gornik odkrywkowej eksploatacji zloz 711[03] z3 02 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Zbigniew Ociepka

Wykonywanie robót przygotowawczych
i eksploatacyjnych 711[03].Z3.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Wiesław Frankiewicz
mgr inż. Krzysztof Bobowski

Opracowanie redakcyjne:
mgr Janusz Górny

Konsultacja:
mgr inż. Teresa Myszor

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 711[03].Z3.02
„Wykonywanie robót przygotowawczych i eksploatacyjnych”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu górnik odkrywkowej eksploatacji złóż.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Dokumentowanie techniczne eksploatacji

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Zapewnienie bezpieczeństwa robót górniczych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Przygotowanie terenu do prowadzenia eksploatacji

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Przygotowanie zaplecza kopalnianego

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Rozwój frontów eksploatacyjnych

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Charakterystyka sposobów urabiania

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Urabianie mechaniczne koparkami

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Sposoby odwadniania

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

4.9. Odprowadzenie wód powierzchniowych

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Niniejszy poradnik ma za zadanie pomóc Ci przyswoić wiedzę z zakresu wykonywania

robót przygotowawczych i eksploatacyjnych w kopalniach odkrywkowych.

Poradnik ten zawiera:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które

powinieneś mieć opanowane, aby przejść do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwiający samodzielne przygotowanie się

do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Do poszerzenia wiedzy wykorzystaj
wskazaną literaturę, czasopisma oraz inne źródła informacji. Poradnik obejmuje on
również ćwiczenia, które zawierają:

−

wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,

−

sprawdzian teoretyczny,

−

sprawdzian umiejętności praktycznych.

4. Przykładowe zadania oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy

i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie TAK lub NIE,
co oznacza, że opanowałeś materiał albo posiadasz jeszcze luki w swojej wiedzy
i nie w pełni opanowałeś umiejętności. Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu
lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne
sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Po opanowaniu programu jednostki modułowej, nauczyciel sprawdzi poziom Twoich

umiejętności i wiadomości. Otrzymasz do samodzielnego rozwiązania test pisemny oraz
zadanie praktyczne. Nauczyciel oceni oba sprawdziany i na podstawie określonych kryteriów
podejmie decyzję o tym, czy zaliczyłeś program jednostki modułowej. Poradnik nie jest
podręcznikiem, zawierającym kompletną wiedzę związaną z tym zawodem. Aby zdobyć
więcej interesujących Cię informacji, musisz sięgnąć do przedstawionych pozycji literatury,
czasopism i najszybciej aktualizowanych fachowych stron internetowych. Pamiętaj,
że przedstawiony tu wykaz literatury nie jest czymś stałym i w każdej chwili mogą pojawić
się na rynku nowe pozycje.

Technologia eksploatacji złóż

Jednostka modułowa: „Wykonywanie robót przygotowawczych i eksploatacyjnych”, której
treści poznasz, jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z procesem
zarządzania odkrywkowymi złożami kopalin, co ilustruje schemat 1.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, instrukcji przeciwpożarowych i zasad ochrony środowiska
naturalnego, wynikających z charakteru wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas
trwania nauki.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

711 [03].Z3

Technologia eksploatacji złóż

711[03].Z3.05

Przetwarzanie kopalin

711[03].Z3.01

Udostępnianie złóż

odkrywkowych

711[03].Z3.02

Wykonywanie robót

przygotowawczych

i eksploatacyjnych

711[03].Z3.04

Wykonywanie zwałowania i

rekultywacji

711[03].Z3.03

Transportowanie urobku

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

znać ogólne zasady BHP w górnictwie, ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska
i zasady udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej,

−

znać podstawowy sprzęt ochrony osobistej,

−

znać podstawowe zasady rysunku technicznego,

−

umieć posługiwać się podstawowymi narzędziami i sprzętem pomocniczym,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

korzystać z różnych źródeł informacji.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

wyjaśnić pojęcie: roboty udostępniające,

−

określić warunki położenia cieków wodnych,

−

określić zakres i sposób odwadniania złoża i nadkładu,

−

zdefiniować pojęcie urabiania skał,

−

scharakteryzować systemy urabiania złoża,

−

scharakteryzować system ścianowy urabiania,

−

objaśnić system zabierkowy urabiania,

−

scharakteryzować zaplecze kopalniane,

−

określać bezpieczne nachylenie skarp, zboczy oraz dróg transportowych,

−

określić najbardziej prawdopodobne miejsce powstania osuwiska,

−

określić wpływ zaburzeń warstw skalnych na bezpieczeństwo robót górniczych,

−

określić naprężenia w górotworze nienaruszonym i w trakcie robót górniczych,

−

przewidzieć zagrożenia związane z wykonywaniem prac,

−

wykonać pracę zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, zabezpieczenia
przeciwpożarowego

oraz

ochrony

środowiska podczas wykonywania robót

przygotowawczych i eksploatacyjnych.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Dokumentowanie techniczne eksploatacji

4.1.1. Materiał nauczania

Przepisy związane w prowadzeniem do dokumentacji technicznej regulują odpowiednie

przepisy oraz instrukcje ministra gospodarki.

Projektowanie inwestycji w górnictwie dzieli się na:
Przedsięwzięcia inwestycyjne, czyli inwestycje przewidziane do zrealizowania

w określonym celu miejscu i czasie dla których sporządza się założenia techniczno-
-ekonomiczne. Zalicza się tu budowę, rozbudowę, modernizację lub odtworzenie kopalń
odkrywkowych, zakładów naprawczych, zakładów przeróbki kopalin oraz innych zakładów.

Do inwestycji tych zalicza się również badanie geologiczne i inne badania oraz prace

badawcze i studia przyszłościowe.

Zadania inwestycyjne, czyli część przedsięwzięcia, która może być wyodrębniona, a po

oddaniu do użytku pozwala na uzyskanie efektu produkcyjnego. Głównymi zadaniami jakie
w tym zakresie mogą być realizowane są: budowa kopalni właściwej, budowa zaplecza
warsztatowo-remontowego itp. Dla zadań tych, opracowuje się projekty w formie
dokumentacji. Sporządza się również zbiorcze zestawienie kosztów w fazie założeń
techniczno-ekonomicznych.

Dokumentacja techniczna musi być wykonywana w pełnym zakresie na wszystkich

etapach projektowania lub w sposób uproszczony, stosowany czasem w przypadku inwestycji
drobnych, w których występuje możliwość oparcia się na projektach typowych
i powtarzalnych. Również realizacja inwestycji realizacyjnych z niewielkim udziałem robót
podejmowane w terenie prawnie użytkowanym może być oparta na uproszczonym
opracowaniu zgodnie z założeniami projektu. Uproszczone opracowanie może sporządzić we
własnym zakresie inwestor wykonujący zadania.

Fazy dokumentacji projektowej. Przy dokumentowaniu inwestycji w normalnym trybie

można rozróżnić trzy następujące fazy:

−

opracowania badawczo-naukowe i kierunkowe,

−

założenia techniczno-ekonomiczne,

−

projekty techniczne.
Opracowania badawczo-naukowe i kierunkowe wykonuje się równolegle z dokumentacją

geologiczną albo w okresie pomiędzy udokumentowaniem złoża a podjęciem opracowania
założeń techniczno-ekonomicznie.

Kierunkowe opracowanie programowe kopalni obejmuje w szczególności zagadnienia

w zakresie lokalizacji obiektów kopalnianych, sposobów eksploatacji, przemysłowego
wykorzystania zasobów złóż, rozmiaru produkcji oraz wszelkich metod i sposobów,
rozwiązań

technicznych

dla

poszczególnych

punktów

technologicznych

zakładu

wydobywczego i innych podległych działowych zakładów.

Opracowania badawczo-naukowe muszą obejmować głównie tematy w zakresie

gospodarki wodnej kopalni, zagospodarowania surowców towarzyszących, zagospodarowania
wybranych wyrobisk, czyli rekultywacji terenu, urządzenia całej bazy naprawczo-
-warsztatowej,

dbałości

zanieczyszczenia

atmosfery,

transportu

zewnętrznego

i wewnętrznego itp.

Założenia techniczno-ekonomiczne muszą być sporządzone w górnictwie surowców

odkrywkowych dla wszystkich przedsięwzięć inwestycyjnych, które są zwykle jedno
lub wielozadaniowe. Dla podstawowych przedsięwzięć takich jak: budowa, rozbudowa

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

lub modernizacja, założenia techniczno-ekonomiczne sporządza się dla okresu realizacji całej
inwestycji.

Dla przedsięwzięć, których głównym zadaniem będzie odtworzenie kopalni lub jej części

np. zakładu przeróbczego założenie techniczno-ekonomiczne opracowuje się na okres planu
wieloletniego.

Założenia, które muszą być opracowane dla kopalń odkrywkowych składają się z części

ogólnej oraz części o ogólnym planie zagospodarowania terenu inwestycji. Do tej części
wchodzą również założenia technologiczne, kosztowe lub ekonomiczne (w przypadku kopalń
piasków podsadzkowych zamiast części o ogólnym planie zagospodarowania wykonuje część
budowlaną).

Zagrożenia w górnictwie odkrywkowym
Przy niektórych inwestycjach muszą być wykonane ekspertyzy, analizy techniczno-

-ekonomiczne, dodatkowa dokumentacja geologiczna i hydrogeologiczna, oraz inne
specjalistyczne badania, które umożliwią wybór najlepszego rozwiązania zadania
inwestycyjnego z uwzględnieniem zagrożeń geotechnicznych.

Pod pojęciem zagrożeń geotechnicznych w kopalni odkrywkowej, rozumie się możliwość

utraty stateczności skarp i zboczy odkrywki w wyniku wystąpienia osuwisk, bądź
gwałtownego odprężenia skał. Przez odprężenie partii złoża (pokładu) rozumie się dokonanie
takich zabiegów technicznych w tej partii złoża (pokładu) lub jego sąsiedztwie,
w szczególności eksploatację sąsiednich pokładów lub wykonanie strzelań powodujących
destrukcję górotworu, których skutkiem jest pozbawienie tej partii złoża (pokładu) zdolności
do kumulowania energii lub obniżenia tej zdolności. Zaburzenia serii złożowej, szereg
uskoków a także postępująca degradacja iłów śródwęglowych będąca efektem oddziaływania
warunków atmosferycznych w strefach odprężania się górotworu, powoduje rozwój
deformacji nieciągłych w korpusie zbocza, co prowadzi do utraty stateczności skarp
i występowania osuwiska, zsuwu lub spływu.

Osuwisko powstaje wówczas, gdy masa gruntu rozpoczyna ześlizgiwanie się w dół

wzdłuż różnych, krzywoliniowych powierzchni poślizgu.

Zsuw powstaje wówczas, gdy nastąpi obsunięcie górnej warstwy gruntu po powierzchni

poślizgu, zbliżonej kształtem do płaszczyzny.

Spływ jest to płynięcie masy gruntowej bez określonej powierzchni poślizgu w postaci

np. spływu skarp na wiosnę.

Zagrożenia takie występują we wszystkich kopalniach odkrywkowych z różnym

nasileniem. Są zależne od czynników naturalnych i technologicznych. Te pierwsze to
charakter budowy geologicznej złoża, rodzaj skał i gruntów, sposób ich zalegania, obecność
zaburzeń tektonicznych i glacitektonicznych, warunki hydrogeologiczne itp. Czynniki
technologiczne mające wpływ na skalę i charakter zagrożeń to głównie: głębokość
eksploatacji, geometria skarp i zboczy, szybkość i kierunek postępu frontów
eksploatacyjnych, czas postoju skarpy.

Układ poziomów eksploatacyjnych powinien być tak zaprojektowany, aby zapewnić

możliwość ciągłego przejazdu maszyn pomiędzy poziomami i ewentualnie wyjazdu koparek
na poziom wyżejległy w przypadku wystąpienia nagłego zagrożenia. Określony w planie
pracy kierunek urabiania poszczególnych pięter eksploatacyjnych powinien ograniczyć
zagrożenie dla pracującej koparki.

Zagrożenie stateczności zbocza stałego wymusza konieczność prowadzenia monitoringu

powierzchniowych deformacji poziomych i pionowych oraz deformacji wgłębnych. Celem
obserwacji jest określenie na podstawie wartości przemieszczeń poziomych, pionowych
oraz zmian prędkości deformacji.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na etapie projektowania należy zaplanować następujące zabezpieczenia przed

powstawaniem osuwisk poprzez:

−

odwodnienia,

−

rowy opaskowe, spływowe,

−

wszelkiego rodzaju zbiorniki wodne,

−

zmniejszenie kąta nachylenia skarp,

−

stosowanie zmniejszonych wysokości zbocza.

Na odmienność zagrożeń w górnictwie odkrywkowym w stosunku do górnictwa

podziemnego, wpływają:

−

występowanie uskoków w zaleganiu warstw,

−

występowanie pofałdowań w zaleganiu warstw,

−

zainstalowanie dużych mocy w maszynach i urządzeniach,

−

urabianie za pomocą ładunków MW,

−

brak stropów w wyrobiskach górniczych,

−

uzależnienie robót górniczych od klimatu,

−

wysokie boczne ociosy wyrobisk górniczych,

−

duża koncentracja środków transportu,

−

duża miąższość nadkładu, powodująca wstępne naprężenia w złożu,

−

duże zagrożenia wodne,

−

możliwość występowania zawału spągu (na wskutek naporu wód spągowych),

−

trudności przewietrzania głębokich odkrywek,

−

zagrożenia stateczności zwałów,

−

dopływ wody z cieków powierzchniowych,

−

występowanie toksycznych wód złożowych.
Stan naprężenia w górotworze spowodowany ciśnieniem warstw leżących wyżej nosi

nazwę ciśnienia górotworu; w górotworze nienaruszonym eksploatacją panuje stan
równowagi, wykonanie wyrobiska powoduje jej zachwianie; zwiększa się ciśnienie na skały
otaczające, po przekroczeniu granicy wytrzymałości skały pękają lub wyginają się i dochodzi
do zawału lub zgniecenia wyrobiska; skutkom tym zapobiega się stosując obudowy
kopalniane oraz podsadzanie.

