowych to maszyny zaczepiane o pojemnościach od 5 do 40 m³,
chociaż są również wozy samojezdne z napędem hydrostatycznym.

Standardowym wyposażeniem wozów są elektroniczne wagi na bieżąco odważające

ładowane komponenty paszy. Elektroniczny układ sterujący wozu umożliwia
zaprogramowanie kilkudziesięciu różnych receptur paszy, składającej się z wielu składników.
Zaprogramowane dane o paszach stanowią ważny element systemu zarządzania stadem, które
można transferować do komputera stacjonarnego. Wozy paszowe umożliwiają całoroczne
karmienie krów i opasów w systemie żywienia TMR. Jest to skrót od angielskiego terminu:
total mixed ration, oznaczającego całkowicie wymieszaną dawkę, czyli pełnoporcjową
mieszankę pasz objętościowych i treściwych o dowolnej liczbie różnych komponentów. Dla
przeżuwaczy ten sposób żywienia jest najbardziej pożądany ze względu na fizjologię
trawienia.

System TMR znacznie zmniejsza nakład pracy i obniża koszty produkcji mleka. Korzyści

jego stosowania są następujące:

−

równomierny przebieg trawienia – mikroorganizmy otrzymują optymalną pożywkę, co
zmniejsza zaburzenia w przemianie materii,

−

mniejsze wahania pH w żwaczu (6,2-6,4), co zapobiega kwasicy,

−

możliwość dokładniejszego normowania pasz w odniesieniu do 1 kg suchej masy,

−

pobieranie pasz do woli, w tym pasz treściwych przez całą dobę,

−

wyższe pobranie suchej masy o około 1-1,5 kg na krowę,

−

brak selektywności przy wyjadaniu paszy – mniej niewyjadów,

−

większe możliwości stosowania pasz odpadowych z przemysłu,

−

możliwość stosowania większej ilości pasz treściwych (do 60% s.m. dawki),

−

mniejszy nakład pracy,

−

wyższa wydajność o 1-2 kg mleka dziennie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dzięki całodobowemu dostępowi do paszy nie następuje walka o miejsce przy pobieraniu

paszy, dzięki czemu przez cały czas w oborze zachowany jest spokój. Dlatego można
dwukrotnie zwiększyć liczbę krów przypadającą na tą samą długość żłobu.

Wozy paszowe mogą być również stosowane w systemie PMR – partial mixed ration,

oznaczającego dawkę częściowo wymieszaną. Jest to modyfikacja systemu TMR, w której
wóz paszowy służy do przygotowywania dawki paszy na poziomie średniej produkcji stada,
po czym uzupełnia się je paszami treściwymi w stacjach paszowych według indywidualnego
cyklu hodowlanego i osiąganych wydajności.

Stacjonarne urządzenia do zadawania pasz umożliwiają kompleksową mechanizację

zadawania pasz. Zalety ich stosowania są następujące:

−

obniżenie kosztów budownictwa nawet o 20%,

−

możliwość zadawania różnorodnych pasz,

−

korzystny wpływ na mikroklimat pomieszczeń,

−

możliwość zastosowania komputerowego systemu dozowania pasz,

−

cicha praca.
Wadą linii stacjonarnych jest skomplikowana budowa urządzeń, bardzo wysoki ich koszt

i konieczność odpowiedniego przystosowania budynków. Stosowane są następujące
stacjonarne urządzenia do zadawania pasz dla bydła:

−

wybieraki kiszonki z silosów wieżowych,

−

przenośniki instalowane w żłobach,

−

stoły paszowe,

−

przenośniki nadżłobowe,

−

stacjonarne linie paszowe,

−

automaty paszowe, (stacje paszowe, roboty paszowe).
Do mechanicznego opróżniania silosów wieżowych służą urządzenia wybierające

kiszonkę od góry lub od dołu silosu. Wśród urządzeń wybierających kiszonkę od góry
wyróżniamy urządzenia chwytakowe i frezujące.

Górne wybieraki frezujące są częściej stosowane i budowane jako wiszące i samonośne.

Wybieraki wiszące uważane są za lepsze od samonośnych, gdyż nie przymarzają do kiszonki
i łatwiej jest ich wyciągnąć z dna silosu. Wybierak wiszący składa się z okrągłej ramy
zawieszonej na trzech linach nośnych, ślimakowego urządzenia frezującego, wyrzutnika,
mechanizmu obrotu oraz ramion ustalających. Zespół skrawający, napędzany przez
motoreduktor, wykonuje powolny ruch obrotowy wokół osi silosu, frezując kiszonkę
przesuwa ją w kierunku wyrzutnika. Ramiona, zaopatrzone w koła toczące się po
wewnętrznej ścianie silosu, zapewniają właściwe położenie wybieraka. Do napędu wybieraka
służą dwa silniki elektryczne. Jeden o mocy 7,5 kW napędza ślimak frezujący i wyrzutnik,
drugi o mocy 0,3 kW powoduje obrót wybieraka. Wybierak samonośny składa się ze
zgarniakowego przenośnika wybierającego, rzutnika wyrzucającego kiszonkę z silosu, ramy
utrzymującej wybierak w odpowiednim położeniu i rurociągu transportującego. Przenośnik
zgarniakowy, wyposażony w noże skrawające, odrywa kęsy kiszonki i przesuwa je do
rzutnika, który wyrzuca je rurociągiem poza silos. Spotykane są rozwiązania gdzie zamiast
rzutnika wykonuje się w silosie pionowy, centralny kanał zrzutowy.

Dolne wybieraki kiszonki umożliwiają ciągłe dokładanie od góry nowych warstw

zielonki do zakiszania i nieprzerwaną eksploatację silosu, jednak są droższe i czasochłonne,
gdy zajdzie konieczność demontażu i naprawy.

Przenośniki instalowane w żłobach mogą być zgarniakowe, taśmowe i wstrząsowe.
Stoły paszowe zbudowane są z elastycznej taśmy bez końca rozpiętej między dwoma

bębnami i przesuwającej się po rolkach. Szerokość taśmy odpowiada zwykle szerokości
żłobu, która wynosi 50-60 cm. Brzegi taśmy są ujęte w blaszane prowadnice uniesione ku
górze, co zapobiega wysypywaniu się paszy pod taśmę. Nad jednym z końców taśmy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

znajduje się kosz zasypowy, umieszczony w paszarni, gdzie odbywa się załadunek paszy.
Niedojady usuwane są przez skrobak. Odmianę stołu paszowego stanowią żłoby przetaczane
po torze jezdnym za pomocą liny.

Przenośniki nadżłobowe montowane na znacznej wysokości ponad stanowiskami

zwierząt. Budowane są jako stacjonarne lub przesuwne. Ze względów konstrukcyjnych
można podzielić je na taśmowe, zgarniakowe i ślimakowe.

Stacjonarne linie paszowe umożliwiają w pełni zautomatyzowane, procesy zadawania

pasz. Linie składają się z maszyn pobierających paszę, urządzeń załadowczych,
transportujących i automatów dozujących paszę do żłobów. Urządzenia załadowcze powinny
zapewniać równomierne i wydajne zasilanie przenośników transportujących. W skład linii
wchodzą rozdrabniacze kiszonki pobieranej z silosów przez ładowarki chwytakowe. Ciągi
technologiczne linii nie mogą powodować spiętrzenia pasz.

Rys. 14. Automaty paszowe [10]

Automaty paszowe w pełni automatyzują zadawanie pasz treściwych i pełnoporcjowych

w oborach uwięziowych i wolnostanowiskowych. Montowane są na stanowiskach udojowych
w dojarniach w formie stacji paszowych lub robotów poruszających się wzdłuż stanowisk,
które odmierzają określoną dawkę paszy dla każdej krowy. Pasza zadawana jest krowom
zgodnie z zasadą „mało a często”. Elektroniczny system sterowania automatami paszowymi
zapewnia każdej krowie indywidualną dawkę paszy, stosowną do wydajności i etapu
hodowlanego. Pasza dozowana jest z taką samą szybkością, z jaką jest wyjadana przez krowę.
Wszelkie nieprawidłowości w pobieraniu paszy są na bieżąco sygnalizowane przez system.
Dane dotyczące żywienia są zbierane i analizowane w systemie komputerowym, który
umożliwia kalkulację wydajności żywienia. W skład systemu wchodzi silos na pasze,
przenośnik zasilający, dozownik i układ automatycznej identyfikacji krów. Każda krowa
posiada nadajnik impulsów (transponder) z zakodowanym numerem. Czytniki transponderów
zainstalowane są w stacjach żywienia lub robotach paszowych. Automaty paszowe włączone
są w system zarządzania stadem.

W sposób automatyczny pracuje również stacja odpajania cieląt podłączona do sieci

elektrycznej i wodociągowej. Składa się ze zbiornika z mieszadłem, grzałki i dozownika.
Proszek mleczny wsypywany jest porcjami do podgrzanej do około 40°C wody i po
wymieszaniu, gotowa mieszanka spływa do smoczków. Gdy poziom mieszanki obniży się,
cykl pracy powtarza się automatycznie. Zastosowanie stacji pozwala na:

−

przygotowanie określonej dawki mleka,

−

nie pozostawianie resztek mleka w smoczkach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

utrzymanie stałej temperatury mleka,

−

zwiększenie przyrostów dziennych,

−

ograniczenie nakładów siły roboczej,

−

żywienie cieląt w różnym wieku przy zastosowaniu identyfikatorów.

Maszyny do zadawania pasz trzodzie chlewnej

Podstawowym składnikiem paszy dla trzody chlewnej w małych gospodarstwach są

ziemniaki parowane bezpośrednio przed skarmianiem lub zakiszane w silosie. W skład karmy
ponadto wchodzą: pasza treściwa (śruta), mleko lub serwatka, zielonka i woda. Pasza
zadawana jest w formie ciastowatej. W większych fermach przeważają systemy żywienia
pełnoporcjowymi paszami suchymi pochodzącymi z wytwórni przemysłowych lub własnej
mieszalni.

Rys. 15. Paszociąg do zadawania pasz sypkich [10]

Do zadawania pasz trzodzie chlewnej stosowane są:

−

wózki kołowe i podwieszone,

−

mieszarki i wozy paszowe samobieżne lub przyczepiane do ciągnika,

−

linie zadawania pasz sypkich (paszociągi),

−

linie do zadawania pasz płynnych,

−

automatyczne stacje żywienia.
Mieszarki przewoźne umożliwiają wymieszanie składników karmy i dostarczenie do

koryt. Są przetaczane ręcznie wzdłuż korytarza paszowego lub z napędem akumulatorowym.

Wozy paszowe o konstrukcji zbliżonej do stosowanych w oborach, przystosowane do

zadawania pasz płynnych i ciastowatych przygotowujących paszę o określonym składzie
procentowym poszczególnych komponentów.

Linie do zadawania pasz sypkich (paszociągi) mogą podawać paszę bezpośrednio z silosu

do autokarmników lub do zbiornika pośredniego. Wówczas przenośnik spiralny o średnicy
100 mm wybiera paszę z silosu i dostarcza do zbiorników pośrednich, skąd przenośniki
spiralne o średnicy 48 mm rozprowadzają ją do autokarmników w poszczególnych kojcach.

W paszociągach stosowane są również przenośniki śrubowe, koralikowe i łańcuchowo-

krążkowe. Paszociągi wykonuje się z tworzywa z domieszką teflonu o nazwie Navicor.
Paszociągi zaopatrzone są w urządzenia zapobiegające zawieszaniu się paszy w koszu
zasypowym tzw. tumpery. Linia z przenośnikiem łańcuchowo-krążkowym stosowana jest
również w fermach drobiu i składa się z silosu na paszę, przenośnika, kół narożnikowych,
dozowników objętościowych lub autokarmników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 16. Autokarmniki dla warchlaków: a) pasz suchych, b) pasz zwilżanych wodą [9]

Linia technologiczna do zadawania pasz płynnych składa się z: mieszalnika pasz,

zbiornika czystej wody, pompy, przewodów ssących i tłoczących, zaworów trójdrożnych oraz
przewodów i zaworów spustowych. Po napełnieniu mieszalnika żądaną ilością ciepłej wody,
mleka lub serwatki, uruchamia się mieszadło i zasypuje poszczególne komponenty paszowe.
Proces mieszania trwa około 10 minut. Następnie przestawia się zawór trójdrożny oraz
uruchamia pompę powodując krążenie paszy w obiegu zamkniętym. W tym czasie otwiera się
zawory spustowe na okres niezbędny do dostarczenia wymaganej ilości paszy. Po opróżnieniu
mieszalnika przestawia się zawór na pompowanie do rurociągu czystej wody, która wypycha
resztki paszy i pozostaje w rurociągu do następnego cyklu.

Najkorzystniejsze wyniki ekonomiczne można osiągnąć stosując indywidualne dawki

pasz treściwych dla poszczególnych zwierząt i przy jednoczesnym utrzymaniu ich w stadzie.
Spełnienie takich wymagań zapewnić może system indywidualnego zadawania pasz
treściwych z prowadzoną segregacją sztuk w czasie karmienia. Zwierzę nie jest wówczas
narażone na stresy spowodowane obawą o utratę pokarmu w wyniku naporu osobnika
silniejszego. System elektronicznej identyfikacji pozwala hodowcy na kontrolę ilości
spożywanej paszy przez poszczególne zwierzę. Na jeden kojec przypada jedna stacja
paszowa. Zadawanie paszy odbywa się w sposób ciągły, na podstawie identyfikacji kodu
zwierzęcia i sprawdzeniu przez komputer, czy według zaplanowanego przez hodowcę rytmu
żywienia w danej chwili należy się porcja paszy. Automatyczne stacje żywienia umożliwiają
zadawanie ustanowionej dla każdego zwierzęcia dawki paszy, zgodnie z indywidualnym
odczytem z transpondera umieszczonego w kolczyku. Hodowca, wyposażony w portoreader,
na podstawie kalendarza hodowlanego, może odczytać numer wybranego zwierzęcia,
wywołać jego dane z pamięci komputera i wprowadzić nowe dawki żywieniowe.

