Przewietrzanie Kopalń

Przewietrzanie kopal

(Materiały dydaktyczne do użytku wewnętrznego)

I. Cel i znaczenie przewietrzania kopalń
II. Powietrze kopalniane
1. Charakterystyka gazów
2. Gazy szkodliwe występujące w kopalniach węgla
III. Czynniki wpływające na przewietrzanie
1. Ciśnienie powietrza.
2. Opory przepływu powietrza
3. Temperatura powietrza
4. Wilgotność powietrza
5. Prędkość przepływu
6. Ilość powietrza
IV. Technika przewietrzania
1. Schematy przewietrzania
2. Ogólne zasady przewietrzania
3. Zasady rozprowadzania powietrza w kopalni
V. Wentylatory główne
1. Rodzaje wentylatorów
2. Charakterystyka wentylatora
3. Punkt pracy wentylatora
4. Urządzenia towarzyszące
VI. Urządzenia wentylacyjne
VII. Rozprowadzenie powietrza w rejonach wentylacyjnych
VIII. Przewietrzanie wyrobisk wentylacją odrębną
1. Przewietrzanie przez dyfuzję
2. Pomocnicze urządzenia wentylacyjne
3. Wentylacja lutniowa
IX. Wentylacja w przepisach
X. Bibliografia:
XI. Załączniki
1. Umowne znaki wentylacyjne stosowane na mapach górniczych
2. Załącznik 2

Cel i znaczenie przewietrzania kopal

Przewietrzanie kopal

ń to dostarczenie świeżego powietrza do wszystkich czynnych

wyrobisk górniczych. Celem tej działalności jest zapewnienie:



odpowiedniego składu powietrza,



odpowiedniej ilości powietrza,



utrzymanie warunków klimatycznych na wymaganym poziomie,



rozrzedzanie i odprowadzania szkodliwych dla ludzi gazów.

Powietrze atmosferyczne dostarczone do kopalni w miarę przepływu wzdłuż wyrobisk ulega
niekorzystnym zmianom w wyniku:

— gazów wypływających z górotworu, powstałych w wyniku procesów
technologicznych i procesów utleniania,

— nagrzewania przez górotwór i urządzenia energomaszynowe,

— wzrostu wilgotności.

II.Powietrze kopalniane

Charakterystyka gazów

Do kopalni doprowadza się powietrze atmosferyczne, które jest mieszaniną gazów o składzie:

•

tlenu O

-21 %,

•

azotu N

- 78 %

•

gazy szlachetne (argon, neon, hel i inne) i dwutlenek węgla CO

- 1 %

Tlen jest gazem bezbarwnym, bez smaku i zapachu o gęstości w normalnych warunkach 1,43
kg/m3. Jest on konieczny w procesie oddychania, a również niezbędny do podtrzymywania
palenia i wszelkich procesów utleniania.

Proces oddychania polega na pobieraniu powietrza do płuc, gdzie przepływająca krew pobiera
część tlenu, który zostaje zużyty do spalania węgla. Powstaje dwutlenek węgla, który zostaje
z płuc wydalony na zewnątrz.

Powietrze wydychane zawiera około 78% azotu, 17% tlenu i 4% dwutlenku węgla. Powietrze
takie nie nadaje się do oddychania i przebywanie w nim zagraża zdrowiu. Zużycie tlenu przez
człowieka zależy od wysiłku, jaki on pokonuje. W spoczynku wynosi ono 0,25 litra/min, a
przy wielkim wysiłku nawet do 3,5 litra/min.

Powietrze kopalniane to powietrze znajdujące się w podziemiach kopalni. Jego skład może
się różnić od składu powietrza atmosferycznego. Zmniejszenie tlenu w powietrzu
kopalnianym wywiera ujemny wpływ na organizm ludzki. Przy 17% tlenu oddech staje się
ciężki i występuje przyspieszone bicie serca, przy 15% występuje brak zdolności do
większego wysiłku, przy 10% następuje utrata przytomności.

Przepisy bezpieczeństwa nakazują, aby zawartość tlenu w powietrzu kopalnianym nie była
mniejsza od 19%.

Azot N

jest to gaz bez woni, barwy i smaku, nie pali się i palenia nie podtrzymuje; jest

czynnikiem opóźniającym utlenianie i palenie ciał oraz oddychanie. Przy braku tlenu azot
działa dusząco. Zawartość azotu w powietrzu kopalnianym zmienia się wskutek zmiany
zawartości innych gazów, np. spadku zawartości tlenu lub wzrostu zawartości innych gazów.

Metan CH

jest gazem bez barwy, smaku i zapachu, lżejszym od powietrza, co powoduje, że

gromadzi się on najczęściej pod stropem wyrobisk. Dla organizmu ludzkiego jest gazem
obojętnym, jednakże w powietrzu o dużej jego zawartości, przy równoczesnym braku tlenu,
działa dusząco. Jest gazem palnym i wybuchowym. Jego zdolność do wybuchów zawiera się
w granicach od 5 do 15% zawartości w powietrzu, przy czym wybuch jest najsilniejszy przy
9%. Powyżej 15% CH

pali się.

Pomiar zawartości metanu jest przeprowadzany za pomocą metanomierzy przenośnych i
stacjonarnych.

Dwutlenek w

ęgla CO

jest gazem bezbarwnym i bez zapachu, o smaku lekko kwaśnym,

gęstości większej od powietrza, wskutek czego gromadzi się przy spągu nie przewietrzanych
wyrobisk i w dole pochylni. Dwutlenek węgla jest gazem duszącym oraz działa drażniąco na
błony śluzowe i skórę. Powstaje podczas pełnego spalania, oddychania, wykonywania robót
strzelniczych. Źródłem ciągłego wypływu dwutlenku węgla są stare zroby.

Zawartość CO

w powietrzu do 2% powoduje nieznaczne zwiększenie głębokości i

częstotliwości oddechu. Duszność i osłabienie ogarnia człowieka przy zawartości 5%, przy
10% może nastąpić utrata przytomności, a powyżej - śmierć.

Określenie zawartości dwutlenku węgla możemy określić za pomocą metanomierza
interferencyjnego lub wykrywacza harmonijkowego.

Tlenek w

ęgla CO jest gazem palnym, wybuchowym, bardzo silnie trującym, bez barwy i

zapachu. Powstaje podczas niecałkowitego spalania węgla przy utrudnionym dostępie
powietrza, np. wskutek podziemnego pożaru, wybuchu metanu w obecności pyłu węglowego
oraz robót strzelniczych. Tlenek węgla jest nieco lżejszy od powietrza. Zważywszy silne
własności trujące tego gazu jest on groźny dla człowieka. Wdychanie tlenku węgla powoduje
niszczenie czerwonych ciałek krwi w płucach. Zatrucia tlenkiem węgla pozostawiają
długotrwałe ślady w organizmie ludzkim.

Określenie zawartości tlenku węgla odbywa się za pomocą wykrywacza harmonijkowego.

Dla ochrony pracowników zatrudnionych pod ziemią przed zagrożeniem spowodowanym
obecnością tlenku węgla należy przewidzieć możliwość szybkiego ich wydostania się ze
strefy niebezpiecznej do prądu świeżego powietrza. Ponadto wszyscy pracownicy dołowi są
zaopatrzeni w środki ochrony dróg oddechowych przed CO.

Tlenek i dwutlenek azotu (NO i NO

) są gazami silnie trującymi, bardzo silnie drażniącymi

błony śluzowe oczu, nosa i ust, a przy głębokim wdechu — parzącymi płuca. Powstają w
kopalni podczas wykonywania robót strzelniczych.

Dwutlenek siarki S0

jest gazem niepalnym, bezbarwnym, o bardzo silnym i ostrym zapachu

oraz smaku. Drażni błony śluzowe oczu i dróg oddechowych, a przechodząc w kwas siarkowy
powoduje niszczenie tkanek. Gęstość dwutlenku siarki jest znacznie większa od powietrza.

ródłem S0

w powietrzu kopalnianym są: roboty strzałowe MW, skały o dużej zawartości

pirytu.

Siarkowodór H

S jest gazem bezbarwnym, trującym, o słodkawym smaku i nieprzyjemnym

zapachu zgniłych jaj. Jego gęstość jest nieznacznie większa od powietrza. Siarkowodór
odznacza się dużą rozpuszczalnością w wodzie, jest palny.

ródłami siarkowodoru w powietrzu kopalnianym są: gnijące substancje organiczne, rozkład

pirytu, gipsu, pożary kopalniane. Pomiaru zawartości H

S można dokonywać wykrywaczem

harmonijkowym z odpowiednią rurką wskaźnikową.

Gazy szkodliwe wyst

ępujące w kopalniach węgla

W czynnych wyrobiskach górniczych zawartość gazów szkodliwych w powietrzu
kopalnianym nie może przekraczać wielkości dopuszczonych przepisami bezpieczeństwa.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia
przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych określa dopuszczalne zawartości
gazów szkodliwych (tabela 1).

Tabela1

Rodzaj gazu

NDS

najwy

sze

dopuszczalne

ęż

enie

rednio wa

one

NDSCh

najwy

sze

dopuszczalne

ęż

enie chwilowe

mg/m

objętościowo %

mg/m

objętościowo %

Dwutlenek węgla

1,0

Tlenek węgla

0,0026

180

0,015

Tlenki azotu

0,00026

0,00052

Dwutlenek siarki

0,000075

0,00019

Siarkowodór

0,0007

0,0014

W razie stwierdzenia większej ich zawartości w wyrobisku górniczym należy niezwłocznie
wycofać ludzi do prądu powietrza świeżego, a dojścia do zagrożonego wyrobiska zagrodzić.
W miejscach takich mogą być wykonywane tylko prace w zakresie ratownictwa górniczego i
przeciwpożarowe.

Największe ilości szkodliwych gazów znajdują się w otamowanych i nie przewietrzanych
starych zrobach lub w tych rejonach złoża, których otamowanie nastąpiło wskutek pożaru,
czyli w tzw. polach pożarowych.

W czasie zniżki barometrycznej ciśnienie gazów w przestrzeni otamowanej jest chwilowo
wyższe niż przed tamami. Następuje wtedy wypływ gazów z otamowanej przestrzeni do
czynnych wyrobisk przez nieszczelności tam i szczeliny calizny węglowej aż do czasu
wyrównania się ciśnienia po obu stronach tam. W czasie zwyżki barometrycznej sytuacja jest
odwrotna i powietrze wpływa do przestrzeni otamowanej.

