P

Po

ozziio

om

m w

wy

ym

ma

ag

ga

aƒ

ƒ k

ko

on

niieecczzn

ny

ycch

h ((K

K)) obejmuje umiej´t-

noÊci potrzebne do Êwiadomego udzia∏u ucznia
w zaj´ciach szkolnych. Zak∏ada równie˝ wykonywanie
przez niego prostych zadaƒ zwiàzanych z ˝yciem
codziennym. Pozwala na wystawienie oceny dopusz-
czajàcej.

P

Po

ozziio

om

m w

wy

ym

ma

ag

ga

aƒ

ƒ p

po

od

dsstta

aw

wo

ow

wy

ycch

h ((P

P)), zapewniajàcy

ocen´ dostatecznà, zak∏ada opanowanie wa˝nych
i najbardziej uniwersalnych wiadomoÊci. Stanowià
one podstaw´ percepcji treÊci na wy˝szych pozio-
mach.

P

Po

ozziio

om

m w

wy

ym

ma

ag

ga

aƒ

ƒ rro

ozzsszzeerrzza

ajjà

àccy

ycch

h ((R

R)), zapewniajàcy

ocen´ dobrà, obejmuje treÊci trudniejsze. Sà one
w pewnym stopniu hipotetyczne, przydatne, ale nie

niezb´dne na danym etapie kszta∏cenia. PoÊrednio
mogà byç u˝yteczne w pozaszkolnej dzia∏alnoÊci
ucznia.

P

Po

ozziio

om

m w

wy

ym

ma

ag

ga

aƒ

ƒ d

do

op

pee∏∏n

niia

ajjà

àccy

ycch

h ((D

D)), pozwalajàcy na

wystawienie oceny bardzo dobrej, zak∏ada opanowanie
pe∏nego zakresu treÊci kszta∏cenia. Zawiera elementy
trudne do przyswojenia, wyjàtkowo z∏o˝one i twórcze
pod wzgl´dem naukowym.

Oceniajàc wiedz´ i umiej´tnoÊci ucznia, nale˝y jednak
uwzgl´dniç jego indywidualne mo˝liwoÊci. Trzeba te˝
wziàç pod uwag´ jego zaanga˝owanie w prac´ na lekcji
oraz na zaj´ciach dodatkowych.

Poziom

Kategoria celu

W

Wiia

ad

do

om

mo

oÊ

Êc

cii

U

Um

miie

ejj´

´ttn

no

oÊ

Êc

cii

C

C.. Stosowanie wiadomoÊci

w sytuacjach typowych

D

D.. Stosowanie wiadomoÊci

w sytuacjach problemowych

A

A.. Zapami´tywanie wiadomoÊci

B

B.. Zrozumienie wiadomoÊci

3

Wymagania edukacyjne

Wymagania edukacyjne przygotowano w formie zestawienia wiadomoÊci
i umiej´tnoÊci, które uczeƒ powinien opanowaç po omówieniu poszcze-
gólnych tematów podr´cznika. Miarà tych osiàgni´ç sà normy jakoÊciowe
zawarte w poziomach wymagaƒ: koniecznym, podstawowym, rozszerza-
jàcym i dope∏niajàcym. Pomogà one nauczycielowi w obiektywnej ocenie
pracy i post´pów ucznia. Wymagania edukacyjne zosta∏y opracowane
przez panià Barbar´ Tomczak.

Kryteria oceniania nale˝y
dostosowaç do poziomu
ucznia.

W zamieszczonych wymaganiach edukacyjnych zasto-
sowano oznaczenia kategorii celów nauczania na pod-
stawie taksonomii „ABC” wed∏ug prof. Boles∏awa
Niemierki.

Poziomy wymagaƒ

Kategorie celów nauczania

21

Wymagania edukacyjne

T

emat

konieczny

P

oziom wymagaƒ

podstawowy

rozszerzajàcy

Dzia∏

programu

Lp.

Po∏o˝enie i

granice

Europy i

Polski

Budowa geologiczna

Polski na tle struktur

geologicznych Europy

Zlodowacenia

na obszarze Polski

Ukszta∏towanie

powierzchni Polski

Klimat i

wody

powierzchniowe

Europy

Klimat Polski

Uczeƒ:

•

wskazuje Europ´ na mapie Êwiata

•

podaje wielkoÊç powierzchni Europy

•

wskazuje na mapie Europy najwi´ksze

morza, pó∏wyspy i

wyspy

•

wskazuje na mapie hipsometrycznej góry

,

wy˝yny i

niziny

•

omawia najwa˝niejsze wydarzenia

geologiczne na terenie P

olski, korzystajàc

z

tabeli stratygraficznej w

podr´czniku

•

wymienia trzy wielkie struktury geologiczne

w

Europie i

P

olsce

•

wymienia nazwy trzech zlodowaceƒ

na obszarze P

olski

•

wymienia najwa˝niejsze formy polodowcowe

•

nazywa i

wskazuje na mapie hipsometrycznej

P

olski niziny

, wy˝yny

, góry i

depresje

•

nazywa i

wskazuje na mapie hipsometrycznej

najwy˝szy szczyt i

najni˝ej po∏o˝one miejsce

w

P

olsce

•

rozumie termin: klimat

•

wskazuje na mapie strefy klimatyczne,

najd∏u˝sze rzeki i

najwi´ksze jeziora

w

Europie

•

wskazuje na mapie Europy najwi´ksze

zlewiska

•

nazywa typ klimatu, który wyst´puje w

P

olsce

•

rozumie terminy: klimat umiarkowany

przejÊciowy i

okres wegetacyjny

•

wskazuje na mapie P

olski obszary

najcieplejsze i

najzimniejsze latem

oraz zimà

Uczeƒ:

•

wyjaÊnia termin: dobrze rozwini´ta linia

brzegowa

•

okreÊla wspó∏rz´dne geograficzne najdalej

wysuni´tych punktów Europy i

P

olski

•

wskazuje na mapie hipsometrycznej

przebieg granicy mi´dzy Europà a

Azjà

•

wymienia najwa˝niejsze orogenezy

•

wyjaÊnia poj´cie: skamienia∏oÊç

przewodnia

•

wymienia skamienia∏oÊci przewodnie

ery paleozoicznej i

mezozoicznej

•

wskazuje na mapie P

olski maksymalne

zasi´gi trzech zlodowaceƒ

•

omawia wp∏yw zlodowaceƒ na rzeêb´

naszego kraju

•

wskazuje na mapie hipsometrycznej

P

olski pasy ukszta∏towania powierzchni

•

omawia najwa˝niejsze cechy rzeêby

powierzchni P

olski

•

omawia cechy klimatów Europy

na podstawie klimatogramów

•

rozumie znaczenie wód

powierzchniowych dla ˝ycia

i

gospodarki cz∏owieka

•

omawia cechy klimatu P

olski

•

wskazuje na mapie P

olski regiony

o

najkrótszym i

najd∏u˝szym okresie

wegetacyjnym

•

wymienia masy powietrza kszta∏tujàce

pogod´ w

P

olsce

Uczeƒ:

•

omawia konsekwencje rozciàg∏oÊci

po∏udnikowej i

równole˝nikowej

Europy i

P

olski

•

omawia ukszta∏towanie powierzchni

P

olski na tle budowy geologicznej

•

omawia najwa˝niejsze wydarzenia

geologiczne w

poszczególnych erach

•

wskazuje na mapie Europy i

P

olski

pasma górskie orogenezy kaledoƒskiej,

hercyƒskiej i

alpejskiej

•

charakteryzuje akumulacyjne i

erozyjne

formy polodowcowe na terenach

nizinnych

•

omawia przyk∏ady form polodowcowych

w

górach

•

wskazuje na mapie hipsometrycznej

krainy geograficzne w

poszczególnych

pasach ukszta∏towania powierzchni

•

oblicza ró˝nice wysokoÊci wzgl´dnej

mi´dzy wybranymi punktami

geograficznymi

•

omawia czynniki kszta∏tujàce klimat

w

Europie

•

wymienia i

omawia rodzaje zasilania

rzek w

Europie

•

wskazuje zwiàzki mi´dzy klimatem

a

warunkami ˝ycia ludzi

•

omawia cechy mas powietrza

nap∏ywajàcych nad obszar P

olski

•

analizuje i

uzasadnia przebieg izoterm

na obszarze P

olski w

okresie zimowym

i

letnim

•

omawia zró˝nicowanie opadów

atmosferycznych na obszarze P

olski

Uczeƒ:

•

analizuje profile hipsometryczne Europy

•

omawia warunki powstania z∏ó˝ w´gla

kamiennego, soli kamiennej i

wapieni

•

analizuje przekroje geologiczne Europy

i

P

olski

•

porównuje rzeêb´ m∏odoglacjalnà z

rzeêbà

staroglacjalnà

•

omawia podobieƒstwa i

ró˝nice

w

ukszta∏towaniu powierzchni P

olski

i

Europy na podstawie krzywych

hipsograficznych

•

charakteryzuje klimat Europy

z

uwzgl´dnieniem czynników

klimatotwórczych

•

wskazuje zwiàzki mi´dzy typem klimatu

a

rodzajem zasilania rzek

•

charakteryzuje klimat P

olski

z

uwzgl´dnieniem czynników

klimatotwórczych i

nap∏ywajàcych

mas powietrza

•

uzasadnia ró˝nice w d∏ugoÊci okresu

wegetacyjnego w

poszczególnych

regionach P

olski

•

uzasadnia zró˝nicowanie sum opadów

atmosferycznych w

P

olsce

dope∏niajàcy

I.

Po∏o˝enie oraz Êrodowisko przyrodnicze Europy i

Polski

1.

2.

3.

4.

5.

6.

22

W

ymagania edukacyjne

T

emat

konieczny

P

oziom wymagaƒ

podstawowy

rozszerzajàcy

Dzia∏

programu

Lp.

Wody powierzchniowe

i

podziemne Polski

Morze Ba∏tyckie

RoÊlinnoÊç i

gleby

Europy

Gleby w

Polsce

RoÊlinnoÊç i

Êwiat

zwierz´cy Polski

Pobrze˝a

Pojezierza

Uczeƒ:

•

rozumie poj´cia: sieç rzeczna, rzeka

g∏ówna, dop∏yw

, dorzecze, zlewisko,

dzia∏ wód i

ujÊcie deltowe

•

pokazuje na mapie rzeki g∏ówne: W

is∏´

i Odr´ oraz

wybrane rzeki pasa pobrze˝y

•

wskazuje na mapie najwi´ksze dop∏ywy

W

is∏y i

Odry

•

wymienia i

wskazuje na mapie najwi´ksze

oraz

najg∏´bsze jeziora

•

pokazuje na mapie Europy Morze Ba∏tyckie

•

wskazuje na mapie polskie wybrze˝e Ba∏tyku

•

rozumie i

wyjaÊnia, dlaczego Morze

Ba∏tyckie zaliczamy do mórz Êródziemnych

•

wymienia i

wskazuje na mapie Europy strefy

roÊlinne: tundr´, tajg´, las liÊciasty

, step,

roÊlinnoÊç Êródziemnomorskà

•

przyporzàdkowuje strefom roÊlinnym

charakterystyczne typy gleb

•

wyjaÊnia poj´cie: gleba

•

wymienia g∏ówne typy gleb

wyst´pujàcych w

P

olsce

•

rozumie poj´cie: szata roÊlinna

•

wymienia formacje roÊlinne tworzàce szat´

roÊlinnà (las, ∏àka, torfowisko i

roÊlinnoÊç

wodna)

•

podaje przyk∏ady zbiorowisk leÊnych

wyst´pujàcych w

P

olsce

•

wskazuje na mapie pas pobrze˝y

•

wskazuje na mapie g∏ówne miasta pobrze˝y

•

nazywa i

wskazuje na mapie regiony

geograficzne pasa pobrze˝y

•

wskazuje na mapie pojezierza i

ich granice

•

omawia krajobraz pojezierzy

•

nazywa i

wskazuje na mapie najwi´ksze

i

najg∏´bsze jeziora

Uczeƒ:

•

pokazuje na mapie dorzecza i

zlewiska

polskich rzek

•

wymienia typy genetyczne jezior

wyst´pujàcych w

P

olsce i

wskazuje

ich przyk∏ady na mapie

•

wymienia i

wskazuje na mapie kana∏y

•

omawia znaczenie kana∏ów w

˝egludze

Êródlàdowej i

gospodarce kraju

•

okreÊla po∏o˝enie Morza Ba∏tyckiego

w

Europie

•

wskazuje na mapie g∏´bie, wyspy

, zatoki

i

cieÊniny Morza Ba∏tyckiego

•

omawia znaczenie Morza Ba∏tyckiego

dla paƒstw nad nim po∏o˝onych

•

omawia roÊlinnoÊç wybranych stref

roÊlinnych

•

wymienia astrefowà roÊlinnoÊç i

gleby

w

Europie

•

rozumie, ˝e gleby nale˝à do zasobów

naturalnych

•

pokazuje na mapie gleb P

olski obszary

wyst´powania gleb o

ró˝nej ˝yznoÊci

•

wyjaÊnia, od czego zale˝y ˝yznoÊç gleby

•

pokazuje na mapie P

olski najwi´ksze

obszary leÊne – bory i

puszcze

•

wyjaÊnia rol´ i

znaczenie lasów

dla przyrody oraz

gospodarki cz∏owieka

•

nazywa i

charakteryzuje typy

wybrze˝y morskich

•

pokazuje na mapie parki narodowe

pasa pobrze˝y

•

omawia funkcje miast pobrze˝y

•

charakteryzuje g∏ówne formy terenu

•

omawia g∏ówne cechy klimatu

•

nazywa i

wskazuje na mapie

najwi´ksze miasta

Uczeƒ:

•

wyznacza na mapie dzia∏y wód mi´dzy

zlewiskami a

dorzeczami

•

omawia znaczenie i

formy wykorzystania

wód podziemnych w

P

olsce

•

wymienia rodzaje wód mineralnych

w

P

olsce

•

wskazuje na mapie P

olski obszary

wyst´powania wód mineralnych

•

omawia cechy fizyczne i

chemiczne

wód Ba∏tyku

•

charakteryzuje zagro˝enia Êrodowiska

Morza Ba∏tyckiego spowodowane

gospodarczà dzia∏alnoÊcià cz∏owieka

•

wskazuje wspó∏zale˝noÊci mi´dzy

klimatem, roÊlinnoÊcià a

glebami

•

omawia wp∏yw dzia∏alnoÊci cz∏owieka

na zmiany w

Êrodowisku roÊlinnym

i

g

lebowym

•

wskazuje na mapie gleb rozmieszczenie

strefowych i

astrefowych gleb w

P

olsce

•

omawia g∏ówne przyczyny degradacji

gleb

•

wyjaÊnia terminy: roÊlinnoÊç naturalna

i

monokultura

•

porównuje sk∏ad gatunkowy

drzewostanów ró˝nych zbiorowisk

leÊnych wyst´pujàcych w

P

olsce

•

charakteryzuje Êwiat zwierzàt polskich

lasów

•

przedstawia g∏ówne formy terenu

tworzàce krajobraz pasa pobrze˝y

•

wyjaÊnia, jak powsta∏a Mierzeja Helska

i

˚u∏awy W

iÊlane

•

wyjaÊnia poj´cie: „cieƒ opadowy”

•

charakteryzuje gospodark´ pojezierzy

•

omawia walory turystyczno-krajoznawcze

pasa pojezierzy

Uczeƒ:

•

analizuje na mapie asymetri´ dorzeczy

i

jej zwiàzek z

nachyleniem terenu

•

wskazuje na mapie sztuczne zbiorniki

i

omawia ich znaczenie

•

wyjaÊnia twierdzenie, ˝e „woda jest êród∏em

˝ycia”

•

porównuje cechy wód Morza Ba∏tyckiego

z

wodami innych mórz i

Oceanu Atlantyckiego

•

analizuje typy wybrze˝y Ba∏tyku i

wyjaÊnia

ich genez´

•

omawia sposoby ochrony wybrze˝y

morskich

•

charakteryzuje strefowoÊç i

astrefowoÊç

roÊlinnà oraz

glebowà Europy

•

wskazuje na potrzeb´ ochrony Êrodowiska

naturalnego

•

analizuje i

porównuje ró˝ne profile glebowe

•

szereguje i

charakteryzuje typy gleb P

olski

od najbardziej do najmniej ˝yznych

•

uzasadnia potrzeb´ racjonalnego

gospodarowania zasobami gleb

•

omawia przestrzenne zró˝nicowanie

lesistoÊci w

P

olsce i

zró˝nicowanie

gatunkowe lasów

•

omawia ró˝norodne dzia∏ania cz∏owieka

podejmowane w

celu ochrony lasów

•

charakteryzuje gospodark´ pobrze˝y

i

wykazuje jej zwiàzek z

nadmorskim

po∏o˝eniem

•

omawia walory turystyczne regionu

•

porównuje Êrodowiska pojezierzy

,

wskazujàc podobieƒstwa i

ró˝nice

•

analizuje zale˝noÊç gospodarki

od Êrodowiska przyrodniczego

dope∏niajàcy

I.

Po∏o˝enie oraz Êrodowisko przyrodnicze Europy i

Polski

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

24

W

ymagania edukacyjne

T

emat

konieczny

P

oziom wymagaƒ

podstawowy

rozszerzajàcy

Dzia∏

programu

Lp.