Bezpieczna obsługa urządzeń do przygotowywania i zadawania pasz

Podstawową zasadą przy eksploatacji maszyn i urządzeń do przygotowywania

i zadawania pasz jest dokładne zapoznanie się użytkownika z instrukcjami obsługi
i przestrzeganie podanych w nich zasad bezpiecznej pracy. Codziennie przed rozpoczęciem
pracy należy sprawdzić stan techniczny maszyn i urządzeń, a zauważone usterki usunąć.
Szczególnie ważne jest sprawdzenie połączeń śrubowych elementów roboczych i stanu osłon
elementów wirujących. Po zakończeniu pracy maszyny lub urządzenia należy oczyścić.

Największe zagrożenie stwarzają ostre elementy robocze i przekładnie, takie jak:

−

bęben nożowy, walce podające, koła zębate i przekładnie sieczkarni bębnowej,

−

koło zamachowe z nożami oraz zespół walców zgniatających sieczkarni toporowej,

−

talerze do siekania, rozdrabniania i wyrzutnik rozdrabniacza uniwersalnego,

−

mieszadła i przekładnie mieszalników pasz i wozów paszowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

tarcza nożowa i przekładnia pasowa siekacza do buraków,

−

tarcze i bijaki oraz przekładnia pasowa rozdrabniacza bijakowego,

−

tarcze ceramiczne i przekładnia pasowa śrutownika tarczowego.
W czasie pracy maszyn i urządzeń nie wolno dotykać rękami elementów roboczych

maszyn, zdejmować i zakładać pasów i łańcuchów napędowych, regulować ustawienia
urządzeń napinających, oczyszczać części roboczych, popychać przenoszony materiał rękoma
oraz przebywać w płaszczyźnie obracających się części lub na linii przemieszczania ładunku.
Każda maszyna do przenoszenia ładunku powinna mieć niezawodnie działające urządzenia
hamulcowe i unieruchamiające podniesiony ładunek tak, by uniemożliwić jego przypadkowe
opuszczenie. Ładunki należy podnosić powoli, nie można znajdować się pod wysięgnikiem
ładowarki ani pracować w jej zasięgu. Przy formowaniu stert należy zwracać uwagę na
możliwość osuwania się ścian bocznych. Przy sporządzaniu kiszonki należy zwracać
szczególną uwagę na bezpieczny przejazd podczas ugniatania materiału roślinnego oraz
niebezpieczne dla zdrowia gazy azotanowe powstające w procesie zakiszania.

Siano i słoma to materiały łatwopalne. Przy magazynowaniu tych materiałów należy

zachować warunki lokalizacji i bezwzględnie przestrzegać przepisów przeciwpożarowych.
Przy obsłudze parników należy zwrócić uwagę na występowanie wysokich temperatur części
metalowych i parowanych ziemniaków, by nie ulec poparzeniom.

Maszyny i urządzenia do przygotowywania pasz treściwych powinny być podłączone do

instalacji odprowadzającej ładunki elektrostatyczne. Wirujące części powinny być osłonięte.
Szczególnego zabezpieczenia przeciwpożarowego wymagają pomieszczenia, w których mogą
występować pyły osiadłe, tworzące z powietrzem mieszaniny wybuchowe. W paszarniach
w trakcie przygotowywania pasz niedozwolone jest: prowadzenie prac spawalniczych,
dokonywanie napraw instalacji elektrycznej, palenie tytoniu lub używanie otwartego ognia.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są pasze i sposoby przygotowywania ich do skarmiania?
2. Jakie są zasady obsługi maszyn do przygotowywania pasz objętościowych?
3. Jakie maszyny stosuje się do przygotowywania pasz treściwych?
4. Jaka jest zasada działania maszyn do zadawania pasz dla bydła?
5. Jakie maszyny i urządzenia służą do zadawania pasz dla trzody chlewnej?
6. W jakim celu stosuje się wozy paszowe TMR?
7. Na jakiej zasadzie pracują automaty do żywienia zwierząt?
8. Jakie są zasady bezpiecznej eksploatacji maszyn i urządzeń do przygotowywania

i zadawania pasz?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź zbiór i zadawanie zielonki przy użyciu ścinacza zielonek.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z przepisami bhp przy obsłudze ścinaczy zielonek,
4) sprawdzić stan techniczny i przygotować do pracy ścinacz zielonek,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) połączyć ścinacz z ciągnikiem,
6) dokonać zbioru zielonki,
7) wykonać zadawanie paszy, stosując regulacje wielkości dawki,
8) dokonać oczyszczenia i konserwacji ścinacza zielonek,
9) zachować zasady bezpiecznej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

ścinacz zielonek,

−

instrukcja obsługi ścinacza,

−

instrukcja obsługi ciągnika,

−

zastaw kluczy monterskich.

Ćwiczenie 2

Przygotuj paszę treściwą z ziarna zbóż w postaci płatków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) określić zasady bezpiecznej obsługi zgniatacza,
4) sprawdzić stan techniczny zgniatacza do ziarna,
5) odmierzyć określoną ilość ziarna,
6) przygotować paszę treściwą z zachowaniem przepisów bhp,
7) ocenić jakość przygotowanej paszy,
8) określić zużycie energii elektrycznej na jednostkę wagową śruty.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja obsługi zgniatacza ziarna,

−

zgniatacz do ziarna,

−

mieszanka zbożowa,

−

waga,

−

watomierz, instrukcja posługiwania się watomierzem,

−

zestaw narzędzi warsztatowych.

Ćwiczenie 3

Przygotuj paszę dla bydła przy użyciu wozu paszowego TMR.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z bezpieczną obsługą wozu paszowego TMR,
3) sprawdzić stan techniczny wozu paszowego,
4) przygotować paszę dla krów mlecznych z zachowaniem przepisów bhp,
5) ocenić jakość przygotowanej paszy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik i wóz paszowy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

instrukcja obsługi wozu paszowego,

−

tabele składu wagowego paszy TMR dla krów mlecznych,

−

składniki paszy TMR,

−

zestaw narzędzi monterskich.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić rodzaje pasz i sposoby ich przygotowywania do
skarmiania?



wyjaśnić budowę i zasadę działania maszyn do przygotowywania
pasz objętościowych?



scharakteryzować budowę i zasady obsługi

maszyn do

przygotowywania pasz treściwych?



objaśnić budowę i zasadę działania maszyn do zadawania pasz dla
bydła?



scharakteryzować maszyny do zadawania pasz dla trzody
chlewnej?



uzasadnić celowość stosowania wozów paszowych TMR?



wyjaśnić zasadę działania automatów paszowych?



zastosować przepisy bhp podczas obsługi maszyn i urządzeń do
przygotowywania i zadawania pasz?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Maszyny i urządzenia do doju i wstępnej obróbki mleka

4.3.1. Materiał nauczania

Podstawy doju mechanicznego

Dojenie to najważniejsza czynność w gospodarstwach utrzymujących krowy mleczne.

Dój mechaniczny zapewnia doskonałą jakość mleka przy ograniczeniu nakładów pracy.
Rodzaj zastosowanych urządzeń udojowych zależy od wielkości stada i sposobu utrzymania
krów. W oborach stanowiskowych krowy dojone są za pomocą dojarek rurociągowych lub
bańkowych. Obory wolnostanowiskowe posiadają wydzielone pomieszczenie nazywane
dojarnią. Mleko do chwili jego odbioru przechowywane jest w pomieszczeniu na mleko,
przeznaczonym wyłącznie do schładzania i magazynowania mleka oraz obsługi urządzeń
udojowych.

Fizjologiczny proces wydzielania mleka jest bardzo skomplikowany i zależy od wielu

czynników, które trzeba wziąć pod uwagę przy prawidłowo prowadzonym doju
mechanicznym. Mleko tworzy się w mikroskopijnie małych pęcherzykach mlekotwórczych
znajdujących się w wymieniu. Od pęcherzyków odchodzą kanaliki mleczne, które łączą się ze
sobą w przewody mleczne. Przewody te tworzą zatokę mlekonośną mieszczącą się w dolnej
części wymienia. Wymię krowy składa się z czterech ćwiartek, z których każda zakończona
jest strzykiem. Wydzielanie mleka następuje wskutek skurczu tkanki mięśniowo-nabłonkowej
otaczającej pęcherzyki mlekotwórcze. Skurcz tej tkanki wywołuje oksytocyna, hormon
produkowany przez przysadkę mózgową. Do jego wytwarzania potrzebne jest działanie
określonych bodźców zewnętrznych takich jak oczyszczanie wymienia i odpowiednia
stymulacja (masaż) wymienia. Oksytocyna wydzielana jest przez okres 3 do 5 minut, dlatego
dój należy przeprowadzić sprawnie i szybko.

Dbając o jakość mleka należy bardzo starannie oczyszczać wymię i strzyki, dzięki czemu

ogranicza się zakażenie mleka bakteriami. Należy używać oddzielnego ręcznika dla każdej
krowy, co zapobiega przenoszeniu mastitis, z jednej krowy na drugą. Mastitis to zapalenie
wymienia spowodowane zakażeniem bakteryjnym lub urazem mechanicznym. Każdy strzyk
powinno się wycierać oddzielnym rogiem ręcznika, co przeciwdziała przenoszeniu
czynników chorobotwórczych z jednej ćwiartki wymienia na drugą. Odruch oddawania mleka
może być zahamowany przez centralny układ nerwowy lub miejscowo, w samym wymieniu.
Może to nastąpić w wyniku brutalnego obchodzenia się z krową, złej pracy dojarki
mechanicznej, niewłaściwego środowiska czy częstych zmian sposobu postępowania z krową.
Dlatego należy łagodnie obchodzić się z krową zarówno przed dojem, jak i w czasie dojenia.
Pierwsze czynności wskazujące na zbliżający się dój (uruchamianie dojarki, wiązanie krów
itp.) uruchamia serię złożonych procesów psychofizjologicznych, przygotowujących krowę
do oddania mleka. Jeżeli nastąpi zakłócenie tych procesów, wówczas oddawanie mleka ulega
zahamowaniu. Zaleca się, zatem bardzo konsekwentne przestrzeganie czasu i kolejności
wykonywania określonych czynności jak np. poprawiania ściółki na stanowisku, zadawania
paszy czy oczyszczania i stymulacji wymienia.

Sposób zachowania się osób obsługujących zwierzęta ma bezpośrednie skutki

ekonomiczne. Wyniki doświadczeń wskazują, że krowy mleczne traktowane bardzo łagodnie
i z sympatią dają więcej mleka w ciągu roku. Postępowanie z krową w hali udojowej w czasie
doju (poklepywanie, głaskanie) zachęca ją do wchodzenia do hali i zapobiega wystąpieniu
stresu, który może spowodować zahamowanie odruchu oddawania mleka. Używanie głosu
oddziałuje również na produkcyjność krów. Obserwacje wskazują, że pracownicy zatrudnieni
w wysokowydajnych stadach o wiele częściej wysyłają komunikaty słowne do krów niż
pracownicy obsługujący stada o niskiej produkcji. Poświęcono temu tematowi tak dużo

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

miejsca, dlatego, że sposób obsługi zwierząt w naszych gospodarstwach daleki jest od
doskonałości.
Urządzenia do doju

Urządzenia do mechanicznego doju można podzielić na:

−

dojarki bańkowe (konwiowe),

−

dojarki rurociągowe (przewodowe),

−

dojarnie,

−

automaty dojarskie.
Dojarka bańkowa składa się z agregatu podciśnienia, bańki z aparatem udojowym,

rurociągu podciśnienia z osprzętem i myjni. Agregat podciśnienia oraz myjnia montowane są
w pomieszczeniu przyległym do obory, natomiast rurociąg wzdłuż stanowisk krów.

Rys. 17. Dojarka bańkowa: 1 – agregat próżniowy, 2 – bańka z aparatem udojowym, 3 – zawór regulacji

podciśnienia, 4 – zawór stanowiskowy, 5 – zawór odwadniający, 6 – wakuometr, 7 – rurociąg
[8, s. 95]

Aparat udojowy stanowi podstawę każdego urządzenia udojowego i składa się z:

−

kubków udojowych,

−

kolektora,

−

pulsatora,

−

przewodów mlecznych i powietrznych.
Przy doju mechanicznym mleko jest wysysane na zewnątrz dzięki różnicy ciśnień między

wnętrzem wymienia a komorą podstrzykową w kubku udojowym.