Wartości parametrów górotworu uzyskuje na podstawie przeprowadzonych badań

dołowych,

obejmujących

swym

zakresem:

obserwacje

makroskopowe;

badania

penetrometryczne; badania introskopowe oraz badania laboratoryjne próbek pobranych
bezpośrednio z obudowy wyrobiska oraz skał otaczających.

W przypadku eksploatacji złoża, w których występują przesunięcia warstw względem

siebie (uskoki), eksploatacja jest utrudniona, a w niektórych przypadkach nieopłacalna.
W trakcie eksploatacji złóż poprzecinanych uskokami, występuje większe zagrożenie
ze strony wdarcia się wody lub kurzawki ze szczelin uskokowych. W takich złożach
występuje większe naprężenie w eksploatowanych pokładach, co może mieć w wielu
przypadkach ujemny wpływ na bezpieczeństwo robót. Ponadto zarówno w przypadku
występowania uskoków i pofałdowań, zwiększa się konieczność zdjęcia większej ilości
nadkładu, a tym samym, zmniejsza się opłacalność eksploatacji takiego złoża. Powoduje
to też powstawanie większej ilości masy zwałowisk oraz konieczność ich transportu.

Równolegle

założeniami

techniczno-ekonomicznymi

muszą

być

prowadzone

szczegółowe uzgodnienia lokalizacyjne z władzami okręgu, w którym istnieje, bądź będzie
budowana kopalnia.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Projekty techniczne dla obiektów lub badań poszukiwawczo-rozpoznawczych

opracowuje zakład projektowy, który opiera się głównie na założeniach techniczno-
-ekonomicznych sporządzonych przez dział projektowania przyszłego zakładu.

W przypadku wykonywania przez projektanta zadań dla obiektów o szerokiej

działalności lub skomplikowanej technologii poszczególne cykle projektu mogą być
wykonywane etapami i dostarczane inwestorowi w odpowiednich częściach. Nie wykonuje
się projektów technicznych dla zakupionych maszyn i urządzeń, które nie wymagają
umieszczenia ich w odpowiednich budynkach, czyli nie wymagają dodatkowych robót
budowlano-montażowych.

Projekty

urządzeń

transportowych,

czyli

przenośników

taśmowych, zgrzebłowych oraz zakładów przeróbki mechanicznej kopalin powinny zawierać
plany robocze i konstrukcyjne, niezbędne dla wykonania warsztatowego i budowlano-
-montażowego.

Jeżeli w trakcie realizacji budowy inwestycji na podstawie istniejącej dokumentacji,

zostały zmienione założenia budowy lub remontu, również dokumentacja musi zostać
odpowiednio przerobiona.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz przez pojęcie-projektowane przedsięwzięcia inwestycyjne?
2. Jaka jest różnica pomiędzy przedsięwzięciem inwestycyjnym, a zadaniem inwestycyjnym?
3. Wymień fazy dokumentacji projektowej?
4. Na czym polegają opracowania badawczo-naukowe i kierunkowe przy sporządzaniu

dokumentacji projektowej?

5. Na czym polegają założenia techniczno-ekonomiczne przy sporządzaniu dokumentacji

projektowej?

6. Kto opracowuje projekty techniczne przy sporządzaniu dokumentacji projektowej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj wstępnie kopalnię żwiru budowlanego na podstawie mapy sytuacyjno-

-wysokościowej na której zaznaczono występowanie małych złóż żwiru budowlanego.

W kopalni ma być wydobywany żwir na potrzeby lokalnych inwestycji budowlanych.

Zaprojektuj:

−

rozmieszczenie poszczególnych elementów (maszyn, budynków) kopalni odkrywkowej,

−

omów jaka dokumentacja będzie konieczna, aby rozpocząć budowę kopalni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) narysować mapę konturową terenu, na którym występują złoża żwiru,
3) zastanowić, się jaka dokumentacja będzie konieczna, aby rozpocząć budowę kopalni,
4) zaprojektować i nanieść na mapkę rozmieszczenie poszczególnych elementów kopalni,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

kartka formatu A4,

−

mapki terenu na którym występują złoża żwiru,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Na podstawie projektu inwestycyjnego kopalni odkrywkowej piasku budowlanego określ

miejsca usytuowania zaplecza warsztatowo-naprawczego, jego kubaturę i powierzchnię.
Określ lokalizację tych budynków w stosunku do innych elementów zaplecza kopalni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) zapoznać się z dokumentacją projektową, dotyczącą zaplecza warsztatowego kopalni,
3) zapoznać się z mapką obszaru górniczego i rozmieszczeniem budynków zaplecza kopalni,
4) rozeznać miejsca gdzie będą usytuowane budynki warsztatowe,
5) omówić lokalizację warsztatów w stosunku do innych budynków zaplecza kopalnianego,
6) ocenić prawidłowość lokalizacji warsztatu,
7) zapisać powyższe dane do notatnika,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

kartka formatu A4,

−

mapki terenu na którym występują złoża piasku,

−

projekt dokumentacji technicznej zaplecza warsztatowego kopalni,

−

przybory do pisania,

−

notatnik

−

literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zadania związane z różnymi rodzaje przedsięwzięć

inwestycyjnych?



2) objaśnić poszczególne fazy dokumentacji projektowej?



3) określić, na czym polegają założenia techniczno-ekonomiczne przy

sporządzaniu dokumentacji projektowej?



Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Zapewnienie bezpieczeństwa robót górniczych

4.2.1. Materiał nauczania

Wykonując jakiekolwiek prace, niekoniecznie tylko te związane z udostępnianiem złoża,

należy stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej,
ochrony środowiska i wielu innych. Ma to na celu uchronić Cię przed zagrożeniami zdrowia
i życia Twojego oraz innych osób z Tobą współpracujących. Jeśli Ty nie zadbasz o swoje
bezpieczeństwo – nikt inny o to nie zadba. Szczególne znaczenie zapewnienia bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy występuje w górnictwie. Wypadkowość w tej gałęzi
gospodarki jest dość wysoka. Na pewno mniejsza wypadkowość istnieje w zakładach
wydobywających kopalinę metodami odkrywkowymi, ale pomimo tego należy bezwzględnie
traktować sprawy zapewnienia bezpieczeństwa dla pracujących tutaj ludzi do priorytetowych.

Każdy zakład przemysłowy zatrudniający więcej niż 100 pracowników musi utworzyć

służbę bezpieczeństwa i higieny pracy. Ilość osób pracujących w dziale bhp ustala kierownik
zakładu. W przypadku, kiedy w zakładzie jest zatrudnionych mniej niż 100 pracowników
zadania z dziedziny bhp można powierzyć specjaliście z poza przedsiębiorstwa
lub wykonywać je sam. Jeżeli w zakładzie pracuje od 100 do 600 pracowników powinna
zostać stworzona jedno lub wieloosobowa komórka bezpieczeństwa pracy.

Zadaniami służby bezpieczeństwa są:

−

przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad
bezpieczeństwa higieny pracy,

−

bieżące informowanie przedsiębiorcy o występujących zagrożeniach oraz przedkładanie
wniosków, które zmierzają do ich usunięcia,

−

sporządzenie przedsiębiorcy przynajmniej raz w roku analizy stanu bezpieczeństwa
i higieny pracy z propozycją działań zmierzających do zapobiegania zagrożeniom
i poprawom warunków pracy,

−

zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy
stosowanych oraz w nowo wprowadzonych technologiach,

−

udział w ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy oraz w opracowaniu
wniosków profilaktycznych i kontroli realizacji tych wniosków,

−

prowadzenia rejestrów wypadków przy pracy, stwierdzonych chorób zawodowych
oraz wyników pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,
Pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy są uprawnieni do:

−

wstrzymania ruchu maszyny lub innego urządzenia, jeśli występuje zagrożenie dla życia
lub zdrowia pracowników oraz ruchu,

−

usunięcia od pracy pracownika, który notorycznie stwarza zagrożenie dla siebie i innych
osób,

−

występowanie do kierownika zakładu o odpowiednie stosowanie kar porządkowych za
naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
W przypadku kiedy, w zakładzie górniczym zatrudnionych jest więcej niż 50 osób

koniecznym jest, aby kierownik zakładu powołał komisję do spraw bezpieczeństwa i higieny
pracy, która działa jako organ doradcy i opiniodawczy.

Odpowiedzialność za ochronę przeciwpożarową ponosi bezpośrednio kierownik ruchu

zakładu górniczego. W każdym zakładzie wydobywczym lub przeróbczym powinny
znajdować się regulaminy, nakazy i zakazy dotyczące wszelkich zabezpieczeń w stosunku do
możliwości wystąpienia pożaru. W szkoleniach wstępnych i okresowych wszyscy pracownicy

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

muszą zostać pouczeni o procedurach wykonywania robót, które niosą za sobą możliwość
zagrożenia pożarowego.

Ochrona środowiska
Bardzo ważną rolę spełnia dzisiaj w uprzemysłowionym świecie surowe przestrzeganie

zasad ochrony środowiska. Do najważniejszych z nich należy:
1) zakaz stosowania materiałów zawierających szkodliwe i rakotwórcze składniki takie, jak

np. azbest,

2) stosowanie tylko i wyłącznie dopuszczonych do stosowania w określonych warunkach

maszyn i sprzętu, materiałów posiadających odpowiednie atesty (świadectwo
dopuszczenia),

3) wszelkiego rodzaju pozostałości materiałów użytych składowanie i utylizowanie

w wyspecjalizowanych ośrodkach,

4) zakaz wylewania wody użytej do mycia narzędzi, maszyn i urządzeń bezpośrednio do

gleby czy kanalizacji, należy ją poddać oczyszczeniu albo utylizacji w przeznaczonych
do tego ośrodkach, ponieważ niektóre związki stosowane przy pracach związanych
z geologią, mogą spowodować skażenie gleb i wód gruntowych.

Zabezpieczenie terenu zakładu górniczego

Wszystkie zakłady górnicze powinny stosować różne zabezpieczenia miejsc

niebezpiecznych. Zabezpieczenia tych miejsc następuje poprzez stosowanie w wszelkiego
rodzaju ogrodzeń i tablic ostrzegawczych.

Sposób zabezpieczenia terenu reguluje między innymi rozporządzenie Ministra

Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy,
prowadzenia

ruchu

oraz

specjalistycznego

zabezpieczenia

przeciwpożarowego

w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających kopaliny pospolite (Dz. U. Nr 109,
poz. 962 z póź. zm.).
§

12.

1. Teren zakładu górniczego, łącznie z wyrobiskami górniczymi oraz terenami zwałowisk

i składowisk, jeżeli nie jest ogrodzony, oznakowuje się tablicami, na których umieszcza
się: nazwę zakładu górniczego oraz napis zakazujący wstępu osobom nieupoważnionym.

2. Miejsca niebezpieczne zlokalizowane na terenie, o którym mowa w ust.1, jeżeli nie

znajdują się pod stałym dozorem, zabezpiecza się w sposób ustalony przez kierownika
ruchu zakładu górniczego.

3. Miejsca o szczególnym zagrożeniu dla życia i zdrowia, w tym miejsca wykonywania

prac, o których mowa w § 38, zabezpiecza się i oznakowuje tablicami.

38.

1. Kierownik ruchu zakładu górniczego określa rodzaje prac, które są wykonywane

w warunkach szczególnego zagrożenia.

2. Prace, o których mowa w ust. 1, mogą być w szczególności:

1) wykonywane przez wyspecjalizowanych w tym zakresie pracowników pod

bezpośrednim nadzorem osoby dozoru ruchu,

2) poprzedzone sprawdzeniem stanu bezpieczeństwa miejsca pracy i urządzeń przez

osobę dozoru ruchu,

3) poprzedzone instruktażem pracowników o mogącym wystąpić zagrożeniu oraz

sposobie prawidłowego i bezpiecznego wykonywania prac.

3. Podczas wykonywania prac, o których mowa w ust. 1, jest niedopuszczalne w miejscu

ich wykonywania osób nie biorących w nich udziału oraz równoczesne wykonywanie
innych prac w pobliżu tego miejsca.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39.

1. W miejscach, w których powstało zagrożenie bezpieczeństwa ruchu zakładu górniczego

lub pracowników, mogą być wykonywane tylko prace związane z usuwaniem zagrożenia.

2. Podjęcie dalszej pracy w miejscach, o których mowa w ust. 1, może nastąpić dopiero po

stwierdzeniu przez osobę kierownictwa lub dozoru ruchu, że zagrożenie zostało usunięte.

Do wykonywania ogrodzeń miejsc które mogłyby być niebezpieczne stosuje się:

−

płoty lub zapory drewniane,

−

ogrodzenia z lin, szyn, łańcuchów,

−

ogrodzenia z siatek metalowych,

−

żywopłoty(rys. 1)

Rys. 1. Przykład ogrodzenia wyrobiska krzewami [1, str. 98]

Ogrodzenia stawiane są zwykle w niewielkich odległościach od górnych krawędzi

wyrobiska, nieczynnych ścian, wykopów, starych wyrobisk, zwałów, urwisk i osuwów.