Niziny

Ârodkowopolskie

Wy˝yny

Kotliny Podkarpackie

Karpaty

Sudety

Mój region, moja

ma∏a ojczyzna

Uczeƒ:

•

nazywa i

wskazuje na mapie hipsometrycznej

regiony geograficzne pasa nizin

•

wskazuje najwi´ksze miasta i

omawia

ich funkcje

•

wymienia g∏ówne cechy krajobrazu

staroglacjalnego

•

pokazuje na mapie P

olski pas wy˝yn

•

nazywa i

wskazuje na mapie regiony

geograficzne w

pasie wy˝yn

•

wymienia g∏ówne formy rzeêby pasa wy˝yn

•

wskazuje na mapie g∏ówne miasta regionu

•

wskazuje na mapie P

olski K

otlin´

Sandomierskà i

K

otlin´ OÊwi´cimskà

•

wymienia surowce mineralne kotlin

•

wskazuje na mapie najwi´ksze miasta

kotlin i

omawia ich funkcje

•

wskazuje na mapie hipsometrycznej P

olski

Karpaty i

okreÊla ich po∏o˝enie

•

wskazuje najwy˝sze pasmo Karpat: T

atry

i

najwy˝szy szczyt: R

ysy

•

omawia cechy klimatu górskiego

•

charakteryzuje pi´tra roÊlinne w

Tatrach,

pos∏ugujàc si´ ilustracjà

•

wskazuje na mapie P

olski Sudety

i

Przedgórze Sudeckie

•

wskazuje na mapie Karkonosze

i

najwy˝szy szczyt: Ânie˝k´

•

omawia krajobraz Sudetów

•

wymienia surowce mineralne

wyst´pujàce w

Sudetach

•

nazywa swój region, lokalizuje go we

w∏aÊciwym pasie ukszta∏towania powierzchni

i

wskazuje na mapie hipsometrycznej P

olski

•

omawia Êrodowisko przyrodnicze

swojego regionu

•

wymienia dzia∏y gospodarki wyst´pujàce

w

regionie

Uczeƒ:

•

omawia krajobraz staroglacjalny Nizin

Ârodkowopolskich

•

wskazuje na mapie najwi´ksze obszary

leÊne i

parki narodowe

•

wymienia g∏ówne bogactwa mineralne

nizin

•

omawia g∏ówne cechy krajobrazu wy˝yn

•

charakteryzuje krajobraz Gór

Âwi´tokrzyskich

•

wymienia surowce mineralne i

wskazuje

regiony ich wyst´powania

•

omawia walory turystyczne wy˝yn

•

omawia Êrodowisko naturalne kotlin

•

wskazuje na mapie najwi´ksze rzeki

i

obszary leÊne regionu

•

omawia budow´ geologicznà

Beskidów i

Pienin

•

charakteryzuje wody powierzchniowe

i

podziemne Karpat

•

wydziela regiony geograficzne

w

Sudetach

•

charakteryzuje budow´ geologicznà

Sudetów

•

wskazuje najwa˝niejsze miasta

i

omawia ich funkcje

•

omawia gospodark´ regionu

na tle Êrodowiska przyrodniczego

•

ocenia warunki ˝ycia

miejscowej ludnoÊci

Uczeƒ:

•

porównuje Êrodowisko przyrodnicze

nizin, wskazujàc podobieƒstwa i

ró˝nice

•

charakteryzuje parki narodowe pasa nizin

•

analizuje wp∏yw warunków glebowych

i

klimatycznych na rozwój rolnictwa

W

y˝yny Ma∏opolskiej i

W

y˝yny Lubelskiej

•

omawia etapy powstawania w´gla

kamiennego

•

analizuje wp∏yw surowców mineralnych

na rozwój przemys∏u W

y˝yny Âlàskiej

•

omawia genez´ K

otlin P

odkarpackich

•

wyjaÊnia wp∏yw wysokoÊci n.p.m.

na klimat i

roÊlinnoÊç gór

•

porównuje rzeêb´ T

atr W

ysokich

i

Tatr Zachodnich na tle ich budowy

geologicznej

•

omawia budow´ gór zr´bowych,

pos∏ugujàc si´ schematem

•

omawia gospodark´ w

Sudetach

•

ocenia stan gospodarki w

swoim

regionie

•

omawia histori´, tradycje i

folklor

swojego regionu

Uczeƒ:

•

omawia wykorzystanie surowców

mineralnych w

przemyÊle przetwórczym

•

analizuje wp∏yw warunków klimatycznych

i

glebowych na rozwój rolnictwa w

pasie

nizin

•

analizuje wp∏yw przemys∏u i

urbanizacji

na degradacj´ Êrodowiska przyrodniczego

W

y˝yny Âlàskiej

•

porównuje Êrodowisko przyrodnicze

i

gospodark´ wy˝yn, wskazujàc ró˝nice

•

charakteryzuje gospodark´ regionu

z

uwzgl´dnieniem czynników

przyrodniczych

•

wykazuje ró˝nice w krajobrazie T

atr

, Pienin

i

Beskidów na tle ich budowy geologicznej

•

omawia walory turystyczne i

rekreacyjne

Karpat

•

porównuje krajobraz Sudetów Zachodnich,

Ârodkowych i

Wschodnich na tle ich

budowy geologicznej

•

wymienia i

omawia walory turystyczne

Sudetów

•

proponuje zmiany w

dzia∏alnoÊci

gospodarczej i

us∏ugowej wp∏ywajàce

na popraw´ jakoÊci ˝ycia ludzi

•

przygotowuje tekst reklamowy promujàcy

walory turystyczne regionu

dope∏niajàcy

II.

Charakterystyka regionów fizycznogeograficznych Polski

14.

15.

16.

17.

18.

19.

T

emat

konieczny

P

oziom wymagaƒ

podstawowy

rozszerzajàcy

Dzia∏

programu

Lp.

Mapa polityczna

Europy i

podzia∏

administracyjny Polski

Cechy demograficzne

ludnoÊci Europy

Cechy demograficzne

i

rozmieszczenie

ludnoÊci w

Polsce

Wewn´trzne

i

zewn´trzne migracje

Polaków

Struktura

narodowoÊciowa

i

wyznaniowa

w

Polsce

Struktura zatrudnienia

i

problem bezrobocia

Urbanizacja

w

Europie i

Polsce

Uczeƒ:

•

wskazuje na mapie politycznej najwi´ksze

paƒstwa Europy i

ich stolice

•

okreÊla lata, w

których nastàpi∏y najwi´ksze

zmiany granic w Europie w II po∏. XX wieku

•

rozumie potrzeb´ podzia∏u administracyjnego

P

olski

•

wymienia jednostki podzia∏u

administracyjnego kraju

•

rozumie terminy: przyrost naturalny

, g´stoÊç

zaludnienia i

piramida wieku

•

wskazuje na mapie Europy paƒstwa o

naj-

wi´kszej i

najmniejszej g´stoÊci zaludnienia

•

wymienia liczb´ mieszkaƒców kontynentu

europejskiego

•

rozumie termin: demografia

•

wymienia liczb´ mieszkaƒców P

olski

•

wskazuje na mapie P

olski obszary

o

najwi´kszej i

najmniejszej g´stoÊci

zaludnienia

•

rozumie terminy: migracja wewn´trzna

i

migracja zewn´trzna

•

wymienia kraje, w

których znajdujà si´

najwi´ksze skupiska polskiej ludnoÊci

•

rozumie terminy: mniejszoÊç narodowa

i

grupa etniczna

•

podaje przyk∏ady mniejszoÊci narodowej

i

grupy etnicznej w

P

olsce

•

rozumie poj´cia: struktura zatrudnienia,

bezrobocie

•

wymienia dzia∏y gospodarki

•

rozumie termin: urbanizacja

•

wskazuje na mapie najwi´ksze miasta

Europy i

P

olski

•

wymienia wartoÊç wskaênika urbanizacji

w

P

olsce

Uczeƒ:

•

rozumie, ˝e granice i

nazwy paƒstw

europejskich ulega∏y zmianom, podaje

przyk∏ady takich zmian

•

wymienia rodzaje w∏adzy samorzàdowej

w

P

olsce

•

wskazuje na mapie administracyjnej

P

olski województwa i

m

iasta wojewódzkie

•

wyjaÊnia, na czym polega proces

starzenia si´ spo∏eczeƒstwa

europejskiego

•

omawia czynniki, które wp∏ywajà

na wzrost przeci´tnej d∏ugoÊci ˝ycia

w

Europie

•

analizuje piramid´ wieku ludnoÊci P

olski

•

wyjaÊnia, dlaczego w

ostatnich latach

zmniejszy∏a si´ liczba ludnoÊci w

P

olsce

•

wymienia przyczyny migracji

wewn´trznych i

migracji zewn´trznych

w

P

olsce po zakoƒczeniu II wojny

Êwiatowej

•

wymienia najliczniejsze mniejszoÊci

narodowe, grupy etniczne i

wyznaniowe

w

P

olsce

•

wymienia g∏ówne przyczyny bezrobocia

w

P

olsce

•

pokazuje na mapie P

olski regiony

o

najwi´kszym i

najmniejszym

bezrobociu

•

omawia przyczyny szybkiego wzrostu

liczby ludnoÊci miejskiej w

Europie

•

wymienia przyczyny rozwoju miast

w

P

olsce po II wojnie Êwiatowej

•

wskazuje przyk∏ady aglomeracji

i

konurbacji w

P

olsce

Uczeƒ:

•

wskazuje na mapie politycznej

najwi´ksze i

najmniejsze paƒstwa

Europy i

ich stolice

•

omawia zmiany podzia∏u administracyj-

nego w

P

olsce po II wojnie Êwiatowej

•

wymienia organy w∏adzy paƒstwowej

i

samorzàdowej w

województwach,

powiatach i

gminach

•

omawia przyczyny zró˝nicowania

g´stoÊci zaludnienia w

Europie

•

analizuje piramid´ wieku ludnoÊci Europy

•

wskazuje zagro˝enia wynikajàce

z

faktu starzenia si´ spo∏eczeƒstwa

europejskiego

•

omawia przyczyny Êrodowiskowe

i

gospodarcze wp∏ywajàce na zró˝nico-

wanie g´stoÊci zaludnienia w

P

olsce

•

analizuje przyrost naturalny w

P

olsce

w

latach 1946–2003

•

okreÊla, w

jaki sposób saldo migracji

zewn´trznych wp∏ywa na liczb´

ludnoÊci w

P

olsce

•

wymienia i

wskazuje na mapie P

olski

g∏ówne regiony zamieszkiwane przez

mniejszoÊci narodowe i

grupy etniczne

•

omawia na podstawie materia∏ów

êród∏owych elementy etnograficzne

wybranej grupy etnicznej

•

analizuje zmiany w

s

trukturze zatrudnienia

w

P

olsce w

latach 1930–2003

•

porównuje zatrudnienie w

rolnictwie

w

P

olsce i

wybranych krajach europejskich

•

wyjaÊnia przyczyny zró˝nicowania stopy

bezrobocia w

k

raju

•

wskazuje na mapie politycznej Europy

paƒstwa o

najwi´kszym i

najmniejszym

wskaêniku urbanizacji

•

wymienia przyczyny malejàcej liczby

ludnoÊci najwi´kszych miast w

P

olsce

w

ostatnich latach

Uczeƒ:

•

omawia zmiany na mapie politycznej Europy

po 1990 roku i

podaje ich przyczyny

•

wymienia kraje europejskie, które powsta∏y

z

po∏àczenia lub podzia∏u innych paƒstw

•

porównuje podzia∏ administracyjny P

olski

z

innymi paƒstwami europejskimi

•

wskazuje i

analizuje przyczyny

zró˝nicowania przyrostu naturalnego,

kierunku i

salda migracji oraz struktury

wiekowej ludnoÊci

•

wyciàga wnioski z

porównania przeci´tnej

d∏ugoÊci ˝ycia P

olaków i

innych narodów

europejskich

•

analizuje i

wyjaÊnia przyczyny zmian migracji

wewn´trznej w

P

olsce w

latach 1946–2003

•

wykazuje zale˝noÊci mi´dzy strukturà

narodowoÊciowà a

wyznaniowà ludnoÊci

P

olski

•

wskazuje i

analizuje przyczyny oraz skutki

bezrobocia w

P

olsce

•

wyciàga wnioski z

porównania struktury

zatrudnienia w

P

olsce i

paƒstwach

wysokorozwini´tych UE

•

wykazuje ró˝nice mi´dzy aglomeracjà

a

konurbacjà

•

wskazuje przyk∏ady aglomeracji i

konurbacji

w

Europie

dope∏niajàcy

III.

Obszar, ludnoÊç i

urbanizacja wEuropie i

Polsce

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

26

W

ymagania edukacyjne

T

emat

konieczny

P

oziom wymagaƒ

podstawowy

rozszerzajàcy

Dzia∏

programu

Lp.