Kubek udojowy składa się z zewnętrznego cylindra wykonanego z nierdzewnej stali lub

tworzywa sztucznego i cylindra wewnętrznego, tzw. gumy strzykowej wykonanej z mieszanki
gumy naturalnej i syntetycznej lub silikonu. Między cylindrem zewnętrznym a gumą
strzykową tworzy się komora międzyścienna, wewnątrz zaś pod strzykiem, komora
podstrzykowa, w której jest cały czas podciśnienie. Komora międzyścienna, przewodem
powietrznym, połączona jest z pulsatorem za pośrednictwem kolektora i występuje w niej
zmienne ciśnienie. Jeśli w komorze międzyściennej wystąpi podciśnienie, wówczas
podciśnienie w komorze podstrzykowej spowoduje wypływ mleka ze strzyków i jest to faza
ssania. Gdy w komorze międzyściennej wystąpi ciśnienie atmosferyczne nastąpi ściśnięcie
gumy strzykowej, powstanie przerwa w wypływie mleka i nastąpi faza masażu. Kołnierz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

górny gumy strzykowej ma za zadanie uszczelnić komorę międzyścienną od góry i przyssać
się do strzyka tak, aby kubek nie odpadł w czasie doju. Guma strzykowa jest jedyną częścią
dojarki, która styka się bezpośrednio ze strzykiem, musi umożliwiać szybki i dokładny dój,
lecz nie dopuszczać do przekrwienia lub uszkodzenia strzyka. Ruchy gumy strzykowej
zachodzące w czasie pulsacji powodują wydajanie mleka i masaż wymienia. Pulsacja
następuje, co sekundę, ponad 400 000 razy w ciągu miesiąca, dlatego zaleca się wymieniać
gumy strzykowe po sześciu miesiącach użytkowania.

Rys. 18. Kubki udojowe: a)faza ssania, b) faza masażu, c) w połączeniu z kolektorem 1 – cylinder zewnętrzny,

2 – cylinder wewnętrzny, 3 – komora międzyścienna, 4 – komora podstrzykowa [3, s. 442; 10]

Kolektor zbiera mleko z poszczególnych kubków i przekazuje do konwi lub rurociągu

mlecznego oraz doprowadza zmienne ciśnienie do komór międzyściennych kubków
udojowych. Składa się z komory mlecznej i powietrznej oraz pięciu króćców mlecznych. Na
cztery z nich nakłada się przewody gumowe łączące je z komorami podstrzykowymi kubków,
a przez piąty mleko odpływa do konwi lub rurociągu. Króćce zbierające mleko mają ścięcia
pod pewnym kątem, co umożliwia zakładanie kubków na strzyki bez wpuszczania powietrza
do kolektora oraz odłączanie kubka, gdy ten w czasie doju odpadnie. Kubek, który odpadł od
strzyka, załamuje przewód gumowy w miejscu ukośnego ścięcia i zamyka dostęp powietrza
do komory mlecznej kolektora. Między komorą a konwią lub rurociągiem mlecznym musi
znajdować się zawór w celu odcięcia dopływu powietrza przy zdejmowaniu i przenoszeniu
kubków. Komora powietrzna kolektora ma również pięć króćców, z których jeden
doprowadza zmienne pulsujące powietrze z pulsatora, a pozostałe cztery przekazują je do
komór międzyściennych poszczególnych kubków udojowych. Końce tych króćców ucięte są
prostopadle do osi, ponieważ komory te łączą się z otoczeniem. Utrzymywanie stabilności
podciśnienia ma kluczowe znaczenie w zapobieganiu mastitis.

Pulsator wytwarza zmienne ciśnienie, które przewodami powietrznymi doprowadzane

jest do komór międzyściennych kubków udojowych powodując fazę ssania i masażu.

W miarę rozwoju techniki doju mechanicznego i wprowadzeniem mikroprocesorów,

rozwinęła się nowa generacja automatyki udojowej. Dawniej stosowane pulsatory
przeponowe, suwakowe, elektromagnetyczne, czy hydropulsatory zastępowane są systemami
Duovac oraz zintegrowanymi jednostkami pulsacyjnymi sterowanymi elektroniczne zwanymi
również stanowiskami udojowymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 19. Jednostki pulsacyjno-udojowe: a) hydropulsator, b) system Duovac, c) stanowisko udojowe [10]

Podciśnienie niezbędne do mechanicznego doju zapewnia agregat, którego głównym

podzespołem jest wirnikowa pompa próżniowa. Wewnątrz korpusu pompy obraca się
ustawiony mimośrodowo wirnik z wycięciami, w których swobodnie przesuwają się
grafitowe łopatki. W wyniku mimośrodowego osadzenia wirnika objętość komory zawartej
między powierzchnią wirnika a korpusem zwiększa się do połowy obrotu, a potem się
zmniejsza. Wskutek tego po jednej stronie komory powstaje podciśnienie wysysające
powietrze z rurociągu, a po drugiej działanie tłoczące. Smarowanie łopatek wirnika zapewnia
smarownica z olejem umieszczona nad pompą. Pompa jest napędzana silnikiem elektrycznym
i zespół ten umieszczony jest w oddzielnym pomieszczeniu z uwagi na głośną pracę. Zbiornik
wyrównawczy łagodzi wahania podciśnienia w układzie podciśnienia. Umieszczany jest na
początku rurociągu podciśnienia spełnia dodatkowo funkcję filtra oczyszczającego powietrze
z nadmiaru pary wodnej i zanieczyszczeń. Zbiornik wyrównawczy chroni również pompę
przed dostaniem się do niej płynu odkażającego lub mleka.

Regulator podciśnienia wmontowany w rurociąg, służy do ustawienia żądanej wartości

podciśnienia w rurociągu powietrznym dojarki.

Wakuometr służy do pomiaru wartości podciśnienia w układzie powietrznym dojarki.
Rurociąg powietrzny doprowadza podciśnienie do stanowisk udojowych. Co dwa

stanowiska umieszcza się na nim zawory stanowiskowe, które służą do podłączenia aparatu
udojowego. Na zakończeniu rurociągu i przed każdym jego wzniosem montowany jest zawór
odwadniający.

Myjka automatyczna stosowana w dojarkach bańkowych składa się z naczynia na płyn

myjący i przeponowej pompy pulsacyjnej. W czasie procesu mycia kubki udojowe umieszcza
się w naczyniu z płynem myjącym a przewód mleczny łączy się z króćcem pompy
pulsacyjnej. Podciśnienie i sprężyna pompy powodują kilkukrotny przepływ środka myjącego
przez aparat udojowy powodując jego mycie.

Dojarka rurociągowa przepompowuje mleko do zbiornika chłodzącego, który znajduje

się w pomieszczeniu na mleko. W skład budowy dojarki rurociągowej wchodzą:

−

agregat podciśnienia z rurociągiem powietrznym,

−

aparaty udojowe lub elektroniczne jednostki pulsacyjno-udojowe,

−

rurociąg mleczny z urządzeniem do odbioru mleka,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

automatyczna myjnia instalacji udojowej.
Agregat podciśnienia posiada w tych dojarkach większą wydajność. Rurociąg

podciśnienia zainstalowany wzdłuż stanowisk krów wyposażony jest w zawory stanowiskowe
lub zawory multi (eurozłącza) do przyłączenia zintegrowanych jednostek pulsacyjnych.
Eurozłącze umożliwia podłączenie podciśnienia, rurociągu mlecznego oraz złączy
elektrycznych jednym ruchem ręki.

Rys. 20. Dojarka rurociągowa: 1 – jednostka końcowa [10]

Rys. 21. Podzespoły dojarki rurociągowej: a) jednostka końcowa: 1 – zbiornik szklany, 2 – rurociąg

odprowadzający mleko do chłodziarki, 3 – pływak, 4 – pompa mleka, b) agregat podciśnienia:
1 – smarownica, 2 – pompa, 3 – rurociąg podciśnienia, 4 – silnik elektryczny, 5 – zbiornik
wyrównawczy [10]

Rurociąg mleczny wykonany z przeźroczystych rur zainstalowanych wzdłuż stanowisk

krów na wysokości około 1,9 m, ze spadkiem 2-5% w kierunku zlewni mleka. Panuje w nim
podciśnienie, które zasysa mleko transportując go do zlewni, dlatego rurociąg mleczny musi
być zakończony urządzeniem do odbioru mleka, które zapobiega wpuszczeniu powietrza do
rurociągu. Urządzenia do odbioru mleka z rurociągu mlecznego nazywane są jednostkami

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

końcowymi. Mleko dopływa do szklanego zbiornika jednostki z rurociągu mlecznego.
Wewnątrz zbiornika znajduje się pływak, który przy określonym poziomie mleka, uruchamia
pompę mleczną. Pompa tłoczy mleko do zbiornika chłodzącego. W rurociąg włączony jest
układ filtrujący.

Automatyczna myjnia dojarki rurociągowej zapewnia kilka programów mycia aparatów

udojowych i całej instalacji. Kolejność czynności mycia jest następująca:

−

płukanie wstępne letnią woda,

−

mycie gorącą wodą z dodatkiem środka myjącego,

−

przedmuchiwanie powietrzem układu mlecznego,

−

płukanie roztworem dezynfekującym,

−

powtórne przedmuchiwanie,

−

podgrzewanie wody do następnego cyklu mycia.
Stosowane są również systemy mycia polegające na podgrzewaniu wszystkich

elementów stykających się z mlekiem do temperatury 77ºC. Następuje wówczas pasteryzacja
bez dodatku środków chemicznych, co oszczędza energię i chroni środowisko naturalne.

Rys. 22. Dojarka rurociągowa na stanowiskach krów. Rysunek szczegółowy przedstawia zintegrowaną

jednostkę udojową połączoną z rurociągami przez zawór multi (eurozłącze) [10]

Dojarki bańkowe i rurociągowe pozyskują mleko od krów przebywających na swoich

stanowiskach w oborze. Do kolektorów tych urządzeń niewielkim zaworkiem, zasysane jest
powietrze, które ułatwia odprowadzenie z niego mleka. Razem z powietrzem, czerpanym
podczas doju z nad ściółki, do układu mlecznego wprowadzane są drobnoustroje i zapachy
oborowe, uzależnione od mikroklimatu panującego w danej oborze. Wpływa to niekorzystnie
na jakość mleka. Wadę tą eliminuje zastosowanie dojarni.

Dojarnia to zespół pomieszczeń przeznaczonych do grupowego udoju krów. Krowy doi

się na stanowiskach w hali udojowej. Obszar dojenia dzieli się na poczekalnię, wejście,
stanowiska udojowe, wyjście, korytarz powrotny, basen do kąpieli kopyt, obszar separacji
oraz pomieszczenia do schładzania i przechowywania mleka wraz z urządzeniami do mycia.
Obszar dojenia powinien zapewniać krowie wygodę zarówno przed jak i podczas dojenia, jak

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

również, bezpośrednio po jego zakończeniu. Można wyróżnić następujące układy stanowisk
udojowych w dojarniach:

−

tandem, w których krowy stoją jedna za drugą,

−

typu „rybia ość”, w których krowy stoją obok siebie ukośnie,

−

prostopadłe, w których krowy stoją jedna obok drugiej,

−

karuzelowe, w których krowy znajdują się na obrotowej platformie, przy czym dojarz
może być wewnątrz lub na zewnątrz platformy.
Dojarnia typu tandem zapewnia dojenie na indywidualnych stanowiskach udojowych.

Każdą krowę można indywidualnie przygotować do doju. Zalecana jest dla około 100 krów,
w układzie stanowisk 2x5. Wymagana minimalna szerokość hali wynosi 5,4 m. Stanowiska
udojowe położone są po obu stronach kanału operatora i aparat udojowy zakłada się z boku
krowy. Krowy wprowadzane są indywidualnie na zwalniane stanowiska, co zapewnia
nieprzerwany przepływ zwierząt. Krowa, u której dojenie przebiega najwolniej, nie obniża
wydajności doju. Najczęściej „tandem” występuje w wersji zautomatyzowanej (autotandem),
gdzie procesor steruje otwieraniem i zamykaniem bramek, co w znaczny sposób usprawnia
pracę dojarza.

Rys. 23.

Przykłady różnego typu dojarni: a) – dojarnia tandem 3 stanowiskowa, b) – dojarnia tandem 2 x 2

stanowiska, c) – dojarnia tandem 2 x 3 stanowiska, d) – dojarnia typu rybia ość, e) – dojarnia
prostopadła (bok w bok), f) – dojarnia karuzelowa (dojarz wewnątrz platformy obrotowej),
g) – dojarnia karuzelowa (dojarz na zewnątrz platformy obrotowej) [1, s. 24]

Dojarnia typu „rybia ość” zapewnia dojarzowi bardzo dobry kontakt z dojonymi

krowami. Ustawienie krów przypomina układ rybich ości zwierzęta stoją pod kątem 30 stopni
od krawędzi kanału operatora. Aparat udojowy zakłada się do wymienia od strony boku
krowy. Spotykane są również odmiany, w których krowy stoją na stanowiskach udojowych
pod kątem 50 stopni, wówczas aparat udojowy zakładany jest od tyłu krowy. Dojarnia ta
może obsłużyć stado do 300 krów. Najczęściej stosowane wersje występują w konfiguracjach
od 1x3 do 2x12. Wymagana minimalna szerokość hali wynosi 4,9 m. Granicą wydajności
dojarni jest ta krowa w grupie, której dojenie przebiega najwolniej.

Dojarnia prostopadła stosowana jest w większych stadach. Nazywana jest również

dojarnią „bok w bok” lub równoległą. Przeznaczona jest dla stada powyżej 50 krów.
Minimalna jej szerokość wynosi 11 metrów. Dostępne na rynku wersje to 1x4 do 2x40. Dla

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

niektórych hodowców wadą tej hali może być fakt, że widzą krowę na stanowisku od tyłu, co
utrudnia jej pełną identyfikację wzrokową. Dojarz ma dobry dostęp do wymienia, ponieważ
krowy stoją prostopadle do kanału obsługi. Aparat udojowy zakłada się do wymienia
pomiędzy tylnymi nogami krowy. Indeksacja (dociśnięcie krowy barierą piersiową do bariery
tylnej) unieruchamia krowę i ogranicza przypadki zrzucenia aparatu udojowego. Zaletą
dojarni prostopadłej jest szybkie wchodzenie i wychodzenie krów. Krowy, i dojarz, pokonują
w dojarni krótsze dystanse. Wydajność warunkuje krowa o najdłuższym czasie doju.