W przypadku, gdy teren zakładu jest nie ogrodzony, powinien być oznaczony tablicami

ostrzegawczymi. Miejsca bardziej niebezpieczne muszą być wygrodzone z uwzględnieniem
pasa bezpieczeństwa i oznakowane tablicami ostrzegawczymi.

Wykonując wszelkiego rodzaju wkopy, szybiki, rowy poszukiwawcze należy pamiętać

o zasadach bezpiecznego ich wykonywania i zabezpieczenia przed możliwością dostania się
w ich rejon ludzi nie uprawnionych do przebywania na terenie kopalni. Wszelkie skarpy
i urwiska należy zabezpieczyć odpowiednią obudową i rozporami (rys. 2.) W czasie
wykonywania robót ziemnych należy miejsca niebezpieczne ogrodzić i umieścić napisy
ostrzegawcze, a na czas zmroku, ustawić balustrady zaopatrzone w światła ostrzegawcze.

Bezpieczeństwo wykonania robót ziemnych reguluje rozporządzenie Ministra

Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
wykonywania robót budowlanych (Dz. U. Nr 47, poz. 401).
§

145.

2. Poręcze balustrad powinny znajdować się na wysokości 1,1 m nad terenem

i w odległości nie mniejszej niż 1 m od krawędzi wykopu.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabezpieczenie wykopów

Rys. 2. Obudowa ścian wykopu: a – ażurowa, b – pełna na styk, c – pełna na zakład, 1 – węzeł uszczelniający

ze słomy, 2 – łopata lub drąg do wbijania pakunków[1, s. 101]

147.

1. Wykopy o ścianach pionowych nieumocnionych, bez rozparcia lub podparcia, mogą być

wykonywane tylko do głębokości 1 m w gruntach zwartych w przypadku, gdy teren przy
wykopie nie jest obciążony w pasie o szerokości równej głębokości wykopu.

2. Wykopy bez umocnień, o głębokości większej niż 1 m, lecz nie większej od 2 m, można

wykonywać, jeżeli pozwalają na to wyniki badań gruntu i dokumentacja geologiczno-
inżynierska.

3. Zabezpieczenie ażurowe ścian wykopów można stosować tylko w gruntach zwartych.

Stosowanie zabezpieczenia ażurowego ścian wykopów w okresie zimowym jest
zabronione.

151.

1. Jeżeli wykop osiągnie głębokość większą niż 1 m od poziomu terenu, należy wykonać

zejście (wyjście) do wykopu.

2. Odległość pomiędzy zejściami (wejściami) do wykopu nie powinna przekraczać 20 m.
3. Wchodzenie do wykopu i wychodzenie po rozporach oraz przemieszczanie osób

urządzeniami służącymi do wykonywania urobku jest zabronione.

§ 152. Każdorazowe rozpoczęcie robót w wykopie wymaga sprawdzenia stanu jego

obudowy lub skarp.

§ 154. Składowanie urobku, materiałów i wyrobów jest zabronione:
1) w odległości mniejszej niż 0,6 od krawędzi wykopu, jeżeli ściany wykopu są obudowane

oraz jeżeli obciążenie urobku jest przewidziane w doborze obudowy;

2) w strefie klina naturalnego odłamu gruntu, jeśli ściany wykopu nie są obudowane.
§ 156. Ruch środków transportowych obok wykopów powinien odbywać się poza granicą

klina naturalnego odłamu gruntu.

Dojścia do wyrobiska (rys. 3) powinny mieć szerokość co najmniej 1,2 m i powinny być

zabezpieczone przed odłamkami skał spadających ze ścian. Nawierzchnia nie może być
śliska, bez nierówności i stojącej wody. W zimie takie dojścia powinny być posypywane
piaskiem lub środkami usuwającymi lód.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Przykład dojścia – zejścia do wyrobiska [1, s. 102]

Przystępując do pracy należy posiadać odzież roboczą, odpowiednie obuwie robocze,

a w razie potrzeby inne środki ochrony osobistej np. rękawice, maski, okulary ochronne itp.
Producenci elektronarzędzi, środków chemicznych określają warunki bezpieczeństwa, jakie
muszą być spełnione przy kontakcie z ich wyrobem, dlatego zawsze należy zapoznać się
z treścią instrukcji producenta.

W trakcie prac nie należy zapominać o ochronie przed hałasem i drganiami. Istnieje

obowiązek stosowania wszelkiego rodzaju środków chroniących słuch, w tym, zależnie
od natężenia hałasu, różnego typu nauszników. Niekorzystny wpływ drgań działających
na człowieka można ograniczyć lub nawet wyeliminować przez używanie odpowiedniej
odzieży, obuwia i środków ochrony, stosowanie wyłącznie sprawnych maszyn i urządzeń,
a także przez przebywanie w odrębnych, izolowanych pomieszczeniach albo na specjalnie
wykonanej konstrukcji zmniejszającej drgania.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są zasady ochrony środowiska?
2. Przy jakich głębokościach można wykonywać wykopy bez umocnień ścian bocznych?
3. Jak chronimy się przed hałasem i drganiami?
4. Jak zabezpieczamy miejsca niebezpieczne w kopalni?
5. Z jakich materiałów mogą być wykonywane ogrodzenia miejsc niebezpiecznych?
6. Jaka powinna być minimalna wysokość ogrodzenia miejsc niebezpiecznych?
7. Jakich zabezpieczeń należy użyć do wykonywania rowów, wkopów?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź na planszy wykaz zadań i obowiązków pracownika na stanowisku inspektora

bezpieczeństwa i higieny pracy na kopalni odkrywkowej.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

bezpieczeństwa i higieny pracy,

6) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
9) uporządkować miejsce pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

Kodeks Pracy,

−

przydział czynności inspektora służb bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

przybory do kreślenia i pisania.

Ćwiczenie 2

Na podstawie mapy oraz posiadanych zdjęć rozbudowującej się kopalni zaprojektuj

wykonanie ogrodzeń miejsc niebezpiecznych, które występują na terenie kopalni (nieczynne
ściany, górne krawędzie wyrobiska, wykopy, stare wykopy, osuwy, zwały, stare wyrobiska).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z,informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z posiadanymi materiałami ćwiczeniowymi,
4) dokonać analizy miejsc niebezpiecznych,
5) zaprojektować i zaznaczyć wymienione w treści ćwiczenia miejsca niebezpieczne,
6) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
9) uporządkować miejsce pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

zdjęcia kopalni,

−

mapa terenu kopalni,

−

przybory do kreślenia i pisania.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić zasady konieczności stosowania zadań związanych z ochroną

środowiska?



2) określić system i sposób zabezpieczenia miejsc niebezpiecznych?



3) objaśnić metody zabezpieczenia wykopów?



4) wskazać przepisy dotyczące organizacji służb bhp na zakładzie pracy?



Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Przygotowanie terenu do prowadzenia eksploatacji

4.3.1. Materiał nauczania

Zgodnie z fazami dokumentacji projektowej jedną ze wstępnych prac inwestycyjnych jest

przygotowanie obszaru na którym rozpocznie się eksploatacja złoża. Przygotowania terenu do
eksploatacji mogą rozpocząć się dopiero po ustaleniu zatwierdzeniu granic obszaru
górniczego na którym będzie w przyszłości usytuowany zakład wydobywczy wraz
z projektowanymi wyrobiskami, zwałowiskami zewnętrznymi oraz obiektami zaplecza
administracyjnego i warsztatowego. Przed uzyskaniem zatwierdzenia obszaru górniczego
muszą być przeprowadzone następujące działania i czynności:

−

ustalenie i uregulowanie praw własności terenu na którym ma powstać przyszła kopalnia
poprzez wykupienie działek od innych dotychczasowych właścicieli,

−

zapewnienie mieszkającym na tym terenie osobom nowych mieszkań,

−

wykonanie prac rozbiórkowych istniejących obiektów budowlanych i przemysłowych,

−

wykonanie nowych cieków wodnych, linii energetycznych itp.,

−

dokonanie karczowania lasów oraz wycinki pojedynczych drzew,

−

przebudowa istniejących sieci uzbrojenia terenowego,

−

zabezpieczenia budynków o wartości historycznej, zabytków kultury i pomników
przyrody.

Ustalenie i uregulowanie praw własności terenu. W przypadku, kiedy na planowanym do

zabudowy zakładu górniczego terenie występują działki innych użytkowników niż Skarb
Państwa, należy przeprowadzić wykup tych działek. Wykonuje się to zgodnie ze
szczegółowym planem wykupu, który jest realizowany w nawiązaniu do harmonogramu
budowy zaplecza kopalnianego, postępu robót projektowanej odkrywczo oraz na miejscach
gdzie dokonuje się magazynowania nadkładu.

Plan wykupu działek obejmuje cały obszar górniczy, dla którego uprzednio sporządzane

są szczegółowe mapy sytuacyjno – wysokościowe z naniesieniem granic poszczególnych
działek- posiadłości, które są przewidziane do wykupu. Wszystkie te nieruchomości
i ruchomości są w sposób szczegółowy inwentaryzowane celem zabezpieczenia środków
finansowych z tytułu ich zakupu. W przypadku, kiedy zaistnieje konieczność używania
terenu – działki na krótki okres czasu, który jest konieczny do np. montażu
lub przechowywania maszyn, zamiast wykupu gruntu stosuje się dzierżawę lub inną formę.

Prace rozbiórkowe
Na terenie na którym w przyszłości powstanie inwestycja w postaci wybudowania

zakładu wydobywczego koniecznym jest dokonanie prac rozbiórkowych znajdujących się tam
budynków. Również przebudowy wymagają inne obiekty między innymi komunikacyjne tzn.
mosty, wiadukty, drogi, torowiska itp. W zależności od lokalizacji likwidowanych obiektów
różnie mogą przebiegać prace rozbiórkowe. Najczęściej wszystkie budynki rozbiera się
niezależnie od ich lokalizacji natomiast fundamenty, mury oporowe można przeważnie
przysypać. Drogi bez względu na rodzaj nawierzchni nie zawsze muszą być likwidowane.
Czasami można je wykorzystać jako teren utwardzony pod inne zadania wynikające z potrzeb
budowanych kopalin. Prace rozbiórkowe wykonują najczęściej inne firmy, które zostały
wyłonione w ramach przetargu na wykonanie danego zadania.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wycinki lasów i pojedynczych drzew i krzewów
Prowadzi się tylko i wyłącznie dla potrzeb niezbędnych. Przy wykonywaniu

dokumentacji projektowej i ustalaniu generalnej koncepcji zagospodarowania umieszczenie
i zlokalizowanych poszczególnych obiektów, które będą wchodziły w skład zakładu
wydobywczego planuje się tak, aby nie zajmowały one terenów pod główną zabudowę.
Wycinki prowadzą poszczególne nadleśnictwa dysponujące wykwalifikowaną kadrą lub
firmy które wygrały przetarg na wykonanie tego zadania.

Przebudowa istniejących sieci uzbrojenia terenowego.
Przełożenie sieci energetycznych, gazowych, wodnych, telekomunikacyjnych, które

kolidują z projektowanymi obiektami górniczymi kopalni, wykonuje się również w sposób
zgodny z projektem najbardziej ekonomiczny oraz korzystny dla połączenia tych sieci
z wewnętrzną siecią kopalni. Niezwykle istotnym jest, aby przed rozpoczęciem robót
górniczych zostały zlikwidowane wszystkie podziemne przewody energetyczne, gazowe,
wodne i telekomunikacyjne lub zlikwidowany dopływ mediów do nich.

Przełożenie cieków wodnych
Likwidacja wszystkich cieków wodnych, przepływających przez teren projektowanych

obiektów kopalnianych wchodzi zakres robót przygotowawczych i polega głównie na
likwidacji starych koryt i wybudowaniem nowych, które będą zgodne z planem
zagospodarowania rejonu kopalni. Można również w niektórych przypadkach dokonać
uszczelnienia koryt w celu zapobiegnięcia przesiąkaniu wody do wyrobisk górniczych.
Obudowę cieków, które znajdują się na terenie przyszłych zwałowisk stosuje się wtedy, gdy
przełożenie do nowych koryt jest zbyt kosztowne. Również w ramach robót przygotowawczych
należy doprowadzić do osuszenia stawów i innych zbiorników wodnych, które będą
znajdowały się na terenach przeznaczonych pod zabudowę projektowanej kopalni
odkrywkowej.

Przebudowa dróg i linii kolejowych
W przypadku, kiedy zaistnieje konieczność dokonania przebudowy linii, tras

komunikacyjnych, samochodowych i kolejowych istnieje taka zasada, aby wszystkie
dokonane zmiany nie spowodowały pogorszenia warunków komunikacyjno-transportowych
na drogach i trasach kolejowych. Przy wykonywaniu przebudowy tych tras należy tak
zaprojektować trasę, aby w przypadku zniszczenia lub likwidowane jej części robotami
górniczymi nadal pełniła swoją funkcję.

Zdejmowanie i zabezpieczenie warstwy gleby. Do przygotowania terenu pod budowę

odkrywki, zwałowiska lub innych obiektów kopalnianych należy zdjąć wierzchnie warstwy
gleby. Zadanie te należy wykonać, kiedy gleba zakwalifikowana jest, co najmniej do IV
klasy.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynności i działania muszą być przeprowadzone przed uzyskaniem zatwierdzenia

obszaru górniczego?

2. Na czym polega ustalenie i uregulowanie praw własności terenu?
3. Jakie prace rozbiórkowe należy wykonać przed przystąpieniem do budowy zakładu

wydobywczego?