Kontrolę składu powietrza kopalnianego wykonuje się ją za pomocą:

— analizy chemicznej przeprowadzanej w laboratorium. Próbki powietrza kopalnianego
pobiera się do pipet szklanych, następnie bada się je w laboratorium na powierzchni.

— przyrządów do wykrywania i pomiaru gazów bezpośrednio pod ziemią.

III.

Czynniki wpływaj

ące na przewietrzanie

Zasadniczy wpływ na przewietrzanie oraz komfort pracy mają ci

śnienie powietrza, jego

temperatura, wilgotno

ść, ilość oraz prędkość przepływu powietrza. Czynniki te decydują

o warunkach pracy, wpływają na samopoczucie człowieka i wydajność jego pracy.

śnienie powietrza.

Aby w kopalni mogła odbywać się ciągła wymiana powietrza zużytego na świeże, konieczny
jest nieustanny jego przepływ przez wyrobiska. System wyrobisk kopalnianych można
rozpatrywać jako rozgałęziony przewód. Stawia on strumieniowi powietrza pewien opór,
który musi być pokonany. Pokonuje go depresja całkowita, która istnieje między szybem
wdechowym i wydechowym.

Na depresj

ę całkowitą składają się depresja naturalna powodowana czynnikami,

termicznymi, zmianami składu powietrza, spadającą w szybach wodą itp., oraz depresja
sztuczna wywołana w sposób mechaniczny — wentylatorami. W kopalniach dąży się aby
depresja naturalna i sztuczna sumowały się, (tzn. by kierunki ich były zgodne). Depresja
naturalna powoduje, że nagrzane powietrze płynie (zawsze) w kierunku wznoszącym się (tzn.
ku górze) i układ wraz z wentylatorem ssącym zainstalowanym w szybie wydechowym jest
najbardziej optymalny.

Opory przepływu powietrza

Depresja całkowita, by wywołać ruch powietrza w kopalni musi pokonać opory R wyrobisk,
na które składają się:

•

opór tarcia powietrza o ściany wyrobisk,

•

opór nagłego rozszerzenia lub zwężenia wyrobisk,

•

opór wskutek zmian kierunku wyrobisk,

•

inne opory, np. stawiane przez ciała znajdujące się na drodze strumienia

powietrza.

Powyższe opory występują na całej drodze przepływu powietrza od zrębu szybu wdechowego
do wentylatora, a więc im droga ta będzie dłuższa tym opory będą większe.

Temperatura powietrza

Temperatura powietrza w kopalni zależy od temperatury dostarczanego powietrza, jego
ciśnienia, temperatury skał, intensywności przewietrzania, głębokości na którą powietrze jest
sprowadzane szybem, reakcji chemicznych zachodzących w skałach lub wyrobiskach
górniczych oraz innych czynników wywoływanych pracą ludzi i maszyn oraz robotami
strzałowymi.

W kopalniach węgla, w których prace są prowadzone na znacznej głębokości zachodzi
konieczność obniżenia temperatury powietrza, zwłaszcza w przodkach górniczych. Dokonuje
się tego przez zwiększanie ilości i prędkości przepływu powietrza, stosowanie specjalnych
urządzeń chłodniczych lub izolacji cieplnej głównych dróg wentylacyjnych, użycie powietrza
sprężonego lub skroplonego, lodu i in. Zgodnie z przepisami temperatura w miejscu pracy nie
powinna przekraczać 28°C. Przy temperaturze 28÷33° czas pracy powinien być skrócony do
6 godzin, zaś powyżej 33° można zatrudniać ludzi tylko w przypadku akcji ratowniczej.

Wilgotno

ść powietrza

Wilgotno

ść powietrza zależy od ilości pary wodnej w nim zawartej. Wyrażamy ją za

pomocą:

•

wilgotno

ści bezwzględnej F w [kg/m

] (tj. stosunku ilości pary wodnej w

kg do objętości powietrza wilgotnego w m

)

•

wilgotno

ści względnej φ w [%] (tj. stosunku ilości pary wodnej znajdującej

się w powietrzu, do ilości pary wodnej, która to powietrze nasyca).

Pomiaru wilgotności dokonujemy za pomocą higrometrów lub psychrometrów. Higrometr
określa wilgotność na podstawie wydłużenia włosa ludzkiego pod wpływem wilgoci, zaś
psychrometr określa zawartość wilgoci na podstawie pomiaru temperatury powietrza
termometrem suchym i wilgotnym.

W górnictwie najważniejsza jest wilgotność względna, gdyż decyduje o chłodzącym działaniu
powietrza na organizm ludzki.

ędkość przepływu

Prędkość przepływu powietrza zależy od tarcia cząstek powietrza o ściany wyrobiska, o
obudowę i jego wyposażenie. W środku wyrobiska prędkość przepływu powietrza jest
największa.

rednią prędkość przepływu powietrza mierzymy za pomocą anemometrów. Przepisy

określają dopuszczalne jego wartości, które wynoszą w ścianach i zabierkach do 5 m/s, w
wyrobiskach korytarzowych — do 8 m/s, w szybach i szybikach podczas jazdy ludzi do12
m/s.

Ilo

ść powietrza

Ilość powietrza przepływającą przez dane wyrobisko górnicze określa się, mierząc jego
ś

rednią prędkość i powierzchnię przekroju poprzecznego wyrobiska.

Ilość powietrza oblicza się ze wzoru

/min

gdzie

— powierzchnia przekroju poprzecznego wyrobiska, m

— średnia prędkość powietrza, m/min.

Przepisy bezpieczeństwa nakazują, aby całkowita ilość powietrza doprowadzonego do
wszystkich wyrobisk podziemnych zakładu górniczego zapewniała utrzymanie wymaganego
składu powietrza oraz jego temperatury. Uwzględniając zadania, jakie ma spełniać
przewietrzanie kopalni, ilość powietrza, którą należy doprowadzić do kopalni lub do jej
części, ustala się na podstawie:

— liczby zatrudnionych,

— rozrzedzenia gazów szkodliwych,

— utrzymania właściwych warunków klimatycznych.

Ilość powietrza doprowadzana do kopalni w przeliczeniu na jednostkę najliczniej obłożonej
zmiany nie powinna być mniejsza od 6m

/min.

IV.

Technika przewietrzania

Schematy przewietrzania

Kopalniana sieć wentylacyjna jest udokumentowana na mapach i schematach
wentylacyjnych. Na mapach tych zaznacza się strzałkami kierunki prądów powietrza
ś

wieżego (kolorem czerwonym) i zużytego (niebieskim) oraz znakami umownymi wszelkie

urządzenia wentylacyjne, a więc wentylatory główne, pomocnicze, tamy, mosty
wentylacyjne, stacje pomiaru powietrza i inne (patrz załącznik). Mapy wentylacyjne muszą
być systematycznie aktualizowane,

Dla lepszej orientacji w sposobie rozprowadzenia powietrza w kopalni sporządza się
schematy przewietrzania, a mianowicie przestrzenne, kanoniczne i ilościowe (rys. 1 i 2).

Rys. 1. Schematy przewietrzania

a – przestrzenny, b – kanoniczny, c - ilościowy

Schemat przestrzenny (rys. 1.a). Jest to rysunek stereograficzny, przedstawiający sieć
wyrobisk podziemnych z zaznaczeniem kierunków przepływających w nich prądów
powietrza.

Schemat kanoniczny (rys. 1.b). Jest uproszczeniem schematu przestrzennego przewietrzania
kopalni. Oznacza się na nim punkty węzłowe, w których prądy powietrza rozdzielają się i
łączą, a drogi powietrza pomiędzy tymi punktami wykreśla się jako łuki kół, bez
uwzględnienia ich rzeczywistej długości i przebiegu. Schemat ten ułatwia analizę
przewietrzania oraz wszelkie obliczenia wentylacyjne.

Schemat ilo

ściowego rozdziału powietrza (rys. 1.c). Obrazuje w sposób rysunkowy

procentowy pobór świeżego powietrza. Kropeczki oznaczają powietrze zużyte.

Rys. 2. Schematy sieci wentylacyjnej kopalni

a) przestrzenny b) kanoniczny

Ogólne zasady przewietrzania

Przepływ powietrza w wyrobiskach górniczych uzyskuje się za pomocą wentylatorów, które
zabudowane są na powierzchni w pobliżu szybu. Wentylator zasysający w sposób ciągły
powietrze z szybu, powoduje przepływ powietrza w wyrobiskach górniczych. Taki rodzaj
wentylacji nazywamy wentylacją ssącą. Szyby, przy których zabudowane są wentylatory
nazywane są wydechowymi (wentylacyjnymi), a szyby, którymi powietrze wpływa do
kopalni, nazywane są wdechowymi. Świeże powietrze sprowadzane jest szybami
wdechowymi na najniższy poziom, a następnie płynie przez wyrobiska górnicze z dołu do
góry czyli pr

ądami wznoszącymi. Prądy powietrza płynące z góry na dół nazywają się

ądami schodzącymi lub prądami sprowadzanymi na upad. Przepisy zezwalają

przewietrzanie prądami sprowadzanymi na upad w wyjątkowych przypadkach.

Prąd powietrza wpływającego do kopalni szybami wdechowymi nazywa się całkowitym
pr

ądem powietrza świeżego, który rozdziela się na prądy powietrza świeżego płynące do

poszczególnych partii, nazwane pr

ądami grupowymi.

W dalszym ciągu prądy grupowe dzielą się na pr

ądy rejonowe, przewietrzające

poszczególne rejony wentylacyjne. Prądy powietrza po przewietrzeniu rejonów
wentylacyjnych łączą się w grupowe pr

ądy powietrza zużytego, które w rejonie szybu

wydechowego łączą się w całkowity pr

ąd powietrza zużytego, wypływający z kopalni

szybem.

Poszczególne wyrobiska, którymi płynie powietrze, nazywa się bocznicami, a skrzyżowania
wyrobisk — w

ęzłami. Bocznice określa się numeracją kolejnych węzłów (np. bocznica 1 – 2,

2 – 3 lub 3 – 4 itd. rys. 2.a), a węzły cyfrą (np. 3, 4, 5 itd. rys. 2.a).