Dojarnia karuzelowa obraca się podczas dojenia. Dojarz znajduje się wewnątrz lub na

zewnątrz obrotowego podestu w miejscu, w którym krowy wchodzą na podest. Gdy krowa
wejdzie na podest, dojarz dokonuje wstępnego dojenia, czyści jej strzyki i wymię i zakłada
aparat udojowy. Dój następuje w czasie obrotu podestu, po czym przed wyjściem
zdejmowany jest aparat udojowy i krowa wychodzi z podestu. Wejście i wyjście dla krów
usytuowane są bardzo blisko siebie. Dojarnie karuzelowe mają zazwyczaj 22-36 stanowisk
udojowych.

Stanowiska udojowe wyposażone są w pojemniki na pasze treściwe i przegrody

piersiowe. Po zakończeniu dojenia przegrody unoszą się i wszystkie krowy z dojonej grupy
wychodzą jednocześnie tzw. szybkie wyjście.

Przy projektowaniu dojarni należy rozważyć następujące czynniki:

−

wielkość stada (aktualna i projektowana),

−

tempo oddawania mleka przez krowy,

−

planowany czas doju całego stada,

−

wielkość pomieszczenia przeznaczonego na dojarnię.
Firma DeLaval dysponuje programem komputerowym, przy pomocy, którego można

zaprojektować dojarnię. Rolnik może wybrać optymalne dla niego rozwiązanie, zaplanować
usytuowanie urządzeń w budynku, a co więcej zobaczyć jak będzie wyglądała przyszła obora.
Zaletą programu jest to, że w prosty sposób można zmieniać dobór urządzeń, porównując
jednocześnie cenę różnie zaprojektowanych instalacji udojowych i wyposażenia budynku.

Automat udojowy AMS, w DeLaval nazywany VMS (Voluntary Milking System –

Dobrowolny System Doju), pozwala krowie wybierać godzinę doju. Po wejściu krowy na
stanowisko udojowe, robot zakłada kubki udojowe, przygotowuje wymię, przeprowadza dój
kontrolny i ocenia jakość mleka z każdej ćwiartki wymienia oddzielnie. Jednocześnie krowa
otrzymuje przydzieloną dawkę paszy treściwej i rejestrowane są dane udojowe. Jest to system
zautomatyzowanego doju, zadawania paszy, kontroli przechowywania mleka i zarządzania
stadem krów. Rolnik jest w tym systemie nie tyle dojarzem, co raczej zarządcą. Dojenie
przebiega automatycznie przez 24 godziny na dobę. Nadzór nad zwierzętami i jakością mleka
odbywa się automatycznie w powiązaniu z dokonywaną przez hodowcę oceną danych
zarejestrowanych przez komputer. Stanowiska udojowe usytuowane są w sposób podobny do
systemu tandem. Możliwy jest jedno- lub wieloboksowy system instalacji udojowej. System
jednoboksowy składa się z jednego automatycznego wysięgnika i jednego aparatu
udojowego. Wydajność systemu jednoboksowego wynosi 45-60 krów, a wieloboksowego
70-130 krów mlecznych.

Technika doju

Czynności dojenia nie można sprowadzać jedynie do mechanicznego usunięcia mleka.

Dój uruchamia wiele fizjologicznych mechanizmów w organizmie krowy, które wpływają na
ilość i skład mleka, pobieranie paszy i zachowanie się zwierzęcia. Przez odpowiednią
technikę doju i czynności związane z dojeniem możemy wpływać na poziom produkcji mleka
oraz jego skład chemiczny. Na jakość doju wpływają wskaźniki (parametry) eksploatacyjne
charakteryzujące każde urządzenie udojowe:

−

szybkość i częstotliwość pulsacji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

współczynnik pulsacji,

−

wartość podciśnienia.

Rys. 24. Cykl pulsacji [10]

Szybkość pulsacji to czas trwania jednego cyklu pulsacji, czyli fazy doju i fazy masażu.

Częstotliwość pulsacji to liczba cykli pulsacji na minutę. Prawidłowy czas jednego cyklu
wynosi jedną sekundę, co daje 60 cykli na minutę.

Współczynnik pulsacji wyraża stosunek czasu trwania fazy doju do czasu trwania fazy

masażu. Najczęściej stosowane współczynniki pulsacji: 65:35; 70:30; 60:40; 50:40.

Wartość podciśnienia 50 kPa uznaje się tradycyjnie za prawidłową, z tendencją do jej

obniżania zależnie od poziomu hodowli. Zachowanie w czasie doju ustalonej wartości
podciśnienia w komorze podstrzykowej kubka udojowego ma zasadniczy wpływ na
zdrowotność wymienia krowy. Krytycznymi momentami jest początek i koniec doju, kiedy
mało mleka napływa do strzyków. W tym czasie dojarka zasysa najwięcej śluzu (keratyny)
wyścielającego wnętrze kanału strzykowego, który zabezpiecza głębsze tkanki strzyków
przed wnikaniem drobnoustrojów. Dlatego dój mechaniczny powinien przebiegać przy
stabilnej, możliwie niskiej wartości podciśnienia. Bardzo ważne jest zachowanie rutyny doju,
czyli kolejno następujących po sobie czynności prawidłowego doju:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 31. Dwanaście zasad udojowych [10]

Czynności wykonywane przed dojem:
1. Regularna kontrola zdrowia wymienia. Przeglądanie wszystkich informacji na temat

zdrowia z systemu informatycznego, kliniki weterynaryjnej, licznika komórek
somatycznych i ustalenie oddzielnego standardu dla każdej krowy.

2. Ustalenie kolejności dojenia. Najpierw należy doić pierwiastki, następnie krowy świeżo

ocielone, a później resztę stada, przy czym krowy chore należy doić na końcu.

3. Wykonanie przeddoju. Należy ocenić dwa do trzech strumieni pierwszego mleka zdojone

do kubka kontrolnego.

4. Mycie strzyków. Mycie należy zawsze wykonywać po przeddoju, aby bakterie

znajdujące się na strzyku nie przedostały się do wnętrza strzyka. Ręcznik papierowy lub
płócienny musi być czysty i oddzielny dla każdej krowy. Należy wycierać strzyki do
sucha.

Czynności wykonywane w

czasie doju:

5. Sprawdzenie aparatu udojowego. Ustawienie wartości podciśnienia i systemu pulsacji.
6. Założenie kubków udojowych w odpowiednim czasie. W ciągu 60 do 90 sekund od

przygotowywania strzyków, kubki muszą być założone, równo bez utraty podciśnienia.

7. Unikanie pustodoju. Pustodój jest główną przyczyną rogowacenia strzyków, moment

odłączenia obserwujemy na czujnikach przepływu mleka lub kolektorze.

8. Właściwe zdejmowanie kubków udojowych. Nie wolno uciskać wymienia i pociągać

kubki do dołu. Po wyłączeniu należy poczekać na zanik podciśnienia w kolektorze.

Czynności wykonywane po doju:
9. Odkażenie strzyków po każdym doju przez zanurzenie w płynie dezynfekcyjnym lub

użycie sprayu. Zapobiega to przenoszeniu się zapalenia wymienia z krowy na krowę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Mycie urządzenia udojowego bezpośrednio po doju. Stosując myjkę automatyczną

myjemy wszystkie elementy dojarki odpowiednimi środkami w określonej kolejności
i temperaturze oraz przedmuchujemy do sucha.

11. Schłodzenie mleka we właściwy sposób.
12. Regularne monitorowanie danych dotyczących: jakości mleka, stanu urządzeń

udojowych, wydajności krów i zdrowia wymion. Terminowo wymienić gumy strzykowe.

System Duovac zapewnienia dój o parametrach zbliżonych do fizjologicznego procesu

oddawania mleka przez krowę. System ten upraszcza rutynę doju i zwiększa wydajność
poprzez możliwość pracy z większą liczbą aparatów udojowych. W zależności od szybkości
oddawania mleka system automatycznie reguluje wartość podciśnienia, liczbę pulsów na
minutę i współczynnik pulsacji. Dój w systemie Duovac przebiega w trzech etapach:

−

masaż wstępny (stymulacja wymienia) trwający około 1 minuty, w którym podciśnienie
wynosi 33 kPa, a stosunek fazy ssania do masażu wynosi 1:2, co powoduje szybsze
pobudzenie wymienia krowy i wzrost natężenia przepływu mleka,

−

dój właściwy trwający około 6 minut i rozpoczynający się, gdy natężenie przepływu
mleka przekroczy 0,2 kg/min., podciśnienie wzrasta do 50 kPa, a stosunek czasu fazy
ssania do masażu wynosi 2,5:1,

−

masaż końcowy trwający około 1 minuty i rozpoczyna się przy spadku natężenia
przepływu mleka poniżej 0,2 kg/min. i parametrach takich jak w masażu wstępnym.
W skład budowy urządzenia wchodzą również, stabilizator podciśnienia, zbiornik

przepływu mleka z czujnikiem, elektromagnetyczne zawory sterujące, lampa kontrolna oraz
wyłącznik Obniżone podciśnienie w fazie masażu końcowego nie dopuszcza do pustodoju.
Porównaj czynności doju bez systemu i z systemem Duovac.

Rys. 26. Porównanie rutynowych czynności doju [10]

Stanowisko udojowe (zintegrowana jednostka pulsacyjna) dostosowuje parametry doju

do indywidualnych cech każdej krowy. Wylicza ilość udojonego mleka, czas doju i tempo
oddawania mleka przez każdą krowę. W fazie doju wstępnego podciśnienie jest niższe,
pulsacja wolniejsza i skrócony czas ssania. Następuje łagodna stymulacja strzyków, co ma
pozytywny wpływ na zdrowie wymion. W czasie doju właściwego szybkość pulsacji jest
normalna, wydłuża się czas ssania, a podciśnienie osiąga poziom optymalny, potrzebny do
poprawnego i szybkiego doju. Kiedy mleko przestanie wypływać, kubki udojowe są
automatycznie zdejmowane z wymienia, co eliminuje pustodój.

Zaleca się, by krowy po wydojeniu nie przechodziły bezpośrednio do obszaru

wypoczynkowego. Związane to jest z czasem zamykania się kanalika mlecznego w strzyku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

co zapobiega zakażeniom bakteriami z zewnątrz. Czas ten wynosi od 10 minut do 2 godzin.
Zalecana trasa dla krów: poczekalnia, obszar dojenia, obszar paszowy, obszar
wypoczynkowy.

Urządzenia do chłodzenia mleka

Mleko pochodzące od krów nie powinno zawierać w 1 ml więcej niż 100 000

drobnoustrojów i nie więcej niż 400 000 komórek somatycznych oraz punkt zamarzania
0,520ºC oraz ciężar nie mniejszy niż 1028g/ml. Mleko po udoju ma temperaturę 25°C.
Zawiera bakterie, których liczba zależy od higieny panującej w oborze i sposobu
przeprowadzania doju. W ciepłym mleku bakterie szybko rozwijają się powodując
kwaśnienie i psucie się mleka. Aby zahamować ten proces należy mleko schłodzić do
temperatury 8°C przy codziennym odbiorze lub 6°C, jeśli odbiór następuje, co drugi dzień.
Schładzarki mleka, instalowane w pomieszczeniach na mleko można podzielić na:

−

zanurzeniowe,

−

zbiornikowe otwarte, zamknięte lub typu silos.
Schładzarka zanurzeniowa użytkowana jest w małych gospodarstwach rodzinnych.

Składa się z agregatu chłodniczego umieszczonego na ścianie, izolowanego zbiornika na
mleko oraz wózka transportowego. Wewnętrzny zbiornik wykonany jest ze stali
kwasoodpornej, zewnętrzny z tworzywa sztucznego. Przestrzeń między ścianami zbiornika
wypełniona jest pianką poliuretanową izolującą schładzane mleko. W celu schłodzenia mleka
zanurza się w nim parownik agregatu chłodniczego. Nad procesem schładzania czuwa
sterownik, kierujący pracą agregatu i mieszadła. Wyświetlacz sterownika pokazuje aktualną
temperaturę mleka. Łatwe utrzymanie urządzenia w czystości możliwe jest dzięki
programowi myjącemu oraz prostocie demontażu podstawy sterownika.

Schładzarki zbiornikowe otwarte posiadają parownik zgrzewany i spawany do dna

zbiornika oraz pokrywę z wbudowanym mieszadłem napędzanym przez samosmarujący,
szczelny silnik z reduktorem. Izolacja zbiornika wykonana jest ze specjalnej pianki
poliuretanowej o dużej gęstości, która zapobiega powstawaniu rosy. Sprężarka agregatu
chłodzącego napełniona jest ekologicznym czynnikiem chłodzącym freonem R 22 i posiada
wentylowany skraplacz. Schładzarka sterowana jest modułową skrzynką kontrolną
wyposażoną w mikroprocesor, ciekłokrystaliczny wyświetlacz temperatury, elektroniczny
termostat oraz programem cyklicznego mieszania i alarmowania o odchyleniach od normy.

Schładzarki zbiornikowe typu zamkniętego o pojemnościach od 1000 do 15 000 litrów

gwarantują przechowywanie mleka nawet do trzech dni. Są w pełni zautomatyzowane,
energooszczędne o kształcie eliptycznym lub cylindrycznym. Wyposażane są w automatyczne
myjnie oraz system odbioru ciepła z freonu w czasie schładzania mleka i wykorzystania go do
podgrzewania wody myjącej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 27. Schładzarki zbiornikowe: a) otwarte, b) zamknięte [10]

Zbiornik typu silos ma cylindryczny kształt i znajduje się zazwyczaj poza budynkiem.

