Rafał Stopa

Kraków, 28.01.2010

Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” w Krakowie

Wydział Filozoficzny

Studia podyplomowe „Wiedza o Kulturze, Etyka i Filozofia”

Przedstawienie i omówienie programów i funduszy dostępnych dla Polski jako państwa

należącego do UE.

Od przystąpienia polski do struktur europejskich Polska skutecznie korzysta z

funduszy europejskich nie tylko na płaszczyźnie gospodarczej, ale również i kulturowej.

Również i ta dziedzina życia znalazła się w jednym z głównych kręgów zainteresowania

polityków na szczeblu centralnym, jak i jeszcze bardziej na szczeblu lokalnym. Troska o

wyborców „napędza” również pozytywne zmiany w tej dziedzinie co od dziesiątków lat

obserwujemy w „dojrzałych” demokracjach.

Polska jako kraj należący do wspólnoty korzysta z różnych programów. Z rozwojem

kultury związana jest Narodowa Strategia Rozwoju Kultury. Zasady dofinansowania są dość

skomplikowane dlatego ważne jest zrozumienie celów które zakłada się na okres paru lat,

które powinno się realizować . Oczywiście dofinansowanie nie sięga 100% kosztów

przedsięwzięcia dlatego trzeba dysponować własnymi środkami lub umiejętnie się o nie

starać. W tej pracy nie będę przedstawiał wartości środków do poszczególnych projektów,

gdyż szczegółowa rozpiska znajduje się właśnie w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury.

Przedstawię tylko pod koniec pracy sumę wszystkich środków i sposoby jej finansowania.

W tej krótkiej pracy przedstawię podstawowe programy i ich cele oraz podsumuję

kwoty dopłat, które można uzyskać z funduszy europejskich oraz dowiemy się skąd mają

pochodzić pozostałe fundusze i jak to przedstawia się procentowo dla wszystkich projektów

lat 2004-2006.

Pierwsze programy opisywane przeze mnie będą dotyczyć zrównoważonego rozwoju

obszarów wiejskich. Jak wiemy obszary te maja znacznie mniejszy potencjał do działania na

rzecz rozwoju kultury, a potrzeby znacznie większe mimo tego, że są to podstawowe potrzeby

w dziedzinie kultury. Nie będę tutaj przedstawiał kwot dla poszczególnych projektów tylko

przedstawię zbiorczo o jakie sumy można było się ubiegać oraz jakim kapitałem własnym

trzeba było dysponować.

Pierwszy program Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego

ma za zadanie zmobilizować środowiska lokalne do wspólnego działania na rzecz poprawy

warunków życia i jakości tego życia w obszarach wiejskich. Głównie środki mają być

przeznaczane na takie cele jak: parki, chodniki, place, rynki, bibliotek, domy kultury itp.

Oczywiście budowa nowych jak i również modernizacja, rozbudowa rewaloryzacja

istniejących już obiektów, zwłaszcza przedstawiających wartości zabytków. Innym projektem

jest Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia

różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów, którego celem jest poprawa

dochodów w rolnictwie i na wsi oraz ograniczenie bezrobocia ludności wiejskiej. Głównie

poprzez uruchomienie dodatkowej działalności wśród rolników, np. agroturystyki, wyrobów

rzemiosła, itp.

Kolejnym projektem w ramach programu „Rozwój zasobów ludzkich” jest Aktywna

polityka na rynku pracy oraz integracji zawodowej i społecznej. Jego celem jest wspieranie

młodzieży na różnym poziomie edukacyjnym, aby nie zasilali grupy bezrobotnych po

zakończeniu edukacji. Odbywa się to poprzez dopłaty do zatrudniania absolwentów szkół

artystycznych i humanistycznych. Organizowanie staży, szkoleń oraz wspieranie artystów

pragnących rozpocząć własną działalność gospodarczą.

Dużą wagę przywiązuję się również do zapewnienia osobom niepełnosprawnym

integracji zawodowej i społecznej. Oczywiście poprzez wsparcie zatrudniania osób

niepełnosprawnych, zwłaszcza absolwentów szkół artystycznych.

Prowadzi się również promocje aktywnej polityki społecznej poprzez wsparcie

grup szczególnego ryzyka. Zwłaszcza wśród trudnej młodzieży z różnymi patologiami

społecznymi, takimi jak alkoholizm, przemoc rodzinna, byłych więźniów itp. Górną granicą

wiekową jest tutaj ukończenie 24 roku życia. Ten program skierowany jest do Urzędów

pracy, szkół, instytucji użyteczności publicznej.

Kładzie się również w projektach nacisk na podnoszenie jakości edukacji w

odniesieniu do potrzeb rynku pracy poprzez rozdysponowanie środków do wykorzystania

na drodze konkursów, projektów i przetargów przeprowadzanych przez Ministerstwo

Edukacji Narodowej. Zadaniem Ministerstwa jest wspieranie projektodawców w zakresie

tworzenia programów artystycznych dostosowanych do rynku pracy oraz podnoszenia

poziomu edukacji. Projekt skierowany głównie do szkół, jednostek badawczo-rozwojowych i

instytucji naukowych.