W zależności od wzajemnego połączenia prądów powietrza dzieli się je na niezale

żne i

zale

żne.

ąd powietrza niezależny jest to prąd, który odgałęzia się od prądu wlotowego powietrza

wieżego i po przewietrzeniu kompleksu wyrobisk dołącza do prądu wylotowego powietrza

zużytego, nie mając żadnych połączeń wentylacyjnych czynnych z wyrobiskami nie
przewietrzanymi tym prądem. Prąd niezależny może rozgałęziać się tylko wewnątrz rejonu
wentylacyjnego, który jest przewietrzany tym prądem. Rejon wentylacyjny przewietrzany
prądem niezależnym nazywany jest rejonem niezale

żnym.

ąd zależny powietrza jest to prąd, łączący ze sobą wyrobiska, którymi płyną dwa różne

prądy powietrza świeżego lub zużytego, lub przewietrzający rejony wentylacyjne mające
połączenia „z innymi rejonami. Połączenia te mogą spowodować wpływ jednego rejonu na
drugi pod względem kierunku przepływu powietrza i jego wydatków. Rejony przewietrz
prądem zależnym nazywane są rejonami zale

żnymi.

Wszystkie wyrobiska stanowiące drogi przepływu powietrza nazywa się sieci

ą wentylacyjną.

Przewietrzanie wyrobisk górniczych prądami powietrza płynącymi dzięki pracy wentylatora
głównego nazywa się wentylacją główn

ą lub opływową. Wentylacją główną mogą być

przewietrzane wyrobiska mające połączenie z innymi wyrobiskami z obu końców, czyli

wyrobiska „przelotowe”. Wyrobiska tzw. ślepe, będące w trakcie drążenia, przewietrzane są
za pomocą wentylacji odr

ębnej.

Zasady rozprowadzania powietrza w kopalni

Rozprowadzenie powietrza w kopalni powinno zapewniać:

•

przepływ powietrza we wszystkich czynnych wyrobiskach górniczych,

•

stabilność prądów powietrza co do ich kierunku i objętości strumienia,

•

łatwą lokalizację ewentualnych wypływów gazów, pożarów, wybuchów, aby

ich skutki miały w kopalni zasięg jak najbardziej ograniczony,

•

doprowadzenie do przodków możliwie największej ilości powietrza i

uniknięcie jego ucieczek.

W związku z tym należy:

•

wyrobiska podziemne kopalni przewietrzać jak największą ilością niezależnych

prądów powietrza; prądami niezależnymi należy przewietrzać wyrobiska
wybierkowe lub ich zespoły, komory materiałów wybuchowych, komory pomp,
rozdzielnie główne, a także składy smarów i materiałów łatwo palnych;

•

powietrze świeże doprowadzać najkrótszą drogą do każdego poziomu, skąd

prądami wznoszącymi powinno płynąć do szybu wydechowego; wtedy bowiem
depresja naturalna współpracuje z depresją wytworzoną przez wentylator, co
gwarantuje stabilność kierunków przepływu powietrza; powietrza świeże i
zużyte można prowadzić na upad tylko w wyjątkowych przypadkach.

•

wyrobiska, którymi doprowadza się lub odprowadza powietrze utrzymać w

odpowiednim przekroju w świetle obudowy; powinny być one odpowiednio
szerokie, wysokie i nie zastawione zbędnymi materiałami lub urządzeniami
stwarzającymi dodatkowe opory na drodze przepływu powietrza; powinny być
izolowane od starych zrobów oraz zbędnych nie przewietrzanych wyrobisk;
poszczególne rejony wentylacyjne

[i]

powinny być od siebie izolowane.

Wentylatory główne

Wentylatory są to maszyny gdzie silnik elektryczny napędza wirnik wentylatora, który z
jednej strony wytwarza podciśnienie i zasyła powietrze z kopalni, a z drugiej wydmuchuje to
powietrze do atmosfery zewnętrznej.

Rodzaje wentylatorów

Rozróżnia się dwa typy wentylatorów: promieniowe (odśrodkowe) i osiowe .

Wentylatory promieniowe (rys. 3) składają się z obudowy 1 w której obraca się koło
robocze 2 wyposażone w łopatki 3 odpowiednio ukształtowane. Obudowa wentylatora w osi
koła roboczego ma otwór wlotowy 4, a na wprost łopatek wirnika, z boku — wylot, czyli
dyfuzor 5.

Rys.3. Budynek wentylatora z zabudowanym wentylatorem promieniowym.

Podczas pracy wentylatora promieniowego cząsteczki powietrza, zasysane otworem
wlotowym do środka koła roboczego, dostają się do przestrzeni międzyłopatkowej i wskutek
siły odśrodkowej, wywołanej obrotem tego koła, zostają wyrzucone do dyfuzora i na
zewnątrz. Na ich miejsce wchodzi powietrze przez otwór ssący. Uzyskuje się to przez zniżkę
ciśnienia i działanie ssące wewnątrz kola roboczego, a zwyżkę ciśnienia na jego obwodzie.

Wentylatory osiowe składają się z obudowy o kształcie cylindrycznym, w której znajduje się
koło robocze osadzone w osi obudowy. Koło robocze składa się z nasady i przymocowanych
do niej łopatek ustawionych pod pewnym kątem. Koło to jest podobne do śmigła samolotu.
Podczas pracy wentylatora osiowego cząsteczki powietrza porywane są przez łopatki wirnika
(śmigło) od strony dopływu powietrza i przerzucane są na drugą stronę.

Praca wentylatora określona jest następującymi parametrami:

— wydajnością wentylatora,

— spiętrzeniem wentylatora,

— mocą pobieraną przez silnik wentylatora,

—sprawnością zespołu wentylator - silnik.

Wydajno

ść wentylatora (V) jest to ilość powietrza, jaką może przetłoczyć wentylator w

zależności od oporów przepływu powietrza sieci przewietrzania. Wydajność wentylatora, jest
to więc ilość (wydatek) powietrza dopływającego kanałem głównym do wentylatora, czyli
ilość powietrza wypływającego z dołu szybem wydechowym powiększona o straty
zewnętrzne (wszelkie nieszczelności w miejscu połączenia wentylatora z szybem np.
zasuwy).

Spi

ętrzenie wentylatora (∆p) jest to różnica ciśnień, jaką musi wytworzyć wentylator przed i

za kołem roboczym (wirnikiem) w wyniku jego obrotu, aby pokonać opory ruchu przepływu

określonej ilości powietrza przez sieć przewietrzania danej kopalni. Spiętrzenia wentylatorów
dochodzą do 8000 Pa.

Moc wentylatora (N) jest to moc pobierana przez silnik wentylatora, aby wytworzyć
określone spiętrzenie i uzyskać odpowiadającą mu wydajność wentylatora.

Sprawno

ść wentylatora (η) jest stosunkiem pracy użytecznej, wykonanej dla uzyskania

przepływu powietrza, do pracy zużytej przez silnik wentylatora. Sprawność urządzenia
wentylacyjnego jest jednym z czynników decydujących o ekonomicznej pracy wentylatora.

Charakterystyka wentylatora

Omówione powyżej parametry wentylatora przedstawić można graficznie za

pomocą wykresu nazwanego charakterystyką wentylatora. Charakterystyka wentylatora
jest to zespół trzech krzywych (rys.4), przedstawiających wzajemną zależność między:

— spiętrzeniem i wydajnością wentylatora -1,

— mocą i wydajnością wentylatora -2,

— sprawnością i wydajnością wentylatora -3,

Zależność ta podana jest przy stałej liczbie obrotów wirnika.

Najważniejsza jest krzywa spiętrzenia 1 przedawniająca, jak zmienia się wydajność
wentylatora w zależności od jego spiętrzenia, które jest potrzebne do pokonania oporów
przepływu powietrza. Z kształtu tej krzywej widać, że im mniej jest potrzebne spiętrzenie
(czyli maleją opory) tym większa wydajność wentylatora.

Rys. 4. Charakterystyka wentylatora

Krzywe mocy 2 i sprawności 3 pozwalają określić, jaka będzie pobierana moc przez silnik
wentylatora oraz jaka będzie sprawność urządzenia w konkretnym przypadku.

Punkt pracy wentylatora

Parametry pracy wentylatora (tzn. spiętrzenia, wydatku, mocy i sprawności) zależą od
parametrów danej sieci wentylacyjnej (tzn. oporu R , ilością powietrza V i spadku naporu
∆w). Zależność pomiędzy ilością powietrza, a spadkiem naporu przy stałym oporze sieci
wentylacyjnej przedstawia charakterystyka sieci (rys.5 .). Charakterystyka ta jest krzywą
określającą współzależność między ∆w i V dla danej sieci o oporze R.

Rys. 5. Wykres charakterystyki sieci

Dla określenia parametrów pracy wentylatora w konkretnej sieci przewietrzania, należy na
charakterystykę tego wentylatora nanieść charakterystykę tej sieci (rys.6 .).

Punkt przecięcia się charakterystyki sieci z charakterystyką wentylatora jest nazwany
punktem pracy P tego wentylatora w danej sieci i wskazuje, jakie spiętrzenie będzie
wytwarzał ten wentylator i jaka będzie wydajności tego wentylatora.

Rys.6 . Punkt pracy wentylatora

Stabilno

ść pracy wentylatora jest to stałe położenie punktu pracy, czyli utrzymanie przez

pracujący wentylator stałej wydajności i stałego spiętrzenia.

Stabilną pracę wentylatora uzyskuje się wówczas, gdy punkt pracy P leży między punktami

i P

leżących na krzywej spiętrzenia (rys.). Punkt P

znajdujący się na wysokości równej

0,9 spiętrzenia maksymalnego (∆p

max

). Dolną granicę położenia punktu pracy P

podaje

wytwórca, w dokumentacji danego wentylatora.

Gdy punkt pracy P znajduje się powyżej punktu P

, to wówczas praca wentylatora jest

niestabilna.

Niestabilność charakteryzuje się:

— drganiami i wibracją wentylatora, mogącą doprowadzić do zniszczenia wirnika,

— silną pulsacją wydajności i spiętrzenia wentylatora w dość dużych granicach.

Dobór wentylatora do sieci przewietrzania zapewnia bezpieczną i ekonomiczną pracę
wentylatora w danej sieci.