4. Na czym będzie polegała przebudowa istniejących sieci uzbrojenia terenowego?

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Na czym będzie polegało przełożenie cieków wodnych?
6. Na czym będzie polegała przebudowa dróg i linii kolejowych?
7. Które części terenów zielonych, drzew i krzewów należy poddać wykarczowaniu przy

robotach wstępnych poprzedzających budowę kopalni?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie mapy terenu obszaru górniczego z zaznaczeniem miejsc, gdzie rosną

drzewa, oraz mapy z naniesionymi już budowlami i budynkami przyszłej kopalni oraz
terenami odkrywek, wskaż te miejsca (porośnięte drzewami i krzewami), na których będzie
konieczne ich wykarczowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z posiadanymi materiałami ćwiczeniowymi,
4) dokonać analizy miejsc które są zalesione,
5) porównać tę mapkę z mapą projektowanej kopalni,
6) przeanalizować, które miejsca zalesione należy wykarczować,
7) nanieść wyniki z analizy na kopię mapki terenu,
8) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
11) uporządkować miejsce pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

zdjęcia kopalni,

−

mapa terenu kopalni,

−

mapa z naniesionym budynkami, budowlami oraz odkrywkami oraz projektowanymi
zwałowiskami,

−

przybory do kreślenia i pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Na podstawie mapy terenu oraz mapki przebiegu sieci energetycznej oraz planów

zabudowy przyszłej kopalni, dokonaj propozycji przebudowy istniejącej sieci energetycznej
znajdującej się na terenie, który ma być przygotowany do budowy kopalni odkrywkowej

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) zaprojektować i zaznaczyć miejsca, w których koniecznym będzie umieszczenie nowej

sieci energetycznej,

6) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
7) omówić, na podstawie wykonanego schematu na mapie, konieczność przebudowy sieci

energetycznej,

8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
10) uporządkować miejsce pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

zdjęcia kopalni,

−

mapa terenu kopalni,

−

mapa z naniesionym budynkami, budowlami oraz odkrywkami oraz projektowanymi
zwałowiskami,

−

przybory do kreślenia i pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.3.4.Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić czynności i działania, które muszą być przeprowadzone przed

uzyskaniem zatwierdzenia obszaru górniczego?



2) wyjaśnić, na czym polega ustalenie i uregulowanie praw własności

terenu?



3) wyjaśnić, na czym polega przebudowa istniejących sieci uzbrojenia

terenowego?



4) określić, na czym polega przełożenie cieków wodnych?



5) określić, na czym polega przebudowa dróg i linii kolejowych?



Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Przygotowanie zaplecza kopalnianego

4.4.1. Materiał nauczania

Jedną z najważniejszych kwestii związanych z budową kopalni jest właściwe

przygotowanie całego zespołu budynku, linii technologicznych, uzbrojenia terenu. Budowa
tych elementów musi odpowiednio wyprzedzać budowę obiektów produkcyjnych przyszłej
kopalni. Do zaplecza kopalnianego w kopalniach odkrywkowych będą głównie zaliczać się:

−

drogi,

−

bocznice kolejowe,

−

place składowe i montażowe,

−

linie energetyczne zasilające kopalnię,

−

magazyny kopalniane,

−

warsztaty naprawcze,

−

obiekty administracyjno-socjalne.
Drogi kopalniane dzielą się na ogólnozakładowe i technologiczne. Drogi technologiczne

służą do transportu urabianego złoża oraz uzyskanego nadkładu oraz obsługi maszyn, które
biorą bezpośrednio udział w urabianiu, zwałowaniu lub transportu złoża kopaliny użytecznej
bądź skały płonnej. Drogi te budowane są na poziomach roboczych wyrobisk odkrywkowych
i zwałowisk i łączą one na ogół wyrobisko z zakładem przeróbczym, do którego dowożona
jest eksploatowana kopalina. Drogi te powinny być wybudowane przed rozpoczęciem robót
górniczych, co znacznie ułatwi transport montowanych maszyn i części robót. Najlepszym
rozwiązaniem jest, aby nawierzchnia tych dróg była budowana z elementów rozbieralnych,
umożliwiających szybszą i dalszą rozbudowę dróg komunikacyjnych.

Drogi ogólnozakładowe buduje się w pierwszej fazie wykonywania robót

przygotowawczych. Łączą one poszczególne obiekty kopalniane między sobą oraz z drogami
zewnętrznymi i publicznymi. Służą one do dowozu ludzi oraz usprawniają dowóz materiałów
i urządzeń do budowanych obiektów kopalnianych.

Bocznice kopalniane, również można podzielić na technologiczne i ogólnokopalniane.

Bocznice technologiczne będą budowane w przypadku, kiedy kopalina będzie transportowana
systemem szynowym. Bocznice ogólnokopalniane w pierwszej fazie budowy kopalni
spełniają istotną rolę, ponieważ usprawniają dowóz sprzętu, materiałów budowlanych
i urządzeń bezpośrednio lub blisko placu budowy poszczególnego obiektu. Bocznice
ogólnokopalniane kolejowe połączą linie Polskich Kolei Państwowych z takimi obiektami
kopalnianymi jak: - zakład przeróbczy, plac montażowy, magazyny, place magazynowe
i warsztaty kopalniane.

Place składowe będą przygotowywane w pierwszej fazie budowy kopalni. W tym czasie

zwykle następuje olbrzymie spiętrzenie materiałów i sprzętu, które muszą być
w odpowiednich warunkach składowane i magazynowane. Place te należy wcześniej
odpowiednio przygotować, położyć nawierzchnię, zainstalować urządzenie dźwigowe,
doprowadzić drogi dojazdowe i bocznice kolejowe, założyć odpowiednie oświetlenie,
wybudować pomieszczenie dla obsługi oraz zainstalować ogrodzenie, które zabezpieczą
materiały przed kradzieżą.

Place montażowe. Przy dużym tonażu i gabarytach montowanych maszyn, aby uniknąć

kosztowego załadunku bezpośrednio do placów montażowych musi być doprowadzona
bocznica kolejowa lub dobrze utwardzona droga. Place takie, gdzie montuje się nieraz
równocześnie kilka maszyn sięgających wagi ponad kilka tysięcy ton budowane
są na podstawie wielobranżowych projektów technologicznych uwzględniających specyfikę
tych prac. Projekt budowy placów montażowych i składowych powinien zawierać

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odpowiednie oświetlenie, szatnię, urządzenia sanitarne, biura, magazyny na sprzęt i materiały
wartościowe. Teren musi zostać uzbrojony w sieć wodociągową, w sieć ppos, urządzenia
łączności telefonicznej.

Linie energetyczne zasilające doprowadza się na teren budowy kopalni również

w pierwszej fazie trwania robót przygotowawczych, a często nawet w okresie trwania
ostatniej fazy badania geologicznego złoża. Potrzeba doprowadzenia linii energetycznych do
placu budowy wynika przede wszystkim z konieczności zastosowania maszyn i urządzeń
kopalnianych, a w pierwszym etapie maszyn i urządzeń odwadniających o napędzie
elektrycznym.

Magazyny kopalniane są budowane jako uzupełnienie placów składowych. Najczęściej

lokalizuje się przy części kopalni, w której istnieją warsztaty kopalniane. Przechowuje
się w nich głównie części zamienne maszyn i urządzeń, materiały eksploatacyjne, narzędzia
i sprzęt. W celu przechowywania materiałów wybuchowych również koniecznym
jest wybudowaniem odpowiednich komór, w których za zezwolenie Okręgowego Urzędu
Górniczego można przechowywać materiały wybuchowe. Składy takie budowane są ściśle
według zatwierdzonych projektów i usytuowane powinny być poza terenami zabudowanymi.

Warsztaty kopalniane. Jest to jeden z ważnych działów kopalni, ponieważ dobrze

działające zapewniają uzyskaniu dobrych

wskaźników dyspozycyjności układów

technologicznych. W warsztatach kopalnianych można przeprowadzać okresowe remonty
maszyn i urządzeń, które pracują w kopalni, usługi konserwacyjne tych maszyn oraz naprawę
i remont awaryjnych urządzeń kopalnianych. W kopalniach wybierających urobek systemem
odkrywkowym warsztaty kopalniane są bardzo ważnym czynnikiem mające wpływ na
ciągłość produkcji. Bardzo często maszyny i urządzenia biorące udział w ciągu
technologicznym urabiania złoża, które uległy awarii, należy naprawiać w miejscu ich pracy
np. na poziomie eksploatacyjnym. Warsztaty zakładowe muszą rozpocząć swoją działalność
jeszcze przed rozpoczęciem prac eksploatacyjnym np. przy zbieraniu nadkładu. Lokalizacja
warsztatów musi zapewniać dogodność transportu i dogodny dowóz materiałów i części
zapasowych.

Obiekty administracyjno-socjalne. Również te obiekty muszą być wykonywane

w ramach prac przygotowawczych, będą to przede wszystkim:

−

budynek dyrekcji kopalni zlokalizowany w sposób zapewniający funkcjonalne
zarządzanie wszystkimi obiektami kopalnianymi,

−

budynki dyspozytorskie zlokalizowane na terenie poszczególnych odkrywek lub
w rejonie węzłów transportowych,

−

szatnie,

−

łaźnie,

−

stołówki.
Lokalizacje tych obiektów ustala się indywidualnie w nawiązaniu do planu

zagospodarowania kopalni.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co wchodzi w skład zaplecza kopalnianego w zakładach wydobywających kopalinę

systemu odkrywkowym?

2. Czym powinny charakteryzować się bocznice kolejowe?
3. Czym powinny charakteryzować się drogi kopalniane?
4. Czym powinny charakteryzować się place składowe w kopalniach odkrywkowych?
5. Do czego głównie służą place montażowe w kopalniach odkrywkowych?
6. Jakie warunki powinny spełniać magazyny kopalniane?

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. Jakie zadania mają do wykonania warsztaty kopalniane istniejące w kopalniach

odkrywkowych?

8. Wymień obiekty administracyjno-socjalne, jakie powinny znajdować się w kopalniach

wydobywających kopalinę systemem odkrywkowym?

9. Kiedy powinny być wybudowane linie energetyczne zasilające kopalnią odkrywkową?
10. Jaka jest różnica pomiędzy magazynami kopalnianymi a placami składowymi,

zlokalizowanymi na terenie zakładu górniczego?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie mapy terenu oraz mapy rozmieszczenia granic obszaru górniczego i granic

zalegania złoża oraz usytuowaniem najważniejszych budynków zaplecza kopalnianego,
zaplanuj na osobnej mapie usytuowanie głównych dróg dojazdowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z posiadanymi materiałami ćwiczeniowymi,
4) zaprojektować przebieg głównych dróg komunikacyjnych,
5) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
8) uporządkować miejsce pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

zdjęcia kopalni,

−

mapa terenu kopalni,

−

mapa rozmieszczenia dróg komunikacyjnych poza terenem kopalni,

−

przybory do kreślenia i pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Na podstawie mapy terenu, granic zabudowy przyszłej kopalni oraz rozmieszczenia

budynków administracyjno-socjalnych, dróg dojazdowych, bocznic kolejowych, dokonaj
rozmieszczenia placów składowych, placów montażowych, magazynów, warsztatów
kopalnianych na terenie przyszłej kopalni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z posiadanymi mapkami terenu kopalni i rozmieszczeniem budynków

administracyjno-socjalnych, dróg dojazdowych, bocznic kolejowych i przebiegu tras
komunikacyjnych,

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) zaprojektować i zaznaczyć miejsca, w których koniecznym będzie wykonanie placów

składowych, placów montażowych, magazynów, warsztatów,

5) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
6) na podstawie wykonanego schematu na mapie omówić konieczność dokonania zmian

w przebiegu tras komunikacyjnych,

7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
9) uporządkować miejsce pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

zdjęcia kopalni,

−

mapa terenu kopalni,

−

mapa z rozmieszczenia budynków administracyjno-socjalnych, dróg dojazdowych,
bocznic kolejowych,

−

przybory do kreślenia i pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać elementy zaplecza kopalnianego w kopalniach odkrywkowych?



2) sklasyfikować drogi kopalniane w kopalniach odkrywkowych?



3) objaśnić, do czego służą place składowe oraz montażowe w kopalniach

odkrywkowych?



4) omówić, na czym polega przebudowa linii energetycznej zasilającej

w kopalniach odkrywkowych?



5) wskazać, jakie obiekty administracyjno-socjalne muszą być wykonane

w ramach prac przygotowawczych w kopalniach odkrywkowych?



Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Rozwój frontów eksploatacyjnych

4.5.1. Materiał nauczania

Kształt kopalni odkrywkowej w głównej mierze zależy od sposobów przemieszczania się

i rozwoju frontów robót wydobywczych. Fronty wydobywcze w zależności od ilości
kopaliny, jej jakości, usytuowania złoża może być jedno i wieloprzodkowy.

Punktem wyjścia do ustalenia kierunku eksploatacji jest prawidłowe zaprojektowanie

wejścia do złoża, czyli wykonania wkopu udostępniającego. Wybór miejsca na wykonanie
wkopu może być uzależniony od:

−

rzeźba i zabudowa terenu,

−

budowa złoża,

−

wskaźnik nadkładu.
Rzeźba i zabudowa terenu ma zasadniczy wpływ na plany zlokalizowania wkopu do

złoża. Przede wszystkim nie należy umieszczać wkopu w miejscach zabudowanych (lasy,
ziemie orne, ziemie rolne, wsie, tereny zabudowane). Jest to podyktowane głównie
trudnościami napotykanymi przy wywłaszczaniu gospodarstw rolnych, budowy osiedli
mieszkalnych dla ludności wysiedlonej z ternu na którym będzie wybudowana przyszła
kopalnia. Niesie to za sobą duże koszty finansowe. Nie należy również rozpoczynać
eksploatacji poprzez wkopy na terenach przez które przepływają cieki wodne lub znajdują się
linie wysokiego napięcia.