Ważna kwestia w narodowej strategii dotyczy również rozwoju technologicznego i

dostępności do informacji i usług publicznych on-line. Np. dostępność do katalogów książek,

wydawnictw specjalistycznych, wykazów zabytków, zbiorów bibliotecznych, materiałów

prasowych.

Prowadzone są też działania na rzecz bezpośredniego wsparcia przedsiębiorstw

mające na celu modernizacji już istniejących firm mających kontakt z kulturą jak i tworzenie

nowych. Wdrażanie nowych technologii oraz tworzeniu miejsc pracy w przedsiębiorstwach

związanych z rozgłośniami radiowymi, drukarniami, telewizja, tłoczenie płyt itp. Podnosi się

również poziom konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw działających w sektorze

kulturowej poprzez inwestycje.

Następny program dotyczy Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju

Regionalnego, którego celem jest tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów

oraz przeciwdziałania marginalizacji niektórych obszarów tak, aby sprzyjać długofalowemu

rozwojowi gospodarczemu kraju. Ma na celu również wzmocnić role wyższych uczelni oraz

ośrodków naukowo-badawczych poprzez podnoszenie poziomu prowadzenia zajęć

dydaktycznych. Śródki przeznaczone mają być na modernizację istniejących obiektów

dydaktycznych szkół artystycznych, domów studenckich oraz sprzętu monitorującego i

zapewniającego odpowiedni poziom bezpieczeństwa studentów.

Oczywiście współcześnie nie możemy zapomnieć o bardzo ważnej gałęzi gospodarki,

związanej z kulturą, a mianowicie z turystyką, która odgrywa znaczącą rolę w gospodarkach

europejskich i będzie ona jedną z najważniejszych gałęzi w XXI wieku. Głównymi celami

projektów związanych z turystyką są: wzrost znaczenia kultury i turystyki jako czynników

stymulujących rozwój społeczno-gospodarczy regionów, ułatwienie dostępu do obiektów

kultury i turystyki, zmniejszenie różnic regionalnych w dostępie do kultury i turystyki,

zwiększenie zagranicznej turystyki przyjazdowej do Polski oraz turystyki krajowej.

W

ramach tego projektu dąży się do restauracji zabytków poprzez ich remontowanie i

konserwacje, ich otoczenia, przede wszystkim zespołów dworskich i pałacowych, przestrzeni

publicznych, zabytków architektury, przemysłu, miejsc pamięci i kultu. Zabezpieczaniu

obiektów dziedzictwa kulturowego na wypadek pożarów, czy włamań co niestety w Polsce

jest na dość niskim poziomie o czym świadczą śmiałe akty kradzieży np. historycznego

napisu na bramie obozu zagłady w Oświęcimiu. Należy też poprawiać infrastrukturę

sprzyjającej atrakcyjności turystycznej. Zwiększyć nakład na rozpowszechnianie informacji

turystycznej z wykorzystaniem nowoczesnych technologii, przede wszystkim Internetu, gdyż

brak informacji w sieci globalnej ogranicza zainteresowanie i potencjalną atrakcyjność

obiektu ze względów turystycznych.

Kolejnym działaniem jest podnoszenie infrastruktury społeczeństwa

informacyjnego. Wymaga to zaangażowania instytucji publicznych w tym instytucji kultury.

Należy dążyć do jak największej informatyzacji szczególnie przy obiegu dokumentów,

elektronicznej archiwizacji dokumentów, oraz internetowego dostępu do nich w miejscach

użyteczności publicznej takich jak biblioteki, muzea, domy kultury, szkoły. XXI wiek to wiek

informacji, czym większy dostęp do niej tym większe szanse na wykorzystanie ich przez

państwa, społeczeństwa i pojedyncze jednostki. Już niedługo będzie można powiedzieć

również w dziedzinie kultury, że czego nie ma w Internecie – to nie zaistnieje w powszechnej

ś

wiadomości społecznej.

Ważną kwestią jest wzmocnienie rozwoju regionalnych zasobów ludzkich, ciągłe

dokształcanie społeczeństwa oraz sprawiać by stawało się ono coraz bardziej mobilne

zawodowo w szczególności na obszarach wiejskich i obszarach restrukturyzacji przemysłu. W

ramach tego projektu organizuje się ogromną ilość szkoleń, praktyk zawodowych, zwłaszcza

dla absolwentów. Nadawanie stypendiów dla młodzieży za osiągnięcia naukowe jak i również

wspierających młodzież z obszarów wiejskich. Ważne jest w tym projekcie by fundusze były

przeznaczone dobrze i była ich wystarczająca ilość by poziom kształcenia był odpowiednio

wysoki. Dąży się również do reorientacji zawodowej ludności wiejskiej, rezygnującej z

działalności rolniczej, której odsetek w Polsce jest nadal bardzo wysoki i zgodnie z

tendencjami

ogólnoeuropejskimi

z

pewnością

ulegnie

zmianie.