Urz

ądzenia towarzyszące

Przepisy bezpieczeństwa górniczego oraz techniczne warunki pracy każdego wentylatora
wymagają odpowiedniego zabudowania silnika i wentylatora oraz jego połączenia z szybem
wydechowym.

Do urządzeń towarzyszących (rys. 7) zalicza się:

— główny kanał wentylacyjny (kanał wentylatora głównego),

— zasuwę główną,

— urządzenia do rewersji wentylacji,

— zamknięcie zrębu szybu wydechowego.

Rys.7. Urządzenia głównego przewietrzania na powierzchni.

VI.

Urz

ądzenia wentylacyjne

Do dołowych urządzeń wentylacyjnych zalicza się:

— tamy izolacyjne,

— tamy oddzielające,

— tamy regulacyjne,

— tamy bezpieczeństwa,

— mosty wentylacyjne.

Tamy izolacyjne - służą one do odcięcia wyrobisk wentylacyjnych nieczynnych, a więc
starych zrobów lub czasowo zatrzymanych wyrobisk górniczych, od wyrobisk czynnych.
Tama izolacyjna przedstawiona na rysunku 8 jest tamą murową. W przypadku wystąpienia
dużego ciśnienia górotworu, dla uniknięcia uszkodzenia tamy, zamurowuje się w niej kilka

warstw wkładek drewnianych, np. zaimpregnowanych podkładów kolejowych. Tama taka
posiada przepust wodny i rurkę badawczą. Rurka badawcza 1 służy do pobierania próbek
gazu zza tamy oraz pomiaru ciśnienia za tamą, a przepust wodny 2 do odprowadzania wody.

W kopalniach stosujących podsadzkę hydrauliczną czasami, jako tamy izolacyjne stosuje się
korki podsadzkowe, których zaletą jest duża wytrzymałość, ognioodporność i szczelność.

Rys. 8. Tama izolacyjna murowa

Tamy oddzielaj

ące - są to tamy przeznaczone do odgradzania prądów powietrza świeżego od

prądów powietrza zużytego. Mogą one być wykonane, jako tzw. tamy pełne lub z drzwiami
(rys. 9).

Tamy oddzielające pełne wykonuje się podobnie jak tamy izolacyjne z tą różnicą, że nie
posiadają rurek do pobierania próbek powietrza.

Tamy oddzielające z drzwiami wykonuje się wtedy, gdy przez te tamy odbywa się transport i
ruch załogi. W przypadku otwarcia drzwi takiej tamy mogą nastąpić zaburzenia w przepływie
prądów powietrza. Dlatego buduje się dwie lub więcej tam w układzie szeregowym, które
nazywamy śluzą wentylacyjną. Odległość między tymi tamami powinna być taka, aby przy
transporcie materiału lub urobku albo przy przejściu ludzi, co najmniej jedna tama była
zamknięta. Przepisy górnicze wymagają, aby drzwi w tamach oddzielających zamykały się
samoczynnie.

Rys. 9. Tama oddzielająca murowana z podwójnymi drzwiami i drewniana

Tamy regulacyjne - stosuje się je do regulowania objętości strumienia powietrza w
określonym prądzie. Zazwyczaj wykonuje się je, jako tamy z drzwiami i oknem
regulacyjnym, którego pole można zmieniać zasuwą (rys. 10).

Rys. 10. Tama regulacyjna.

Tamy bezpiecze

ństwa – przeznaczone są do ochrony wyrobisk przed zadymieniem oraz do

tłumienia pożaru przez odcięcie dopływu powietrza do ognia. W niektórych przypadkach
mogą pełnić funkcję tam wentylacyjnych oddzielających.

Mosty wentylacyjne - oddzielają od siebie różne prądy powietrza w miejscach ich
przecinania się na skrzyżowaniach wyrobisk, którymi płyną prądy powietrza świeżego i
zużytego (rys. 11).

Rys. 11. Most wentylacyjny

VII.

Rozprowadzenie powietrza w rejonach

wentylacyjnych

Rozprowadzenie powietrza w systemach eksploatacyjnych analizuje się z punktu widzenia
zapewnienia bezpieczeństwa pożarowego i metanowego. Bezpieczeństwo to związane jest z
przepływem powietrza przez zroby (rys. 12).

Rys. 12 Przykład przepływu powietrza przez zroby

Charakterystykę układów wentylacyjnych przedstawiono na przykładzie systemów
ś

cianowych.

Układ I Rysunek 13 przedstawia ścianę wybieraną do granic przy centralnym
rozprowadzeniu powietrza w rejonie wentylacyjnym. Przez zroby przepływa powietrze w
kierunku chodnika nadścianowego prowadzonego między zrobami.

Rys. 13. Rozprowadzenie powietrza przy eksploatacji do granic w sposób centralny

W przypadku zbyt powolnej eksploatacji pokładu skłonnego do samozapalenia w zrobach
może dojść do powstania pożaru endogenicznego. W przypadku natomiast eksploatacji
pokładu metanowego następuje wypłukiwanie metanu ze zrobów. Przy silnej metanowości
ten sposób rozprowadzenia powietrza może uniemożliwić utrzymywanie odpowiednio
niskiego stężenia metanu w prądzie powietrza zużytego, mimo że w ścianie mogą istnieć
prawidłowe warunki przewietrzania.

Powyższy sposób nadaje się do stosowania, jeśli pokład jest nieskłonny do samozapalenia i
niemetanowy lub słabo metanowy.

Układ II Rysunek 14 przedstawia ścianę wybieraną od granic przy centralnym
rozprowadzeniu powietrza w rejonie wentylacyjnym.

Rys. 14. Rozprowadzenie powietrza przy eksploatacji od granic w sposób centralny

Przez zroby przepływa powietrze tylko w bezpośrednim sąsiedztwie czoła ściany, nie ma w
nich warunków do powstawania pożarów endogenicznych. W przypadku eksploatacji pokładu
metanowego, w nieprzewietrzanych zrobach gromadzi się metan, który podczas zniżek
barometrycznych może wypłynąć do ściany.

Układ III Rysunek 15 przedstawia ścianę wybieraną do granic przy skrzydłowym
(przekątnym) sposobie rozprowadzenia powietrza w rejonie wentylacyjnym.

Rys. 15. Rozprowadzenie powietrza przy eksploatacji do granic w sposób skrzydłowy

Przez zroby przepływa mniej powietrza niż w układzie I wobec czego mniejsze jest
zagrożenie od pożarów endogenicznych. W pokładach silnie metanowych mogą jednak
wystąpić duże stężenia metanu zwłaszcza w górnej części ściany.

Układ IV Rysunek 16 przedstawia ścianę wybieraną od granic przy skrzydłowym
(przekątnym) sposobie rozprowadzenia powietrza w rejonie wentylacyjnym.

Rys. 16. Rozprowadzenie powietrza przy eksploatacji od granic w sposób skrzydłowy

W układzie tym zagrożenie od pożarów jest równoważne układowi III. W ścianie istnieje
najmniejsze zagrożenie metanowe spośród wszystkich omawianych układów.

VIII.

Przewietrzanie wyrobisk wentylacj

ą odrębną

Wyrobiska górnicze mające tylko jedno połączenie z drogami przepływu powietrza nazywa
się wyrobiskami ślepymi.

Przewietrza się je:

•

przez dyfuzję,

•

za pomocą pomocniczych urządzeń wentylacyjnych,

•

stosując lutnie wentylacyjne.

Przewietrzanie przez dyfuzj

Dyfuzją gazów nazywa się wzajemne przenikanie gazów zawartych w połączonych ze sobą
sąsiednich pomieszczeniach. Przepływające prądem obiegowym powietrze przenika do
połączonych z nimi wyrobisk ślepych. Równocześnie powietrze z tych wyrobisk przepływa
do prądu obiegowego. Przenikanie to maleje ze wzrostem odległości przodku wyrobiska
ś

lepego od obiegowego prądu powietrza (rys. 17)

Rys. 17. Przykład przewietrzania przez
dyfuzję.

Przodek

będzie

słabiej

przewietrzany od przodka B.

Pomocnicze urz

ądzenia wentylacyjne

Najprostszym pomocniczym urządzeniem wentylacyjnym jest przegroda wentylacyjna.
Działanie i budowę przegrody wentylacyjnej pokazano na rysunku 18. Do pomocniczych
urządzeń wentylacyjnych można zaliczyć także nawiewki wykonane z płótna wentylacyjnego
(rys. 19) oraz dysze zasilane sprężonym powietrzem (rys. 20).

Rys. 18. Przewietrzanie przez przegrodę wentylacyjną.

Rys. 19. Przewietrzanie za pomocą nawiewek a -wyrwy w stropie, b - wnęki, c - dojścia do
tamy

Rys. 20. Przewietrzanie za pomocą nadmuchu

Wentylacja lutniowa

Stanowi ona obecnie powszechnie stosowany sposób przewietrzania wyrobisk ślepych. Lutnie
wentylacyjne są to cienkościenne rury metalowe, płócienne lub z tworzyw sztucznych. Lutnie
płócienne i z tworzyw sztucznych określane są powszechnie jako lutnie elastyczne.

Połączone ze sobą lutnie tworzą lutniociąg. Przepływ powietrza z lutniociągu uzyskuje się za
pomocą jednego lub więcej wentylatorów lutniowych. Są to zwykłe wentylatory osiowe
jedno- lub dwustopniowe z napędem elektrycznym lub pneumatycznym (na powietrze
sprężone). Zabudowuje się je na początku lutniociągu w świeżym prądzie powietrza.

Przewietrzanie za pomocą lutniociągów (rys. 21) może być:

•

tłoczące

•

ssące

•

kombinowane

Rys.21. Rodzaje wentylacji odrębnej lutniowej

a — tłocząca, b — ssąca, c — kombinowana (ssąco-tłocząca)

Przepisy górnicze określają minimalne i maksymalne prędkości powietrza, odległości i inne
warunki jakie muszą być spełnione aby wentylacja była sprawna i bezpieczna. Spróbuj
znaleźć te parametry w ustawie zamieszczonej poniżej.

IX.

Wentylacja w przepisach

ROZPORZ

DZENIE MINISTRA GOSPODARKI

z dnia 28 czerwca 2002 r.

w sprawie bezpiecze

stwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego

zabezpieczenia przeciwpo

arowego w podziemnych zakładach górniczych.