Budowa złoża. Bardzo często zdarza się, iż budowa i zaleganie złoża jest czynnikiem,

który ma istotny wpływ na udostępnienie i sposób rozwijania się frontów eksploatacji
(kierunek rozwoju i postępu frontów eksploatacyjnych).

Rozróżnia się następujące sposoby postępu frontów eksploatacji:

−

równoległy,

−

wachlarzowy,

−

kombinowany.

Równoległy postęp frontu eksploatacji.

Na rysunku 4 przedstawiono równoległy postęp robót jako jednoskrzydłowy, dwuskrzydłowy

i wieloskrzydłowy. Na rysunkach 5 – 6 przedstawiono inne typy równoległego postępu robót.

Rys. 4. Schemat

równoległego

postępu

frontu

robót

jednoskrzydłowy,

dwuskrzydłowy,

c) wieloskrzydłowy [4, s. 78]

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5. Schemat wybierania systemem „L”: a) od dalszej granicy, b) od bliższej granicy, c) z centralnym

rozpoczęciem wybierania [4, s.78]

Rys. 6. Schemat wybierania systemem „T”: a) z wkopem transportowym wzdłuż najbliższej granicy, b) z wkopem

transportowym wzdłuż najdalszej granicy, c) z centralnym wkopem transportowym [4, s. 78]

Przy równoległym postępie robót cały front eksploatacji górniczej wzdłuż całej jego

długości przemieszcza się z jednakowym postępem, czyli jednakową prędkością, przy czym:
a) górną część złoża, czyli piętro można urabiać systemem ścianowym, który polega na

urabianiu kopaliny całą długością poziomu oraz całą jego wysokością lub systemem
zabierkowym, który polega na wybieraniu kopaliny pasami równoległymi na całą
wysokość piętra. System zabierkowy musi mieć jednakową szerokość na całej długości
frontu robót,

b) w wyniku postępu frontu eksploatacji powstają dwie boczne ściany wyrobiska.
Wachlarzowy postęp frontu robót eksploatacyjnych

Na rysunku 7 przedstawiono wachlarzowy postęp robót.

Rys. 7. Przykład wachlarzowego posuwu długich przodków ścianowych [4, s. 79]

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przypadku wachlarzowego postępu robót eksploatacyjnych prędkość postępu

w poszczególnych miejscach robót zmienia się od 0 przy punkcie obrotu do maksymalnej
przy bocznej przeciwległej granicy wyrobiska, przy czym:
a) piętro można urabiać ścianą lub zabierką o różnych, zmieniających się szerokościach,

które w rzucie poziomym mają kształt trójkąta lub zabierkami o jednakowych stałych
szerokościach, ale z różną ilością na poszczególnych odcinkach frontu eksploatacji,

b) utrzymuje się umiejscowienie punktu obrotowego; w czasie eksploatacji następuje

„rozwijanie” frontu robót od miejsca punktu obrotu,

c) w wyniku postępu robót zostaje utworzona tylko jedna ściana boczna wyrobiska.

Kombinowany postęp frontu robót eksploatacyjnych
W tego rodzaju postępie robót kierunek przemieszczania się frontu robót eksploatacyjnych

może zmieniać się. Wówczas część złoża będzie eksploatowana z równoległym postępem
robót, a część wachlarzowym postępem robót (rysunek 8a). Jest to tzw. kombinowany sposób
postępu frontu robót. Stosuje wtedy przeniesienie punktu obrotu w inne położenie zgodnie
z konfiguracją zalegania złoża. Sposób kombinowany ilustruje rysunek 8b.

Rys. 8. Postępy frontu robót: a – zmiana postępu frontu robót we kolejności: wachlarzowy, równoległy,

wachlarzowy, b – zmiana punktu obrotu frontu robót (0

i 0

) [1, s. 65]

O wyborze postępu frontu robót decydować będzie:

−

zaleganie złoża,

−

lokalizacja miejsca udostępnienia.

System równoległy stosuje się w przypadku, kiedy złoża zalegają w kształcie

wydłużonym o rzucie zbliżonym do równoległoboku.

System wachlarzowy stosuje się w przypadku, kiedy złoża zalegają w kształcie koła,

wycinka koła lub trójkąta.

Ważną rzeczą decydującą o miejscu udostępnienia złoża, czyli o miejscu, w którym

wykonamy wkop, jest wskaźnik nadkładu, który decyduje nie tylko o zakwalifikowaniu złoża
lub jego części do eksploatacji. Wkopy powinny być wykonane w terenie, w którym wskaźnik
nadkładu jest niski. W takiej sytuacji możemy uzyskać:

−

skrócenie czasu udostępnienia złoża oraz rozpoczęcie eksploatacji w stosunkowo krótkim
czasie,

−

mniejszą ilość skał płonnych do usunięcia, co skutkuje mniejszymi kosztami
inwestycyjnymi,

−

mniejszą ilość skał nadkładu, którą trzeba usunąć z wkopu w okresie początkowej
eksploatacji, a więc tym samym, zmniejszenie ilości miejsca na zwałowisku,

−

dość szybkie stopniowe wprowadzanie do eksploatacji koparek, co znacznie rozłoży
koszt zakupu maszyn na dłużej.

Sposoby udostępniania złoża ilustrują rysunki 9 i 10.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Udostępnienie złoża węgla brunatnego [4,str.80] a) centralne b) przygraniczne

Rys. 10. Usytuowanie wkopu udostępniającego względem zarysu złoża: a) skrajne przy równoległym

przesuwaniu frontów, b) skrajne przy wachlarzowym przesuwaniu frontów, c) dośrodkowe przy
wachlarzowym przesuwaniu frontów, d) dośrodkowe przy równoległym przesuwaniu frontów [1, s. 66]

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie wyróżniamy postępy frontu robót eksploatacyjnych?
2. Na jakie typy dzieli się równoległy postęp robót?
3. Jakie czynniki wpływają na postęp robót?
4. Od czego uzależniony jest wybór miejsca wkopu?
5. W jaki sposób kształt złoża wpływa na wybór frontu robót?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj obszar kopalni odkrywkowej – rzut i przekrój. Dobierz odpowiednią skalę,

a następnie zaproponuj miejsce udostępnienia następujących złóż: piasku, węgla brunatnego.
Uzasadnij wybór.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dobrać skalę do rysunku,
4) narysować rzut i przekroje,
5) zastanowić się w jaki sposób udostępnić złoże piasku, a jak złoże węgla brunatnego,
6) narysować miejsce udostępnienia złoża piasku i węgla brunatnego,
7) opisać rysunek,
8) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie i uzasadnić wybór,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
11) uporządkować miejsce pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

kartka formatu A4,

−

przybory do pisania i rysowania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Na podstawie rysunku metod udostępnienia złóż omów udostępnienie złoża węgla

brunatnego jako centralne i jako przygraniczne.

Rys. 9a. Udostępnienie złoża węgla brunatnego [4, s. 80]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dobrać skalę do rysunku,

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) omówić sposób udostępnienia centralnego,
5) omówić sposób udostępnienia przygranicznego,
6) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie i uzasadnić wybór,
8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
9) uporządkować miejsce pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

kartka formatu A4,

−

przybory do pisania i rysowania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać sposób udostępnienia złoża?



2) dobrać sposób postępu frontu robót do danej sytuacji?



3) objaśnić wpływ czynników na postęp frontów robót?



4) określić, jaki wpływ na dobór frontu robót ma kształt złoża?



Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Charakterystyka sposobów urabiania

4.6.1. Materiał nauczania

Uwarunkowania usytuowania frontów górniczych
Warunki naturalne, jakie istnieją w przyszłej kopalni odkrywkowej mają zasadniczy

wpływ na jej kształt. Warunkami naturalnymi będą więc:

−

warunki geologiczne,

−

stopień koncentracji wydobycia,

−

rodzaj technicznego wyposażenia kopalni.
W kopalniach, w których surowiec wydobywa się systemem odkrywkowym, po

uprzednim zdjęciu nadkładu, można wyróżnić roboty górnicze:

−

odprężające (odwadnianie),

−

udostępniające – wykonywane jako wcinki, wkopy itp.,

−

przygotowawcze, których jednym z głównych zadań jest zdejmowanie nadkładu,

−

wydobywcze – uzyskiwanie użytecznego urobku,

−

zwałowanie nadkładu – zwałowiska na terenie kopalni lub poza nią.

Eksploatacja złóż uzależniona jest od rodzaju kopaliny i głębokości jej zalegania.

Sposoby

eksploatacji,

poszczególne

techniki

oraz

sposoby

prowadzenia

robót

eksploatacyjnych przedstawia tabela 2.

Istnieje bardzo wiele sposobów urabiania kopaliny. Stosuje się do tego różne narzędzia,

maszyny, sprzęt. Sposób eksploatacji zależy od wielu czynników. Przede wszystkim
uzależnione jest od zalegania złoża – jego głębokości, rozległości, miąższości, jakości oraz
rodzaju złoża. Również uzależnione jest od czynników niezwiązanych ze złożem – dróg
transportowych, kategorii gruntu nad złożem i innych. Na rysunku 11 i w tabeli 3 –
przedstawione zostały sposoby wydobywania różnego rodzaju złóż.

W górnictwie odkrywkowym złoża możemy wydobywać maszynami na lądzie i na

wodzie. Czasami zdarzają się takie złoża, że eksploatacja polega na wykorzystaniu obu
metod. Kryterium wyboru metody uzależnione jest od złoża – od jego budowy, jakości
i głębokości zalegania.

Piaski budowlane i podsadzkowe, żwiry, skały zwięzłe, gliny wydobywane są maszynami

pracującymi na lądzie. Żwir i piaski budowlane można eksploatować również maszynami
pracującymi na wodzie.

Najbardziej opłacalne jest wydobycie „na sucho”.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Charakterystyka odkrywkowej eksploatacji złóż kopalin [1, s. 50]

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Podstawowe technologie urabiania i eksploatacji złóż [1, s. 117]

Urabianie materiałem wybuchowym
Urabianie materiałem wybuchowym polega na użyciu materiału wybuchowego

w odpowiedniej ilości i umiejscowionych w odpowiednich miejscach. Po wybuchu powstaje
tzw. usyp urobionej i rozdrobnionej skały (rysunek 12).

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Usyp po odstrzale: H

– wysokość usypu, H – wysokość urabianego piętra [1, s. 128]

Surowiec ten należy następnie załadować na środki transportu koparkami

lub ładowarkami. Skały są usypane nieraz dosyć wysoko, co powoduje wzrost zagrożenia
obsunięciem się urobku na maszynę ładującą.

Koparki

Eksploatacja koparkami różnych typów została opisana w rozdziale 4.7. Urabianie

mechaniczne koparkami.

Spycharki i spycharko-zrywarki

Do bezpośredniego urabiania skał sypkich (piaski, żwiry) i zwięzłych (gliny, kredy,

miękkie wapienie i margle) wykorzystywane są koparki różnych typów, ładowarki, spycharki
i spycharko-zrywarki.
Gliny, margle, wapienie, żużle wielkopiecowe, piaski mocno zbite itp. są eksploatowane przy
pomocy spycharko-zrywarki lub zrywarki.

Praca spycharki jest najbardziej ekonomiczna przy transporcie urobku do 60 m.

Maksymalna odległość na jaką mogą spycharki transportować kopalinę wynosi 150m.
Wydajność spycharek spada, gdy nachylenie terenu się zwiększa. Zmiana nachylenia terenu
o 10° powoduje zmianę wydajności aż o63%. Wydajność tych urządzeń przedstawia
rysunek 13.

Rys. 13. Wydajność spycharek w zależności od nachylenia terenu [1, s. 129]

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy złożach twardszych lub przy zdejmowaniu nadkładu i skał płonnych można

stosować zrywarki i spycharko-zrywarki. W ten sposób możemy wydobywać: piaski, żwiry,
gliny, margle, miękkie wapienie, grunty małozwięzłe itp..

Taki sposób eksploatacji może być bardziej konkurencyjny od robót strzałowych. Koszty

w tym wypadku mogą być niższe nawet o 50%.

Praca polega na zagłębieniu zębów w skałę, zrywanie i wygłębianie zęba. W przypadku

mocno spękanych skałach nóż zrywaka powoduje jej odspojenie na szerokości od 1,0 do 1,5
metra i głębokości równej wysokość jego zęba. Najbardziej ekonomicznym rozwiązaniem jest
zrywanie skał w kierunku upadu zalegających warstw.

Praca zrywarek i spycharko-zrywarek może odbywać w dwojaki sposób:

–

po urobieniu pasa maszyna wraca i zrywa skały równolegle do pierwszego przejazdu,
po urobieniu pasa zrywarka wraca do początkowego miejsca i ponownie zrywa skały, ale
głębiej.
W przypadku skał zwięzłych i średnio zwięzłych zrywarka po przejeździe w jednym

kierunku – zrywa skały dodatkowo w kierunku prostopadłym do poprzedniego – zrywanie
krzyżowe.

Urządzenia zgarniakowe
Wydobycie surowca polega na ruchu zgarniaka przyczepionego linami do maszyn.

Urządzenia te stosuje się do wydobywania żwiru i piasków spod wody (do 25m głębokości),
w których spotyka się większe kamienie. Oprócz zgarniaka taki zespół zawiera krążek
zwrotny zamocowany na lądzie lub umieszczony na zakotwiczonej tratwie. Przyciągarka
powoduje ruch zgarniaka. Można sterować nimi także drogą radiową.