Dlatego

należy

przygotowywać osoby do zmian, do odnalezienia się w nowej rzeczywistości zawodowej.

Ogromne fundusze europejskie, jak i krajowe przeznaczone są na rozwój lokalny,

zwłaszcza zaniedbanych obszarów wiejskich, zdegradowanych, poprzemysłowych. Odbywa

się to poprzez wykorzystanie potencjału turystycznego, kulturowego, historycznego i

przyrodniczego. Zwiększa się również atrakcyjność tych obszarów dla inwestorów poprzez

rozbudowę infrastruktury i tworzeniu specjalnych stref gospodarczych. Wspiera się również

już istniejące przedsiębiorstwa zarówno te mikro jak i wielkie koncerny, które w jakimś

stopniu są powiązane z kulturą np. wydawnictwa, studia nagrań, firmy działające w sektorze

filmowym i telewizyjnym. Wyposaża się również ośrodki edukacyjne i sportowe podnosząc

dostępność, nowoczesność i bezpieczeństwo.

Poniższa tabela przedstawia finansowanie przedsięwzięć dostępnych dla Polski z

funduszy europejskich przy jednoczesnym zaznaczeniu ile środków powinno pochodzić ze

ś

rodków publicznych i prywatnych. UE umożliwia współfinansowanie projektów na

poziomie 50%-75% środków. Reszta musi zostać wyłożona z budżetu państwa i środków

prywatnych.

Europejskie Fundusze

strukturalne przeznaczone

dla Polski

Fundusze publiczne

Ś

rodki prywatne

2,960 mln euro

1,044 mln euro

973,24 mln euro

Patrząc na analizę SWOT dotyczącą kultury w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury

możemy dostrzec wiele zagrożeń. Po pierwsze wszelkie wyliczenia były prowadzone według

stawek z 1999 roku lub nawet wcześniej co przy obecnych cenach jest wręcz nierealne do

osiągnięcia. Brak środków pieniężnych Ministerstwa Kultury również hamuje pewne

projekty, a czas upływa niestety nieubłagalnie. Również niejasny program rozwoju kultury,

jak i niejasna postawa osób zarządzająca organami dotykającymi swoimi wpływami sfery

kultury w Polsce. W tej płaszczyźnie potrzeba współpracy i współdziałania ponad partyjnego.

Patrzenia i projektowania założeń na lata a nie tylko miesiące, czy pojedyncze lata. Jeżeli

chodzi o punkt dotyczący zagrożeń mówiący o zerwaniu ciągłości kulturowej pokoleń to

jestem zdania, że jest on zupełnie błędny ze względu na to, że jest to proces niestety

nieodwracalny, w dobie globalizacji, która postępuje coraz szybciej we wszystkich

dziedzinach życia, również tej kulturowej płaszczyźnie nie jesteśmy w stanie przy obecnych

ś

rodkach i świadomości społecznej tego powstrzymać. To zjawisko obserwujemy już od lat

90tych i nic nie zapowiada tego powstrzymania, zwłaszcza, że państwa dużo zamożniejsze od

Polski, które na naukę i kulturę przeznaczają znaczny procent swojego PKB nie są w stanie

tego procesu zatrzymać. Trzeba się po prostu dostosować do globalnej, gwałtownej zmiany

której doświadczamy w pierwszej dekadzie XXI wieku w społeczeństwach informatycznych.

Reasumując sytuacja, która powstała po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej

daje niesamowite możliwości dla Polski. Najbliższa dekada jest najważniejszym okresem w

najnowszej historii Polski ze względów gospodarczych, kulturowych i społecznych. Jeżeli

Polska nie wykorzysta tego okresu i tych ogromnych nakładów przewidzianych w budżecie

wspólnoty, to niestety taka sytuacja już nigdy się nie powtórzy. To jedyna szansa aby

spróbować „nadgonić” lata , wręcz wieki zaniedbań spowodowanych upadkiem państwa pod

koniec XVIII wieku i jego marginalne traktowanie przez cały XIX wiek jego obszarów przez

imperia zaborcze; Rosję , Austrię i Prusy (Niemcy). Najgorsze jednak doświadczenia

gospodarczo społecznokulturalne nastąpiło przez 50letnie panowanie poprzedniego ustroju,

którego efekty nadal niestety obserwujemy wokół nas. Nadgonienie tego czasu jest niemal

niemożliwe. Najbliższa dekada jest najważniejszym czasem dla Polski od zmian jakie

nastąpiły w 1989 roku. Wysiłki wszystkich partii rządzących bez względu na orientację

powinny skupić się na możliwościach jakie dają fundusze europejskie i ich wielkość, która

już nigdy nie będzie tak wielka dla Polski ze względu na inne, słabsze państwa przystępujące

ciągle do wspólnot europejskich.