Filmowe adaptacje dzieł literackich jako przykład[1]

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Bibliografia podmiotu

•

• Adam Mickiewicz,

Adam Mickiewicz,

Dziady

•

• Film

Film

Lawa. Opowieść o „Dziadach”
Adama Mickiewicza reż. Tade-
usz Konwicki (Polska 1989)

Filmowe adaptacje dzieł literackich jako przykład
interpretacji tekstu pierwowzoru. Odwołaj się
do wybranego przykładu i dokonaj jego oceny.

Temat daje ogromne możliwości opracowania przede wszystkim z powodu ogromu mate-
riału – bardzo wiele dzieł literackich sfilmowano, niektóre nawet kilkakrotnie. Po drugie
temat nie narzuca konkretnego tytułu – można więc samodzielnie wybrać utwór, który się
wyjątkowo lubi, o którym można dużo powiedzieć. Należy pamiętać, aby nie przesadzić
z teorią – problemów adaptacji filmowej jest wiele – najlepiej pokazać je na przykładzie
jednej konkretnej adaptacji, a nie w formie nudnego wykładu teoretycznego.

Inne możliwe sformułowania tematu

• Widz czy czytelnik? W jakiej roli występujesz częściej i dlaczego? Omów

wybrane przykłady dzieł literackich i filmowych.

• Oceń filmowe konkretyzacje dzieł Adama Mickiewicza i odczytaj ich

współczesne przesłania.

• Porównaj film z jego literackim pierwowzorem; oceń adaptację.

PREZENTACJA

Strategie wstępu

Możliwość 1.

Najprościej

Można zacząć od przedstawienia definicji adaptacji. W ten sposób uściślamy, o czym
będziemy mówić i co przez adaptację rozumiemy.

Należy pamiętać, że adaptować można wiernie lub też dzieło filmowe może być

tylko oparte na motywach z powieści. Może także być wyborem najważniejszych – zda-
niem reżysera i scenarzysty – wątków i scen lub może być realizacją tylko jednego –
niekoniecznie głównego – wątku utworu.

Kończąc wstęp, podaj tytuł dzieła, które będziesz analizował – film Lawa. Opowieść

o „Dziadach” Adama Mickiewicza w reżyserii Tadeusza Konwickiego.

Możesz powiedzieć, dlaczego właśnie to dzieło wybrałeś (wybitny autor, dzieło nie-

sceniczne, wyjątkowy reżyser).

Adaptacja – przetworzenie utworu, zmiana jego właściwości, cech, formy, kształtu,
języka, sposobu prezentacji fabuły dokonana w celu dostosowania dzieła bądź do
oczekiwań i potrzeb jakiejś grupy odbiorców, bądź też do wymogów nowej formy
przekazu. Adaptacja filmowa – jest to proces przetwarzania dzieła literackiego lub
scenicznego w film (rezultat takiego procesu, a więc sam film, również nazywamy
adaptacją). Adaptacji podlega najczęściej literatura beletrystyczna pisana prozą, rów-
nież dzieła dramatyczne, a wyjątkowo nawet poezja. Oryginał literacki może być
przeniesiony na ekran bardzo wiernie.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Możliwość 2.

Nieco trudniejsza wersja.

Zacznij od opowieści o problemie wierności oryginałowi, z którym borykali się wszyscy
twórcy filmów opartych na dziełach literackich.

Na przykład tak:
Od początku swojego istnienia film czerpał z dorobku innych dziedzin sztuki – najpierw
z wiedzy odnoszącej się do tworzenia obrazów i fotografii, potem stał się komentarzem,
ilustracją do pierwowzoru literackiego. Później adaptacja filmowa stała się samodziel-
nym dziełem sztuki, niekiedy wiernym pierwowzorowi, a czasem tylko na nim opartym.
Jak wiernie przenieść na ekran dzieło literackie, czy pozwolić sobie na interpretację czy
komentarz, czy też pozostać wiernym oryginałowi – takie zadanie staje przed reżyse-
rem. Poza tym nie jest to wcale oczywiste, czy o jakości adaptacji świadczy przede wszyst-
kim wierność oryginałowi.