(Dz. U. z dnia 2 wrze

nia 2002 r.)

Przewietrzanie i klimatyzacja

Rozdział 1

Postanowienia ogólne

§ 187. 1. Ilo

ść

powietrza doprowadzana do wyrobisk powinna zapewnia

utrzymanie w tych

wyrobiskach wymaganego składu powietrza i temperatury.

2. Wszystkie dost

pne wyrobiska i pomieszczenia przewietrza si

w taki sposób, aby zawarto

ść

tlenu w powietrzu nie była mniejsza ni

19% (obj

ciowo), a najwy

sze dopuszczalne st

ęż

enia

gazów w powietrzu nie przekraczały warto

ci okre

lonych w tabeli:

Rodzaj gazu

NDS/mg/m

(objętościowo i

NDSCh/mg/m

(objętościowo i %)

Dwutlenek
węgla

(1,0)

Tlenek węgla

180

(0,0026)

(0,015)

Tlenek azotu

(0,00026)

(0,00052)

Dwutlenek
siarki

(0,000075)

(0,00019)

Siarkowodór

(0,0007)

(0,0014)

3. Skróty wymienione w ust. 2 oznaczaj

1) NDS - najwy

sze dopuszczalne st

ęż

enie

rednio wa

one,

2) NDSCh - najwy

sze dopuszczalne st

ęż

enie chwilowe

- zdefiniowane w odr

bnych przepisach.

4. W zakładach górniczych stosuj

cych maszyny z nap

dem spalinowym zawarto

ść

tlenków

azotu okre

la si

na podstawie st

ęż

enia dwutlenku azotu.

5. Prawidłowo

ść

wskaza

i działa

przyrz

dów automatycznych oraz indywidualnych

stosowanych do pomiarów st

ęż

gazów, o których mowa w ust. 2, kontroluje si

za pomoc

mieszanek wzorcowych.

§ 188. W przypadku stwierdzenia,

e skład powietrza nie odpowiada wymaganiom okre

lonym w

§ 187 ust. 2, niezwłocznie wycofuje si

ludzi, a wej

cie do zagro

onego wyrobiska zabezpiecza si

. W

miejscach tych wykonuje si

wył

cznie prace z zakresu ratownictwa górniczego i przeciwpo

arowego.

§ 189. Nieprzewietrzane wyrobiska niezwłocznie otamowuje si

lub likwiduje, a do czasu ich

otamowania lub zlikwidowania zamyka si

do nich dost

§ 190. 1. Pr

dko

ść

du powietrza w wyrobiskach w polach metanowych, z wyj

tkiem komór,

nie mo

e by

mniejsza ni

0,3 m/s, a w wyrobiskach z trakcj

elektryczn

przewodow

w tych polach -

nie mniejsza ni

1 m/s.

2. Przy stosowaniu

luz wentylacyjnych w wyrobiskach w polach metanowych dopuszcza si

mniejsze pr

dko

ci pr

du powietrza od okre

lonych w ust. 1, pod warunkiem zapewnienia

wymaganego składu powietrza.

3. Pr

dko

ść

du powietrza nie mo

e przekracza

1) 5 m/s - w wyrobiskach wybierkowych,

2) 8 m/s - w wyrobiskach korytarzowych,

3) 12 m/s - w szybach i szybikach podczas jazdy ludzi.

4. Pr

dko

ść

du powietrza w wyrobiskach korytarzowych, w których nie odbywa si

regularny

ruch ludzi, mo

na zwi

kszy

do 10 m/s.

5. Pomiary pr

dko

ci pr

du powietrza wykonuje si

w wolnych przekrojach wyrobiska.

§ 191. 1. W zakładach górniczych organizuje si

słu

wentylacyjn

wyposa

w przyrz

kontrolno-pomiarowe.

2. Stan urz

dze

wentylacyjnych i klimatyzacyjnych oraz skuteczno

ść

przewietrzania i

klimatyzacji systematycznie kontroluje si

i odpowiednio dokumentuje.

§ 192. Przewietrzanie

cian w pokładach zaliczonych do II, III lub IV kategorii zagro

enia

metanowego kontroluje si

przez automatyczny pomiar pr

dko

ci lub ilo

ci powietrza.

§ 193. 1. Na nadszybiu szybu zjazdowego instaluje si

urz

dzenie sygnalizuj

ce czerwonym

wiatłem zni

nienia barometrycznego.

2. W pomieszczeniach dyspozytora ruchu zakładu górniczego, kierownika działu wentylacji oraz

kierownika kopalnianej stacji ratownictwa górniczego znajduje si

barograf.

§ 194. Osoby dozoru ruchu niezwłocznie zawiadamiaj

słu

wentylacyjn

o wszelkich

niezamierzonych zmianach w wentylacji wyrobisk.

Rozdział 2

Przewietrzanie za pomoc

wentylatorów głównych

§ 195. 1. Wyrobiska przewietrza si

dami powietrza wytwarzanymi przez wentylatory główne,

zabudowane na powierzchni.

2. W zakładzie górniczym eksploatuj

cym kopaliny palne stosuje si

przewietrzanie ss

ce.

3. W zakładach górniczych wydobywaj

cych kopaliny niepalne oraz prowadz

cych roboty

podziemne z zastosowaniem techniki górniczej, w których nie wyst

puje zagro

enie metanowe,

na stosowa

wentylatory podziemne głównego przewietrzania, na warunkach okre

lonych przez

kierownika ruchu zakładu górniczego.

§ 196. 1. Przy ka

dym szybie wydechowym, oprócz czynnego wentylatora głównego lub zespołu

wentylatorów głównych, instaluje si

główny wentylator rezerwowy, którego uruchomienie mo

liwe

dzie w ci

gu 10 minut.

2. W zakładach górniczych eksploatuj

cych zło

a lub pokłady niemetanowe lub zaliczone do I

kategorii zagro

enia metanowego oraz w których pokłady w

gla zaliczone s

do I i II grupy

samozapalno

ci, zamiast wentylatora rezerwowego utrzymuje si

silnik zapasowy do wentylatora wraz

z cz

ęś

ciami zapasowymi.

§ 197. 1. Wentylator główny powinien zapewni

w przekroju szybu wydechowego poni

ej kanału

wentylacyjnego podci

nienie statyczne powietrza co najmniej 785 Pa.

2. Kierownik ruchu zakładu górniczego w likwidowanych zakładach górniczych mo

e zmieni

warto

ść

podci

nienia statycznego, o którym mowa w ust. 1.

3. Przepis ust. 1 nie dotyczy zakładów, o których mowa w § 195 ust. 3.

4. Wentylator główny dobiera si

do sieci wentylacyjnej w sposób umo

liwiaj

cy stabiln

prac

§ 198. 1. Spi

trzenie i wydajno

ść

wentylatorów głównych w ich punktach pracy nie mog

ró

dzy sob

cej ni

o 10%.

2. Charakterystyk

wentylatorów głównych aktualizuje si

raz na 5 lat oraz po ka

dej zmianie

konstrukcji wentylatorów.

3. Stacje wentylatorów głównych wyposa

a si

w urz

dzenia do regulacji wydajno

ci i

spi

trzenia.

4. W zakładach górniczych maj

cych jeden szyb wydechowy stacj

wentylatorów głównych

wyposa

a si

w urz

dzenie do zmiany kierunku przepływu powietrza.

5. W sieci wentylacyjnej, gdy jest wi

cej szybów wydechowych, powinno by

liwe wykonanie

rewersji (zmiany kierunku przepływu) powietrza w poszczególnych podsieciach. Urz

dzenia

powoduj

ce rewersj

powietrza utrzymuje si

w stanie umo

liwiaj

cym jej wykonanie w czasie nie

dłu

szym ni

20 minut. Zakres i cz

stotliwo

ść

kontroli urz

dze

powoduj

cych rewersj

powietrza

okre

la kierownik ruchu zakładu górniczego.

§ 199. 1. Stacje wentylatorów głównych wyposa

a si

w przyrz

dy dokonuj

ce ci

głych

pomiarów:

1) podci

nienia statycznego powietrza w kanale wentylacyjnym przed zasuw

(klap

) i za zasuw

(klap

2) pr

dko

ci powietrza w kanale wentylacyjnym,

3) podci

nienia statycznego powietrza w przekroju szybu wydechowego poni

ej kanału

wentylacyjnego.

2. Pomiary podci

nienia statycznego przed zasuw

i pr

dko

ci powietrza w kanale

wentylacyjnym automatycznie rejestruje si

, a wyniki pozostałych pomiarów, o których mowa w ust. 1,

dokumentuje.

3. Miejsce zabudowy przyrz

dów do wykonywania pomiarów, o których mowa w ust. 1, w

zakładach, o których mowa w § 195 ust. 3, wyznacza kierownik ruchu zakładu górniczego.

§ 200. 1. Zmiana warunków pracy wentylatora głównego lub jego unieruchomienie, podczas

wykonywania robót w szybie wydechowym, mo

e nast

wył

cznie za zgod

kierownika ruchu

zakładu górniczego.

2. W likwidowanych zakładach górniczych lub w ich cz

ęś

ciach zapewnia si

bie

żą

kontrol

odpowiednie modyfikowanie sieci wentylacyjnej, z uwzgl

dnieniem dostosowania parametrów pracy

wentylatorów głównych do poszczególnych etapów likwidacji.

§ 201. 1. W przypadku awaryjnej przerwy w ruchu wentylatora głównego, trwaj

cej co najmniej

20 minut:

1) wstrzymuje si

wykonywanie robót,

2) wył

cza urz

dzenia spod napi

cia w polach metanowych II-IV kategorii zagro

enia metanowego,

3) wyprowadza załog

w kierunku szybów wdechowych lub na powierzchni

2. Kierownik ruchu zakładu górniczego ustala sposób post

powania, o którym mowa w ust. 1, w

planie ratownictwa.

§ 202. Przerwy w pracy wentylatora głównego automatycznie sygnalizuje si

w dyspozytorni

zakładu górniczego, dokumentuj

c jednocze

nie czas trwania przerw oraz przyczyny ich wyst

pienia.