Rolnictwo europejskie

Czynniki rozwoju

rolnictwa w

Polsce

Produkcja roÊlinna

w

Polsce

Hodowla zwierzàt

w

Polsce

Integracja polskiego

rolnictwa z

rolnictwem

Unii Europejskiej

Przemys∏ w

Europie

Sytuacja polskiego

przemys∏u

Przemys∏ wydobywczy

w

Polsce

Uczeƒ:

•

wymienia przyrodnicze i

pozaprzyrodnicze

czynniki rozwoju rolnictwa w

Europie

•

wymienia g∏ówne uprawy i

zwierz´ta

hodowane na kontynencie europejskim

•

rozumie wp∏yw warunków naturalnych

na rozmieszczenie upraw i

hodowli zwierzàt

•

wymienia przyrodnicze i

pozaprzyrodnicze

czynniki rozwoju rolnictwa w

P

olsce

•

rozumie poj´cie: rozdrobnienie gruntów

•

rozumie poj´cia: u˝ytki rolne, grunty orne,

∏àki i

pastwiska, sady

•

wymienia g∏ówne uprawy i

zwierz´ta

hodowane w

P

olsce

•

wyjaÊnia, dlaczego w

P

olsce dominuje

uprawa zbó˝ i

ziemniaków

•

wyjaÊnia, na czym polega Wspólna P

olityka

Rolna Unii Europejskiej

•

rozumie i

wyjaÊnia termin: przemys∏

•

wymienia czynniki lokalizacji przemys∏u

w

przesz∏oÊci i

obecnie

•

wymienia cechy polskiego przemys∏u

•

rozumie przyczyny problemów

wyst´pujàcych obecnie w

polskim

przemyÊle

•

wymienia g∏ówne surowce mineralne

wyst´pujàce w

P

olsce

•

wskazuje na mapie P

olski miejsca

wyst´powania w´gla kamiennego, w´gla

brunatnego, soli kamiennej i

siarki

Uczeƒ:

•

omawia na przyk∏adach wp∏yw czynników

przyrodniczych na rozmieszczenie

upraw i

hodowli zwierzàt

•

omawia na wybranych przyk∏adach

wp∏yw czynników pozaprzyrodniczych

na wielkoÊç produkcji i

wskaênik

zatrudnienia w

rolnictwie

•

rozumie znaczenie rolnictwa ekologicznego

•

wskazuje na mapie P

olski regiony

o

najbardziej i

najmniej korzystnych

warunkach rozwoju rolnictwa

•

omawia wp∏yw rozdrobnienia gruntów

na poziom gospodarki rolnej

•

wskazuje na mapie P

olski obszary

g∏ównych upraw i

rozmieszczenie

hodowli w

P

olsce

•

wymienia przyk∏ady zastosowaƒ roÊlin

uprawnych i

zwierzàt gospodarskich

w

przemyÊle spo˝ywczym, odzie˝owym

i

skórzanym

•

rozumie termin: obsada

•

wskazuje korzyÊci i

zagro˝enia

polskiego rolnictwa po integracji z

U

E

•

wskazuje ró˝nice w

s

trukturze przemys∏u

europejskiego

•

rozumie termin: globalizacja produkcji

przemys∏owej

•

wymienia ga∏´zie przemys∏u, które

intensywnie rozwija∏y si´ w

P

olsce

po zakoƒczeniu II wojny Êwiatowej

•

omawia wybrane problemy

, które

obecnie wyst´pujà w

polskim przemyÊle

•

wskazuje na mapie g∏ówne regiony wyst´-

powania surowców mineralnych

w

Polsce

•

omawia ró˝norodne wykorzystanie

surowców skalnych

•

rozumie, ˝e zasoby surowców

mineralnych ulegajà wyczerpaniu

Uczeƒ:

•

wskazuje na mapie Europy regiony

o

najbardziej i

najmniej korzystnych

warunkach rozwoju rolnictwa

•

uzasadnia twierdzenie, ˝e wi´ksza cz´Êç

kontynentu posiada korzystne warunki

przyrodnicze do rozwoju rolnictwa

•

charakteryzuje przyrodnicze

i

pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju

rolnictwa w

P

olsce

•

omawia zatrudnienie w

polskim

rolnictwie i

problem bezrobocia na wsi

•

rozumie i

wykazuje zale˝noÊci mi´dzy

warunkami naturalnymi a

rozmieszcze-

niem g∏ównych upraw i

hodowli zwierzàt

w

kraju

•

rozumie i

wyjaÊnia zwiàzek mi´dzy

produkcjà rolnà i

jej wielkoÊcià

a

wy˝ywieniem ludnoÊci

•

omawia za∏o˝enia polityki rolnej

Unii Europejskiej

•

omawia korzyÊci i

zagro˝enia polskiego

rolnictwa w

ramach Unii Europejskiej

•

omawia zró˝nicowanie

uprzemys∏owienia w

Europie

•

analizuje ró˝nice wyst´pujàce

w

strukturze przemys∏u europejskiego

na przestrzeni wieków

•

charakteryzuje obecnà sytuacj´

polskiego przemys∏u wydobywczego

i

przetwórczego

•

omawia wyst´powanie i

znaczenie

gospodarcze z∏ó˝ surowców

mineralnych w

P

olsce

•

podaje przyk∏ady negatywnego wp∏ywu

górnictwa na Êrodowisko naturalne

Uczeƒ:

•

wyjaÊnia, dlaczego kraje europejskie nale˝à

do czo∏owych Êwiatowych producentów

zbó˝, buraków cukrowych i

z

iemniaków

•

analizuje zagro˝enia Êrodowiska

naturalnego zwiàzane z

rozwojem rolnictwa

intensywnego i

niew∏aÊciwie prowadzonà

gospodarkà rolnà

•

porównuje przyrodnicze i

pozaprzyrodnicze

czynniki rozwoju rolnictwa w

wybranych

regionach kraju

•

analizuje zmiany w

polskim rolnictwie

po 1990 roku

•

analizuje mocne i

s

∏abe strony rolnictwa

w

P

olsce

•

wyjaÊnia zmiany w

produkcji roÊlinnej

i

zwierz´cej w

k

raju w

ostatnich latach

i

ocenia ich konsekwencje

•

porównuje rolnictwo w

P

olsce i

paƒstwach UE

•

analizuje mo˝liwoÊci rozwoju rolnictwa

polskiego po integracji z

U

E

, wykorzystujàc

ró˝norodne materia∏y êród∏owe

•

porównuje i

analizuje problemy przemys∏u

paƒstw Europy Zachodniej, Ârodkowej

i

Wschodniej oraz wyciàga wnioski

•

porównuje i

analizuje sytuacj´ polskiego

przemys∏u i

paƒstw wysokorozwini´tych UE

•

wymienia korzyÊci i

zagro˝enia dla przemy-

s∏u wynikajàce z

cz∏onkostwa P

olski w

U

E

•

okreÊla zasoby surowcowe naszego kraju

i

wielkoÊci wydobycia na podstawie danych

statystycznych i

wykresów

•

analizuje pozytywne i

n

egatywne skutki

zmian w

polskim górnictwie

dope∏niajàcy

IV .

Rolnictwo wEuropie i

Polsce

V .

Przemys∏ wEuropie i

Polsce

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

T

emat

konieczny

P

oziom wymagaƒ

podstawowy

rozszerzajàcy

Dzia∏

programu

Lp.

Przemys∏

energetyczny

w

Polsce

Przemys∏ przetwórczy

i

okr´gi przemys∏owe

w

Polsce

Gospodarka morska

Komunikacja

w

Europie

Komunikacja

w

Polsce

Turystyka

w

Europie

Turystyka w

Polsce

Uczeƒ:

•

rozumie termin: przemys∏ energetyczny

•

wymienia typy elektrowni wyst´pujàcych

w

P

olsce

•

wskazuje zalety i

wady elektrowni cieplnych

w

naszym kraju

•

wyjaÊnia poj´cia: przemys∏ przetwórczy

i

okr´g przemys∏owy

•

wymienia ga∏´zie przemys∏u przetwórczego

•

nazywa i

wskazuje na mapie najwi´ksze

okr´gi przemys∏owe w

P

olsce

•

rozumie poj´cie: gospodarka morska

•

wymienia dzia∏y gospodarki morskiej

•

wymienia nazwy i

wskazuje na mapie

najwi´ksze porty morskie w

P

olsce

•

rozumie poj´cie: us∏ugi

•

wyjaÊnia poj´cia: komunikacja, transport,

∏àcznoÊç

•

wymienia rodzaje transportu

•

omawia znaczenie transportu w

gospodarce

•

wymienia zagro˝enia wynikajàce

z

szybkiego rozwoju motoryzacji w

P

olsce

•

wymienia i

wskazuje na mapie najwi´ksze

polskie porty lotnicze

•

wskazuje na mapie P

olski g∏ówne szlaki

transportu làdowego

•

rozumie poj´cie: turystyka

•

wymienia rodzaje turystyki

•

wskazuje na mapie Europy paƒstwa

o

najwi´kszych dochodach z

turystyki

•

wskazuje regiony turystyczne w

Europie

•

wskazuje na mapie i

charakteryzuje walory

turystyczne wybranych regionów P

olski

•

wymienia nazwy paƒstw najcz´Êciej

odwiedzanych przez P

olaków

Uczeƒ:

•

omawia zalety i

wady budowy

elektrowni wodnych

•

wskazuje na mapie najwi´ksze

elektrownie cieplne i

w

odne

w

naszym kraju

•

wskazuje na mapie i

omawia wybrane

okr´gi przemys∏owe w

P

olsce

•

omawia struktur´ prze∏adunków

w

polskich portach

•

wymienia gatunki ryb, które ∏owi si´

w

Morzu Ba∏tyckim

•

omawia walory turystyczne wybrze˝a

Ba∏tyku

•

wymienia przyk∏ady dzia∏alnoÊci

us∏ugowej

•

omawia znaczenie ∏àcznoÊci w

˝yciu

ludzi i

funkcjonowaniu paƒstw

•

wymienia i

wskazuje na mapie

najwi´ksze porty morskie w

Europie

•

wyjaÊnia, dlaczego polskie statki p∏ywajà

pod „tanimi banderami”

•

analizuje pozytywne i

negatywne skutki

budowy autostrad w

P

olsce

•

omawia walory turystyczne wybranego

kraju w

Europie

•

omawia przyczyny rozwoju turystyki

w

Europie

•

omawia walory turystyczne naszego

kraju, korzystajàc z

ró˝nych êróde∏

•

wskazuje utrudnienia, które zniech´cajà

turystów zagranicznych do przyjazdu

do P

olski

Uczeƒ:

•

omawia struktur´ produkcji energii

elektrycznej w

P

olsce

•

omawia wp∏yw czynników lokalizacji

na rozmieszczenie zak∏adów

przemys∏owych w

P

olsce

•

omawia problemy

, które wyst´pujà

w

polskim przemyÊle stoczniowym

i

rybo∏ówstwie

•

omawia szlaki transportu w

Europie

•

analizuje wady i

zalety poszczególnych

Êrodków transportu

•

omawia przyczyny dynamicznego roz-

woju ∏àcznoÊci w

P

olsce ze szczególnym

uwzgl´dnieniem telefonii komórkowej

•

analizuje kierunki zmian w

transporcie

krajowym

•

omawia wp∏yw poszczególnych Êrodków

transportu na zmiany w

Êrodowisku

naturalnym

•

analizuje dane statystyczne, kartodiagra-

my i

wykresy dotyczàce bazy noclego-

wej, zatrudnienia i

wp∏ywów z

turystyki

•

omawia walory turystyczne najbardziej

atrakcyjnych regionów Europy

,

korzystajàc z

ró˝nych êróde∏ informacji

•

analizuje dane statystyczne i

wykresy

dotyczàce nat´˝enia i

kierunków ruchu

turystycznego w

P

olsce

Uczeƒ:

•

omawia mo˝liwoÊci rozwoju elektrowni

niekonwencjonalnych w

P

olsce

•

porównuje produkcj´ energii elektrycznej

w

P

olsce i

wybranych krajach UE

•

rozumie i

wyjaÊnia koniecznoÊç zmian

w

polskim przemyÊle

•

analizuje pozytywne i

n

egatywne skutki

zmian w

polskim przemyÊle na podstawie

materia∏ów êród∏owych

•

omawia znaczenie i

powiàzania gospodarki

morskiej z

innymi dzia∏ami gospodarki

w

k

raju

•

analizuje zró˝nicowanie poziomu rozwoju

transportu w

Europie i

podaje jego przyczyny

•

omawia przyk∏ady wspó∏zale˝noÊci mi´dzy

komunikacjà a

innymi dzia∏ami gospodarki

•

omawia przyczyny zró˝nicowania g´stoÊci

dróg làdowych w

P

olsce

•

charakteryzuje zmiany w

strukturze

przewozów osób i

towarów – podaje

przyczyny

•

wyjaÊnia, w

jaki sposób turystyka wp∏ywa

na rozwój gospodarczy regionów

turystycznych i

paƒstw

•

omawia przyczyny wzrostu turystyki

zagranicznej P

olaków po 1990 roku

•

analizuje zmiany struktury przyjazdów

turystów zagranicznych po przystàpieniu

P

olski do UE

dope∏niajàcy

V .

Przemys∏ wEuropie i

Polsce

VI.

Us∏ugi wEuropie i

Polsce

35.

36.

37.

38.

39.

40.

41.

28

W

ymagania edukacyjne

T

emat

konieczny

P

oziom wymagaƒ

podstawowy

rozszerzajàcy

Dzia∏

programu

Lp.

Handel zagraniczny

Polski

Inwestycje

zagraniczne w

Polsce

Zanieczyszczenie

Êrodowiska

przyrodniczego

w

Europie i

Polsce

Ochrona Êrodowiska

przyrodniczego

Uczeƒ:

•

rozumie i

wyjaÊnia poj´cia: handel

zagraniczny

, eksport, import

•

wyjaÊnia, dlaczego handel zagraniczny

jest niezb´dny do funkcjonowania kraju

•

wymienia pi´ciu g∏ównych partnerów

handlowych P

olski

•

wyjaÊnia poj´cie: inwestycje zagraniczne

•

rozumie poj´cie: Specjalna Strefa

Ekonomiczna

•

rozumie potrzeb´ inwestycji zagranicznych

w

przemys∏ krajowy

•

wyjaÊnia termin: zanieczyszczenie

Êrodowiska przyrodniczego

•

wskazuje na mapie Europy i

P

olski obszary

o

najbardziej zanieczyszczonym Êrodowisku

naturalnym

•

wymienia formy dzia∏alnoÊci gospodarczej,

które najbardziej zanieczyszczajà powietrze

i

wody powierzchniowe

•

rozumie potrzeb´ ochrony zasobów przyrody

•

wymienia ró˝ne formy ochrony przyrody

•

wskazuje na mapie P

olski parki narodowe

Uczeƒ:

•

wymienia towary

, które P

olska

eksportuje i

importuje

•

wyjaÊnia poj´cie: bilans handlu

zagranicznego

•

wymienia dzia∏y gospodarki w

P

olsce,

w

których zagraniczni inwestorzy lokujà

najwi´cej kapita∏u

•

podaje przyk∏ady zagranicznych

inwestycji w

polski przemys∏

•

omawia wp∏yw zanieczyszczeƒ

na zmiany w

Êrodowisku przyrodniczym

•

wymienia ga∏´zie przemys∏u, które

szczególnie niekorzystnie wp∏ywajà

na zmiany w

Ê

rodowisku naturalnym

•

wskazuje zwiàzki mi´dzy wytwarzaniem

odpadów a

zmianami w

Êrodowisku

naturalnym

•

omawia znaczenie parków narodowych,

parków krajobrazowych, rezerwatów

przyrody i

pomników przyrody

w

ochronie przyrody

•

wymienia i

analizuje dzia∏ania, które

mo˝e podjàç ka˝dy cz∏owiek w

˝yciu

codziennym w

celu ochrony Êrodowiska

przyrodniczego

Uczeƒ:

•

analizuje bilans handlu zagranicznego

w

P

olsce w

latach 1990–2003

na podstawie wykresu s∏upkowego

•

omawia wp∏yw handlu zagranicznego

na rozwój gospodarczy kraju

•

analizuje zró˝nicowanie przestrzenne

inwestycji zagranicznych na terenie

P

olski

•

wyjaÊnia, dlaczego najwi´cej inwestycji

zagranicznych lokuje si´ w

du˝ych

miastach

•

omawia najgroêniejsze dla Êrodowiska

formy dzia∏alnoÊci gospodarczej

i

us∏ugowej cz∏owieka w

Europie i

P

olsce

na podstawie ró˝nych êróde∏ informacji

•

wymienia i

wskazuje na mapie paƒstwa

europejskie emitujàce do atmosfery

najwi´cej dwutlenku siarki

•

proponuje zmiany w

sposobach

gospodarowania cz∏owieka w

celu

ochrony Êrodowiska przyrodniczego

– propozycje uzasadnia

•

analizuje mapy „Obszary chronione

w

Europie”,

„Obszary chronione

w

P

olsce” i

wyciàga wnioski

Uczeƒ:

•

analizuje zmiany w

handlu zagranicznym

P

o

lski po 1990 roku

•

omawia bilans handlu zagranicznego P

olski

na podstawie danych statystycznych

•

omawia wp∏yw inwestycji zagranicznych

na rozwój gospodarczy P

olski

•

charakteryzuje czynniki, które przyciàgajà

inwestorów zagranicznych do P

olski

•

omawia inwestycje zagraniczne w

przemys∏

i

u

s∏ugi w

P

olsce

•

omawia interakcje mi´dzy elementami

Êrodowiska przyrodniczego i

wykazuje ich

zwiàzek z

„obiegiem zanieczyszczeƒ

w

przyrodzie”

•

przewiduje negatywne skutki zanieczyszczenia

Êrodowiska przyrodniczego w

Europie

i

P

olsce

•

wymienia organizacje dzia∏ajàce na rzecz

ochrony Êrodowiska w

UE i

omawia ich

znaczenie

dope∏niajàcy

VI.

Us∏ugi wEuropie

iP

olsce

VII.

Degradacja iochrona

Êrodowiska

42.

43.

44.

45.