Przy rozległych akwenach wodnych długość liny kotwicznej do przeciwległego brzegu

może przekraczać 500 m. Przy tak dużej rozpiętości lina może zwisać. Aby temu zapobiec
stosuje się podparcia co ok. 100 m. Urządzenia zgarniakowe mogą służyć do pogłębiania
zalanych, nie do końca wyeksploatowanych żwirowni. Dzięki nim możemy wydobywać
kopalinę z akwenów o szerokości przekraczającej 700 m.

Tor zgarniaka uzależniony jest od rodzaju złoża (ma to uchronić przed wypłynięciem

urobku z kosza). Wyróżnia się:
–

płaskie o nachyleniu 15 do 20° (piaski drobne lub mulisty materiał),

–

mocno nachylone – 25 do 30°, (żwir).
Zgarniak pracujący w torze (w rowie) nie musi być przesuwany na nowy tor – może być

ciągnięty skośnie.

Urabianie zgarniarkami
Zgarniarki służą do następujących prac:

–

usuwania nadkładu,

–

urabiania i przewozu kopaliny na miejsce składowania,

–

równania i plantowania terenu,

–

prac pomocniczych przy budowie dróg wewnątrzzakładowych.
Wydajność zgarniarek uzależniona jest od rodzaju urabianego gruntu i od jego kategorii

(7 kategorii gruntu). Największą wydajność można uzyskać urabiając nimi wilgotne piaski,
piaski gliniaste i gliny piaszczyste. Przykładowe zgarniarki przedstawia rysunek 14.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 14. Zgarniarka kołowa i samojezdna [7, 13]

Zgarniarka składa się z jednostki napędowej, skrzyni i narzędzia skrawającego –

lemiesza. W zależności od parametrów urabianego gruntu – lemiesz może być opuszczany od
10 cm do 65 cm. Zgarniarka poruszając się urabia kopalinę, która dostaje się do skrzyni
o objętości od 2,25 do 38 m

). Sposób poruszania się uzależniony jest od złoża – jego

budowy, głębokości.

Ze względu na to, że jest to pojazd kołowy – nie nadaje się do urabiania gruntów ilastych

silnie zawilgoconych, błota, mułu.

Zgarniarki dzielimy na:

–

przyczepne (ładowane za ciągnikiem),

–

naczepne (oparte na tylnej osi ciągnika),

–

samojezdne, z własnym silnikiem napędowym (rysunek 15).

Rys. 15. Zgarniarki samojezdne [1, str. 146] a) jednosilnikowa, b) dwusilnikowa

Dobór powyższych urządzeń do urabiania surowca uzależniony jest od wielu czynników

– formy, rodzaju, rozpiętości i głębokości zalegania złoża, kosztów transportu i wydobycia,
prac przygotowawczych i wielu innych. Urządzenia te mogą ze sobą ściśle współpracować.
Najczęściej na dobór konkretnego urządzenia mają wpływ koszty – dlatego często zdarza się,
że wykonuje się zestawienie kilku wariantów. Decyzja wyboru należy do inwestora.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Od czego uzależniony jest dobór sprzętu urabiającego?
2. Jakimi sposobami możemy urabiać kopaliny?
3. Do czego służą zgarniarki?
4. Jakie maszyny i urządzenia mogą ze sobą współpracować?
5. Jakie maszyny możemy wykorzystywać do urabiania złóż w wodzie?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj mapkę złoża i jego przekrój. Dobierz zgarniarki i narysuj przebieg procesu

urabiania.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dobrać skalę do rysunku,
4) narysować mapę sytuacyjną złoża oraz przekrój i je opisać,
5) zastanowić się jakie zgarniarki wybrać,
6) dobrać sprzęt urabiający,
7) wrysować przebieg procesu urabiania (przejazdy maszyn),
8) opisać rysunek,
9) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
11) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
12) uporządkować miejsce pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Poradnik dla ucznia,

–

katalog zgarniarek,

–

kartka formatu A4,

–

przybory do pisania i rysowania.

Ćwiczenie 2

Narysuj mapkę złoża i jego przekrój. Dobierz maszyny do urabiania i środki transportu.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dobrać skalę do rysunku,
4) narysować mapę sytuacyjną złoża oraz przekrój i je opisać,
5) zastanowić się jakim sprzętem możemy urabiać kopaliny,
6) dobrać sprzęt urabiający oraz środki transportu,
7) wrysować przebieg procesu urabiania (przejazdy maszyn, środków transportu),
8) opisać rysunek,
9) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
11) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
12) uporządkować miejsce pracy.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Poradnik dla ucznia,

–

katalogi maszyn urabiających,

–

kartka formatu A4,

–

przybory do pisania i rysowania.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podzielić zgarniarki?



2) określić, do jakich prac służą poszczególne koparki?



3) dobrać maszyny i środki transportu do konkretnej kopaliny?



4) objaśnić pracę spycharek i zrywarek?



5) objaśnić metody wydobycia surowców z wody?



Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Urabianie mechaniczne koparkami

4.7.1. Materiał nauczania

Do urabiania kopalin możemy wykorzystywać także koparki. Ze względu na osprzęt

roboczy możemy je podzielić na jednonaczyniowe i wielonaczyniowe. W zależności od
kształtu naczynia i sposobu nabierania urobku – rozróżniamy koparki chwytakowe,
zgarniakowe. Możemy urabiać złoże sposobem nadsiębiernym i podsiębiernym.

Urabianie nadsiębierne koparkami jednonaczyniowymi
Koparki jednonaczyniowe i ładowarki mogą służyć do bezpośredniego urabiania skał

sypkich (piaski, żwiry) i zwięzłych (gliny, kredy, miękkie wapienie i margle).

Bardzo ważne jest zapewnienie bezpiecznej pracy koparki. Należy pamiętać, że przy

pracy z piętra – należy uważać, by się ściana nie osunęła, co związane jest z dużą wysokością
piętra, ale jednocześnie wysokość nie może być za mała – koszty ekonomiczne.

Przy ustalaniu wysokości piętra bierze się pod uwagę warunki występujące

w konkretnym zakładzie górniczym – analizuje się sytuację terenową i geotechniczne
parametry kopaliny.

Koparka powinna być ustawiona przodem do ściany, nie może być ustawiona bokiem

z kabiną od strony ściany. Jeżeli koparka pracuje ustawiona bokiem – należy ustalić pas
bezpieczeństwa (równy lub większy od ustawienia przodem).

Koparki (ładowarki) współpracują ze środkami transportu (przenośnik taśmowy,

samochód, ewentualnie urządzenia krusząco-przesiewające). Potrzebna ilość samochodów
uzależniona jest od cyklu koparki i wyliczana jest z matematycznych wzorów. Ideałem jest,
by zarówno koparka nie czekała na samochód, jak również, by środek transportu nie czekał na
koparkę. Należy pamiętać, by była zachowana ciągłość pracy koparki przy jej maksymalnej
wydajności (ustawienie koparki i samochodu itp.).

Przykładowe ilustracje współpracy koparki ze środkami transportu ilustruje rysunek 16.

Rys. 16. Sposoby ustawienia samochodów pod załadunek koparką w zabierce [1, s. 121]

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podsiębierne urabianie złóż przy pomocy koparek jednonaczyniowych.
Bardzo ważnymi elementami przy pracy koparką podsiębierną są techniczne możliwości

koparki, a przede wszystkim jej wysięgnika. Schemat pracy podpoziomowej takiej koparki
przedstawiony jest na rysunku 17.

Rys. 17. Schemat podpoziomowej pracy koparki podsiębiernej [1, s. 125]

Przy pracach należy również dbać o bezpieczeństwo – koparka może stracić stabilność

i zsunąć się z wysokości.

Są różne sposoby eksploatacji. Jedną z nich jest urabianie wysokiego piętra koparką

podsiębierną i zrzut urobku na ścianę, po której zsuwa się urobek pod drugą koparkę
pracującą u podnóża piętra. Schemat urabiania piętra warstwami przedstawia rysunek 18.

Rys. 18. Szkic sytuacyjny urabiania piętra warstwami [1. s. 125]

Koparka może również wykonywać prace przygotowawcze – np. budować pochylnie

i upadowe. Należy pamiętać, że szerokości i pochylenia muszą być zgodne z dokumentacją
techniczną. Należy pamiętać, że koparki te również współpracują ze środkami transportu.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Koparki zgarniakowe
Eksploatacja surowca polega na korzystaniu ze zgarniaka. Jest to najogólniej mówiąc

kosz, który jest połączony z koparką linami (rysunek 19).

Rys. 19. Koparka zgarniakowa [7]

Kosz jest zarzucany i ciągnięty przez koparkę – w ten sposób urabia i transportuje

surowiec do danego miejsca. Najczęściej stosowane są do wydobywania żwiru i piasków spod
wody, w których spotyka się większe kamienie. Ze względu na zgarniak – jego pracę –
wydajność tych koparek w porównaniu z pozostałymi jest niższa.
Koparki kołowe

Koparki tego rodzaju wykorzystywane są najczęściej do eksploatacji pokładów piasku,

żwiru, gliny i węgla brunatnego. Pracują w większości przypadków w zabierce. Koparka
urabia skały przesuwając koło zaopatrzone w naczynia skrawające w różne strony. Gdy już
nie ma możliwości urabiania – przesuwa się na gąsienicach w kierunku ściany wydobywczej
i ponownie zaczyna urabianie złoża. Ilustrację dwóch typów koparki przedstawia
rysunek 20, 21.

Rys. 20. Koparka kołowa typu KWK [12]

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 21. Koparka typu BWE i KWK [12]

Koparki mogą pracować w sposób przedstawiony na rysunku 22.

Rys. 22. Odmiany pracy koparki systemem zabierakowym: a) urabianie z zabierką czołową, b) urabianie

z zabierką boczną, c) urabianie wykopem czołowym; ψ – kąt obrotu wysięgnika koparki [1, s. 134]

Urabianie koparkami wielonaczyniowymi łańcuchowymi
Koparki tego typu wykorzystywane są do wydobywania piasku, żwiru i gliny, węgla

brunatnego.

Mogą się poruszać po szynach lub na gąsienicach. Obecnie coraz częściej stosowane są te

o napędzie gąsienicowym. Zaletą tego rozwiązania jest praca w systemie ścianowym
i zabierakowym. Koparki przemieszczające się po torach pracują tylko w oparciu o system
ścianowy. Schemat koparki łańcuchowej na torach przedstawia rysunek 23, a zdjęcie koparki
na gąsienicach przedstawia rysunek 24. W kopalniach piasku i glin zwykle pracują koparki na
szynach.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 23. Koparka wielonaczyniowa łańcuchowa 1 – podwozie, 2 – wysyp, 3 – kabina, 4 – optyczny element

sterowania, 5 – napęd czerpaków, 6 – przeciwciężar, 7 – łańcuch z czerpakami, 8 – wysięgnik, 9 –
plantownik [1, s. 136]

Rys. 24. Koparka łańcuchowa wielonaczyniowa [9]

Koparki wielonaczyniowe łańcuchowe mogą pracować zarówno nadpoziomowo jak

i podpoziomowo.

Urabianie kopaliny może być realizowane następująco:

–

z równoległym układem pasm (ciągłym przesuwaniem torów),

–

z wachlarzowym (z góry w dół) układem pasm (okresowym przesuwaniem torów).
Schematy urabiania przedstawia rysunek 25.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 25. Schematy urabiania z równoległym układem pasm i wachlarzowym: h

– głębokość urabiania, b

–

skok przesuwu przy przesuwie ciągłym, b

– skok przesuwu przy przesuwaniu okresowym, β – kąt

nachylenia skarpy [1, s. 136]

Dużą niedogodnością urabiania systemem ścianowym jest konieczność ciągłego

przesuwania torów. Końcowy segment wysięgnika urabiającego kopalinę (plantownik) ma za
zadanie wyrównywanie spągu. Może być ustawiany pod różnym kątem, co powoduje, że
dzięki niemu może być wyższe piętro. Wtedy jednak powstają pryzmy resztkowe, które mogą
byś spągowymi stratami eksploatacyjnymi. Ustawienie go jest kwestią ekonomiki.

Inny system urabiania polega na pracy koparki z wyprostowanym plantownikiem do

chwili osiągnięcia spągu piętra (lub dna wyrobiska). Następnie plantownik ustawia się pod
takim kątem, aby końcówka wysięgnika łańcuchowego urabiała kopalinę na przewidzianej
wysokości. Taka eksploatacja pozwala wyeliminować powstawanie pryzm.