Nawet jeśli reżyser zdecyduje się wiernie, rygorystycznie przekopiować fabułę czy

dialogi dzieła literackiego, nie gwarantuje to, że powstanie film wierny oryginałowi.
Przecież każdy tekst to nie tylko treść, ale także nastrój, który budzi emocje, a przede
wszystkim – tworzywo, z jakiego jest tworzony, czyli w przypadku literatury: język. Za-
daniem reżysera jest znalezienie własnego sposobu i środków na przeniesienie na ekran
tego, czego ze swojej natury nie można przenieść bezpośrednio.

Strategie rozwinięcia

Porównanie filmu i dzieła literackiego

Przede wszystkim należy zestawić ze sobą film i dramat i wskazać, czym się różnią, jakie
sceny z dramatu zostały pominięte w adaptacji, co zmieniono i co dodano – nie można
tego zostawić bez komentarza, konieczne jest podsumowanie, czemu służyły te zabiegi
reżysera i scenarzysty.

Zauważ, że...
dzieło filmowe może być interpretacją dzieła książkowego. Wizją reżysera, scenarzysty
i scenografa. Oglądając film, patrzymy na niego oczami reżysera i z jego punktu widzenia.

W filmie

Lawa

Lawa nie znalazły się

nie znalazły się

nie znalazły się:

• Fragmenty dialogów i monologów (duże fragmenty).

• Ustęp.
• Część zatytułowana Upiór.
• Scena IV z III części Dziadów.
• Fragmenty Widowiska (duże).
• Wątek Starosty, o którego córkę pyta podczas balu Senator.
• Noc dziadów (fragment, w którym na cmentarzu pojawiają się zjawy).

Do scenariusza filmowego dodano:

• Obrazy współczesnych tłumów.

• Sceny, w których pojawia się kobieta ucharakteryzowana na alegorię Polski (jest

ona jednocześnie Aniołem z I sceny III części Dziadów).

• Scenę ukazującą aresztowanie Rollisona.
• Fragment z Senatorem włączony w sekwencje guseł.
• Wiele wspomnień i opowieści bohaterów przywołanych jako retrospekcje – spot-

kanie Gustawa z ukochaną, powrót Cichowskiego z więzienia, wywóz na Sybir.

Zmieniono w adaptacji:

• Kolejność przedstawiania poszczególnych części dramatu: zaczyna się od frag-

mentu Widowiska; następnie jest część IV Dziadów; potem część II Dziadów, w którą
wpleciono pojedyncze ujęcia obrazu Senatora i dziedzińca więziennego. Kolejno
znów fragmenty Widowiska z monologiem Dziewicy; następne na przemian poja-
wiają się w filmie sceny więzienne i pałacowe.

Bibliografia przedmiotu

• Dwugłos o „Lawie” Tadeusza

Konwickiego, Polityka 1989, nr
47 – bardzo krytyczna i kontro-
wersyjna recenzja adaptacji Kon-
wickiego.

• Jacek Słodowski, Jacek Tabęc-

ki, Filmy z czterdziestolecia

• Zbigniew Majchrowski, Krzysz-

tof Mrowcewicz, Piotr Sitarski,
Dorota Szwarcman, Człowiek –
twórca kultury – doskonale
skonstruowany i napisany
podręcznik wiedzy o kulturze.
Poza podstawowymi wiadomo-
ściami dotyczącymi filmu, kul-
tury popularnej i multimediów
znajdziecie tam fragmenty tek-
stów i komentarzy największych
twórców i krytyków sztuki.

• Filmowy świat Andrzeja Wajdy,

red. Ewelina Nurczyńska-Fidel-
ska, Piotr Sitarski

• Andrzej Wajda, Podwójne spoj-

rzenie

• Barbara Kosecka, Katarzyna Ku-

bisiowska, Lektury na ekranie,
czyli mały leksykon adaptacji fil-
mowych

• Andrzej Wajda, Kino i reszta

świata

• Andrzej Werner, To jest kino –

książka doskonale dokumentu-
jąca styk filmu i literatury jako
miejsce wzajemnej inspiracji
oraz problem adaptacji filmowej
arcydzieł literatury.

• Jacek Fuksiewicz, Film i telewi-

zja w Polsce

• Stanisław Janicki, Film polski od

A do Z

• Ewelina Nurczyńska-Fidelska,

Barbara Parniewska, Ewa Po-
piel-Popiołek, Halina Uliańska,
Film w szkolnej edukacji huma-
nistycznej

Prezentacje maturalne

Ucz się z

• Konwicki zmienił też postacie: jedna osoba to Zosia, ukochana Gustawa i jeden

z aniołów; dziedzic z II części staje się diabłem w części III.