Wszystkie urządzenia niezbędne do obsługi silosu na mleko takie jak otwór kontrolny,
wlotowy, wylotowy i otwór wentylacyjny oraz rura do opróżniania zbiornika, muszą
znajdować się w pomieszczeniu na mleko.

Pomieszczenie do przechowywania mleka powinno mieć:

−

odpowiednią powierzchnię i wysokość dostosowaną do pojemności zbiorników,

−

trwałe i gładkie powierzchnie posadzki ze spadkami i dobrym odpływem ścieków,

−

ściany i sufit łatwe do mycia i dezynfekcji,

−

instalację bieżącej, zimnej i gorącej, wody o wymaganej jakości,

−

dobre oświetlenie i regulowaną wentylację,

−

szczelne i gładkie drzwi oraz czyste okna zabezpieczone siatką,

−

zabezpieczenie przed wnikaniem owadów, ptaków, gryzoni i zwierząt domowych.
System zarządzania stadem zapewnia pełną kontrolę stada, zapewniając krowom

optymalne warunki bytowe przy równoczesnym utrzymaniu wysokiego stopnia rentowności
produkcji mleka. System prowadzi stałą rejestrację podstawowych parametrów, takich jak:
wydajność, pobieranie paszy treściwej oraz aktywność krów, umożliwiając podejmowania
trafnych decyzji w dziedzinie produkcji mleka i hodowli. Przykładem może być system
zarządzania stadem ALPRO firmy DeLaval, w skład, którego wchodzą następujące moduły:

−

automatyczna identyfikacja rozpoznaje każdą krowę w stadzie poprzez czytniki
transponderów steruje stacjami żywienia, kurtynami na wejściu i wyjściu z hali udojowej
oraz bramkami segregującymi,

−

automat odpajania cieląt umożliwia indywidualne żywienie cieląt preparatem
mlekozastępczym, mlekiem lub kombinacją obu tych pasz małymi porcjami w ciągu
całego dnia,

−

stacja żywienia krów pozwala na indywidualne podawanie pasz treściwych na podstawie
aktualnej wydajności i kalendarza hodowlanego,

−

automat paszowy odwiedza krowy do ośmiu razy dziennie przydzielając taką ilość paszy,
jaka jest zgodna z aktualną fazą laktacji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

miernik aktywności krów, poprzez aktywator umieszczony w obroży przesyła do
procesora, co godzinę drogą radiową, informacje dotyczące aktywności krowy, w wyniku
czego, powstaje model jej zachowania wskazujący, które krowy są w rui,

−

moduł udojowy w połączeniu z miernikami mleka zapewnia pełną kontrolę doju,

−

program ALPRO Windows wraz z procesorem umożliwiają gromadzenie danych i szybki
dostęp do wszystkich informacji prezentowanych w sposób graficzny.
Podobne systemy oferują firmy Westfalia, Alima Bis, Sac. Więcej informacji znajdziesz

na stronach internetowych: www.DeLaval.com.pl www.westfalia.pl www.alimabis.com.pl
www.sac.pl www.strangko.pl

Bezpieczeństwo i higiena pracy przy obsłudze urządzeń udojowych

Obszar dojenia powinien zapewniać krowie wygodę i możliwość swobodnego poruszania

się bez ryzyka urazów bądź stresu. Dojenie stwarza duże możliwości obserwowania, kontroli
i oceny krów. Osiągnięcie optymalnej produkcji mleka wymaga od hodowcy nie tylko
dobrego potencjału genetycznego krów i dobrego ich żywienia, lecz również zastosowania
prawidłowej rutyny i techniki doju oraz użycia wysokiej jakości urządzeń do doju. Technika
doju nie powinna być zmieniana, a wszystkie urządzenia muszą być sprawne i czyste.
Urządzenia udojowe muszą przechodzić okresowe badania techniczne potwierdzone atestem
serwisu. Osoby prowadzące dój, codziennie i systematycznie przed dojem muszą sprawdzić
stan techniczny oraz higieniczny urządzeń udojowych. Dój mleka powinien odbywać się po
upływie godziny od prac porządkowych. Przed rozpoczęciem doju należy umyć ręce według
następujących zasad:

−

zwilżenie rąk i przedramion w ciepłej wodzie, namydlenie i mycie szczotką do rąk,

−

dokładne spłukanie letnią wodą i osuszenie rąk ręcznikiem jednorazowego użytku,

−

odkażanie rąk atestowanym środkiem,

−

zabezpieczenie ewentualnych ran i otarć skóry wodoodpornym plastrem.
Okresowo należy zdezynfekować budynek inwentarski wraz z przyległościami w taki

sposób, by nie stwarzać ryzyka zanieczyszczenia mleka środkiem dezynfekcyjnym.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka jest fizjologia wytwarzania mleka i jak przebiega przygotowanie krowy do doju?
2. Jaka jest budowa i zasada działania aparatu udojowego?
3. Jakie są zasady obsługi dojarek bańkowych i rurociągowych?
4. Jakie są dojarnie oraz zasady pracy automatów dojarskich i systemów zarządzania

stadem krów?

5. Jakie są parametry doju mechanicznego stosowane w urządzeniu duovac i pulsatorach

elektronicznych?

6. Jaka jest kolejność czynności prawidłowego doju?
7. Czy są zasady mycia urządzeń udojowych?
8. Jakie są urządzenia do schładzania mleka?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj okresowy przegląd techniczny dojarki mechanicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) sprawdzić przyrządy niezbędne do wykonania przeglądu,
4) sprawdzić prawidłowość montażu dojarki na stanowisku,
5) wykonać wszystkie czynności przeglądu,
6) zachować przepisy bhp,
7) sprawdzić prawidłową pracę dojarki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dojarka mechaniczna,

−

wyposażenie do wykonania przeglądu,

−

wakuometr kontrolny,

−

materiały do konserwacji podzespołów dojarki,

−

instrukcja obsługi dojarki,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie.

Instrukcja wykonania przeglądu okresowego dojarki

Dla utrzymania dojarki w należytym stanie technicznym wykonuje się roczny przegląd

techniczny dojarki. Przy wykonaniu przeglądu należy przestrzegać zaleceń producenta
zawartych w instrukcji obsługi. Podstawowe i ogólne zasady przeglądu każdej dojarki to:
1. Przygotowanie podstawowych narzędzi warsztatowych, wakuometru kontrolnego,

płynów do konserwacji oraz przyrządów do czyszczenia i demontażu podzespołów
dojarki wchodzących w skład jej normalnego wyposażenia.

2. Przypomnienie i zastosowanie zasad bezpiecznej obsługi dojarki.
3. Ogólny przegląd instalacji rurociągu podciśnienia.
4. Płukanie rurociągu podciśnienia i kontrola jego szczelności w następujący sposób:

−

zamknąć zawór odcinający rurociągu podciśnienia i włączyć agregat próżniowy,

−

do pojemnika wlać około 0,2 l wody, lecz nie więcej niż pojemność zbiornika

wyrównawczego,

−

przewód gumowy jednym końcem podłączyć do najdalej położonego od agregatu

zaworu stanowiskowego, drugi koniec zanurzyć w pojemniku z wodą. Woda zostanie
zassana do rurociągu i zgromadzi się w zbiorniku wyrównawczym,

−

po wyczerpaniu się wody w pojemniku wyłączyć agregat i opróżnić zbiornik,

−

jeżeli woda w zbiorniku była mocno zabrudzona powtarzać płukanie, aż do uzyskania

czystej wody,

−

wysuszyć rurociąg i sprawdzić jego szczelność obserwując wahania podciśnienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 28. Wyposażenie normalne dojarki H – 310: 1 – wycior szczotki igłowej, 2,3,4 – tłoczki do czyszczenia

przewodów gumowych, 5,6,7,8 – szczotki do mycia gum strzykowych, końcówek i bańki, 9 – tacka
do kontroli jakości mleka, 10 – ściągacz przewodów, 11 – klucz, 12 – gąbka czyszcząca [10]

5. Pomiar wartości podciśnienia.
6. Konserwacja agregatu próżniowego, która polega na:

−

sprawdzeniu przekładni pasowej,

−

sprawdzeniu i czyszczeniu pompy próżniowej oraz kontroli wydajności pompy,

−

sprawdzeniu smarownicy i kontroli przepływu oleju,

−

sprawdzenie i czyszczenie zbiornika próżniowego.

7. Sprawdzenie i czyszczenie zaworu regulacji podciśnienia.
8. Sprawdzenie zaworów stanowiskowych.
9. Sprawdzenie zaworu odwadniającego.
10. Kontrola wskazań wakuometru.
11. Ogólny przegląd instalacji rurociągu mlecznego, który polega na:

−

sprawdzeniu szczelności zaworów mlecznych lub eurozłączy,

−

oczyszczeniu zaworów i wymianie uszczelek,

−

myciu wewnętrznych powierzchni rurociągu z zastosowaniem gąbek czyszczących,

−

sprawdzeniu czy rurociąg mleczny może się rozszerzać,

−

ocenie stanu higienicznego rurociągu i skuteczności mycia.

12. Sprawdzenie i czyszczenie elementów jednostki końcowej:

−

zbiornika mlecznego,

−

pompy mlecznej,

−

zaworu trójdrożnego,

−

zaworu pływakowego,

−

filtru mlecznego,

−

rur przyłączeniowych i końcówek.

13. Sprawdzanie działania i konserwacja pulsatorów, która polega na:

−

smarowaniu suwaka hydropulsatora,

−

sprawdzeniu funkcji niskiego ciśnienia systemu Duovac,

−

wymianie membrany i uszczelki.

14. Sprawdzanie i czyszczenie kubków udojowych polegające na:

−

demontażu gum strzykowych z cylindrów zewnętrznych,

−

oczyszczeniu powierzchni wewnętrznych cylindrów.

15. Wymiana gum strzykowych ze zwróceniem szczególnej uwagi na:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przygotowanie nowych gum strzykowych do montażu,

−

prawidłowy montaż nowych gum strzykowych zgodnie z zaleceniami producenta,

−

sprawdzeniu szczelności między kołnierzem gumy i cylindrem.

16. Sprawdzenie i czyszczenie przewodów mlecznych i powietrznych.
17. Sprawdzenie i konserwacja kolektora.
18. Sprawdzenie jakości wody zasilającej myjnię poprzez:

−

wymianę wkładów układu filtrującego,

−

pomiar twardości wody.

19. Sprawdzenie i czyszczenie myjni, a w szczególności:

−

urządzenia sterującego myjni,

−

zbiornika myjni,

−

grzejnika z regulatorem temperatury.

20. Sprawdzenie programu mycia instalacji dojarki zgodnie z instrukcją obsługi dojarki.
21. Sprawdzenie skuteczności mycia podzespołów dojarki przez sprawdzenie czy nie ma:

−

pozostałości mleka,

−

zaschniętych resztek tłuszczu i białka,

−

kamienia mlecznego i żelazistych nalotów.

22. Sprawdzenie instalacji elektrycznej.
23. Sprawdzenie prawidłowości pracy dojarki.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź dój mechaniczny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) sprawdzić prawidłowość ustawień parametrów dojarki,
4) sprawdzić czystość dojarki,
5) przygotować krowę do doju mechanicznego,
6) wykonać dój mechaniczny,
7) w odpowiedni sposób zakończyć dój,
8) dokonać mycia dojarki,
9) porównać osiągnięte parametry z wzorcowymi i ocenić stan wymienia krowy,
10) sporządzić sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dojarka mechaniczna,

−

sztuczne wymię,

−

zestaw narzędzi i materiałów pomocniczych,

−

instrukcje obsługi dojarki,

−

charakterystyka produkcyjna i zdrowotna krowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Dokonaj mycia i dezynfekcji urządzeń udojowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) sprawdzić prawidłowość działania myjni,
4) wykonać mycie urządzenia udojowego,
5) sprawdzić prawidłowość mycia i stan czystości urządzenia,
6) sporządzić sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dojarka mechaniczna,

−

podgrzewacz wody i preparaty do mycia i dezynfekcji,

−

zestaw narzędzi i materiałów pomocniczych,

−

instrukcje obsługi dojarki,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wyjaśnić fizjologię oddawania mleka i przygotowanie krowy do doju?



2) scharakteryzować budowę i zasadę działania aparatu udojowego?



3) objaśnić budowę i zasady obsługi dojarek bańkowych i rurociągowych?



4) scharakteryzować dojarnie oraz zasady pracy automatów dojarskich

i systemów zarządzania stadem krów?



5) określać parametry doju mechanicznego stosowane w urządzeniu duovac

i pulsatorach elektronicznych?



6) wydoić krowę dojarką?



7) myć i dezynfekować urządzenia udojowe?



8) obsługiwać urządzenia do schładzania mleka?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Urządzenia do usuwania obornika i utylizacji odchodów

4.4.1. Materiał nauczania

Urządzenia do usuwania obornika

W zależności od systemu utrzymania zwierząt odchody usuwane są w postaci obornika

lub gnojowicy. Z obór i chlewni płytkich odchody stałe razem ze ściółką zgarniane są
codziennie na korytarz gnojowy, a następnie usuwane poza budynek. W małych obiektach
inwentarskich do usuwania obornika stosowane są taczki, wózki i kolejki zawieszane na torze
jezdnym z możliwością samowyładunku. Większe fermy stosują spycharki i ładowarki
zawieszane na ciągnikach lub samojezdne oraz wszelkiego rodzaju przenośniki i szufle
mechaniczne o napędzie elektrycznym. Ładowarki ciągnikowe spychają obornik z kanałów
gnojowych poza budynek na rampę, na której stoi przyczepa lub bezpośrednio na gnojownię,
jeśli jest ona zlokalizowana w pobliżu budynku. Stosowane są w budynkach z systemem
utrzymania zwierząt na głębokiej ściółce lub posadzkach samoczyszczących.