§ 203. 1. Budynek stacji wentylatorów głównych wykonuje si

z materiałów niepalnych i

wyposa

a w ł

czno

ść

telefoniczn

z central

telefoniczn

zakładu górniczego oraz wyposa

a si

stałe i rezerwowe o

wietlenie.

2. W ramach o

wietlenia rezerwowego mo

na stosowa

przeno

ne lampy akumulatorowe.

§ 204. 1. Stan techniczny wentylatorów głównych, w tym zdolno

ść

do ruchu wentylatora

rezerwowego i urz

dze

do zmiany kierunku przepływu powietrza, oraz stan aparatury kontrolno-

pomiarowej kontroluj

osoby dozoru ruchu działu energomechanicznego i wentylacji.

2. Wyniki kontroli, o której mowa w ust. 1, dokumentuje si

3. Zakres i cz

stotliwo

ść

kontroli oraz sposób dokumentowania wyników kontroli okre

kierownik ruchu zakładu górniczego.

§ 205. 1. Doprowadzenie pod ziemi

powietrza i odprowadzenie powietrza tym samym

wyrobiskiem dopuszczalne jest tylko w okresie prowadzenia robót, maj

cych na celu uzyskanie

poł

czenia dwoma wyj

ciami na powierzchni

2. Prowadzenie powietrza przez nieczynne wyrobiska i zroby jest niedopuszczalne, z wyj

tkiem

ich likwidacji.

3. Poł

czenie wentylacyjne s

siednich zakładów górniczych mo

e nast

tylko za zgod

i na

warunkach ustalonych przez kierowników ruchu tych zakładów. O zamiarze poł

czenia powiadamia

wła

ciwy organ nadzoru górniczego na 14 dni przed zamierzonym poł

czeniem.

4. W zakładach górniczych wydobywaj

cych kopaliny niepalne, w których nie wyst

puje

zagro

enie metanowe, kierownik ruchu zakładu górniczego mo

e podj

ąć

decyzj

o niestosowaniu

przepisu ust. 2.

§ 206. 1. Projektuj

c wyrobiska, tworzy si

jak najmniej zło

sie

wentylacyjn

2. W ka

dej sieci wentylacyjnej wydziela si

rejony wentylacyjne przewietrzane niezale

nymi

dami powietrza.

§ 207. Projektuj

c i wykonuj

c wyrobiska korytarzowe, uwzgl

dnia si

konieczno

ść

najszybszego uzyskania w nich pr

du powietrza wytwarzanego przez wentylator główny.

§ 208. 1. Projektuj

c udost

pnienie, rozci

cie oraz prowadzenie eksploatacji zło

a lub jego

ęś

ci, powinno si

uwzgl

dnia

konieczno

ść

ograniczenia odprowadzenia powietrza z wyrobisk

korytarzowych z wentylacj

odr

do pr

dów powietrza przewietrzaj

cych wyrobiska wybierkowe.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje si

w zakładach górniczych eksploatuj

cych kopaliny niepalne.

§ 209. 1. Jednym pr

dem powietrza mo

e by

przewietrzana grupa przodków, pod warunkiem

e zawarto

ść

metanu w powietrzu doprowadzonym do ka

dego przodka nie przekracza 0,5%, a przy

stosowaniu metanometrii automatycznej - 1%, z zastrze

eniem ust. 2.

2. Grupy przodków dr

ąż

onych kombajnami z zastosowaniem wentylacji lutniowej kombinowanej

z ss

cym lutnioci

giem wyposa

onym w urz

dzenie odpylaj

ce mog

przewietrzane, pod

warunkiem

e zawarto

ść

metanu doprowadzonego do ka

dego z przodków nie przekroczy 0,5%.

§ 210. 1.

ciany przewietrza si

niezale

nymi pr

dami powietrza, z tym

e długo

ść

ciany lub

czna długo

ść

cian przewietrzanych jednym niezale

nym pr

dem powietrza nie powinna by

ksza ni

400 m.

2. W pokładach niemetanowych lub zaliczonych do I kategorii zagro

enia metanowego kierownik

ruchu zakładu górniczego mo

e zezwoli

na okresowe przewietrzanie jednym niezale

nym pr

dem

powietrza

cian o ł

cznej długo

ci wi

kszej ni

400 m, pod warunkiem utrzymywania mi

dzy tymi

cianami dróg wyj

cia w odst

pach nie wi

kszych ni

250 m.

3. Ze

ciany o wysoko

ci mniejszej ni

2 m lub nachyleniu wi

kszym ni

12° utrzymuje si

drogi

wyj

cia w odst

pach nie wi

kszych ni

250 m.

4. Przepis ust. 3 stosuje si

cian okre

lonych w ust. 1.

5. Najwi

ksz

dopuszczaln

długo

ść

dróg z niezale

nym pr

dem powietrza ustala si

uwzgl

dnieniem czasu działania stosowanych

rodków ochrony dróg oddechowych.

§ 211. 1. Składy materiałów wybuchowych, komory pomp głównego odwadniania, a w zakładach

górniczych wydobywaj

cych kopaliny palne tak

e komory kruszarni, przewietrza si

niezale

nymi

dami powietrza.

2. W polach metanowych wszystkie komory, z wyj

tkiem komór stanowi

cych oddziałowe składy

narz

dzi, sprz

tu przeciwpo

arowego i sanitarnego, przewietrza si

dami powietrza wytwarzanymi

przez wentylator główny.

3. Powietrze z komór, o których mowa w ust. 2, przewietrzanych pr

dami powietrza

wytwarzanymi przez wentylator główny odprowadza si

z najwy

szego punktu komory i prowadzi

poziomo lub po wzniosie.

4. W komorach, o których mowa w ust. 2, nie mo

na umieszcza

w odległo

ci bli

szej ni

20 cm

od najwy

szego punktu w

wietle obudowy

adnych urz

dze

i elementów, które mogłyby utrudnia

przepływ powietrza pod stropem komór.

§ 212. 1. Powietrze doprowadza si

liwie najkrótsz

drog

do ka

dego poziomu

wydobywczego, sk

d pr

dami wznosz

cymi odprowadza si

w kierunku szybu wydechowego.

2. Sprowadzanie powietrza wyrobiskiem na upad dopuszcza si

wył

cznie w przypadkach, gdy:

redni upad wyrobiska lub bocznicy wentylacyjnej nie przekracza 5°,

redni upad wyrobiska lub bocznicy wentylacyjnej wynosi od 5° do 10°, a pr

dko

ść

przepływu

powietrza jest wi

ksza ni

0,5 m/s,

3) powietrze jest odprowadzane z pól zagro

onych wyrzutami dwutlenku w

gla lub siarkowodoru.

3. W przypadkach uzasadnionych warunkami górniczo-geologicznymi kierownik ruchu zakładu

górniczego mo

e odst

od wymaga

okre

lonych w ust. 2, ustalaj

c warunki zapewniaj

bezpiecze

stwo ruchu.

§ 213. 1. Regulacj

przewietrzania prowadzi si

tamami regulacyjnymi, umieszczonymi na

pocz

tku pr

dów rejonowych.

2. Do regulacji przewietrzania mo

na stosowa

wentylatory umieszczone w wolnym przekroju

wyrobiska.

3. Kierownik ruchu zakładu górniczego mo

e, po ustaleniu warunków, dopu

regulacj

przewietrzania przy zastosowaniu wentylatorów pomocniczych lub tam regulacyjnych zabudowanych
w grupowych pr

dach powietrza lub rejonowych pr

dach powietrza odprowadzanego do szybu

wydechowego.

§ 214. 1. W wyrobiskach korytarzowych, stanowi

cych poł

czenie mi

dzy pr

dem powietrza

prowadzonym od szybu wdechowego a odprowadzanym do szybu wydechowego, zabudowuje si

luzy wentylacyjne.

2. Drzwi tam w

luzie wentylacyjnej wykonuje si

z materiałów niepalnych i zabezpiecza przed

samoczynnym otwarciem.

3. Tamy, o których mowa w ust. 1, wyposa

a si

w czujniki sygnalizuj

ce ich otwarcie do

dyspozytorni lub w

rodki zapewniaj

ce ich zamkni

cie, ustalone przez kierownika ruchu zakładu

górniczego.

4. Tamy

luz wentylacyjnych uruchamiane mechanicznie oraz tamy wewn

trz rejonów

wentylacyjnych wyposa

a si

w drzwi otwierane w jedn

stron

5. Odst

p mi

dzy tamami wentylacyjnymi w

luzie lub mi

dzy s

siednimi

luzami powinien

umo

liwi

, podczas ruchu ludzi lub urz

dze

transportowych, zamkni

cie drzwi jednej z tam lub drzwi

w s

siedniej

luzie.

6. Ka

da tama przy mo

cie wentylacyjnym powinna posiada

dwoje drzwi otwieranych w

przeciwne strony albo zabezpieczonych przed samoczynnym otwarciem.

7. W zakładach górniczych wydobywaj

cych kopaliny niepalne, w których nie wyst

puje

zagro

enie metanowe, kierownik ruchu zakładu górniczego decyduje o potrzebie wybudowania

luz

wentylacyjnych.

§ 215. 1. Drzwi w tamach wentylacyjnych powinny zamyka

samoczynnie albo mechanicznie.

2. Niedopuszczalne jest pozostawianie otwartych drzwi oraz składowanie materiałów i sprz

tu w

bezpo

rednim s

siedztwie tam wentylacyjnych.

§ 216. 1. Tamy wentylacyjne wykonuje si

z materiałów niepalnych.

2. Przepis ust. 1 nie dotyczy tam wentylacyjnych:

1) zlokalizowanych wewn

trz rejonu wentylacyjnego,

2) tymczasowych, niezb

dnych na czas budowy tam wentylacyjnych wykonanych z materiałów

niepalnych.

§ 217. W wyrobisku korytarzowym ł

cym wyrobiska z ta

moci

giem z innym wyrobiskiem,

stanowi

cym drog

ucieczkow

, co najmniej jedna z tam wentylacyjnych, ł

cznie z drzwiami, powinna

wykonana z materiałów niepalnych.

§ 218. 1. Drzwi

tamach

wentylacyjnych

zabudowanych

drogach

przewozu

lokomotywowego lub przewozu z nap

dem własnym oraz głównego transportu maszynami

samojezdnymi powinny by

otwierane i zamykane mechanicznie lub automatycznie.