Na takie postępowanie z filmem mógł sobie pozwolić reżyser z następujących powodów:

• Tytuł filmu wyraźnie sugeruje, że będzie to „opowieść”, czyli swobodny przekaz

widza – reżysera. Z założenia nie miała to być adaptacja wierna. Konwicki chciał
pokazać Dziady z własnej, współczesnej perspektywy.

• Dramaty romantyczne są „z założenia” niesceniczne, trudno więc przedstawić w fil-

mie widowisko – konieczna jest daleko posunięta adaptacja.

• Różnorodność dzieła Mickiewicza – konstrukcja łatwo poddająca się modyfika-

cjom, sceny fantastyczne przeplatane z realistycznymi, mieszanie się form poetyc-
kich i poetyk – prowokuje to wyobraźnię twórcy do działania.

Zauważ, że...
w przypadku romantycznego dramatu niescenicznego – a takim dramatem są Dziady –
trudno w ogóle jest stworzyć wierną adaptację dzieła.

Konwicki, dodając do filmowej realizacji sceny, które można nazwać symboliczny-

mi, przede wszystkim pobudził wyobraźnię odbiorcy – podsunął pole skojarzeń dotyczą-
cych interpretacji dramatu, ale także starał się w ten sposób ujednolicić – różnorodny
z założenia – dramat romantyczny.

Wymień sceny dodane przez reżysera

• Fragment wstępu wygłaszany w opustoszałym domu – którego symboliczne znacze-

nie możemy odczytać ze słów Poety: to Polska „poddana niezmordowanemu okru-
cieństwu tyranów”.

• Orzeł, który wolno podrywa się do lotu, a w ostatniej scenie triumfalnie leci ku niebu.

• Jeździec galopujący konno o zmroku – zwiastun nieszczęść, tragicznych wydarzeń,

które są wspólnym losem wielu pokoleń Polaków.

• Gromada kruków krążąca w powietrzu na tle krwistoczerwonego księżyca – symboli-

zująca stan stałego zagrożenia.

• Anioł w biało-czerwonej szacie obecny w celi Gustawa-Konrada i chodzący po uli-

cach współczesnej Polski – można odczytać go jako przedstawienie idei wolności
stale obecnej w świadomości narodu, organizuje ona życie wewnętrzne narodu, wyty-
cza kierunek działania, ocala od zagłady.

• Samochody na ulicy w Wilnie widoczne w świetle błyskawicy, która zabija Bajkowa.

• Pałac Kultury, który widać z okna celi więziennej w wileńskim klasztorze bazylianów.

• Inne sceny przedstawiające czasy późniejsze: walki z września 1939, groby polskich

oficerów w Katyniu, Holocaust, zniszczony dworek szlachecki, msza celebrowana
przez Jana Pawła II w Warszawie, robotnicy wychodzący z fabryki, ulice współcze-
snej Warszawy.

Ujednoliceniu kompozycji, a co za tym idzie lepszemu zrozumieniu fabuły dramatu
służyły też zmiany, jakich dokonał Konwicki w samej materii dramatu. Zmiany wprowa-
dzone w pierwszej części dramatu to:

• Prolog – czyli gusła z Widowiska.

• Dzieje tragicznej miłości Gustawa z IV części Dziadów (dzięki temu zabiegowi duch,

który pojawia się pod koniec obrzędów z II części dramatu, jest tożsamy z duchem
Gustawa).

Zwróć uwagę na...

fakt, że sceny przedstawiające obrzęd dziadów odbywają się na cmentarzu na Rossie
w Wilnie. Na obrzęd przybywają nie tylko przywołane duchy, ale także więźniowie i żoł-
nierze różnych epok – od czasów powstania listopadowego do II wojny światowej. W ten
sposób Konwicki rozszerzył znaczenie dziadów – stały się one uroczystością ku czci
wszystkich ofiar niewoli i walki o wolność.

Adaptacje filmowe
w polskim kinie

Przed rokiem 1930 w epoce kina nie-
mego zekranizowano między inny-
mi takie dzieła literatury pięknej, jak:

• Pana Tadeusza Adama Mickie-

wicza,

• Dzieje grzechu, Przedwiośnie

i Wierną rzekę Stefana Żerom-
skiego,

• Chłopów i Ziemię obiecaną Wła-

dysława Stanisława Reymonta,

• Bartka Zwycięzcę Henryka Sien-

kiewicza,

• Meira Ezofowicza Elizy Orzesz-

kowej.