Przenośniki (zgarniacze) obornika można podzielić je na:

−

przenośniki o ruchu posuwisto-zwrotnym,

−

przenośniki okrężne poruszające się ruchem ciągłym,

−

przenośniki wykonujące jednokierunkowy ruch roboczy i wsteczny ruch jałowy i są to
szufle mechaniczne i przenośniki typu delta,

−

hydrauliczne wygarniacze obornika stałego lub półpłynnego.
Przenośnik o ruchu posuwisto-zwrotnym składa się z cięgna napędowego, do którego

zamocowane są przegubowo łapy zgarniające. Przy suwie roboczym łapy ustawiają się
prostopadle do cięgna i zgarniają obornik, a przy suwie jałowym składają się pod bardzo
małym kątem. Obornik przesuwany jest w kierunku otworu zrzutowego i spada na przenośnik
poprzeczny, który transportuje go na płytę gnojową lub przyczepę. Przenośniki mogą być
napędzane motoreduktorem poprzez układ przekładni lub hydraulicznie z użyciem
siłowników hydraulicznych.

Rys. 29. Przenośnik o ruchu ciągłym: 1 – zespół napędowy, 2 – wyrzutnia, 3 – koło wiodące, 4 – kanał gnojowy,

5 – koło prowadzące, 6 – łańcuch, 7 – zgarniaki [3, s. 460]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przenośnik o ruchu ciągłym składa się z cięgna bez końca, do którego przymocowane są

zgarniaki. Cięgno może być wykonane ze stalowej liny lub łańcucha. Przechodząc przez koło
napędowe, koła wiodące i koła narożnikowe, cięgno tworzy zamkniętą pętlę. Przymocowane
do łańcucha zgarniaki przesuwają obornik w kanale gnojowym wykonanym w posadzce
wzdłuż stanowisk w budynku. Łańcuch otrzymuje napęd od silnika elektrycznego poprzez
przekładnię pasową, reduktor i koło łańcuchowe. Zespół napędowy zamontowany jest na
ramie w końcowej części wyrzutni obornika. Do ramy napędu przymocowany jest skrobak
zgarniaków, który oczyszcza zgarniaki z resztek obornika. W celu zachowania prawidłowej
pracy w przenośniku reguluje się:

−

napięcie łańcucha za pomocą śruby przesuwającej zespół napędowy wzdłuż ramy;
łańcuch jest prawidłowo napięty, gdy po naciśnięciu nogą jego środkowej części, nie
dotyka dna kanału,

−

napięcie przekładni pasowej między silnikiem a reduktorem przez zmianę położenia
silnika na ramie; ugięcie paska po naciśnięciu ręką w połowie odległości między kołami
pasowymi nie powinno przekraczać 20 mm,

−

wartość siły potrzebnej do włączenia sprzęgła bezpieczeństwa przez zmianę napięcia
sprężyny; sprzęgło ustawione jest na siłę 15 kN.

Przenośnik zgarniakowy o ruchu ciągłym w wersji standartowej ma długość pętli wynoszącą
60 m oraz kierunek ruchu w prawo lub lewo.

Rys. 30. Szufla mechaniczna:1 – szufla, 2 – lina, 3 – krążek wychylny, 4 – maszt, 5 – wyłącznik krańcowy,

6 – bęben, 7 – skrzynka sterownicza, 8 – płyta obornikowa, 9 – kanał gnojowy [8, s. 109]

Szufla mechaniczna stosowana jest do usuwania obornika z jednorzędowych budynków

inwentarskich o wzdłużnym układzie stanowisk. Cykl pracy szufli składa się z ruchu
roboczego i ruchu powrotnego. Obornik jest usuwany z kanału i przenoszony na płytę
gnojową do chwili zmiany kierunku ruchu przez wyłącznik krańcowy umieszczony na
maszcie. Szufla mechaniczna jest prostym urządzeniem i pracuje niezawodnie pod
warunkiem wykonania montażu zgodnie z zaleceniami producenta i przestrzegania zasad
obsługi i konserwacji. Podstawową regulacją szufli jest odpowiednie napięcie liny i właściwe
ustawienie wyłączników krańcowych.

Wygarniacz obornika z napędem hydraulicznym składa się z agregatu hydraulicznego

oraz szeregu cylindrów napędzających zgarniaki pracujące w kanałach nawozowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 31. Wygarniacz obornika o napędzie hydraulicznym: 1 – agregat hydrauliczny, 2 – cylinder hydrauliczny,

3 – jednostka wypychająca, 4 – płyta obornikowa, 5 – ceownik, 6 – łapa wygarniająca, 7 – łapa
końcowa, 8 – jednostka napędowa [10]

W skład budowy agregatu wchodzi silnik elektryczny, pompa hydrauliczna i zawory

sterujące. Tłoczyska cylindrów napędzają łapy poruszające się w kanałach gnojowych.
Obornik przesuwany jest do kanału poprzecznego, skąd usuwany jest na gnojownię. Tuleje
cylindrów są galwanizowane i dodatkowo malowane. Tłoczyska są chromowane, co zwiększa
ich odporność na korozję.

Urządzenia do usuwania gnojowicy

Gnojowicę z pomieszczeń inwentarskich można usuwać metodami mechanicznymi lub

hydraulicznymi. Przenośnik typu delta przeznaczony jest do usuwania gnojowicy z małym
dodatkiem ściółki. Przenośnik porusza się ruchem posuwisto-zwrotnym o skoku równym
długości kanału gnojowego. W ruchu roboczym ramiona zgarniacza rozkładają się wskutek
tarcia o dno kanału i przesuwają gnojowicę, a w ruchu powrotnym ulegają złożeniu. Kierunek
ruchu zgarniaków zależy od kierunku obrotów silnika elektrycznego sterowanego przez
wyłączniki krańcowe. W przenośniku tym reguluje się napięcie sprężyn amortyzatorów
bębnów linowych i napięcie liny. Lina pracuje w środowisku sprzyjającym korozji, dlatego jej
trwałość jest stosunkowo mała. Wadę tą eliminuje zastosowanie zamiast liny cięgna
sztywnego. Ramiona zgarniające mocowane są do cięgna sztywnego za pomocą specjalnych
głowic. Ruch posuwisto-zwrotny przenośnika powodowany jest wówczas przez siłownik
hydrauliczny zasilany z agregatu napędowego. Przenośnik typu delta może być wyposażony
w dwie lub cztery pary ramion zgarniających.
Metody hydrauliczne polegają na wykorzystaniu naturalnej właściwości gnojownicy, jako
cieczy, z uwzględnieniem zmian spowodowanych obecnością cząstek pochodzących z kału,
resztek paszy i ściółki. W oborach z hydraulicznym systemem usuwania gnojownicy
korytarze gnojowe, a przy chowie bukatów również stanowiska, pokryte są podłogą
szczelinową. Przez szczeliny gnojownica spływa lub jest przedeptywana przez zwierzęta do
znajdujących się pod podłogą kanałów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 32. Przenośnik typu delta: 1 – silnik z przekładnią, 2 – lina, 3 – położenie ramion zgarniaka przy ruchu

roboczym, 4 – położenie ramion zgarniaka przy ruchu jałowym, 5 – rolka napinająca, 6 – kanał
gnojowy [8, s. 115]

Można rozróżnić cztery systemy hydraulicznego usuwania odchodów: samospływu

ciągłego, zasuwowy, cyrkulacyjny i slalomowy. System samospływu ciągłego oparty jest na
prostokątnych kanałach gnojowicowych, które mają szerokość około 80 cm i głębokość 40-
60 cm uzależnioną od długości kanału. Wylot kanału zakończony jest progiem, którego
wysokość wynosi 10-20 cm. Próg musi opadać pod kątem 15-20 stopni w kierunku strumienia
gnojowicy, natomiast musi mieć pionową ściankę od strony kanału odbiorczego.

Rys. 33. Samospływ ciągły: 1 – kanał gnojowy, 2 – próg, 3 – kanał zbiorczy, 4 – podłoga rusztowa [1, s. 20]

Kanał powinien być napełniony wodą przed wprowadzeniem zwierząt. Samospływ ciągły

polega na samoczynnym odpływie odchodów do kanału, w miarę ich przybywania. Części
stałe odchodów są lżejsze i pływają po powierzchni cieczy znajdującej się na dnie kanału,
tworzącej warstwę ślizgową. Utrzymanie warstwy cieczy na dnie kanału zapewnia próg, co
jest podstawą prawidłowego działania sytemu. Gnojowica ma właściwości ciała plastycznego
i dąży do wyrównania poziomu. W praktyce jednak powierzchnia gnojowicy w kanale
samospływu ciągłego jest nachylona ku wylotowi ze spadkiem 1-3 cm na 1m długości kanału,
tworząc tzw. kąt cofki. Dla oddzielenia przestrzeni w oborze od dostępu gazów ze zbiornika
gnojowicy stosuje się zabezpieczenie syfonowe. Odmianą w/w sposobu jest rurowy system
spłuczkowy działający podobnie, jak wanna z otworem odpływowym na środku dna,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zamkniętym korkiem. Rury o średnicy około 300 mm, prowadzące do zbiornika gnojowicy,
zaopatrzone są w zawór odpowietrzający.

Rys. 34. Rurowy system spłuczkowy [7, s. 93]

System zasuwowy jest często stosowany w chowie trzody chlewnej, lecz stosowany

bywa również w oborach. Gnojownica gromadzona jest pod podłogą szczelinową w kanałach
zamkniętych zasuwą, która jest otwierana w celu opróżnienia kanału.

W systemie cyrkulacyjnym zawartość ściółki w odchodach ma mniejszy wpływ na

niezawodność działania. Dwa kanały podłużne systemu cyrkulacyjnego połączone są
kanałami poprzecznymi, tworząc obwód zamknięty. W ścianie kanału poprzecznego
umieszcza się mieszadła, które przyśpieszają proces homogenizacji gnojowicy.

System slalomowy składa się z kilku kanałów podłużnych połączonych jest

poprzecznymi w jeden obwód, a mieszadło umieszczone jest w narożniku kanałów. Funkcje
mieszania i pompowania mogą być wykonywane przez pompę, która jest okresowo
wprowadzana do kanałów.

Urządzenia do magazynowania odchodów

W gospodarstwach rolnych, specjalizujących się w hodowli i produkcji zwierzęcej

powstaje rocznie ponad 140 mln ton odchodów. Do gleby i wód powierzchniowych oraz
podziemnych przenikają ogromne ilości szkodliwych substancji, w sumie około 450 tys. ton
azotu i 255 tys. ton fosforu. Zanieczyszczenia te stanowią poważne zagrożenie dla otoczenia
i środowiska naturalnego w naszym kraju. Prawidłowo magazynowane odchody zwierzęce,
stanowią cenny surowiec nawozowy. Niewłaściwie przechowywane są poważnym
obciążeniem dla środowiska. Szacuje się, że na około 2 mln gospodarstw rolnych w Polsce,
jedynie 10% posiada zbiorniki i urządzenia przystosowane do przechowywania gnojówki lub
gnojowicy oraz płyty obornikowe. Pozostałe gospodarstwa, zajmujące się produkcją
zwierzęcą muszą je zainstalować. Taki wymóg wprowadziła ustawa o nawozach i nawożeniu
z lipca 2000 r. Nakłada ona na gospodarstwa specjalizujące się w produkcji zwierzęcej
obowiązek wyposażenia ich do 24 października 2008 roku w urządzenia do przechowywania
odchodów zwierzęcych. Brak urządzeń do przechowywania odchodów zwierzęcych
uniemożliwia uzyskanie certyfikatów na sprzedaż mleka i stanowi istotną przeszkodę
w prowadzeniu hodowli i ubieganiu się o środki z UE. Obornik powinien być składowany na
płycie gnojowej. Nawozy naturalne w postaci płynnej należy przechowywać w szczelnych
zbiornikach, zagłębionych lub powierzchniowych o odpowiedniej pojemności. Wielkość
płyty obornikowej i pojemność zbiorników zależy od obsady zwierząt, wymaganego okresu
przechowywania odchodów oraz rejonu kraju, w którym znajduje się gospodarstwo
hodowlane i wynosi:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

płyta obornikowa – 3,5 m³/1DJP na OSN i 2,5 m³/1DJP na pozostałych obszarach,

−

zbiornik na gnojówkę i wody gnojowe odpowiednio 2,5 m³ i 2 m³,

−

zbiornik na gnojowicę – 10 m³/1DJP na OSN i 7 m³/1DJP na pozostałych obszarach.
Pojemność zbiorników powinna wystarczyć na 4 miesiące składowania, a na Obszarach

Szczególnie Narażonych (OSN) na okres 6 miesięcy.

Rys. 35. Gnojownia: 1 – płyt obornikowa, 2 – odprowadzenie gnojówki, 3 – zbiornik na gnojówkę [3, s. 462]

Płyta obornikowa budowana jest w układzie segmentowym. Dostosowana jest do

obciążeń wynoszących 2,5 tony na jedno koło, co pozwala na jeżdżenie po niej ciężkich
przyczep rolniczych i roztrząsaczy obornika. Płyta z trzech stron i częściowo z czwartej
strony posiada obrzeże lub ścianę. Umożliwia to wyższe składowanie obornika i lepsze jego
ugniecenie, co ma duże znaczenie dla przechowywania i zapobiega rozrzucaniu obornika po
obejściu. W części gdzie nie ma ściany, płyta posiada krawężnik (próg), który nie pozwala na
wyciekanie wody gnojowej na zewnątrz, a jednocześnie umożliwia wjazd na płytę spychacza
w celu usunięcia obornika. Przez płytę przebiega rowek ściekowy, który zbiera nadmiar
płynów z płyty i odprowadza do małej studzienki rewizyjnej, a następnie do zbiornika
magazynującego. Zbiornik magazynujący wody gnojowe z płyty obornikowej może być
przeznaczony zarówno dla płyty jak i wspólny do gromadzenia gnojówki z budynku
inwentarskiego.