2. W przypadku gdy ró

nica ci

nie

powietrza uniemo

liwia r

czne otwarcie drzwi tamy

wentylacyjnej, tam

wyposa

a si

w urz

dzenie zapewniaj

ce otwarcie drzwi i bezpieczne przej

cie

przez tam

§ 219. 1. W wyrobiskach, w których konieczne jest zabudowanie tam wentylacyjnych, nie mo

budowa

urz

dze

transportu linowego.

2. Przepis ust. 1 nie dotyczy przypadków, gdy zapewnione jest mechaniczne lub samoczynne

zamkni

cie i otwarcie tam bez potrzeby wej

cia załogi na tras

transportu.

§ 220. W zakładach górniczych eksploatuj

cych kopalin

paln

, tamy wentylacyjne buduje si

blisko skrzy

owa

wyrobisk.

§ 221. 1. W zakładach górniczych eksploatuj

cych kopalin

paln

wyrobiska przewietrzane

grupowymi pr

dami powietrza wyposa

a si

w urz

dzenia transportowe.

2. W szczególnie uzasadnionych przypadkach kierownik ruchu zakładu górniczego mo

zezwoli

na odst

pienie od stosowania przepisu ust. 1.

§ 222. Kierownik działu wentylacji, za zgod

kierownika ruchu zakładu górniczego, wprowadza

zmiany w sieci wentylacyjnej i regulacji przewietrzania, które nanosi si

na mapy i schematy

wentylacyjne w ci

gu doby.

Rozdział 3

Przewietrzanie za pomoc

lutnioci

gów, pomocniczych urz

dze

wentylacyjnych lub przez

dyfuzj

§ 223. 1. Wyrobiska, które nie s

przewietrzane pr

dami powietrza wytwarzanymi przez

wentylator główny, przewietrza si

za pomoc

lutnioci

gów.

2. Lutnioci

powinny

wykonywane

lutni

metalowych

lub

trudno

palnych

antyelektrostatycznych lutni z tworzyw sztucznych.

3. Wyrobiska mo

na przewietrza

pomocniczymi urz

dzeniami wentylacyjnymi, je

eli długo

ść

tych wyrobisk nie jest wi

ksza ni

1) w polach niemetanowych i polach zaliczonych do I kategorii zagro

enia metanowego:

a) 15 m - przy nachyleniach do 10° (we wzniosie i upadzie),

b) 10 m - przy nachyleniach powy

ej 10° (we wzniosie i upadzie),

2) w polach II, III i IV kategorii zagro

enia metanowego:

a) 6 m - przy nachyleniu do 10° (we wzniosie i upadzie),

b) 4 m - przy nachyleniu powy

ej 10° (we wzniosie i upadzie).

4. W zakładach górniczych eksploatuj

cych kopalin

niepaln

, przy braku zagro

enia

metanowego, kierownik ruchu zakładu górniczego mo

e zezwoli

, po spełnieniu wymaga

okre

lonych w § 187 ust. 2, na przewietrzanie wyrobisk o długo

ci nieprzekraczaj

cej 60 m, stosuj

wentylatory wolnostrumieniowe, wytwarzaj

ce strug

strumienia na odległo

ść

co najmniej 45 m,

umieszczone w wolnych przekrojach wyrobisk z opływowym pr

dem powietrza.

§ 224. 1. Wyrobiska mo

na przewietrza

przez dyfuzj

, je

eli długo

ść

tych wyrobisk nie jest

ksza ni

1) w polach niemetanowych i I kategorii zagro

enia metanowego:

a) 10 m - przy nachyleniu do 10° (we wzniosie i upadzie),

b) 6 m - przy nachyleniu powy

ej 10° (we wzniosie i upadzie),

2) 2 m - w polach metanowych II, III lub IV kategorii zagro

enia metanowego.

2. W polach metanowych przewietrzanie przez dyfuzj

k odmetanowania, wn

k wiertniczych

oraz doj

ść

do tam izolacyjnych i po

arowych jest niedopuszczalne.

3. W polach metanowych przelewowe komory pomp oraz wloty do podszybi długo

ci do 10 m, w

których strop na całej długo

ci ma wznios wynosz

cy co najmniej 15° w kierunku szybu, przewietrza

przez dyfuzj

lub pomocniczymi urz

dzeniami wentylacyjnymi, je

eli zapewniony jest prawidłowy

skład powietrza.

4. W zakładach górniczych eksploatuj

cych kopalin

niepaln

kierownik ruchu zakładu

górniczego mo

e zezwoli

na przewietrzanie przez dyfuzj

wyrobisk o długo

ciach wi

kszych od

ustalonych w ust. 1, pod warunkiem spełnienia wymaga

okre

lonych w § 187 ust. 2.

§ 225. 1. Przewietrzanie lutnioci

giem mo

e by

ce, tłocz

ce lub kombinowane.

2. Odległo

ść

lutnioci

gu od czoła przodka nie mo

e by

ksza ni

1) w polach niemetanowych i niezagro

onych wyrzutami gazów i skał - 10 m,

2) w polach metanowych lub zagro

onych wyrzutami gazów i skał:

a) przy wentylacji ss

cej - 6 m,

b) przy wentylacji tłocz

cej lub kombinowanej - 8 m.

3. W uzasadnionych przypadkach, stosuj

c wentylacj

tłocz

, odległo

ść

okre

lona w ust. 2 pkt

1 mo

e by

zwi

kszona do 15 m, za zgod

kierownika ruchu zakładu górniczego.

4. W wyrobiskach dr

ąż

onych kombajnami:

1) odległo

ść

lutnioci

gu ss

cego od czoła przodka przy wentylacji ss

cej nie powinna by

ksza

3 m,

2) odległo

ść

lutnioci

gu tłocz

cego od czoła przodka przy wentylacji tłocz

cej nie powinna by

ksza ni

a) w polach niemetanowych - 10 m,

b) w polach metanowych - 8 m,

3) przy wentylacji kombinowanej odległo

ść

lutnioci

gu ss

cego od czoła przodka nie powinna by

ksza ni

6 m, a odległo

ść

lutnioci

gu tłocz

cego - wi

ksza ni

12 m.

§ 226. 1. Odległo

ść

lutnioci

gu od czoła przodka w szybach (szybikach) nie mo

e by

ksza

√

s przy wentylacji tłocz

cej i kombinowanej oraz 2

√

s przy wentylacji ss

cej, gdzie s oznacza

powierzchni

przekroju wyrobiska pionowego w wyłomie, wyra

w m

2. W szybach (szybikach), w których pomost znajduje si

w odległo

ci mniejszej od czoła

przodka ni

okre

lona w ust. 1, koniec lutnioci

gu powinien znajdowa

dzy przodkiem a

pomostem.

§ 227. 1. Lutnioci

g wyprowadza si

do przepływaj

cego pr

du powietrza na odległo

ść

najmniej 8 m w takim kierunku, aby nie wyst

powała recyrkulacja powietrza.

2. Przepis ust. 1 nie dotyczy lutnioci

gów pomocniczych stosowanych:

1) przy wentylacji kombinowanej,

2) dla usuwania nagromadze

metanu,

3) dla poprawy warunków klimatycznych.

3. W wyrobisku, z którego pobierane jest powietrze do przewietrzania wyrobiska z u

yciem

lutnioci

gu, powinna płyn

ąć

ilo

ść

powietrza uniemo

liwiaj

ca wyst

powanie jego recyrkulacji,

natomiast na odcinku lutnioci

gu w pr

dzie przepływaj

cym powinna by

utrzymana wymagana

dko

ść

powietrza.

4. Przy wentylacji kombinowanej ilo

ść

powietrza doprowadzana lutnioci

giem zasadniczym

powinna by

ksza od ilo

ci pobieranej przez lutnioci

g pomocniczy.

5. W zakładach górniczych wydobywaj

cych rudy miedzi, cynku i ołowiu, stosuj

c system

komorowo-filarowy, dopuszcza si

wyprowadzenie lutnioci

gu do przepływaj

cego pr

du powietrza na

odległo

ść

uniemo

liwiaj

wyst

powanie recyrkulacji powietrza.

§ 228. 1. Pr

dko

ść

du powietrza w wyrobisku przewietrzanym z u

yciem lutnioci

gu powinna

wynosi

co najmniej w polach:

1) niemetanowych i I kategorii zagro

enia metanowego - 0,15 m/s,

2) II, III, IV kategorii zagro

enia metanowego - 0,30 m/s.

2. W dr

ąż

onym wyrobisku o przekroju poprzecznym w wyłomie ponad 20 m

przewietrzanym z

yciem lutnioci

gu pr

dko

ść

powietrza mo

e by

mniejsza ni

okre

lona w ust. 1, je

eli zapewnione

jest utrzymanie dopuszczalnych zawarto

ci gazów oraz wła

ciwych warunków klimatycznych.

§ 229. W cz

ęś

ci szybu (szybiku) przewietrzanej z u

yciem lutnioci

gu pr

dko

ść

powietrza

powinna wynosi

co najmniej w polach:

1) niemetanowych i I kategorii zagro

enia metanowego - 0,15 m/s,

2) II, III i IV kategorii zagro

enia metanowego - 0,30 m/s.

§ 230. W szybach gł

bionych z powierzchni w zło

ach metanowych lutnioci

g wyprowadza si

na wysoko

ść

co najmniej 3 m ponad poziom terenu, a w przypadku gdy wentylator znajduje si

budynku - co najmniej 0,5 m ponad jego dach.

§ 231. Przy ka

dym szybie (szybiku) lub nadsi

włomie dr

ąż

onym w warunkach zagro

enia

metanowego, oprócz wentylatora czynnego, powinien by

wentylator rezerwowy.

§ 232. Pomosty w dr

ąż

onych szybach (szybikach) lub nadsi

włomach wykonuje si

tak, aby

zapewniały stale swobodny przepływ powietrza uniemo

liwiaj

cy nagromadzenie si

metanu pod lub

nad tymi pomostami.

§ 233. 1. Wyrobiska dr

ąż

one metod

nadsi

włomu w polach metanowych przewietrza si

dem powietrza wytwarzanym przez wentylator główny.

2. Dukla wiertnicza w polu metanowym dr

ąż

ona metod

nadsi

włomu mo

e by

przewietrzana

za pomoc

lutnioci

gu tylko do wysoko

ci 15 m.