Koparki mogą pracować nadpoziomowo i podpoziomowo. Przy pracy nadpoziomowej

występuje:
–

równoległe opuszczanie wyprostowanego wysięgnika, z jednoczesnym ustawieniem
plantownika pod kątem,

–

opuszczenie plantownika nadpoziomowego przy stromym ustawieniu wyprostowanego
wysięgnika urabiającego,

–

opuszczanie wyprostowanego wysięgnika i plantownika nadpoziomowego do osiągnięcia
skoku przesuwu i dalsze opuszczanie plantownika aż do osiągnięcia pozycji poziomej.
Istnieje możliwość wydobywania złoża będącego pod wodą. Służą do tego celu koparki

wielonaczyniowe łańcuchowe (pogłębiarki) na pontonach.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie wyróżniamy koparki?
2. Do wydobywania jakich złóż przeznaczone są poszczególne koparki?
3. Z czym współpracują koparki?
4. W jaki sposób pracują koparki?
5. Na czym polega zapewnienie bezpieczeństwa pracy koparki?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj obszar kopalni odkrywkowej – rzut i przekrój. Dobierz odpowiednią skalę,

a następnie zaproponuj sposób urabiania złoża przez koparki jednonaczyniowe. Uzasadnij
wybór sprzętu.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dobrać skalę do rysunku,
4) narysować rzut i przekroje,
5) zastanowić się, w jaki sposób prowadzić eksploatację i jakimi koparkami jednonaczyniowymi,
6) narysować schemat pracy maszyn,
7) opisać rysunek,
8) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
11) uporządkować miejsce pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Poradnik dla ucznia,

–

katalogi koparek jednonaczyniowych,

–

przybory do pisania i rysowania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Narysuj obszar kopalni odkrywkowej – rzut i przekrój. Dobierz odpowiednią skalę,

a następnie zaproponuj sposób urabiania złoża przez koparki wielonaczyniowe. Uzasadnij
wybór sprzętu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dobrać skalę do rysunku,
4) narysować rzut i przekroje,
5) zastanowić się w jaki sposób prowadzić eksploatację i jakimi koparkami wielonaczyniowymi,
6) narysować schemat pracy maszyn,
7) opisać rysunek,
8) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
11) uporządkować miejsce pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Poradnik dla ucznia,

–

katalogi koparek wielonaczyniowych,

–

przybory do pisania i rysowania,

–

literatura z rozdziału 6.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać metody i sprzęt do urabiania?



2) dobrać odpowiednią koparkę do danej operacji?



3) dobrać koparkę w zależności od rodzaju złoża?



4) wyjaśnić, czym się różni praca podpoziomowa od nadpoziomowej?



5) rozpoznać podstawowe części składowe koparek łańcuchowych?



Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Sposoby odwadniania

4.8.1. Materiał nauczania

Bardzo wiele zakładów górniczych kopalin skalnych nie ma problemów związanych

z wodą przy wydobyciu. Często zdarza się, że w górnictwie odkrywkowym woda i zagrożenie
wodne jest poważnym utrudnieniem. Woda powoduje wzrost kosztów wydobycia, ponieważ
czasami trzeba stosować bardzo kosztowne rozwiązania, które stanowią trudne zagadnienia
techniczne. W większości przypadków złoże, które jest eksploatowane wymaga stałego
systemu odwodnienia i odpompowania wód zbierających się w wyrobisku. Jeśli zabrakłoby
tego elementu – często nie byłaby możliwa eksploatacja złoża, a dodatkowo zagrożone
byłoby bezpieczeństwo ludzi, sprzętu i maszyn.

Każda kopalnia musi posiadać dokumentację hydrogeologiczną. Dokumentacja zawiera

dane o wielkości dopływów i kierunku spływu, a także pomiary ilości wód odprowadzanych
z wyrobiska. Informacje te są podstawą do zaprojektowania systemu odwadniania, który
poradziłby sobie z napływającą wodą.

Odwadnianie ma za zadanie zabezpieczenie wyrobiska przed napływem wód do

wyrobiska z terenów sąsiadujących z kopalnią. Ważnym zadaniem odwodnienia jest także
ujęcie wód opadowych i wypływowych oraz odprowadzenie ich z wyrobiska.

Dobór metody, sprzętu uzależnione są od wielkości opadów na danym terenie (także tych

gwałtownych), budowy geologicznej oraz warunków hydrogeologicznych złoża. Im większe
opady – tym większe koszty są urządzeń i samego odwadniania. Zdarza się, że w niektórych
wypadkach koszty odwadniania mogą wynosić nawet 20–25% kosztów wydobycia kopaliny.
Jak widać – jest to poważny problem ekonomiczny i techniczny. Nie można zapominać, że
koszty te występują przez cały czas wydobywania złoża.

Kolejnym bardzo ważnym zagadnieniem jest ochrona wyrobiska przed dostępem wody

pochodzącej z cieków wodnych (rzek, jezior). W tym przypadku stosuje się filary ochronne,
szczelne ekrany, uszczelnianie lub przekładanie koryt rzek (iłowanie lub betonowanie) lub
osuszanie.

System odwadniający powinien także zapewniać osuszanie kopaliny w miejscu

prowadzenia eksploatacji. Przy wydobyciu skał zwięzłych w postaci masywów skalnych, gdy
nie powstają poziomy wodonośne – odwodnienie polega na zebraniu i wypompowaniu wód
opadowych. Wodę zbiera się poprzez stosowanie systemu rowów opaskowych. Parametry:
kształt, powierzchnia przekroju poprzecznego, nachylenie uzależnione są od rodzaju skał
przez które woda przepływa. Przykładowe rodzaje drenów pokazują rysunki 26–28, natomiast
przekroje poprzeczne rowów przedstawiają rysunki 29–30.

Rys. 26. Dren kamienny na stoku: 1 – zasypka przepuszczalna, 2 – kamień płaski [1, s. 216]

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 27. Dren kamienny z kiszkami faszynowymi: 1 – ściółka z faszyny, 2 – narzut z drobnego kamienia, 3 –

kiszki faszynowe[1, s. 216]

Rys. 28. Dren kamienny w muldzie terenowej: 1 – zasypka przepuszczalna, 2 – kamień płaski [1, s. 217]

Rys. 29 Przekrój poprzeczny trapezowy rowów [1, s. 217]

Rys. 30. Przekrój poprzeczny trójkątny rowów [1, s. 217]

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Największe spadki podłużne rowów prezentuje tabela 4.

Tabela. 4. Największe spadki podłużne rowów w procentach [1, s. 218]

Rowy o dnie i na skarpach

nie umocnionych gruntach

spadek [%]

umocnionych

spadek [%]

piaszczystych
Piaszczysto-gliniastych i pylastych
gliniastych i ilastych
skalistych

1,5
2,0
2,0
10,0

darniną
faszyną
brukiem:

*na sucho,
*na mchu
*na podsypce cementowo
–

piaskowej

z wypełnieniem

spoin

zaprawą

3,0
4,0

6,0
8,0
15,0

Powyższe parametry obliczane są matematycznie, ale należy pamiętać o następujących

zasadach:
–

rozmieszczenie

rowów odwadniających,

tam,

grobli

oraz

innych

urządzeń

odwadniających należy obliczać na największy odpływ wody,

–

urządzenia odwadniające powinny zabezpieczać odprowadzenie wody ze wszystkich
czynnych wyrobisk górniczych.

Bardzo ważną kwestią jest kwestia ochrony środowiska. Z tego względu woda powinna

być tak odprowadzona, by nie było możliwości powierzchniowego jej powrotu do wyrobiska
górniczego oraz by nie powodowała zanieczyszczenia rzek, jezior, stawów i innych zlewni.

Duża część wody jest czysta i można ją bezpośrednio odprowadzać do cieków wodnych,

lecz trzeba na to uzyskać odpowiednie zezwolenie. Woda, która jest zanieczyszczona poprzez
odpowiednie urządzenia powinna zostać oczyszczona i dopiero wtedy może zostać
wpuszczona do np. rzeki. Przykładowy schemat odwodnienia prezentuje rysunek 31.

Rys. 31. Schemat odwodnienia wyrobiska kopalni gliny [1, s. 211]

Najczęściej odwodnienie wyrobiska odkrywkowego jest prowadzone w sposób opisany

poniżej.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prowadzone prace powodują przecięcie warstw wodonośnych złoża z poziomów

wodonośnych woda dostaje się do wyrobiska. Spadek spągu wyrobiska wynosi 3 ‰
(promile). Wyrobisko posiada sieć rowów podłużnych i poprzecznych, które przechwytują
wodę ze skarp, dna oraz wody opadowe. Wody te rowami spływają do rowu centralnego,
a następnie do zbiornika znajdującego się na dnie wyrobiska. Na jego dnie jest pompownia
złożona z pomp o odpowiedniej wydajności, która transportuję wodę rurociągami najczęściej
na najwyższy poziom, by woda mogła swobodnie spłynąć do osadnika. Osadnik umieszczony
jest poza granicami złoża. Następnie woda przemieszcza się przez kolektor żelbetowy,
a później kanałem do rzeki.

Nie można zapomnieć o obserwacji poziomu zwierciadła wody. Aby móc to uczynić

stosuje się piezometry – urządzenia wodne służące do pomiaru poziomu zwierciadła
oraz jakości wód podziemnych. Miejsce montażu ustalane jest w oparciu o budowę
geologiczną, warunki hydrogeologiczne oraz zakres i kierunki eksploatacji złoża.

Odczyty tych urządzeń powinny się znaleźć w książce obserwacji zwierciadła wody.

W niektórych przypadkach (małe zakłady) do odwadniania możemy używać igłofiltry.

Igłofiltry zakończone filtrem, umiejscawiane są w gruncie i stanowią punkty ujęć wodnych.
Umożliwiają one pozyskiwanie i odprowadzanie wody z otaczającego go obszaru.
W zależności od warunków terenowych i wymagań koniec igłofiltra znajduje się zwykle na
głębokości 4-6 m. Nad poziomem gruntu igłofiltry łączone są z kolektorem. Ciąg kolektorów
jest łączony ze sobą z wykorzystaniem dodatkowych elementów instalacji takich jak łuki,
łączniki i rury przelotowej. Ciąg kolektorów podłączony zostaje do agregatu pompowego.
Agregat posiada pompę lub pompy umożliwiające wytwarzanie podciśnienia w instalacji.
Uzyskiwane podciśnienie, przy zachowaniu szczelności w instalacji umożliwia pobór wody
z gruntu. Pobrana woda jest wydalana przez agregat i kierowana przez rurociąg lub wąż
zrzutowy. Schemat instalacji igłofiltrów przedstawia rysunek 32.

Instalacje igłofiltrowe przeznaczone są do odwadniania wykopów budowlanych

w gruntach o małej i średniej przepuszczalności (współczynnik przepuszczalności
k< 40m/dobę).

Stosować je można jako instalację samodzielną lub uzupełniającą inne rodzaje ujęć

odwodnieniowych w układach jedno lub dwupiętrowych. Jedno piętro igłofiltrów umożliwia
obniżenie poziomu wody gruntowej do 4m, a dwa piętra do 7m.

Rys. 32. Schemat instalacji igłofiltrów [11]

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest sens odwadniania wyrobiska?
2. Jak zbudowane są rowy drenażowe?
3. Co to są piezometry i do czego służą?
4. W jaki sposób odwadnia się kopalnię odkrywkową?
5. Jakie są przekroje poprzeczne rowów i od czego zależą?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj obszar kopalni odkrywkowej – rzut i przekrój. Dobierz odpowiednią skalę,

a następnie zaproponuj sposób odwadniania kopalni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dobrać skalę do rysunku,
4) narysować rzut i przekroje,
5) zastanowić się w jaki sposób odwodnić teren,
6) wrysować przebieg rowów, lokalizację ważnych obiektów związanych z odwadnianiem,
7) opisać rysunek,
8) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
11) uporządkować miejsce pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Poradnik dla ucznia,

–

przybory do pisania i rysowania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Narysuj obszar kopalni odkrywkowej piasku – rzut i przekrój. Dobierz odpowiednią

skalę, a następnie zaproponuj sposób rozmieszczenia kolejnych igłofiltrów i kolektorów.
Uzasadnij wybór.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

kolektory,

6) wrysować przebieg kolejnych rozmieszczeń igłofiltrów i kolektorów,

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7) opisać rysunek,
8) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
11) uporządkować miejsce pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Poradnik dla ucznia,

–

przybory do pisania i rysowania,

–

literatura z rozdziału 6.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać metody i sprzęt do odwadniania?



2) zaprojektować miejsca lokalizacji rowów odwadniających?



3) zaprojektować sposób odwadniania?



Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Odprowadzanie wód powierzchniowych

4.9.1. Materiał nauczania

Według pochodzenia wody można podzielić na:

–

wody podziemne,

–

wody meteoryczne,

–

wody reliktowe,

–

wody juwenilne.
Wody meteoryczne pochodzą z przesiąkania w głąb skał wód opadowych

lub powierzchniowych lub też z kondensacji w pary wodnej w porach gruntu.

Wody reliktowe stanowią pozostałość z dawnych okresów geologicznych i mogą być

także resztkami wód tych zbiorników, w których następowała sedymentacja warstw skalnych.

Wody juwenilne pochodzą z wnętrza ziemi. Są one produktami kondensacji pary

wydzielonej ze środków magmowych.

Wody podziemne są to głównie wody meteoryczne, które odnawiają zasoby wód

podziemnych w miarę ich szczerpywania. W gorszych warstwach, w których występują
wyrobiska górnicze, duży udział mogą mieć także wody reliktowe. W grupie wód
meteorycznych w warunkach klimatycznych Polski największe znaczenie mają wody
pochodzenia opadowego.

Opady atmosferyczne. Powstają na skutek kondensacji pary wodnej zawartej

w powietrzu. Wyrażają się one w postaci deszczu, śniegu lub ukrytej, tworzącej się przy
powierzchni ziemi i wierzchni w partiach gleby (srom, rosa).

Wielkość opadów określa się w stosunku rocznym i wyraża w milimetrach słupa wody

lub ilości litrów na m

powierzchni. Średnia wartość z 20 do 30 letniego okresu czasu nosi

nazwę normalnego opadu rocznego. Na jego podstawie sporządza się mapy opadowe dla
większych rejonów i całego kraju. W poszczególnych latach opady wykazują różnicę.
Maksymalne opady przypadają w Polsce na okres letni maj – sierpień, minimalne wartości
w styczniu i lutym.