Adaptacja wielkiego dzieła litera-
tury narodowej gwarantowała pełną
widownię, a dla samej instytucji
kina była nobilitacją.

Współczesne
ważne adaptacje

• Aleksander Ford: Krzyżacy (1960

rok) według Henryka Sienkiewi-
cza

• Jerzy Kawalerowicz: Faraon

(1965 rok) według Bolesława
Prusa

• Andrzej Wajda: Popioły (1965

rok) według Stefana Żerom-
skiego

• Wojciech Jerzy Has: Lalka (1968

rok) według Bolesława Prusa

• Jerzy Hoffman: Pan Wołodyjow-

ski (1968 rok) według Henryka
Sienkiewicza

• Andrzej Wajda: Wesele (1973

rok) według Stanisława Wy-
spiańskiego

• Jerzy Hoffman: Potop (1974 rok)

według Henryka Sienkiewicza

• Andrzej Wajda: Ziemia obiecana

(1975 rok) według Władysława
Stanisława Reymonta

• Andrzej Wajda: Pan Tadeusz

(1998 rok) według Adama Mic-
kiewicza

• Jerzy Hoffman: Ogniem i mie-

czem (1999 rok) według Henry-
ka Sienkiewicza

• Filip Bajon: Przedwiośnie

(2000 rok) według Stefana
Żeromskiego

• Jerzy Kawalerowicz: Quo vadis

(2001 rok) według Henryka Sien-
kiewicza

• Andrzej Wajda: Zemsta (2002

rok) według Aleksandra Fredry

Prezentacje maturalne

Ucz się z

W III części dramatu Konwicki także wprowadził zmiany: sceny więzienne przeplatają się
ze scenami w salonie warszawskim i w domu Senatora – dzięki temu dostrzegamy (my –
widzowie) silny związek między tymi scenami.

Scenę najważniejszą – Wielką Improwizację – również umieścił reżyser w innym miej-

scu, niż jest to w dramacie – później – co wyraźnie zwiększyło dramaturgię filmu.

Inne zmiany, które miały silniej powiązać ze sobą poszczególne części Dziadów, to

połączenie w jedno kilku postaci występujących w różnych częściach dramatu: duch złe-
go pana – dziedzica z II części dramatu to także diabeł z części III – aktor odtwarzający
te role to w obu przypadkach tak samo ucharakteryzowany Jan Nowicki; Jolanta Piętak-
Górecka gra ukochaną Gustawa, a w następnych scenach występuje jako Zosia z części
II, Dziewica i jeden z aniołów, które sądzą Konrada.

Jednak najważniejszym i chyba najbardziej kontrowersyjnym pomysłem ujednolica-

jącym, spajającym film jest Poeta – postać, którą kreuje Gustaw Holoubek. To główny
bohater, który z perspektywy lat opowiada o swojej młodości, o tym, co przeżył. Pojawia
się Poeta wielokrotnie, we wszystkich częściach dramatu, wygłaszając niektóre kwestie
głównego bohatera. Jako młody Gustaw-Konrad występuje Artur Żmijewski. Taki za-
bieg nie wprowadza zamieszania i nie dezorientuje widza – wprost przeciwnie, Konwic-
ki osiągnął zamierzony efekt – przypominający sobie swoje własne młodzieńcze przeży-
cia Poeta łączy w sposób naturalny Gustawa – nieszczęśliwego kochanka – i Konrada
przemienionego patriotę.

Zacytuj badaczy!