Zbiorniki na gnojowicę

Gnojowica odprowadzana z budynków inwentarskich jest składowana przez okres,

wynikający z planu rolniczego wykorzystania jej do celów nawożenia. W większych
obiektach gnojowica trafia do zbiornika wstępnego, skąd po czasie niezbędnym dla
przeprowadzenia kontroli higieniczno-epidemiologicznej (ok. 7 dni) jest przepompowywana
do zbiornika magazynującego, gdzie jest magazynowana przez okres 3 do 6 miesięcy.
Uwzględniając przeciętną ilość odchodów oraz wody spływającej wraz z gnojowicą,
przyjmuje się około 1,8 m³ pojemności zbiornika na 1 DJP na miesiąc. Zbiorniki
magazynujące mogą być naziemne, częściowo zagłębione i ziemne, czyli wgłębione.
Zbiorniki naziemne buduje się z prefabrykowanych, odpornych na korozję, elementów
stalowych łączonych za pomocą skręcania, uszczelnianych silikonem i posadowionych na
betonowym fundamencie. Podczas magazynowania gnojowica ulega rozwarstwieniu, przy
czym cząstki najcięższe osiadają na dnie, tworząc osad, a najlżejsze wypływają na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powierzchnię w postaci kożucha. Dlatego zbiorniki na gnojowicę wyposaża się w urządzenia
do homogenizacji (ujednorodnieniu), przeprowadzany w sposób:

−

hydrauliczny polegający na przepompowywaniu z użyciem dysz strumieniowych,

−

mechaniczny z zastosowaniem mieszadeł,

−

pneumatyczny poprzez wtłaczanie powietrza.
Homogenizacja zapobiega rozwarstwieniu gnojowicy, napowietrza ją i przeprowadzana

jest kilkakrotnie lub jednorazowo przed wybieraniem ze zbiornika. Do mieszania i wybierania
gnojowicy stosuje się pompy: ślimakowe i odśrodkowe. Stacjonarna pompa ślimakowa
zbudowana jest ze ślimakowego wirnika, tulei, zespołu napędowego i obudowy. Wskutek
mimośrodowego umieszczenia i obrotu wirnika powstają przestrzenie ssące i tłoczące
gnojowicę do wozów asenizacyjnych lub bezpośrednio do rurociągu deszczowni. Gdy
przewód ulegnie zapchaniu można zmieniać kierunek obrotów pompy. Stosowane są również
przewoźne pompy ślimakowe przeznaczone do pompowania gnojowicy ze zbiorników
wstępnych do głównych, do wozów asenizacyjnych lub rurociągów deszczowni. Ponadto
można nimi mieszać gnojowicę w zbiornikach. Stacjonarna pompa wirowa do gnojowicy
składa się z łopatkowego wirnika, korpusu, rozdrabniacza nożowego, zaworu trójdrożnego,
przewodów i zespołu napędowego. Nawożenie gnojowicą może odbywać się w sposób:

−

mobilny przy użyciu wozów asenizacyjnych,

−

stacjonarny z zastosowaniem rurociągów i zraszaczy,

−

kombinowany, gdzie transport odbywa się rurami, a rozlewanie wozami asenizacyjnymi.
Dopuszczalny poziom nawożenia nawozami naturalnymi w naszym kraju jest określony

normami i może wynosić do 170 kg N na 1 ha UR rocznie, co odpowiada dawce obornika do
40 ton na 1 ha lub 45 m³ gnojowicy w 2-3 dawkach oraz dopuszczalnej obsadzie do 1,5DJP
na 1 ha UR. Nadmierne nawożenie gnojowicą zakłóca równowagę biologiczną w glebie przez
pobranie z niej nadmiernych ilości tlenu potrzebnego do rozkładu substancji organicznych.
Proces ten ogranicza się przez poddanie gnojowicy mineralizacji w rowach cyrkulacyjnych.
Wskutek intensywnego mieszania gnojowica pochłania tlen ulegając tzw. mokremu spalaniu.
Uzyskuje się w ten sposób blisko 50% rozkład substancji organicznych.

Oczyszczanie gnojowicy

Przy dużej liczbie zwierząt rolnicze wykorzystanie odchodów staje się niemożliwe.

Dlatego duże fermy hodowlane muszą posiadać oczyszczalne odchodów. Utylizuje się w nich
odchody metodami mechanicznymi, biologicznymi, chemicznymi i termicznymi do takiego
stopnia czystości, że mogą być odprowadzane

zbiorników wód naturalnych lub ponownie

wykorzystane w celach technologicznych. Frakcja stała służy jako nawóz organiczny.

Mechaniczne sposoby rozdzielania części stałej od płynnej można podzielić na:

−

odwadnianie przez suszenie w warunkach naturalnych,

−

rozdzielanie na sitach,

−

odwirowywanie.
Suszenie prowadzi się na poletkach, gdzie następuje częściowe odparowanie oraz

odfiltrowanie wody. Warstwa odchodów o grubości 20 cm wysycha w naszych warunkach
klimatycznych około 6 tygodni do wilgotności 60-80%. Metodą najczęściej stosowaną jest
rozdzielanie gnojowicy na sitach biernych, wibracyjnych, stożkowych i parabolicznych.
Separator wibracyjny zbudowany jest z sita i pojemnika wprawianego w ruch wibracyjny,
wskutek czego następuje separacja części stałych i płynnych gnojowicy. Wyodrębniona na
sicie frakcja stała zawiera jeszcze znaczną część wody. Lepsze efekty przynosi zastosowanie
wirówek. Znane są dwa typy wirówek: dwustożkowa i sedymentacyjna. Wirówka
dwustożkowa składa się z dwóch stożkowych talerzy, które pozostają zamknięte podczas
napełniania i odwirowywania. Części stałe w wyniku działania siły odśrodkowej osiadają na
pobocznicach stożków, ciecz natomiast gromadzi się w pobliżu osi obrotu i opuszcza

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wirówkę przez boczne otwory i rurę odpływową. Osad wyrzucany jest na zewnątrz po
zatrzymaniu wirówki i rozsunięciu stożków. Wirówka sedymentacyjna pracuje w sposób
ciągły i składa się z bębna zewnętrznego o kształcie walcowo-stożkowym oraz dokładnie
dopasowanego przenośnika ślimakowego. Bęben i ślimak obracają się w tym samym
kierunku , lecz z różną prędkością obrotową. Ślimak zgarnia frakcję stałą z wewnętrznej
ściany bębna i przesuwa ją poosiowo do otworów wylotowych. Ciecz uchodzi otworami po
przeciwległej stronie wlotu gnojowicy i dostaje się do zbiorników, w których oczyszczana
jest chemicznie i biologicznie. Tak oczyszczona, może być skierowana do zbiornika
odpływowego. Części stałe po wysuszeniu gromadzone są w specjalnych silosach.

Metody wytwarzania biogazu z gnojowicy

Do wytworzenia biogazu mogą być użyte odchody zwierzęce oraz inne odpady

pochodzenia roślinnego (słoma, łęty ziemniaczane, liście itp.) i zwierzęcego zawierające
substancje organiczne. Biogaz powstaje w wyniku fermentacji metanowej substancji
organicznych. Ograniczamy w ten sposób zanieczyszczenie środowiska, otrzymujemy cenne
paliwo energetyczne i wartościowy nawóz organiczny. Fermentacja metanowa przebiega bez
dostępu powietrza pod wpływem działania bakterii, które rozkładają masę organiczną na
dwutlenek węgla i metan.

Rys. 36. Schemat produkcji biogazu według metody Reinholda Darmstadta: 1 – doprowadzenie odchodów,

2 – odprowadzenie odchodów, 3 – części stałe po fermentacji, 4 – komora do gromadzenia gazu,
5 – zbiornik gazu, 6 – odbiornik gazu, 7 – zbiornik z pompą na gnojowicę po fermentacji [2, s. 289]

Metoda Reinholda Darmstadte stosowana jest w małych i średnich gospodarstwach.

Instalacja stosowana w tej metodzie składa się z betonowego zbiornika fermentacyjnego oraz
dwóch zbiorników na otrzymywany biogaz. Otrzymywany w wyniku fermentacji biogaz
gromadzi się w przestrzeni nad komorą fermentacyjną, skąd odprowadzany jest do zbiornika
magazynującego.

Instalacja stosowana w metodzie Schmidta i Eggerglüssa składa się ze zbiornika

wstępnego gnojowicy z mieszadłem, pompy, komory fermentacyjnej, zbiornika gnojowicy po
fermentacji i zbiornika biogazu. Gnojowica, po wymieszaniu, jest pompowana do komory
fermentacyjnej ogrzewanej parą wytwarzaną w kotle parowym. Powstający gaz gromadzony
jest w zbiorniku gazowym, Osad po fermentacji metanowej wykorzystywany jest rolniczo.
Wydajność instalacji wynosi 0,75 m³ gazu na dobę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 37. Systemy odzysku ciepła z budynku inwentarskiego: I – system stabilizacji cieplnej powietrza

wprowadzanego do budynku, II – system odzysku ciepła z powietrza usuwanego z budynku,
III – system odzysku ciepła z podłoży egzotermicznych i gnojowicy, IV – kolektor słoneczny do
podgrzewania wody [7, s. 54]

Biogaz może być wykorzystany energetycznie w systemach odzysku ciepła z budynku

inwentarskiego, które w dobie drożejącej energii znajdują coraz szersze zastosowanie.

Bezpieczna obsługa urządzeń stosowanych w budynkach inwentarskich

Przy wejściu do budynku inwentarskiego powinna znajdować się tablica z napisem:

„Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony”. W gospodarstwie, z którego zwierzęta
lub produkty spożywcze pochodzenia zwierzęcego wprowadzane są na rynek, powinny
znajdować się maty dezynfekcyjne w liczbie zapewniającej zabezpieczenie wejść i wjazdów
do gospodarstwa w przypadku zagrożenia epidemiologicznego. Budynek inwentarski
powinien spełniać następujące wymagania ewakuacyjne:

−

wrota i drzwi budynku powinny zawsze otwierać na zewnątrz,

−

odległość od najdalszego stanowiska dla zwierząt do wyjścia ewakuacyjnego nie
powinna przekraczać 50 m przy utrzymaniu ściółkowym zwierząt i 75 m przy utrzymaniu
bezściółkowym,

−

przy obsadzie zwierząt powyżej 15 sztuk muszą być dwa wyjścia ewakuacyjne.
Podłogi w pomieszczeniach inwentarskich powinny być gładkie, nie śliskie, mieć

stabilną, twardą i równą powierzchnię umożliwiającą utrzymywanie czystości i porządku.
Kanały odprowadzające ścieki i gnojowicę powinny być odpowiednio zabezpieczone. Ściany
i sufit powinny być czyste, pozbawione pajęczyn i zagrzybień. Warunki utrzymania zwierząt
nie mogą powodować urazów i uszkodzeń ciała lub cierpień. Osoby obsługujące zwierzęta
powinny przestrzegać następujących zasad:

−

w pomieszczeniach inwentarskich nie wolno palić tytoniu i używać otwartego ognia,

−

myć ręce przed i po zakończeniu pracy przy zwierzętach,

−

myć twarz przed spożywaniem posiłków, po zakończeniu pracy przy zwierzętach,

−

wszelkie skaleczenia natychmiast opatrywać.
Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze zwierząt powinni poddawać się corocznie

odpowiednim badaniom lekarskim i szczepieniom ochronnym. Osoby te powinny być
świadome zagrożeń przenoszenia chorób odzwierzęcych na człowieka (np.: grzybice,
gruźlica, bruceloza, ptasia grypa i inne). Pracownicy opiekujący się stadem powinni posiadać
odzież i obuwie ochronne przeznaczone do obowiązkowego użycia w gospodarstwie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Duża część budynków inwentarskich w naszym kraju jest nieprzystosowana do

wprowadzenia nowych usprawnień technicznych i technologicznych. Są to budynki stare,
małej powierzchni, w których zwierzęta utrzymywane są na głębokiej ściółce, bez
wydzielonych korytarzy paszowych i gnojowych. Prowadzone są w nich tradycyjne metody
chowu zwierząt, a większość prac wykonywanych jest ręcznie przy użyciu prostych narzędzi,
takich jak widły, wiadra, taczki itp. Niedostateczna mechanizacja produkcji zwierzęcej
sprawia, że prace związane z przygotowaniem i zadawaniem pasz, pojeniem i usuwaniem
obornika, są bardzo energochłonne i zajmują dużo czasu rolnika i jego rodziny. Zmęczenie,
nieuwaga, zły stan techniczny przestarzałych maszyn jest przyczyną wielu wypadków.
Największą grupę wypadków, wg statystyki prowadzonej przez KRUS, stanowią oparzenia
przy obsłudze parników. Drugą grupę stanowią pochwycenia lub uderzenia przez elementy
robocze i napędowe. W wyniku tych zdarzeń, osoby poszkodowane doznają poważnych
obrażeń ciała: skaleczenia, złamania i zmiażdżenia palców ręki lub zmiażdżenia dłoni, co
prowadzi do amputacji. Najbardziej niebezpieczne okazały się pochwycenia przez elementy
ruchome sieczkarń, rozdrabniaczy, śrutowników i zgarniaczy obornika..