Część wody opadowej spływa po powierzchni terenu w postaci potoku i rzeki, a część

do warstw podziemnych. Wielkość odpływu zależy od warunków lokalnych. Ogólnie biorąc
wzrasta ona z ilością opadów, ze zróżnicowaniem rzeźby terenu i ze zmniejszeniem
przepuszczalności podłoża. Zależy także od szaty roślinnej i rozkładu temperatur
wpływających na wielkość parowania.

Dopływy wód do kopalń nie są wielkością stałą, lecz obserwuje się ich stały rozwój

i zmienność w zależności od czasu i głębokości kopalni. Wody dopływające do kopalń
pochodzą z zasobów dynamicznych tj. przesiąkania wód opadowych i powierzchniowych
oraz z zasobów statycznych tj. wód nagromadzonych w naturalnych pustkach (porach,
szczelinach lub starych wyrobiskach kopalnianych). Dopływy opierające się na zasobach
dynamicznych mają charakter najbardziej trwały i tendencję rosnącą w miarę poszerzania
frontów eksploatacyjnych kopalni. Dopływy pochodzące ze statycznych zasobów cechuje
zwykle stopniowy zanik związany z ich wyczerpywaniem.

Opady atmosferyczne wymuszają obiekt wody w przyrodzie. Obiekt ten wyrównuje

zasoby statyczne wód gruntowych zmagazynowanych złożach. Wody te są szczerpywalne
przez kopalnie. W Polskim klimacie zimowe magazynowanie wód atmosferycznych
jest minimalne i ograniczone do kilku miesięcy. Większość wód atmosferycznych znajduje
się w obiegu. Rozróżnia się obiekt powierzchniowy i obiekt wód podziemnych. Oba te obiegi
mogą stanowić zagrożenie wodne dla kopalni. Zagrożenie powierzchniowe może nastąpić ze
strony wód burzowych, a zagrożenie wodami filtrującymi w górotworze jest uzależnione
od średniego rocznego bilansu obiegu wody. Wielkość zagrożeń wodami filtrującymi

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w górotworze wzrasta na terenie Polski w kierunku z północnego wschodu na południowy
zachód.

Dla efektywnego określenia zagrożenia kopalni wodami burzowymi konieczne

jest prognozowanie intensywności tego dopływu. Wody tego dopływu muszą mieścić
się w rowach opasowych i rząpiach, gdyż w przeciwnym wypadku może dojść do burzowego
zatopienia kopalni lub poziomo eksploatacyjnego, co jest szczególnie groźne, gdy poziom
gruntowy znajduje się bezpośrednio pod spągiem wyrobiska.

Górotwór nasycony wodą nie wchłania wody opadowej.
Eksploatacja odkrywkowa polega na wykonaniu zagłębionych teren wyrobisk o możliwie

statecznych skarpach rzeźnych oraz o suchym dnie wyrobiska, co uzyskuje się przez
odwodnienie terenów eksploatacyjnych. Odwodnienie kopalń dzieli się na powierzchniowe
i względne polegające na odwadnianiu górotworu składającego się nadkładu i złoża.

Odwodnienie powierzchniowe dotyczy uchwycenia wód opadowych w obrębie odkrywki

i zwałowisk oraz planowe odprowadzenie ich poza rejon prowadzonych robót.
Dla uchwycenia tych wód stosuje się system tzw. rowów opaskowych, które zabezpieczają
odkrywkę oraz zwałowisko przed zalaniem wodami opadowymi i zewnętrznymi.

W przypadku, kiedy poziomy robocze poszczególnych wyrobisk eksploatacyjnych oraz

zwałowisk są mało pochylone, a naturalny ściek wód jest utrudniony, to należy wykonać
rowy odwadniające, do których będzie spływała woda powierzchniowa. Woda ta jest
następnie odprowadzona poza teren zwałowisk wewnętrznych grawitacyjnie lub też
odprowadza ją się poza teren wyrobiska odkrywkowego przez pompowanie do zewnętrznych
rowów opaskowych.

Budowa powierzchniowego systemu odwadniającego nie jest skomplikowanym

zagadnieniem i odbywa się według powszechnie stosowanych metod odwadniania budów
inżynierskich (dróg, linii kolejowych, placów). Znacznie bardziej skomplikowane
jest odwadnianie górotworu przy eksploatacji złóż zalegających poniżej poziomu wodonośnych.

Przekroje rowów odwadniających i schematy rowów opaskowych przedstawiono

w rozdziale 4.8 – Sposoby odwadniania.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest podział wód ze względu na jej pochodzenie?
2. Czym są wody meteoryczne?
3. Czym są wody reliktowe?
4. Jak należy scharakteryzować wody juwenilne?
5. Jak należy scharakteryzować wody podziemne?
6. Jaki jest wpływ opadów atmosferycznych na poziom wód powierzchniowych?
7. Jakie są metody odprowadzania wód powierzchniowych?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie mapy terenu oraz mapy rozmieszczenia granic obszaru górniczego i granic

zalegania złoża, wykonaj schemat odprowadzania wód powierzchniowych. Na mapie
zaprojektuj rowy odwadniające, które zabezpieczą odkrywkę oraz zwałowisko przed zalaniem
wodami opadowymi zewnętrznymi.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z posiadanymi materiałami ćwiczeniowymi,
4) zaprojektować przebieg rowów odwadniających wyrobisk odkrywkowych i zwałowiska,
5) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
8) uporządkować miejsce pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Poradnik dla ucznia,

–

zdjęcia kopalni,

–

mapa terenu kopalni,

–

przybory do kreślenia i pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Na podstawie mapy terenu oraz mapy rozmieszczenia granic obszaru górniczego i granic

zalegania złoża wykonaj schemat odprowadzania wód powierzchniowych. Na mapie
zaprojektuj rowy opaskowe, które zabezpieczą odkrywkę oraz zwałowisko przed zalaniem
wodami opadowymi zewnętrznymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z posiadanymi materiałami ćwiczeniowymi,
4) zaprojektować przebieg rowów opaskowych wokół wyrobisk odkrywkowych i zwałowiska,
5) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
8) uporządkować miejsce pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Poradnik dla ucznia,

–

zdjęcia kopalni,

–

mapa terenu kopalni,

–

przybory do kreślenia i pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić podział wód ze względu na jej pochodzenie?



2) scharakteryzować rodzaje wód?



3) określić

wpływ

opadów

atmosferycznych

poziom

wód

powierzchniowych?



4) objaśnić metody odprowadzania wód powierzchniowych?



Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania typu testu (możliwa jest

tylko jedna odpowiedź).

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź
prawidłową.

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom podstawowy

to zadania: 2, 3, 4, 6, 7, 9, 10, 12, 13, 15, 16, 18, 20, II część – poziom ponadpodstawowy
to zadania: 1, 5, 8, 11, 14, 17, 19.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Do urabiania skał granitowych służą

a) zgarniarki.
b) koparki wielonaczyniowe łańcuchowe.
c) materiały wybuchowe.
d) koparki przedsiębierne.

2. Rozróżniamy następujące przekroje poprzeczne rowów odwadniających

a) kołowe, wielokątne.
b) kołowe, trapezowe.
c) kołowe, trójkątne.
d) trójkątne, trapezowe.

3. Poprawne jest stwierdzenie, że spycharki mogą być wykorzystywane do transportu mas

ziemi na odległość do
a) 60 m.
b) 100 m.
c) 150 m.
d) 250 m.

4. Wyróżniamy rowy o dnie i skarpach na nieumocnionym i umocnionym gruncie. Rowy

nie są umocnione
a) brukiem.
b) piaskiem.
c) darnią.
d) faszyną.

5. Piezometry są to urządzenia do pomiaru

a) prędkości przepływu wody.
b) gęstości wody.
c) objętości złoża.
d) poziomu zwierciadła wody.

6. Zgarniarki służą do następujących prac

a) usuwanie nadkładu, urabiania i transportu kopaliny, płukania skał.
b) urabiania i transportu kopaliny, płukania skał, prac pomocniczych przy budowie dróg

wewnątrzzakładowych.

c) usuwanie nadkładu, urabiania i transportu kopaliny, plantowania terenu.
d) urabiania i transportu kopaliny, prac pomocniczych przy budowie dróg

wewnątrzzakładowych, wydobywania kopaliny z wody.

7. Koparki zgarniakowe mają narzędzie skrawające w postaci

a) kosza.
b) lemiesza.
c) łyżki.
d) chwytaka.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Złoża kopalin możemy eksploatować także za pomocą robót strzelniczych. Tą metodą

możemy także wydobywać następujące surowce
a) sole.
b) siarkę.
c) żwir.
d) wapienie.

9. Koparki są wykorzystywane m.in. przy urabianiu skał. Nie służą do

a) wydobywania piasku.
b) transportu urobku.
c) załadunku urobku.
d) wykonywania robót przygotowawczych.

10. Rozróżnia się następujące sposoby postępu frontów eksploatacji

a) równoległy, wachlarzowy, prostopadły.
b) równoległy, prostopadły, kombinowany.
c) równoległy, wachlarzowy, kombinowany.
d) prostopadły, wachlarzowy, kombinowany.

11. Prawdziwe jest stwierdzenie

a) system eksploatacji równoległy stosuje się w przypadku, kiedy złoża zalegają

w kształcie wydłużonym o rzucie zbliżonym do równoległoboku.

b) system równoległy stosuje się w przypadku, kiedy złoża zalegają w kształcie

nieregularnym o rzucie zbliżonym do koła.

c) system wachlarzowy stosuje się w przypadku kiedy złoża zalegają w kształcie

równoległoboku.

d) system wachlarzowy stosuje się w przypadku kiedy złoża zalegają w kształcie

wydłużonym o rzucie zbliżonym do równoległoboku.

12. Wybór miejsca na wykonanie wkopu może być uzależniony od

a) charakterystyki hydrogeologicznej utworów budujących obszar złoża.
b) doboru maszyn do urabiania.
c) strefy kontaktów poszczególnych poziomów wodnych.
d) rzeźba i zabudowy terenu, budowy złoża, wskaźnika nadkładu.

13. Przedsięwzięcia inwestycyjne związane z budową kopalni odkrywkowej to

a) budowa kopalni.
b) remont gabinetu dyrektora kopalni.
c) modernizacja budynku pracowników sprawujących ochronę nad obiektami kopalni.
d) remont jadłodajni.

14. Aby istniała konieczność prawna utworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy

w zakładzie musi być zatrudnionych
a) 50 pracowników.
b) 100 pracowników.
c) 200 pracowników.
d) 75 pracowników.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy może

a) zwolnić pracownika z zakładu pracy.
b) zabrać mu 50% wypłaty za nieusprawiedliwioną nieobecność w pracy.
c) usunąć od pracy pracownika, który notorycznie stwarza zagrożenie dla siebie

i innych pracujących ludzi.

d) przenieść pracownika do pracy na innym wydziale kopalni.

16. Odpowiedzialny za działalność służby ochrony przeciwpożarowej w zakładzie pracy jest

a) komendant straży przemysłowej.
b) kierownik ruch zakłady górniczego.
c) główny księgowy.
d) sztygar ds. bhp.

17. Minimalna wysokość ogrodzenia zabezpieczającego dojścia do wyrobiska eksploatacyjnego

powinna wynosić
a) 0,8 m.
b) 1,2 m.
c) 1,1 m.
d) 0,7 m.

18. Wycinka – wykarczowanie lasu na projektowanym terenie pod budowę nowej kopalni

jest konieczna w stosunku prac wycięcia
a) wszystkich drzew znajdujących się na terenie projektowanego obszaru górniczego.
b) tylko drzew iglastych.
c) tylko drzew liściastych.
d) wyłącznie dla potrzeb niezbędnych.

19. W przypadku przygotowania terenu pod budowę odkrywki, zwałowiska koniecznym jest

a) przysypanie wierzchniej warstwy gleby zaliczonej przynajmniej do IV klasy, żwirem.
b) nie czynić żadnych starań, nawet w przypadku gdy gleba zaliczona jest co najmniej

do IV klasy.

c) zebranie wierzchniej warstwy gleby w przypadku, gdy jest ona zaliczona conajmniej

do IV klasy gruntów.

d) zebranie warstwy gleby razem z nadkładem, pomimo, że jest do gleba zaliczona do

III klasy gruntów.

20. Wody juwenilne

a) pochodzą z przesiąkania w głąb skał wód opadowych lub powierzchniowych
b) stanowią pozostałość z dawnych okresów geologicznych
c) pochodzą z wnętrza ziemi, są produktami kondensacji pary
d) powstają na wskutek kondensacji pary zawartej w powietrzu.

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko …………………………………………..……………………………………..

Wykonywanie robót przygotowawczych i eksploatacyjnych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bielewicz T., Prus B.: Górnictwo. Wydawnictwo Śląsk 1984
2. Bolewski A., Gruszczyk H.: Geologia gospodarcza. Wydawnictwa geologiczne

Warszawa. 1989

3. Burnat B, Korzeniowski J.I.: Kopaliny pospolite. Prowadzenie ruchu zakładu górniczego.

Wydawnictwa i Szkolenia Górnicze Burnat &Korzeniowski 2003

4. Kozłowski Z.: Technika prowadzenia robót w kopalniach odkrywkowych. Śląsk 1974
5. Trembecki A., Hawrylak H.: Poradnik górnika.Tom 4, Wydawnictwo Śląsk 1982
6. www.amw.com.pl
7. www.b-m.pl
8. www.klaudia.eu
9. www.pgi.gov.pl
10. www.poltegor.pl
11. www.ppwb.org.pl
12. www.pwg.tychy.pl
13. www.wikipedia.pl