O kreacji Gustawa Holoubka w Lawie tak pisały Barbara Kosecka i Katarzyna Kubi-
siowska:

Obsadzenie w roli Gustawa Holoubka przyniosło dodatkową, zapewne przewidywaną
korzyść – genialne, magnetyzujące wykonanie przez aktora „Wielkiej Improwizacji”.
Nawet gdyby cała reszta filmu nie miała żadnych walorów estetycznych, ta jedna scena
starczyłaby za całą „Lawę”. Czasami warto zrezygnować z tła, z dodatkowych ujęć czy
wizualnych ozdobników, aby przez kilka minut skupić się wyłącznie na pokazanej w zbli-
żeniu twarzy aktora. Wyłaniająca się z mroku, najpierw spokojna i skupiona, stopnio-
wo nabierająca coraz większej ostrości i gwałtowności twarz Holoubka, której towarzy-
szy mocny, zdecydowany głos aktora i dyskretnie wprowadzona, znakomita muzyka Zyg-
munta Koniecznego – oto surowa, a przy tym zaskakująca (bo całkowicie pozbawiona
ruchu scenicznego) koncepcja „Improwizacji” w „Lawie”; jej emocjonalna siła równa
się oddziaływaniu słynnego Mickiewiczowskiego dialogu z Bogiem.

Przytocz tekst kontrowersyjnych recenzji

Jak można tekst Gustawa-Konrada powierzyć starszemu panu, który przed dwudziestu
laty w teatrze wzniósł się w tej roli na szczyty sztuki aktorskiej, ale dziś nie ma warunków
zewnętrznych ani wewnętrznych, aby przekazać żar, jakim tchną wszystkie te kwestie,
zarówno osobiste, jak i patriotyczne. (…) te słowa pisał młody Mickiewicz i wkładał je
w usta młodego bohatera z raną w sercu…

I jak można „Wielką Improwizację” ilustrować kiczowatymi obrazeczkami, w tym

kąpiących się golasek. Naprawdę, nie mam nic przeciwko golaskom, ale – na Boga! –
nie w kontekście „Wielkiej Improwizacji”.

Dwugłos o „Lawie” Tadeusza Konwickiego

– recenzja Anny Tatarkiewicz z Polityki 1989, nr 47

Strategie zakończenia

Postaw sobie pytanie dlaczego właśnie

Lawa

Lawa, skąd ten tytuł?

, skąd ten tytuł?

Zacytuj badaczy:
Andrzej Werner w książce To jest kino tak pisze o tytule filmu Konwickiego:

To w salonie warszawskim Wysocki wypowiada słowa o narodzie, z których wzięty

został tytuł filmu. Film opowiada przede wszystkim o dziejach tego wewnętrznego ognia,
który nie wygasł przez więcej niż sto lat. Ale nie zapomina i o lawie. Może i te sceny nie
tracą swojej aktualności.

Tadeusz Konwicki

Urodził się w 1926 w Nowej Wi-
lejce na Wileńszczyźnie, jest pisa-
rzem, scenarzystą i reżyserem fil-
mowym. Podczas II wojny świato-
wej i okupacji ukończył tajne gim-
nazjum w Wilnie. W latach 1944
– 45 był żołnierzem Armii Krajo-
wej na Wileńszczyźnie. Po wojnie
studiował polonistykę na Uniwer-
sytecie Jagiellońskim w Krakowie.

Pisze:

• powieści o postawach psycho-

logiczno-moralnych pokolenia
wojennego (Sennik współcze-
sny), kreślące obraz rozkładu
życia w PRL (Kompleks polski,
Mała apokalipsa),

• prozę wspomnieniowo-reflek-

syjną (Kalendarz i klepsydra);

Jego filmy autorskie to:

• Ostatni dzień lata (1957),

• ekranizacja Doliny Issy (1981

według powieści Czesława Mi-
łosza)

• oraz: Zaduszki (1961),
• Salto (1965),
• Jak daleko stąd, jak blisko

(1982);

Pisze też scenariusze filmowe.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Przykładowy plan prezentacji

Można też inaczej

Konwicki realizując adaptację, zwrócił szczególną uwagę na te fragmenty dramatu Mic-
kiewicza, które można interpretować inaczej, niż robi się to zwykle – literacko lub podczas
spektakli teatralnych. Dla niego Dziady to podstawa do własnych przemyśleń i refleksji
nad losem Polski i Polaków. W ten sposób charakteryzuje przyczyny, które wciąż wzbu-
dzały w narodzie wolę walki i siłę do niej od czasów zaborów aż do współczesności.

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

• Oczywistym sposobem uatrakcyjnienia prezentacji

będzie pokazanie fragmentów filmu Konwickiego.
Należy wybrać te najlepiej obrazujące ingerencję
reżysera w treść dramatu – połączenie współczesnej
rzeczywistości z czasami trwania akcji utworu.