§ 234. Wentylatory lutniowe w polach metanowych powinny pracowa

bez przerwy; w przypadku

przerwy awaryjnej w pracy wentylatora roboty wstrzymuje si

, wycofuje ludzi, a wej

cie do wyrobiska

zagradza.

§ 235. 1. W szybach gł

bionych z powierzchni, w warunkach zagro

enia metanowego,

elektryczne silniki wentylatorów zabudowanych na pocz

tku lutnioci

gu przewietrza si

bezpo

rednio

z atmosfery.

2. W polach metanowych II-IV kategorii zagro

enia metanowego elektryczne silniki wentylatorów

zabudowanych na pocz

tku lutnioci

gu przewietrza si

powietrzem pobieranym bezpo

rednio z pr

opływowego, doprowadzanym w celu przewietrzania wyrobiska.

§ 236. Wentylatory lutniowe powinny znajdowa

na pocz

tku lutnioci

gu w pr

dzie powietrza

wytworzonym przez wentylator główny.

§ 237. Szczegółowe zasady przewietrzania wyrobisk za pomoc

lutnioci

gów okre

la zał

cznik

nr 4 do rozporz

dzenia.

Rozdział 4

Klimatyzacja

§ 238. 1. Wykonuj

c roboty górnicze, prowadzi si

rozpoznanie pierwotnej temperatury skał.

2. Sposób pomiaru temperatury pierwotnej skał okre

la Polska Norma.

3. Przy pierwotnej temperaturze skał wy

szej ni

30°C opracowuje si

prognoz

warunków

klimatycznych oraz ustala działania zapewniaj

ce utrzymanie wła

ciwych warunków klimatycznych.

§ 239. 1. Temperatura powietrza w miejscu pracy nie powinna przekracza

28°C przy

wykonywaniu pomiaru termometrem suchym, a intensywno

ść

chłodzenia nie powinna by

mniejsza od

11 katastopni wilgotnych (K

2. W przypadku gdy temperatura powietrza mierzona termometrem suchym w miejscu pracy jest

ksza od 28°C, a nie przekracza 33°C, lub intensywno

ść

chłodzenia jest mniejsza od 11 katastopni

wilgotnych, stosuje si

odpowiednie rozwi

zania techniczne dla obni

enia temperatury powietrza lub

ogranicza czas pracy do 6 godzin, liczony ł

cznie ze zjazdem i wyjazdem, dla pracowników

przebywaj

cych cał

zmian

robocz

w miejscu pracy, gdzie parametry klimatyczne s

przekroczone.

3. W przypadku gdy temperatura powietrza mierzona termometrem suchym przekracza 33°C,

na zatrudni

ludzi tylko w akcji ratowniczej.

4. W zakładach górniczych stosuj

cych maszyny samojezdne dopuszcza si

okre

lenie

warunków klimatycznych pracy, wyznaczaj

c temperatur

zast

pcz

klimatu w sposób okre

lony w

Polskiej Normie.

Zebrał i opracował: Czesław Zaj

c Wodzisław

ski luty 2009

Bibliografia:

- Bielewicz T., Prus B., Honysz J. Górnictwo Część I. Wydawnictwo ŚLĄSK 1993r.

- Roszczynialski W., Nawrat S., Szlązak J., Tomczyk J.: Bezpieczna kopalnia. Kraków 1999r.

- Czechowicz J., Mastaliński M., Surowiec M.: Górnictwo Część III. Wydawnictwo ŚLĄSK
1985r.

- Frycz A., Klimatyzacja kopalń. Wydawnictwo ŚLĄSK 1981r.

- Praca zbiorowa, Technologia kierunek górniczy. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
1977r.

- Praca zbiorowa, Poradnik górnika Tom III. Wydawnictwo ŚLĄSK 1974r.

XI.

Zał

ączniki

Umowne znaki wentylacyjne stosowane na mapach górniczych

Prąd powietrza świeżego wchodzącego do
szybu pionowego, szybu ślepego lub szybiku,

Prąd powietrza świeżego wchodzącego do
upadowe) (szybu pochyłego) lub sztolni

Prąd powietrza świeżego - poziomy lub
wznoszący się

Prąd powietrza świeżego - schodzący

Rozgałęzienie prądu powietrza świeżego

Połączenie prądów powietrza świeżego

Prąd powietrza zużytego wychodzącego z
szybu pionowego, szybu ślepego lub szybiku

Prąd powietrza zużytego wychodzącego z
upadowej (szybu pochyłego lub sztolni)

Prąd powietrza zużytego - poziomy lub
wznoszący się

Prąd powietrza zużytego - schodzący

Rozgałęzienie prądu powietrza zużytego -

Połączenie prądów powietrza zużytego

Wentylator główny

Wentylator główny lub pomocniczy,
zabudowany w tamie ogniotrwałej pełnej

Wentylator zabudowany bez tamy

Lutniociąg wykonany z lutni elastycznych,

z wentylatorem tłoczącym powietrze świeże

Lutniociąg wykonany z lutni blaszanych,

z wentylatorem tłoczącym powietrze świeże

Lutniociąg wykonany z lutni blaszanych, z

wentylatorem ssącym powietrze zużyte

Tama ogniotrwała, pełna, lekka

Tama ogniotrwała, pełna ciężka

Tama klocowa, pełna

Tama słupowa, pełna

Tama słupowa, niepełna

Tama deskowa, pełna

Tama płócienna

Tama pneumatyczna

Zasłona powietrzna w prądzie powietrza
ś

wieżego

Zasłona powietrzna w prądzie powietrza
zużytego

Tama odbojowa

Tama ogniotrwała pojedyncza z jedno-
skrzydłowymi drzwiami metalowymi - otwarta

Tama ogniotrwała pojedyncza z jedno-
skrzydłowymi drzwiami metalowymi -
zamknięta

Tama ogniotrwała podwójna z jedno-
skrzydłowymi drzwiami metalowymi -
zamknięta

Tama ogniotrwała pojedyncza z dwu-
skrzydłowymi drzwiami metalowymi - otwarta

Tama ogniotrwała pojedyncza z dwu-
skrzydłowymi drzwiami metalowymi -
zamknięta

Tama ogniotrwała podwójna z dwu-
skrzydłowymi drzwiami metalowymi -
zamknięta

Tama drewniana z jednoskrzydłowymi
drzwiami drewnianymi - otwarta

Tama drewniana z jednoskrzydłowymi
drzwiami drewnianymi - zamknięta

Tama drewniana z dwuskrzydłowymi
drzwiami drewnianymi - otwarta

Tama drewniana z dwuskrzydłowymi
drzwiami drewnianymi - zamknięta

Tama drewniana bez drzwi, z oknem
regulacyjnym

Tama drewniana z drzwiami z oknem
regulacyjnym

Tama ogniotrwała z drzwiami metalowymi z
oknem regulacyjnym

Odrzwia ogniotrwale bez drzwi

Odrzwia drewniane bez drzwi

Przepierzenie ogniotrwałe

Przepierzenie drewniane

Most wentylacyjny ogniotrwały bez drzwi

Most wentylacyjny drewniany bez drzwi

Most wentylacyjny ogniotrwały z
pojedynczymi drzwiami metalowymi,
zabudowanymi z jednej jego strony

Most wentylacyjny ogniotrwały z podwójnymi
drzwiami metalowymi, zabudowanymi z
obydwu jego stron

Most wentylacyjny z lutni blaszanych,

z pełnymi tamami ogniotrwałymi

Most wentylacyjny z lutni blaszanych,

z pełnymi tamami drewnianymi

Stacja pomiarowa powietrza w prądzie
powietrza świeżego

Stacja pomiarowa powietrza w prądzie
powietrza zużytego

Chłodziarka górnicza, zainstalowana na
powierzchni obok szybu

Chłodziarka górnicza, zainstalowana w

wyrobisku górniczym

Przykłady i interpretacja znaków

1) Wentylator główny osiowy o spiętrzeniu 5000 N/m2 i
o wydajności 180 m3/ s, zainstalowany na szybie
wentylacyjnym „Czesław”, o przekroju kołowym, w
obudowie z cegły, o rzędnych wysokości zrębu +427,35
m spągu – 327,18 m.

2) Lutniociąg, wykonany lutni elastycznych,
z wentylatorem elektrycznym, tłoczącym
powietrze świeże, zainstalowany w chodniku
taśmowym III obudowanym odrzwiami z
łuków podatnych.

3) Stacja pomiarowa nr 2 w prądzie powietrza
ś

wieżego, usytuowana w chodniku nr VI w

obudowie ŁP, wyposażonym w chłodziarkę
górniczą.

4) Tama drewniana z drzwiami z oknem regulacyjnym, sterowana automatycznie,

zabudowana w chodniku 5.

Opracowano na podstawie:

- POLSKA NORMA, Mapy górnicze, Umowne znaki wentylacyjne, PN-75G-09009

Opracował: Czesław Zając

Luty 2009

Zał

ącznik 2

W rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. w sprawie
najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w
ś

rodowisku pracy, ustalono progi akceptowalnego ryzyka, jako wartości najwyższych

dopuszczalnych st

ężeń (NDS). Stężenia te wyrażono masą szkodliwego czynnika, mierzoną

w miligramach na 1 m3 powietrza, którym pracownicy oddychają. Szkodliwe czynniki,
których nie można wyrazić w jednostkach masy wyrażone są w jednostkach właściwych dla
danego czynnika. Mówimy wówczas o najwy

ższym dopuszczalnym natężeniu(NDN).

Najwy

ższe dopuszczalne stężenie (NDS) ustalono jako stężenie średnie ważone, którego

oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego czasu pracy i 42-godzinnego
tygodniowego wymiaru czasu pracy przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno
spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych
pokoleń.

Najwy

ższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) ustalono jako wartość średnia, która

nie powinna spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika oraz w stanie
zdrowia jego przyszłych pokoleń, jeżeli utrzymuje się w środowisku pracy nie dłużej niż 30
minut w czasie zmiany roboczej. Jest to ryzyko dopuszczalne pod warunkiem ograniczenia
czasu ekspozycji lub zastosowania ochron osobistych.

Najwy

ższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) ustalono jako granicę koncentracji,

która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku
pracy przekroczona w żadnym momencie. Jest to więc poziom nieakceptowanego ryzyka.