Przyczyn pochwycenia lub uderzenia przez elementy ruchome maszyn i urządzeń

stosowanych w produkcji zwierzęcej należy upatrywać głównie w nieumiejętnej obsłudze
oraz nieprzestrzeganiu zasad bezpiecznej pracy. Do niebezpiecznych zachowań osób
obsługujących te maszyny i urządzenia zaliczyć należy takie przypadki, jak:

−

użytkowanie urządzeń niesprawnych technicznie,

−

brak osłon mechanizmów napędowych,

−

operowanie ręką w pobliżu ruchomych elementów roboczych maszyn i urządzeń,

−

smarowanie pasów napędowych i kół pasowych w czasie ich ruchu,

−

korzystanie z prowizorycznej instalacji elektrycznej.
Podczas użytkowania maszyn i urządzeń stosowanych w produkcji zwierzęcej należy

ściśle przestrzegać ogólnych zasad bezpieczeństwa pracy oraz zaleceń producentów sprzętu
zawartych w instrukcjach obsługi, a w szczególności:
1. Obsługę sprzętu należy powierzać osobom pełnoletnim, znającym zasady działania

sprzętu oraz zasady bezpiecznego jego użytkowania.

2. Codziennie przed rozpoczęciem pracy należy dokładnie sprawdzić stan techniczny

maszyn i urządzeń, a zauważone usterki usunąć. Szczególnie ważne jest sprawdzenie
połączeń śrubowych elementów roboczych i stanu osłon elementów wirujących.

3. Niedopuszczalne jest użytkowanie urządzeń bez kompletnych i trwale zamocowanych

osłon elementów roboczych i mechanizmów przenoszących napęd.

4. Wszelkich napraw, regulacji oraz przeglądów maszyn i oczyszczania ich elementów

roboczych można dokonywać tylko po uprzednim wyłączeniu silnika, odłączeniu
napięcia i wyjęciu wtyczki z gniazda sieci elektrycznej.

5. Przed włączeniem wtyczki przewodu zasilającego do gniazda sieci elektrycznej należy

sprawdzić, czy silnik jest wyłączony.

6. Należy uważać, aby wraz z masą podawaną do śrutownika, mieszalnika, sieczkarni,

siekacza, nie dostały się twarde przedmioty: kamienie, kawałki metalu i drewna itp.

7. Nie wolno popychać ręką masy znajdującej się w koszu zasypowym lub skrzyni urządzeń

z ruchomymi elementami roboczymi; rozdrabniany materiał można popychać wyłącznie
za pomocą drewnianych popychaczy dostosowanych do tego celu.

8. Sieczkarnia powinna posiadać sprawne urządzenie służące do wyłączania napędu na

walce podające i do zmiany kierunku ich obrotów.

9. Uszkodzone liny, łańcuchy zgarniaczy obornika nie powinny być naprawiane, lecz

wymieniane na nowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poznałeś materiał nauczania tej jednostki modułowej. Spróbuj odpowiedzieć na pytanie:

Czy dużo trudności sprawi Ci eksploatacja urządzeń w budynkach inwentarskich
przedstawionych na fotografiach?

Rys. 38. Przykład obory i chlewni według standartów UE[9]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są metody usuwania odchodów z budynków inwentarskich?
2. Na czym polega zasada działania i regulacja urządzeń do usuwania obornika?
3. Jak zbudowane są wygarniacze obornika o napędzie hydraulicznym?
4. Jakie znasz metody usuwania gnojowicy?
5. Jakie są wymagania ochrony środowiska przy magazynowaniu odchodów?
6. Jakie są metody oczyszczania gnojowicy.
7. Jakie są metody wytwarzania i zastosowania biogazu?
8. Jakie są zasady bezpiecznej pracy oraz przepisy ochrony przeciwpożarowej i ochrony

środowiska naturalnego przy eksploatacji urządzeń stosowanych w budynkach
inwentarskich?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj obsługę techniczną przenośnika do usuwania obornika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeanalizować instrukcję obsługi przenośnika,
4) ocenić stan techniczny przenośnika,
5) dokonać niezbędnych regulacji,
6) przeprowadzić konserwację elementów przenośnika,
7) sprawdzić pracę przenośnika po dokonanych regulacjach,
8) ocenić jakość wykonanej przez siebie pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przenośnik do usuwania obornika o ruchu ciągłym,

−

instrukcja obsługi przenośnika,

−

zestaw kluczy monterskich,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

materiały eksploatacyjne,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wykonaj obsługę techniczną pompy do gnojowicy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeanalizować instrukcję obsługi pompy do gnojowicy,
4) ocenić stan techniczny pompy do gnojowicy,
5) wykonać konserwację elementów pompy,
6) ocenić jakość wykonanej przez siebie pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

pompa do gnojowicy,

−

instrukcja obsługi pompy,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

materiały eksploatacyjne,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Zaprojektuj gnojownię lub zbiornik na gnojowicę dla określonego gospodarstwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeanalizować Ustawę z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu,
4) przeanalizować Ustawę z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o nawozach,
5) przeanalizować projekty gnojowni,
6) wykonać obliczenia pojemności płyty lub zbiornika,
7) wykonać projekt zgodnie z tematem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

typowe projekty płyt obornikowych,

−

typowe projekty zbiorników na gnojowicę,

−

ustawy o nawozach i nawożeniu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować metody usuwania odchodów?



2) wyjaśnić budowę i regulację przenośników do usuwania obornika?



3) objaśnić budowę i obsługę wygarniaczy obornika o napędzie hydraulicznym?



4) scharakteryzować hydrauliczne metody usuwania gnojowicy?



5) określić wymagania ochrony środowiska przy magazynowaniu odchodów?



6) wymienić metody oczyszczania gnojowicy?



7) uzasadnić celowość wytwarzania biogazu?



8) zastosować zasady bezpiecznej pracy, przepisy ochrony przeciwpożarowej

i ochrony środowiska naturalnego przy eksploatacji urządzeń stosowanych
w budynkach inwentarskich?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań testowych. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości

odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 25 min.

Powodzenia !

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Dobrostan zwierząt oznacza

a) ilość zwierząt w budynku inwentarskim.
b) wartość hodowanych zwierząt.
c) stan równowagi między organizmem, a otaczającym środowiskiem.
d) ilość stanowisk do utrzymania zwierząt.

2. Obory to budynki inwentarskie służące do utrzymania

a) trzody chlewnej.
b) bydła.
c) brojlerów.
d) królików.

3. Boksy i kombiboksy to legowiska dla zwierząt w

a) chlewniach.
b) oborach stanowiskowych.
c) oborach wolnostanowiskowych.
d) kurnikach.

4. Prawidłowy mikroklimat w budynku inwentarskim zapewnia

a) wentylacja naturalna.
b) otwieranie drzwi.
c) uchylanie okien.
d) wentylacja mechaniczna.

5. Uszkodzenie zaworu zwrotnego w urządzeniu hydroforowym spowoduje

a) uszkodzenie zbiornika hydroforu.
b) wypływ wody ze zbiornika, gdy pompa jest wyłączona.
c) wzrost ciśnienia w instalacji wodociągowej.
d) wybuch.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. W śrutowniku bijakowym grubość śruty zależy od

a) prędkości obrotowej bijaków.
b) liczby bijaków.
c) średnicy otworów w sicie.
d) szybkości podawania ziarna.

7. Pionowe ustawienie ślimaka nożowego w wozie paszowym służy do

a) odważenia porcji składnika paszy.
b) dokładnego wymieszania wszystkich składników.
c) dostarczenia paszy do żłobów.
d) odważenia porcji składnika paszy, dokładnego wymieszania wszystkich składników,

dostarczenia paszy do żłobów.

8. Podczas obsługi maszyn do przygotowywania pasz występują zagrożenia pochodzące

a) wyłącznie od ostrych, wirujących części maszyn i powstającego zapylenia powietrza.
b) wyłącznie od przekładni napędowych i stanu technicznego osłon.
c) wyłącznie od instalacji elektrycznej.
d) od ostrych, wirujących części maszyn i powstającego zapylenia powietrza, przekładni

napędowych i stanu technicznego osłon i instalacji elektrycznej.

9. W skład budowy aparatu udojowego dojarki rurociągowej wchodzą

a) kubki udojowe, bańka na mleko i przewody.
b) pompa, regulator podciśnienia i kolektor.
c) pulsator, zbiornik wyrównawczy i kolektor.
d) kubki udojowe, kolektor, pulsator oraz przewody mleczne i powietrzne.

10. W czasie fazy ssania w komorze podstrzykowej kubka udojowego występuje

a) podciśnienie.
b) nadciśnienie.
c) zmienne ciśnienie.
d) ciśnienie atmosferyczne.

11. Urządzenie Duovac zmienia parametry doju w zależności od

a) wielkości podciśnienia.
b) wartości ciśnienia atmosferycznego.
c) szybkości oddawania mleka przez krowę.
d) ilości dojonych krów.

12. Kolektor dojarki służy do

a) zbierania mleka z kubków udojowych i przekazania go do rurociągu mlecznego.
b) zbierania mleka z kubków, przekazania go do rurociągu mlecznego i rozdziału

podciśnienia na kubki udojowe.

c) przekazania podciśnienia z pulsatora do kubków udojowych.
d) przepłukiwania dojarki.

13. Dój mechaniczny o parametrach dostosowanych do indywidualnych cech każdej krowy

w dowolnym czasie przez 24 godziny zapewnia
a) dojarka bańkowa.
b) dojarka rurociągowa.
c) dojarnia karuzelowa.
d) automat dojarski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Prawidłowy dój mechaniczny to szereg czynności wykonywanych w kolejności

a) masaż wstępny (stymulacja), przeddój, mycie wymienia, dój właściwy.
b) masaż wstępny, mycie wymienia, przeddój, dój właściwy
c) mycie wymienia, masaż wstępny, przeddój, dój właściwy.
d) przeddój, masaż wstępny, mycie wymienia, dój właściwy.

15. Rysunek obok przedstawia

a) dojarkę bańkową.
b) myjnię aparatury udojowej.
c) agregat podciśnienia.
d) jednostkę pulsacyjną.

16. Do usuwania obornika z obór płytkich stosowane są

a) tylko przenośniki o ruchu ciągłym.
b) tylko przenośniki o ruchu posuwisto-zwrotnym.
c) tylko zgarniaki o napędzie hydraulicznym.
d) przenośniki o ruchu ciągłym wszystkie, przenośniki o ruchu posuwisto-zwrotnym

zgarniaki o napędzie hydraulicznym.

17. W zgarniaku typu delta ramiona rozkładają się pod wpływem

a) działania łańcucha napędowego.
b) tarcia o dno kanału.
c) działania mechanizmu zapadkowego.
d) hydrauliki zewnętrznej.

18. Zadaniem progu na końcu kanału przy samospływie gnojowicy jest

a) zmniejszenie prędkości przepływu gnojowicy.
b) zatrzymanie części stałych odchodów.
c) utrzymanie warstwy cieczy, po której spływają odchody zwierzęce.
d) uszczelnienie kanału.

19. Gospodarstwa specjalizujące się w produkcji zwierzęcej muszą posiadać

a) urządzenia do przechowywania odchodów zwierzęcych.
b) urządzenia do wytwarzania biogazu.
c) kolektory słoneczne.
d) pompy cieplne.

20. Główne przyczyny wypadków podczas eksploatacji urządzeń stosowanych w budynkach

inwentarskich to
a) użytkowanie urządzeń niesprawnych technicznie.
b) brak osłon mechanizmów napędowych.
c) operowanie ręką w pobliżu ruchomych elementów roboczych maszyn i urządzeń.
d) użytkowanie urządzeń niesprawnych technicznie, brak osłon mechanizmów

napędowych, operowanie ręką w pobliżu ruchomych elementów roboczych maszyn i
urządzeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Eksploatacja urządzeń stosowanych w budynkach inwentarskich

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Dobkowski A.: Podstawowe wymagania technologiczne i techniczne w budownictwie

inwentarskim dla bydła, trzody chlewnej i owiec dla projektów objętych programem
SAPARD. MRiRW, Warszawa 2000

2. Korpysz K., Roszkowski H., Zdun K.: Maszyny i urządzenia do produkcji zwierzęcej.

SGGW, Warszawa 1994

3. Kuczewski J., Waszkiewicz Cz.: Mechanizacja rolnictwa. Maszyny i urządzenia do

produkcji roślinnej i zwierzęcej. SGGW, Warszawa 1997

4. Magazynowanie pasz. Poradnik. Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji

Rolnictwa; Duńskie Służby Doradztwa Rolniczego, Warszawa 2004

5. Systemy utrzymania bydła. Katalog przykładowych rozwiązań. Warszawa; Instytut

Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa; Duńskie Służby Doradztwa
Rolniczego, Warszawa 2004

6. Systemy utrzymania bydła. Poradnik. Warszawa; Instytut Budownictwa, Mechanizacji

i Elektryfikacji Rolnictwa; Duńskie Służby Doradztwa Rolniczego, Warszawa 2004

7. Systemy utrzymania świń. Poradnik. Poznań; Instytut Budownictwa, Mechanizacji

i Elektryfikacji Rolnictwa; Duńskie Służby Doradztwa Rolniczego, Poznań 2004

8. Waszkiewicz Cz.: Maszyny rolnicze. Maszyny i urządzenia do produkcji zwierzęcej.

WSiP, Warszawa 1996

9. Top Agrar – czasopismo
10. Materiały informacyjne firmy DeLaval
11. Materiały informacyjne firmy Sano
12. Materiały informacyjne firmy TerraAxim-Agroimpex