• Doskonałym uatrakcyjnieniem byłoby zestawienie

Wielkiej Improwizacji w wykonaniu Gustawa Holo-
ubka w filmie Konwickiego i w historycznej realiza-
cji Dejmka z 1968 roku.

• Także fotosy z filmu prezentujące niektóre kluczowe

sceny – dodane przez Konwickiego, a wskazujące na
uniwersalność i aktualność dzieła Mickiewicza.

Ramowy plan wypowiedzi

Określenie problemu

Adaptacja dzieła literackiego:

• wierna pierwowzorowi,
• oparta na motywach dzieła literackiego,
• będąca interpretacją dzieła literackiego.

Definicja adaptacji i uzasadnienie wyboru właśnie tego dzieła filmowego lub roz-
ważania o wierności oryginałowi.

Kolejność prezentowanych argumentów

• Porównanie filmu i książki – można metodycznie wyliczyć zmiany, jakich doko-

nał reżyser – co dodano, co usunięto, co zmieniono.

• Z czego wynikały zmiany, dlaczego – Twoim zdaniem – Konwicki pozwolił sobie

na taką ingerencję w dzieło Mickiewicza? (film jest „opowieścią”, niescenicz-
ność dramatu romantycznego, luźna kompozycja dramatu).

• Omówienie scen dodanych i zmiany w samej materii dramatu – wyjaśnienie,

czemu służyły ten zabiegi.

• Najbardziej kontrowersyjny pomysł – podwójny Gustaw-Konrad. Opinie i oceny

tego zabiegu.

Wnioski

• Profetyzm utworu – komentarz filmowy Konwickiego.

• Podsumowanie zabiegów Konwickiego – reżysera i scenarzysty – ocena adaptacji.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

O co może zapytać komisja?

Jaki jest Twój stosunek do adaptacji wielkich dzieł literackich? Czy częściej
sięgasz po książkę, czy po film?

Proponowana odpowiedź

Bardzo lubię oglądać filmowe adaptacje dzieł literackich, ale dopiero po prze-
czytaniu pierwowzoru. Pozwala mi to na w miarę obiektywną ocenę dzieła filmo-
wego i pozwala wyrobić sobie własne zdanie na temat książki i filmu. Mogę skon-
frontować moje przemyślenia i wyobrażenia na temat książki z wizją realizatorów
adaptacji. Wyjątkowo chętnie oglądam adaptacje powieści historycznych – do-
brze zrobione, oddają koloryt epoki i przybliżają realia. Także moją ciekawość
budzą adaptacje autorskie, takie, które wywołują wiele emocji i kontrowersji wśród
recenzentów i widzów – zwykle odkrywają mi nowe sensy interpretacji dzieła
literackiego, jak choćby adaptacja Dziadów Konwickiego.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Filmowe adaptacje dzieł literackich jako przykład[1]
Filmowe?aptacje dzieł literackich jako przykład interpretacji tekstu pierwowzoru
Filmowe?aptacje dzieł literackich jako przykład interpretacji tekstu pierwowzoru
Filmowe adaptacje dzieła literackiego (matura), prezentacje maturalne
Adaptacje filmowe dzieł literatury dziecięcej i młodzieżowej, EDUKACJA POLONISTYCZNA
Omów zjawisko tragizmu bohaterów literackich na wybranych przykładach dzieł literackich
Filmy Andrzeja Wajdy jako interpretacje dzieł literatury polskiej
Dziecko jako bohater dzieł literackich
Literacka i filmowa wizja PRL u Analiza wybranych przykładów
Szanowna komisjo chciałabym przedstawić prezentację dotycząca adaptacji filmowych znanego dzieła lit
Szanowna komisjo chciałabym przedstawić prezentację dotycząca adaptacji filmowych znanego dzieła lit
style poznawcze jako przykład preferencji poznawczych
AKT PARYSKI KONWENCJI?RNEŃSKIEJ O OCHRONIE DZIEŁ LITERACKICH I ARTYSTYCZNYCH
i Pr±d literacki jako kategoria poetyki historycznej, STUDIA, poetyka i teoria literatury
Architektura stupy buddyjskiej jako przykład „projektu sakralnego”
Pojedyncza formacja świecowa jako przykład zyskownego inwestowania
Fascynacja, czy poczucie obcości Człowiek współczesny wobec dzieł literatury staropolskiej
Pamiętnik Rzeckiego jako przykład postawy romantycznej

więcej podobnych podstron